Қисық бастап, Аршат жалғаған кітап ұсынуда кезек созып алдым. Әдейі емес, жұмыста әбігерге салынып. Жарайды, ұсынатын үш кітабым мынау.

1. Құран
“ Бұл (Құран) адам баласы үшін ашық түсінік, тура жол және тақуалар үшін насихат”
(Әли Имран сүресі, 138)

Қазақстанда араб діни ағымы уахабшылар туралы көп айтылып та жазылып та жүр. Бірақ олардың ислам әлеміндегі басты бәсекелесі түрік тарикаттары мен жамағаттары туралы мәліметтер өте аз. Сондықтан Түркиядан келген діни ағымдарға тоқтала кетуді жөн көрдік.

1923 жылы Мұстафа Кемал Ататүрік Түркия Республикасын жариялады. Ататүрік, Осман империясының дамымай қалу себебін шығысытық дәстүрмен және дінмен байланыстырды. Сондықтан жаңа құрылған мемлекеттің зайырлы болуын және дамыған Батыс мемлекеттерінен үлгі алып олармен тығыз байланыс құруын қалады. Дін мемлекеттен бөлініп, діндарлардың мемлекет істеріне араласуын шектеді. Ататүріктен кейін мемлекет басшылығына келген Исмет Инөнү, бұл реформаны одан ары қарай тереңдетті. Осы кезеңде дінге қатысты төменднгідей үлкен шешімдер қабылданды:

— Құранды оқытуға тиым салынды;

— Мемлекет астанасы Анкараға орамал таққан қыз-келіншектердің кіруі шектелді;

— Азан-түрікше айтылатын болды тб.

Жоғарыдағы үкімге бағынғысы келмеген дін қайраткерлері қудаланды. Мұндай саясаттан кейін бірнеше ғасыр бойы ең үлкен тарикаттар болып келген діни ағымдардың көбі жойылды немесе жойылуға шақ қалды.

Мемлекеттің бұл саясатына қарамай жасырын жүріп немесе астыртын халыққа дінді түсіндірумен, оқытумен айналысқан тұлғалар болды. Осы тұлғалардың соңынан ерушілер Түркияда жаңа жамағаттардың негізін қалады.

Бүгінгі күні Түркияда ең кең таралған жамағат Сайд Нұр Сейттің жолын ұстаушылар. Жамағаттың негізін қалаған Сайд Нұр Сейт (1878-1960) «Рисале-и Нұр» (Нұрдан хаттар) кітаптар жинағының авторы. Осы жинақты негізге ала отырып жұмыс жасайтын бұл жамағат былайғы қауымға «Нұршылар» атымен танымал. Бұл жамағатты ұстаушылар қазіргі таңда әлемнің көптеген елдеріне жайылып үлгерді. Дегенмен жамағат өз ішінде бірнеше тармақтарға айырылған. Бұл тармақтардың саны оншақты болып табылады. Бұл тармақтардың ішінде ең танымалы және кең ауқымда жұмыс жасап жатқаны Мұхаммед Фетхуллах Гүлен жетекшілігіндегі топ. Мұсылман әлемінің артта қалу себебі білім мен ғылымда кенжелеп қалуында деп түсінетін Гүлен тобы білім саласында жүргізген жұмыстарымен танымал. Өздерінің қызметі жүрген барлық елде білім ордаларын ашуда, жамағаттың жұмысын солар арқылы жүргізуде. Қазақстандағы қазақ-түрік лицейлері де осы жамағаттың білім ошақтары болып табылады. Әлемнің жүзден астам елдерінде мектептер ашқан бұл жамағат жылда Түркияда дәстүрлі «түрік тілі олимпиадаларын» өткізеді.

Пантүркизмді және панисламизмді уағыздайды деп Нұр жамағаты Ресей Федерациясында тиым салынған. Сондай-ақ Өзбекстан билігі де бұл жамағатқа қырын қарайды.

Қызметі мен таралу ауқымы жағынан Нұршылармен бәсекелесе алатын жамағат Сүлейман Хилми Тунахан (1888-1959) жолын ұстанушы «Сүлейманшылар» болып табылады. Жамағат ғасырлар тоғысында екіге айырылған болатын. Оның себебі ағайынды Ариф Ахмет пен Мехмет Теңізұлдарының жамағат лидерлігіне таласуында болса керек. Осылайша екі қолы қалыптасқаныменен бір тармағы әлсіз, жұмысын тек Түркия деңгейінде жүргізіп келеді. Ал екінші тармағы болса қызметін қарышты дамытуда. Медресе жүйесі негізінде жұмыс жасайтын бұл жамағаттың да қызметі әлемнің жүзге жуық елдеріне жайылған.

Жоғарыдағы екі жамағаттан басқа Түркияда Накши жолын ұстауды жалғастырушылар бар, сонымен бірге негізін Махмұт Ұстаосманұлы қалаған «Махмұтшылар», соңғы жылдары көпшілікке Харун Яхия деген атпен танылған Аднан Октардың соңынан ерушілермен тағы басқа жамағаттар бар. Бірақ бұл жамағаттар жоғарыдағы жамағаттар сияқты кең тарамаған.

Жоғарыдағы жамағаттардың барлығының дерлік бүгін Түркияда билікте отырған АК партиямен (Әділет және Даму партиясы) арақатынасы жақсы. Тіпті түрік солшылдарының арасында бұл партияны билікке алып келген Нұршылар жамағаты деген пікірлер де бар. Бірақ Сүлейманшылар жамағатының кең тараған тармағы мен партияның арасында қайшылық шыққан болатын, керісінше екінші тармағы партиямен тығыз байланысты және жетекшісі АК партияның парламенттегі фракциясының мүшесі.

Жоғарыда атап өткен тиымдардың көбі 1950-ші жылдары алып тасталғанымен олардың орнын кейбір жұмсағырақ тиымдар алмастырған. Сондықтан Түркия жамағаттары өздерін еркін сезіне алмайды. 1990 жылдары Тұрғыт Өзалдың либералдық реформаларынан кейін жамағаттарға қысым азайған болатын, бірақ артынан жасалған әскери төңкерістен кейін қысым қайта күшейді. Тек билікке исламшыл делінетін АК партия келгеннен кейін ғана жамағаттар өздерін қайтадан еркін сезіне бастады, бірақ заңда жасалынған тиымдар әлі алынбағандықтан (ол үшін ата заң өзгеруі керек) олар жұмыстарын әлі де ашық жүргізе алмай келеді.

Түрік жамағаттары Сауд Арабиялық уахабшылар сияқты бай емес. Олардың қаржылық мүмкіндігі шектеулі. Негізгі қаржыландырушылары қарапайым жұмысшыдан үлкен кәсіпкерлерге дейінгі аралықтағы адамдар болып табылады. Олардың барлығы табыстарының белгілі бөлігін зекет, қайырымдылық, құрбан ретінде өздері байланған жамағаттарға аударып отырады. Сонымен бірге жамағаттар жағдайы төмен жастарға жатын орын, стипендия тағы басқамен қаржылай көмек беріп оларға дінді үйретеді әрі оқуын бітіруге көмектеседі. Оқу бітіріп табыс таба бастаған жас одан кейін өмір бойы жамағатына көмектесіп отырады. Бұл жүйе түрік жамағаттарында жақсы жолға қойылған.

Қазақстанда жоғарыда аты аталған жамағаттардың көбінің тіпті олардың тармақтарының да орталықтары бар. Олар Қазақстанның барлық аймағында дерлік жайылған деуге болады. Түрік жамағаттарына байланған адамдардың саны уахабшылардан мен яссауишылардан кем болмауы мүмкін. Бірақ Түркиядағы тиымдардан сабақ алған олар тыныш жұмыс жүргізеді және өздерін қоғам өкілдерінен бөле-жарып ұстамайды. Егер интеллигенция өкілдерінің арасында таралуын салыстырсақ онда олардың саны тіпті уахабшылармен яссауишілерден де көп болуы мүмкін. Себебі түрік жамағаттарының білім саласында көбірек жұмыс істейтінін жоғарыда атап өттік. Қазірдің өзінде бақылап қараған адамға түрік жамағаттарына жұмыс жасайтын медиа мен баспаханаларды, ірі БАҚ құралдарының журналистерін ажырату қиын емес.

Ал енді бұл араб, түрік, парсы, пәкістандық жамағаттардың арасындағы басты айырмашылық не деген сұраққа келсек. Түрік жамағаттарының уахабшылардан басты діни айырмашылығы бұларда да әруақты құрметтеу бар. Бұл, ислам дінін орта ғасырда қабылдаған түркі халықтарының жаңа дінді өздерінің дәстүріне сәйкестендіруімен байланысты болса керек. Яғни халықтардың арасындағы салт-дәстүр ерекшелігі әр халықтың исламды өздеріне тән етіп алуына себеп болған сияқты. Бұлардың арасындағы негізгі діни айырмашылықтарды теологтарымыз ажыратып берер, біз саяси астарын ақтарып көрдік. Басты саяси айырмашылық, ол, болашақ халифтта кім гегемон болады деген талас сияқты. Ислам әлемінде уахабшылар Сауд әулетінің үстем болғанын қалайды, түрік жамағаттары Осман империясы тұсындағы гегемондықты, парсы ағымдары бұрынғы Парсы империясының өктемдігін, Пәкістаннан келгендер өздерінің идеологиясына негізделген халифат құрылуын көздейді.

«Абай-ақпарат»

Абай.KZ порталында «Қазақ пен кітаптың арасы неге алшақтап барады?» деген мақала шыққан екен. Мұндай ескі сарынмен ойбайлай бермей, «Қазақ неге Интернеттен қашып жүр?» – деп ойлану керек!

Интернет үйреніңіз дегенге біраз қазақтарымыз, қол тимейді, уақыт жоқ деп қашқақтаған жауап береді. Әрине уақыты болмайды, егер оны Интернет арқылы үнемдемесе.

Сол Интернеттің бір пайдасы мынау болып тұр.

Өзімді тегі керемет періштемін демеймін (Ақзере)

“ Астарын ақтарамыз” деген тақырыпта Анар ханым ашу шақырыпты. “ Керекинфоға” ілінген материалды керек болса, оқып аларсыз. Әңгіме КТК арнасында көрсетілетін «Астарлы ақиқат» (орысша нұсқасы «Другая правда») бағдарламасы туралы боп тұр. Ұят енді. Журналистиканың дамығаны жөн-ақ. Дегенмен, дәл осы шокотерапиядан басқасы құрып қалып пе екен деймін ғо… Журналиспін деп жер тепсінемін-ау, телебезерде жаңалық қалай жасалатынан хабарым жоқ. Мүмкін, рейтинг деп жандарын алардай жұмысқа қинар.

Қазақтай ел қайда
орындайтын: Музарт тобы

Көңілі көлдей шалқыған,
Қазақтай ел қайда.
Даласы жусан аңқыған,
Өзіңдей жер қайда.
Киелім!
Таусылмас саған айтарым,
Ардақтап өтейін,
Бабадан қалған байтағым,
Садағаң кетейін,
Киелім!

ЕСКЕРТУ: САПАСЫ НАШАР.



Сөз соңында
Сапасы үшін кешірім сұраймын, қолда бар аналог-тюнермен, "әйтеуір жоқтан жақсы ғой" деген пәлсапамен жазуға тура келді. Радиотолқындардың коллизияларынан Өркен екеу, Еркімбай төртеу боп көрінуі мүмкін (ал бесеу немесе одан көп болса — Сізде «белая горячка» :) ) Бәлкім, ертең сапалы жазбасын шығарып қояр өздері. Оған дейін талғажу болсын деген ой да.
Жалпы, «Хабар» агенттігінің уеб-саясатын түсінбей жүрм. Стрим-серверлері мынау екен: rtmp://212.154.153.109:1935 Бірақ ол хост сөніп тұрған сияқты. Флэш-сервер үшін тек лицензиялық төлемдердің өзі жылына төрт-бес мың АҚШ доллары тұрады менің есебімше. Канал мен сервер алғандары тағы бар. Оған да пәленбай мыңды тағы қосыңыз. Менің есебім бойынша, стрим-серверді басқару сияқты тозақтың жұмысына ешкім 800 доллардан кем ақыға келіспейді. Очм, осыншама ресурсқа соншама ақша шашып, ештеңесіз қалған жаман екен де. Қашан біз «каналдың сайтынан қарап алармын» деп, сеніп жүре беретін жайбарақат өмірге жетер екенбіз осы?

Құрметті керекинфошылар!
Маған Совет: «Out of sight, out of mind» немесе из глаз долой, из сердце вон деген мақалға қазақша балама тауып беріңдерші.

Алдымен, Zereнің "Өнер үшін — ұлт пида!" жазылымындағы пікірді оқып алыңыз!

Жазылған пікірлердің көбі орыстар қазақшаны судай меңгерген, қазақтар қазақшасына шолақ болып жүр деген ой туындайды. Бірақ сіздердің танитын орыстарыңызбен басқа ұлт өкілдеріңіздің 100 пайызының санаулысын ғана мысал келтіріп отырғандарыңыз айдан анық.
Енді барлықтарыңыздың пікірлеріңіз: Мақаш Тәтімов, демограф, шырылдап жүрген. Ол кісі жаңағы сіздер айтып, мысал келтіріп отырған басқа ұлт өкілдерінің жеке куәлігіне "ұлты/национальность"
ҚАЗАҚ(суретте көрсетілгендей русский емес)
деп қоятын болсақ, аққұлақтар н/е басқа ұлт өкілдері уақыт өте келе ассимиляцияға ұшырап қазақ болып шыға келеді,-дейді.
Ұлтқа деген опасыздық деп ойламайсыздар ма? Ал қазақ ұлтына?

Superstar-дан шыққан Әлішер Кәрімовты қазіргі таңда көбі танитын шығар. Бастапқыда шашы ұзын болып, имидж жағынан халі сәл мүшкілдеу жүр еді, оған осы өткен кәріс сериалы жақсы әсер еткен сияқты. Яғни имиджіне. Тура сол сериал біткен соң, Әлішердің шаш үлгісінен корей сериалының басты кейіпкерінің образын көріп, плагиат деп шулағанда, «мен ешкімнен имидж ұрлаған жоқпын» деп ақталумен болды.

Не де болса, шашын қиғаны жақсы болды, өңі кіріп, енді сүйсінерлік әншілер қатарына кіре бастады.
Айтарым ол емес. Өзбек бауырымыздың бастапқыда Роза Рымбаеваның репертуарынан «Әлия» әнін айтып жүргенін тыңдаған шығарсыздар. Сонда «Батыр қызы сен халқымның» деген сөздері бар. Дәп сол жерін айтқанда біртүрлі ішімде бірдеңе қылт ете қалатын еді. Енді соғыс сонау КСРО кезінде болғанын ескерсек, бәрі бір халық болды, яғни идея бір дегендей. Олай айтуға намыстанбайтын да шығар.
Ал алдында Қазақстан телеарнасында Кеңес Дүйсекеевке арналған кеш өтті. Сол кеште бұл батырымыз «Қазағымның мұңысын сен – домбыра, бабамыздың жырысын сен — домбыра» деп шырқап тұр.
Ну енд, ұлтқа бөлінбеген дұрыс. Бірігіп ұстау керек, анау-мынау… Бірақ бәрібір, іште тағы бірдеме қылт ете қалады, неге екенін…

Мен қазақ қыздарына қайран қалам,
Жанары жаны жаздай жайраңдаған.
Қыз өссе-елдің көркі-деген сөзді,
Қапысыз қалай айтқан қайран бабам.

Намысын бермеу үшін жатқа қолдан,
Арулар аз болды ма атқа қонған.
Көңілде қалған сыз бар өткен күннен,
Өмірде қалған із бар Ақтабаннан.

Қазақ блогосферасы соңғы уақытта ғарыштық қарқынмен болмаса да, Формула1 жарысындағы жылдамдықтар деңгейімен дамып жатырғаны көңіл қуантады. Жалпы осы біз блогты не мақсатпен жүргіземіз деген ой туындап отырғаны. Сол ойдың жетегімен Сіздерге бірнеше сауал қойсам деймін, қарсы болмасаңыздар.
Сонымен:

1. Блог ашуға түрткі болған себеп?
2. Блог жүргізу Сізге не береді?
3. Блог жүргізудегі мақсатыңыз?
4. Блогтарыңызға жаңа жазбаларды қаншалықты жиі жазасыз?
5. Жазбаны тәуліктің қай мезгілінде толтырғанды ұнатасыз?
6. Жазбаны көбіне қандай көңіл-күйде жазасыз?
7. Жазбаны жазуға не түрткі?

Төмендегі сөздердің бірінші варианты жүрегіме таза қазақша нұсқаларынан жақын. Сондай жылы көрінеді.
Үйде:
Персик — шабдалы
Груша жейсің ба гранат па? -алмұрт жейсің бе анар ма?
Базарда фрукты қымбаттапты — Базарда жеміс қымбаттапты
Астанопканың қасында! — Аялдаманың қасында
Мәшіне сатып алдым. — Автокөлік сатып алдым.
Сквазняк ұрып тұр, есікті жапшы!
Пласкобысты әкеш — Қысқашты алып берші (бізде басқа сайманды білдіреді)
Щочик (кейбіреулер учочик дейд) — Элект шығынын есептейтін құрылғы
Зуни пасты — Тіс пастасы
Зуни щоткі — Тіс шоткасы
Вилкі-қасық — Шанышқы -қасық
Спальни гарнитур- Жатын жиһазы
Угалок, диван, адиял (ішінде жүні жоқ завацкой көрпе)
Удлинитіл — ұзартқыш желі
Трайник — өздерің білесіңдер
Телевизір — Теледидар емес
Майтафон — Үнжазба емес
Уопшым, Сәпсім — мүлде алаңсыз
Залға дарошкі төсегенің не? — Қонақ бөлмесіне арзан алаша төсегенің не?
Біздің үйде сібет жоқ! Сендерде ше?

Ассаламуалейкум достар!
Елболып еңсе көтергелі бері 20 жыл болды. Бір адамның өмірімен санағанда аз уақыт емес. Бұл 20 жастағы жігерлі, өскелең, жинақы жігіттің, тас шайнап, жүз бүркетін кезеңі. Бірақ ипрериалистік елдің боданынан құтылып, өз тәуелсіздігімізді алып еңсемізді биік көтергенімізге қарасақ, 20 жыл түкке тұрмас нарсе.
Мен Астана-Сарағаш поездымен ауылға бар жатқанымда мынандай ой туындаған болатын. Арқаның арғы бұрышымен мына бұрышын мекендеп жатқан қандас бабаларымыз, аталарымыз. Солардың кезінде интернет, теледидар, радио, техникалық көліктер болмаған. Бірақ қыпшақ жері бір тілде сөйлейді, бір әнді айтады, дәстүрі, салты бір, керемет мәдениетті сақтап келді.Ол кісілер ұрпақтарын тәрбиеледі, оларға АЛАШ сөзінің мағынасын миына құйды. Осы уақытқа жеткен қазақ деген атымыз бен мәдениетіміз Қазақ, Алаш азаматының тәрбиесі.
Кеңес үкіметі кезінде орыстандыру саясаты қазақ қауымына қатты әсер етті, ол қазақ мәдениеті мен тарихын улағысы келген болатын. Мәдениетіміз, тарихымыз бен өркениетімізді сақтап қалғанымен, қазақ ұрпағының АЛАШ, ҚАЗАҚ сөзін ұғыну қай деңгейге жетті?!
Кешегі 5 арысымыз, 3 бәйтерегіміз, Алашшылар, -қазағым, алаш жері, қазақ ұлты, қазақ мәдениеті, өркениеті,-деп найзаның ұшымен болмаса да қаламның ұшымын жазып, қанын төккен ағалар.
Бүгінде біз солардың үмітін ақтап жатырмыз ба?
Қыздарымызды күң қылмаймыз, ұлдарымызды құл қылмаймыз,-деген Қазыбек биіміздің сөзін құрметтеп жатырмыз ба?
Батыстанып барамыз… Ұлттық құндылықты жоғалттық… Қазақ мәдениетінен жұрдай болдық…
оны егжей тегжейлі айтудын қажеті жоқта шыгар… оган барлықтарыңыз куә шығарсыздар. Мүмкін жаһандану процесі кері әсерін тигізіп жатқан болса керек…
Батыстанумен қатар бізде көптеген лаңкестік ұйымдар мен секталар белең алуда. Қазіргі таңда ең қызығы бір қазағымыз сол сектаның мүшесі болып кетіпті ғой десе, оған ешкімде таңданбайды…
Қазағым қайда барасың?!
Іргемізді кеше ғана қалаған жас, жаңа еліміздің 16 млн халқы бар. сол халықтың 62 пайызы ғана ҚАЗАҚ. мен бұл жерде ұлтшылдық көзқарасты ұстанып тұрғаным жоқ. Менің айтайын дегенім, қазақ болып бір бірімізбен бөлісіп, қақтығысып жатсақ, мәдениетімізбен салт-дәстүрімізді ұмытсақ, ағаларымыздың, аталарымыздың бізге берген аманатымен, бізге артқан үмітін өз қолымызбен жойғандай боламыз.
Менің айтарым- ҚАЗАҚ! тарихыңа үңіл, бет бұр, және сол жолда өз үлесіңді қос!!!

Олар мемлекет басқару жүйесіне мэйнстрим әкелуі тиіс болатын. Олар сүйіктіистиблишменттің ителгі ұшар биігіндегі иерархияның сүйегін жаңартып, сүйкімін келтіруі керек еді. Олар керек жерінде капитан, лайық деп тапса лоцман болуы тиіс болатын. Осымен, олар, олар… дегеніміз, “Құдай берген” «болашақтықтар» ғой баяғы. «Тиіс» деген етістікті естісе де, естімесе де, біразымыз «болашақтықтардан» осыны күтіп едік. Қысқасы, «айрықша ені бар» жастарымыздың жағдайы жанына батқан Сағынбек Тұрсынов осы аптада депутаттық сауалын жолдады.

Қазір біраз сайттардың латын әліппесі нұсқасы да бар. Сіздермен бөліскім келген плагин осындай қызмет атқарады. Wordpress арқылы жасалған сайттың мәтінін бір кликпен латынға өзгертеді. Плагиндегі латын әліппесі менің өзімнің нұсқам, түрік әліппесіне негізделіп жасалған. Қаласаңыз өзіңіз түзетіп алуыңызға болады. Плагинді бір серб жігіті жасаған, серб кирирллицасын латынға ауыстырады. Мен тек соны негізге алып, қазақшаға келтірдім.

Плагинді қазір мына сайттарда тұр, қарап, тексеруіңізге болады:

www.egemen.kz
www.jasqazaquni.kz
www.baq.kz
www.kui.kz

Түсіріп алу

Балапан Рабатов

АРМЫСЫҢ ҚЫНАЛЫ ҚЫР, БӨРТЕ БЕЛЕҢ
ӨЛЕҢ МЕНІҢ ЕМЕС ЕДІ ЕРМЕГІМ

Өлең менің емес еді ермегім,
Өлерменім сөзге қонақ бермедің.
Болған істен бояу таппай жырыма,
Толғаныстан тоқырасам өлгенім.

Толғанамын, тобықтайдан түйем сыр,
Қолда барым поэзия, ием – пір.
Көңіл қошын бөлісерге пенде жоқ,
Менің қосым өзгелерден иен тұр.