Екі көз, екі құлақ, бір тіл, адам баласына қоғаммен байланыс орнату үшін берілген. Ал, кейде, табиғат заңдылығы қатал болады. Біріне артығымен беріп жатса, бірінен екі есе қылдырып тартып алады. Аяқ киім жөңдейтін тамаша бір кісіні танимын. Биыл үшінші жыл кетті. Есімін жазбаймын. Жай ғана «Х» десем қарсы болмайтын шығарсыздар. «Х» мырзаның қолынан келмейтін ісі жоқ. Аяқ киімді жөңдеп береді, даладағы шаруаға да пысық. Салмақты әрі әзілқой адам. Тек… жүрегі қанша жерден кең болғанымен, есту мен сөйлеу қабілетінен айырылған. Бастапқыда ақ қағаз арқылы тілдесетінбіз. Қазір ыммен тез-ақ ұғып алуға тырысам. Үй ішіміздегі бар аяқ киім осы кісінің қолынан өткен шығар. Басқаларына барғымыз келмейді, бауыр басып қалады ғой, сондай сезім. «Х» мырзаның жасы шамамен 40-тан асқан. Сұп-сұлу келіншегі мен балалары бар. Олардың отбасына қарағанда жанымда тыныштық орнайды. Сыйластық пен құрметті осы жанұяда көргендеймін. Етікші ағай, еңбегінің арқасында үй сатып алды. Барлығы бірден болмайды дейді ол. Адамды тану үшін көп сөздің керегі жоқ. Бар жоғы осындай жандарды түсіне білу керек екен. Сонда өмірді басқа қырдан көруге болады.

Оқу бітіруге таяған сайын жеңгелер баяғы әдетімен күйеу бала бар ма дей бастайды, ал жезделер «бәжөк» қайда стақан соғыстыратын деп қоймайды. Қайдағыыы,,,, ешкім жоқ. біреуі тым оқымысты, біреуі футбол ойнай алмайтын лох, біреу щешесс ден басқа сөз білмейтін мияу. Оларға қайдан қарайсың, ЖОО бітіріп алып щешесс деп жүрейін сол. Жә, оларды қойшы. Қоғамда негізі кәрі қыздарға көөөп көңіл бөледі. Олар кіріп келсе бәрі жалт қарайды, күлімдеп, мейірлене қалса біреуді тапты ма екен деп, ватцабына намек видео, фотолар жібереді, құрбы, құрдастары тек соны ғана әзілге тығып, күлдіріп отырады. Тағы сондай нәрселермен кәрі қыздарды «жұлдыз» қылып қояды. Содан кейін сол «жұлдыз» борлып ырбиып жүре бергің келеді, әрине. Мысығымен бірге мияулап жүріп, уақыт қалай өткенін білмей қалады. Сөйтіп, көзіне жас алып, мысығын жерлеп, заттарын жинап, өзі қарттар үйіне қарай асықпай аяңдайды.
Ал былай болса ше, кәрі қыздарға обращение азайтсақ ше, (олар да адам) бірақ отбасы болып, бала туғаны жақсы ғой. Достарыма айтып қойдым, отырып қалып жатсам менімен араласпай кетіңдер, сонла күйеуге тиіп кетем, ең болмаса араласатын орта табу үшін деп ))))) «КӘРІ ҚЫЗ» атану тағдыр емес, ол диагноз!!!

— Қалайсың жаным, жақсы барып қайттың ба? — деп күйеуім мені есіктен күлімдей қарсы алды. Көңіл-күйім төмен болса да, мен оны білдіртпеуге тырыстым. Алғашқы жүктілігім болғасын ба, кейде тез шаршап, кейде өзімнен өзім жылағым келіп тұратыны бар. Бүгін де көңілім құлазып, жүрегім әлденені сезгендей шаншып, мазамды ала бергені. Мен аяқ киімімді шешіп, күйеуіме қарап, езу тарттым.
— Бәрі жақсы! Дәрігер «папасына айтыңыз, балапаны бұзық болмасын» деп ескерту жасады.
Бұны естіген отағасы мәз, ішімді алақанымен сипап, «біздің бала бұзақы емес, әшейін маған тартқан белсенді жігіт қой» деп, мені қолымнан ұстап, асүйге қарай жүрді.
— Үйде қонақ бар! Дастархан басында отырып, біраз нәрселерді талқылап тастадық. Жүр, мен сені таныстырайын! – деді.
Мен ас үйдің табалдырығын аттай беріп, талып қалуға шақ қалдым. Үстел басына жайғасқан қонақ маған жат адам емес. Енді өмірімде оны жолықтырамын деп ойламаппын. Қонақтың да түрі бірден өзгерді. Сірә, оның да мені көретіні жоспарда болмаса керек.
— Танысып қойыңыз, Жәке, Перизат келініңіз осы кісі! Жомарт — менің көмекшім, менің бизнес жолымдағы алғашқы демеушім, қолдаушым, Жалғас Маратұлының кенжесі. Енді менімен бірге жұмыс атқарады, — деп отағасы біздің кейпімізді аңдымай бір бірімізді таныстырып әлек.
Таныстық ишаратын жасап, қолын созса да, Жомарт орынан тұрмады. Енді ғана байқадым, ол үстелді бойлай қойған орындықта емес, мүгедектерге арналған креслода отыр екен. Жүрегім біртүрлі болып шаншып кетті. Мен жауап ретінде басымды изеп, киімімді ауыстырып келейін деп, ас үйден шығып кеттім. Көз алдым бұлдырап барады. Шағын дәліз ұзақ болып, мен жатын бөлмеге әрең жеттім.
Біліп болмайтын жұмбағың көп, тағдыр, неткен сұм едің?! Бір болуды жазбапсың, не үшін жолықтырдың?
— Сенсіз өмір — мәнсіз екенін түсіндім, жаным! Маған мәңгі жар болуға келісесің бе? — деп әдемі сақинасы бар қобдишаны ұсынған Жомарт күлімдей қарады. Әрине, оған жар болу арманым еді, бірақ бір жағынан кешқұрым саябақта машина ішінде мұндай ұсыныс жасайды деп ойламағандықтан сасып қалсам да, қуанышымды жасыра алмай басымды шұлғи бердім.
— Әрине, әрине келісемін!
Ол мені құшақтай алды.
— Мен ертең ата-анама жетіп, саған құда түсірткіземін, сосын сені өзіммен Алматыға алып кетемін, деп ол мені ұзақ сүйді. Сол кеш өмірімдегі ерекше кештердің бірі болатын.
Жомарт алматылық жігіт еді. Екеуіміздің таныстығымыз да қызық — вокзалда Алматы — Астана пойызын күтіп отырғанда, «танысайық» деп жанымнан айналышықтап кетпей қойған еді, одан кейін жолсеріктермен келісіп, пойызға отырып алыпты. Бейтаныс қыз үшін осыншама әбігерге түскен жігіттің әрекеттері тұрпайы көрінгенімен, сол таныстық үлкен махаббатқа ұласқан болатын. Ол Алматыдан әдейілеп, апта сайынғы демалыстарда көлігімен Астанаға келіп тұратын. «Шаршайсың ғой осы апта келмей-ақ қойсаңшы» деген кездерімде, «сен мені сағынбаймысың?» деп жас балаша ренжіп қалатын.
Таңалакеуімде ол Алматыға жол жүріп кетті. Оның хабарын тағатсыздана күтіп мен қалдым. Бірақ ол хабарласпады. Шыдамым таусылып, телефон шалып едім, абонент байланыс аясынан тыс жерде дегеннен басқа жауап алмадым. Дей тұра, үмітімді үзбей телефонды бір сәтке де жанымнан алыстатпай ұзақ тосып жүрдім. Бірақ, арада бір ай өтсе де, Жомартымнан хабар ала алмадым. Тәуекелге бел буып, Алматыға өзім аттандым. Бір-бірімізді бір жылдан бері білсек те, ата-анасын, достарын танымағаныма өкіндім. Үйінің мекен-жайын арадағы әңгімеміз арқылы білетін едім, ұшақтан түскен бетте тұспалдап сол жерге бардым.
Жомарттың тұрмысы жақсы, бай-қуатты жанұяның перзенті болатын. Дарбаза алдында мені күзетші күтіп алды. Келген жайымды, аты-жөнімді сұрап алғаннан кейін «күте тұрыңыз» деп өзі ішке хабар берді. Жарты сағаттай уақыт өткен соң күтуші әйел келіп, соңымнан ер деген ишарамен мені үйге кіргізді де, өзі қайта шығып кетті. Екі қабатты үлкен үйдің кіреберіс дәлізінің ортасына аппақ диван қойылған екен. Мен зарығып күтіп жүрген Жомарт сонда отыр. Осыдан бір ай бұрын ғана бәрінен де ыстық, жаныма жақын жанның бүгінде түсі суық. Мені көріп, ол қабағын түйді. Мен әрі қарай аттай алмай орнымда тұрып қалдым.
— Айта бер! — деді ол бейне күнде көріп жүрген адамындай.
Аузыма сөз түспей, мен ұзақ тұрып қалдым. Үнсіздікті Жомарттың өзі бұзды.
— Перизат, сен мені текке іздеп келдің! Хабарласқым келсе, өзім ақ хабарласар едім… Яғни зауқым соқпағаны. Уақытыңды босқа кетірудің қажеті жоқ еді.
Көңілімде, жүрегімде орын алған үміт пен үрей аралас сол бір сезімді сөзбен жеткізу тіптен қиын болатын. Аман-есен көргеніме бір қуансам, мына сөзіне, әрекетіне ызаландым. Мен не дерімді білмей, оң қолымдағы сақинаны шешіп, жанына бардым да, диван алдында тұрған кішкентай үстелдің үстіне қойып, бар болғаны «мынаның қажеті қанша еді?» дедім.
Ол күлді. Бұрын оның күлкісін ұнататын едім, қазір мына орынсыз күлкі бетіме түкіргенмен бірдей көрінді.
— Мен айныдым. Қателік жасаппын! — деп ол мырс етті. — Бар айтарың осы болса, Қалима сені шығарып салсын,- деді ол бұрынғысынша суық қалпында.
— Қажеті жоқ. Өзім кете беремін, -деп кілт бұрылып, артыма қарамай шығып кеттім. Ол да орнынан тұрмады. Қош та демеді. Мен құсалықпен күн кешіп, ұзақ қайғырдым. Кейде екеуміздің кездескен күнімізге лағынет айтқан кездерім де болды. Кейіннен Медетті кездестірдім. Мен оны Жомартты сүйгендей сүйе алмадым, бірақ ол мені құлай сүйетін еді. Екеуміз шаңырақ көтердік. Екі айдан соң тұңғышымыз өмірге келмек. Бақытты едік, тағдыр тағы оны не үшін жолықтырды? Мен көзімнің жасын сүртіп, төсектің шетіне енді отырған едім, бөлмеге Медет кірді.
— Жаным, саған не болды? — деп, ол мені құшақтай алды.
— Ештеме! Әшейін, көңілім біртүрлі құлазып тұрғаны, — деп мен күйеуімді қатты құшақтадым. Оның шексіз махаббаты үшін құрметтейтін едім. — Айтпақшы қонағың қайда?
— А, Жомарт па? Асығыс бір істері шығып қалып, сонымен кетті. Негізі ол өте жақсы жігіт! — деп жолдасым арқама көрпе жапты.
— Жақсы?!
— Ия, өте тамаша жігіт! Папасы да алтын адам. Кейін таныстырамын ғой, — деді де күйеуім менің жаныма отырды, қолымды алды.
— Бұл жігіттің де кешпегені жоқ. Осыдан бірнеше жыл бұрын бұл бір қызға ғашық болған екен. Айтпақшы, сенің жерлесің, астаналық. Сөйтіп екеуі үйленбекші болады.
Күйеуім маған таныс әңгімені бастай жөнелді.
— Жаңағы қызға сақинасын сыйлап, құда түсемін деп кеткен кезінде, бұл бейбақ жол апатына ұрынады. Содан осылай екі аяқтан қалады, — деп Медет бір тоқтады. Жүрегім зу ете қалды. Басында басты кейіпкері мен ұқсаған әңгіме, енді мен білмейтін арнаға бұрылған тәрізді.
— Ал қыз ше? — дедім мен жолдасымның көзіне тіке қарай алмай.
— Қызда да, әрине, кінә жоқ. Ол сорлы бұны Астанадан іздеп келсе керек. Бірақ бұл қыздың тағдырын байлағысы келмей, мүгедек екенін білдіртпейді. Ебін тауып, қызды қуып шыққан көрінеді.
Тамағыма бірдеңке келіп, тіреліп қалғандай болды, көзімнен аққан жасты жолдасыма түсіндіре алмасымды біліп, мен оның құшағына тығылдым.
— Жаным, жаным сол! Көңілің онсызда құлазып тұрғанда бекер айттым ғой саған. Уайымдамашы, жақында сол қыздың тұрмыс құрғанын естіп, бұл да ес жинаған көрінеді. Әйтуір сол бақытты болып кетсе, мен де өмірімді өз өзіме кінә артпай жалғастыра беремін, деп шешіпті. Содан міне жұмысқа тұрды. Мен де оған барынша көмектесуге тырысамын, — деп ол алақанымен менің көз жасымды сүртті.
— Сен одан да айтшы, дәрігер біздің балапан туралы тағы не айтты?
Мен үндей алмадым.
Өйткені, енді ештеңе айта алмастай күйге түскен едім…
20.05.2014

Өмір дейміз. Өмірім қиын, Құдай маған бақ бермеген шығар деп айтатын адамдарды көп кездестіремін. Иә, өмір қиын екені рас. Ол сонысымен де өмір емес пе. Кімнің тіршілігі оп-оңай дейсіз?! Әркімнің өзіне жараса проблемасы, тауқіметі бар.
Өзіңіз ойлап көріңізші, өмірді сынақ дедік. Ендеше, не үшін ол оп-оңай болуы керек. Оқу орнында сессия уақытында тапсыратын емтихандарыңызға да дайындалып барасыз емес пе? Әрбір сұрақты қайталап, жаттайсыз. Ал сынақ тапсыру уақытында қанша жерден біліп тұрсаңыз да қобалжу болатыны өтірік емес қой. Сонда адамдардың қолымен жасалған сынақ соншалықты қиын болғанда, Жаратушы дайындаған сын не үшін оңай болуы тиіс?! Ақылымның кіре бастағаны ма, өмірге басқаша көзқараспен қарай бастағаным ба, білмеймін, осындай ой түйдім.
Жоғарыда өмір-сынақ пен білім-сынақты мысал ретінде салыстырдық. Бірақ екеуінің айырмашылығы да аз емес. Себебі сіз оқуда сізге түсуі мүмкін сауалдарды нақты белесіз. Қолыңыздағы 25 билеттің бірі келеді. Ал өмір-сынақта алдыңыздағы емтиханды болжап та біле алмайсыз. Алдағы 1 минуттың ішінде не болатынын білмейтін адам оны қайдан білсін. Сондай-ақ, адамдар дайындаған сынақтан адамды паралау арқылы түк болмағандай өте шығасыз. Ал өмірде жалғанды жалпағынан басқан миллионер, президент, әкім болсаңыз да, кімге «аға-көкелеп» жалынсаңыз да сізге ЕШКІМ көмектесе алмайды. ЕШКІМ! Тек өзіңіздің сабырлылығыңыздың, төзімділігіңіздің арқасында ғана қиналмай өтуіңіз мүмкін.
Өмірге кінә артуға ешкімнің де хақысы жоқ! Себебі миллиондаған ұрықтың ішінде жеңіске жетіп, жалғанды көру мүмкіндігін ие болдыңыз. Біз, адамдар, бұл пәниге мақсатсыз, ешбір себепсіз келген жоқпыз. Ендеше «Мен кіммін? Қайда барам? Не жасауым керек» деген секілді сауалдарға іштей жауап іздеп көрейікші.
ӨМІР… қиын, ауыр, қызықсыз болса да ТАМАША!
Барлық достарма айтарым: «Бұл жалғанда қанша сыналсаңыздар да, жапа шексеңіздер де, Мәңгілік өмірде Алланың нұрына шомылуды жазсын!
Бақытты болыңыздар! Өмірді мәнді өткізіңіздер. Ол енді қайтып келмейді. Дәл қазір өткен секундымыздың өзі артқа шегінбейді.

Сұлужан атына заты сай әсем де көрікті бойжетті. Оған көз салушы жігіттер өте көп-тұғын. Бірақ өзінің сүйгені бар болғандықтан ешқайсысына алаңдамаған. Өмір – теңіз болса, адамның тағдыры толқын сынды екен-ау. Сұлужанның бейбіт аққан тағдыры бір күнде шайқалды да кетті.
...Құрбысы мұны серуендеп қайтуға шақырды. Сырлас қызбен біраз жүріп, көңіл көтергенде тұрған не бар? Сонда да болса әлденеден секем ала берді. Екеуі құрбысы жалдаған таксиге отырды. Біраздан соң қасындағы қыз:
— Мұнда туысқан әпкем тұратын еді. Соған кіріп, бір нәрсе бере кетуім керек еді,
деп көлікті жолдағы бір үйге бұрғызды. Зорлағандай етіп Сұлужанды да ертіп алды. Бұл аулада жүрген көп әйелді көріп тісініп қалды. Сонда да құрбысының соңынан еріп, оңашалау бөлмеге енді. Дастархан жайылып, шәй келген тұста құрбысы бірдеңені сылтауратып сыртқа шығып кетті де, артынша гүр етіп оталған жеңіл машинаның дауысы естілді. «Ол мені осында әкеліп, өзі қашып бара жатыр ма?» деген оймен орнынан көтеріле бергенде, қолдарына ақ жаулық ұстаған бір топ әйел кіріп келді. Олар есікті жапты да, аңырайып тұрып қалған Сұлужанның басына орамал салуға кірісті. Бұл шамасы келгенше қарсыласқанын ғана біледі, арғы жағы түс көргендей болып кетті. Есінен танып қалған қыз өзіне-өзі келгенде төсекте жалғыз жатыр екен. Бөлмеде ешкім жоқ. Есікті сыртынан құлыптап кетіпті. Бұл түктің мәніне түсінбей есікті ұрғылап, айқайға көшті. Сол кезде біреудің бері қарай жүрген аяқ дыбысы естілді. Бейтаныс жігіт есікті ашып ішке енді де бұған жымия қарап, өзіне үйленгісі келетінін айтты. Сұлужан оны өмірінде көрмеген. Бірақ арам ойлы құрбысының арқасында амалсыз тұтқынға түсіп отырғанын сезді де, жалына бастады. Сүйген жігіті бар екнін де жасырмады. Ал анау ештеңені тыңдар емес. Сөзге құлақ аспады, жалынғанына да көнбеді. Бұл сол үйге келін болып қалып кетті…
Түндерде дөңбекшіп ұйықтай алмай шығады. Көз алдына мұны өсектеп жүрген адамдар, кінәлай қараған өзінің ата-анасы, бұдан көңілі суыған сүйген жігітінің түрлері елестеп, тек соларды ғана ойлаумен болады. Ақыры ауырып тынды. Халі нашарлап бара жатқан келіндерінің дәрігерге көрініп қайтамын деген сөзіне иланған ата-енесі көне салды. Зорлықпен келін болып түскен үйге Сұлужан қайта оралмады. Олар да соңынан іздеп келмеді. Ал ауылда гу-гу сөз, әрине. Әркім әр нәрсе айтады, жап-жас өмірі тас-талқан болып, тағдыры талапайға ұшыраған қыздың жағдайын ешкім де анық білмейді. Жиырмадан енді ғана асқанда, болашаққа деп көптеген жоспарлар сызып қойғанда, сүйгеніммен ғұмыр бойы бірге боламын деп армандап жүргенде, тосыннан соққан дауылдан бәрі де быт-шыт болды. Үміті үзілді, сенімі жоғалды, атына кір келді, енді бұдан былай не істерін де білмейді. Адамдар мұны сыртынан саусағымен көрсетіп, табалап жүргендей түйіле берді. «Өз еркімен кеткен қыз неге қайтып келеді, бір қайнауы ішінде ғой» дегендей Сұлужанға күдікпен қарайды. Кейде жаны қатты қиналғанда өзіне-өзі қол жұмсағысы да келеді.
Үйден шыға алмай, еш кінәсі жоқ болса да жұртқа көріне алмай, іштей қуыстанып жүрген бақытсыз бойжеткеннің түпкі ойын сезіп қойды ма, әйтеуір бауырлары басқан ізін аңдып, он екіде бір гүлі ашылмаған жауқазынның ерте солып қалуына жол бермеді. Бірте-бірте осынау тірлігіне де, жайсыз жағдайына да көндіге бастады. Осынау сәтсіздіктің бақытсыздық еместігін түсініп жетіп, келешегіне қамданды. Бар жақсылықты алдағы күндерден күтті. Уақыттың емші екені рас. Әйтсе де жүрегінде бір ауыр тас бардай, сол тастың зілтабан салмағы кеудесін тік көтеріп жүруіне, көпшілікке тайсалмай қарауына мүмкіндік бермейтін сияқты. Іштей өзін алдап ертіп барып, бейтаныс жігітке жолықтырған құрбысын кінәлады. Өзі сүймейтін, тіпті бұрын-соңды көрмесе де қыздың болашақ тағдырын ойламай зорлықпен алып қалған күйеуін жазғырды. Сондағы әлсіздігіне, шарасыздығына қатты күйінді. Өмір дауылынан шайқалған тағдыры енді қайтып тіктеле ме екен? Қыздың нәзік жанын түсінетіндер табыла қояр ма екен?

Біз Нұрболмен Қызылорда-Көкшетау бағытындағы пойызда таныстық. Маусым айының соңында бір туысымыздың тойы болды. Сол тойдың ертесіне таңғы 6.30-да (уақыты нақты есімде жоқ. Тек таңертең ерте екені белгілі) арман қуып Астанға жол тартуымыз керек болған. Сонымен тойдан кеш шыққанбыз, ұйқы қанбаған күйде теміржол вокзалына бет алдық. Әлі пойыз келмеген екен. Айтпақшы, біз төрт адамбыз. олар: мен, мамам, құрбым, бөлем. көптен күткен пойызымыз да келіп тоқтады. Ұят та болса айтайын, сол жолы билет болмай, жолсерікпен келісіп "қоян" болып мінгенбіз. Біз кіргенде вагондағылардың бәрі тәтті ұйқыда жатқан болатын. Тек шет жақта бір жігіт ояу екен. Қасындағы орындар да бос екен. Содан уақытша сол жерге жайғасып, шай ішіп алайық дедік. Туыстарымыз жолда жейсіңдер деп қазы-қарта дейсіз бе, ет дейсіз бе, тәтті-пәттілерді үйіп-төгіп салып берген. Пойыздағы шай ішуге арналған столдың айналасына 5 адам жайғастық. Мамаларды білесіздер ғой, әлгі жігітпен сөйлесіп, шүйіркілесіп кетті. Сондағы олардың әңгімесінен ұққаным: мынау қасымызда отырған ақ мәйкі киген жігіттің есімі Нұрбол. 1987 жылы туылған. Өзі Лугавой (қазақшы Жуалы ма, білмеймін) деген жердің баласы. Қызылордада теміржолдың оқуын тәмамдап, диплом алып еліне қайтып келе жатыр. Бар білгенім сол болды. Оның маған қызығы да шамалы еді. Бар ойым тезірек қарын тойғызып алып, ұйықтау. Мамам студент екенсің ғой, ата-анаңнан жырақта жүр екенсің деп ана баланың аузына барын тығып жатыр. Онда да шаруам болмады. Өйтіп-бүйтіп қарынға ел қондырып алдым да, бос орынға жатуғы кеттім. Мамам да, бөлем де ұйқыға кірісіп кетті. Тек құрбым ғана онымен сөйлесіп отырған болатын. Мен ұйықтаймын деп жатқаныммен, оңдырғаным шамалы. Ары-бері аунап жатыр едім, құрбымнан «біз жаққа келсей, ұйықтай алмай жатырмын» деген смс келді. жарайды деп бардым. Екеуі әңгімені жіберіп отыр. шамалы отырғаннан кейін әңгімелері қызық болмай, қайта кетіп қалдым да, ұйықтадым.
… Пойыздың тоқтаған дауысынан оянып кеттім. Лугавой стансасына келіп жетіппіз. Орнымнан тұрып, беті-қолымды жуайын деп кетіп бара жатсам, әлгі «студент» бала түсіп барады екен. «Жақсы. Оқуға түсіп кетіңіздер» деп тілек айтып бара жатты. мен де ұйқымды дұрыстап аша алмаған күйде сау болыңыз дедім де алдынан өтіп кеттім.
Сол жолы Астанаға аман-есен жетіп алдық. Ол жақта не істегеніміз жайлы бөлек әңгіме қылармын.
… Тәңірдің жазуымен Астанаға емес, Шымкент қаласына оқуға түстім. 1 курстың қазан немесе қараша айы болатын. Түн болып, төсек салып жатқам, телефоным шырылдады. қарасам, бейтаныс нөмір. Алдым. Ар жағынан бір жігіттің даусы шығады.
— Қалайсың?
— Жақсы, шүкір.
— Не істеп жатырсың?
— Ұйықтайын деп жатырмын.
— Не жаңалық?
— Ешқандай. Кешіріңіз, мен сізді танымадым. Кімсіз?
— Кім екенімді айтардан бұрын бір сұрақ қоямын. Жауап бересіз бе?
— Кім екеніңізді айтыңыз. Сұрақты сосын қоясыз.
— Әсел, жігітің бар ма? осы сұрағыма жауап берші.
— Жоқ, жігітім жоқ. Енді айтыңыз, кімсіз?
— Сіз мені ұмытып кеткен шығарсыз. Мен сені бір көріп ғашық болған адаммын.
— Жұмбақтамай кім екеніңізді дұрыстап айтпасаңыз, қазір телефонымды өшіре саламын.
— Жоқ, өшірмеңіз. Мен жазда пойыздағы баламын ғой. Сендер мамаң, құрбың бәрің мініп едіңдер ғой. Есіңде ме?
— Иә, есімде. Қызылордадан қайтқан жігітсіз бе?
— Иә, солмын. Қалайсың өзің?
— Жақсы. сіздің есіміңіз кім еді?
— Нұрбол…
Осылай екеуміз сөйлесіп кеттік. Ол бірінші рет сөйлескен кезде-ақ барын жайып салды. «Сені бірінші рет көргенде-ақ саған ғашық болып қалдым. Сол кезде сен ұйықтап жатқан кезде сенің құрбың Малика маған сенің өлеңдеріңді, әңгімелеріңді көрсетті. Саған деген құмарлығым одан сайын арта түсті. Сосын құрбыңнан сенің телефон нөміріңді сұрап алып қалдым. Содан бері батылым бармай, енді ғана қоңырау соғып тұрмын. Пойыздан түскеннен кейін, сені қимай, пойызда жүрегім кетіп бара жатқандай әсерде қалдым… Бүгін сенімен сөйлесіп тұрғаныма қуанып тұрмын» деп ағынан жарылды. Мен тіпті не дерімді де білмей қалдым. Себебі, бұрын-соңды маған үлкен жігіттер сезімін білдірмеген еді. Не керек, содан кейін ол күнде қоңырау соғып тұратын болды. Үйінің жалғыз баласы, бір қарындасы бар екен. Оқуды бітіргеннен кейін үйіндегілер үйлен деп жатыр екен. айтпақшы, ол сол кезде Алматыда жұмыс жасап жүрген болатын. Солай жүргенде қыс келді. Шымкентке барсам, маған жақсы жауап бере аласың ба деп сұрайтынды шығарды. Бірде маған оқуыңды Таразға ауыстышы? деді. Мен олай жасай алмайтынымды айттым. Біздің байланыс тек телефон арқылы жүзеге асатын. Оны жақсы көрмесем де, күнде хабарласып жүрген соң бауыр басып бара жаттым. Күндердің күнінде ол хабарласпай қойды. Алғашында алаңдасам да, іздеген жоқпын. 1 апта уақыт өткеннен кейін бейтаныс нөмірмен қоңырау соғып тұр. Ұялы телефонын жоғалтып алыпты. Маған ренжіп қалды ма деп қорқып хабарласып тұр екен. Содан ол менімен аған емес, мамаммен де сөйлесуді шығарды. Ал мамам ол жігіт жақсы болғанымен алыста тұрады, оның үстіне сен әлі кішкентайсың дейтін. Қойшы, не керек солай сағызша созып жүргенде көктем де келді. Сәуір айында телефон нөмірімді ауыстырдым. Оған айтқан жоқпын. Сөйтсем ол құрбым арқылы үйдің нөмірін алып, мамама қоңырау соғыпты. Мамам «балам, менің қызым әлі кішкентай. Қазір тұрмысқа бере алмаймын. Ал сен үйленетін жігітсің. Өз теңіңді тап» дегендей әңгімелерді айтыпты. Соның артынша біздің үйдің де, құрбымның да телефон нөмірі ауысып кетті.
Осылайша бір жігіттің махаббат дастаны аяқталды. Қазір кей кезде есіме түссе сағынышпен еске аламын. Ол иманды, намаз оқитын, мейірімді жігіт болатын. Бүгін қайда жүр, не істеп жүр, білмеймін. Үйленіп, балалы-шағалы болып, отбасына имандылықтың үлгісін көрсетіп жүрген азамат болғанына сенемін.

Өмірімнің өткен бөлігіне шолу жасасам, өз басымда да стереотиптердің сынғаны деп айта алатын оқиғалар жеткілікті екен. Бұл жерде нақты айту қиын — олар жалпыға ортақ стереотиптер ме, әлде жеке басымда қалыптасып, бұзылмас деп есептеген принцептер ме. Дегенмен, солардың бірнешеуімен бөлісіп көрейін.

Миф #1. Атырауда тудым, Атырауда тұрамын, Атырауда өлемін

Қалада тусам да, ауылда өскен мен секілді мәмбеттің болашағы белгілі еді. Өзімнің пайымым бойынша: «Ауылдың орта мектебін бітірген, грантта оқуға шамасы жоқ, әдеби кітаптарды сүйіп оқиды, романтик. Демек, Атыраудағы бір газеттің ортаңқол редакторы болып күнін кешеді. Әйелі көрші ауылдан, немесе университетте танысқан өзі секілді бір малшының, не балықшының қарапайым қызы болады. Екі-үш баласы болады, жасы қырыққа жақындағанда әупірімдеп баспанаға қол жеткізеді. Сөйтіп жүріп елеусіз өмірден өтеді де кетеді. Мүмкін артында 1-2 кітабы қалатын шығар».
Мен бұдан артығын күткен де емеспін, қалаған да жоқпын. Біреу тіпті маған Атыраудағы өмірің 1,5 жылмен шектеледі десе, қарқылдап бетіне күліп кетер едім. Не болды, ал? Бір күні заттарымды бір рюкзакқа тықтым да, қалтамдағы 30 мың теңгемен Алматыға тайып тұрдым. Барлығы әп-сәтте болғаны сонша, есімді қалтамдағы ақша таусылғанда ғана жидым. Атырауға оралуға намысым жібермеді. Алматыда 1-2 жыл жүре тұрайын деп шештім. Ол 2007 жылдың жазы болатын.

Миф #2. Мен танымал болмаймын

— Саламатсыздар ма! Эфирде жаңалықтар, микрофон алдында Ернар Бекенов.
Түсінесіздер ме — мен ауылдан бірнеше ай бұрын ғана келген баламын, бойымда мәмбеттігім әлі бар. Маған біреу 1-ші курстың соңында радио-диктор боласың десе, бетіне күле қарап тұрып, жерге «харқ» еткізіп бір түкіріп тастап, бұрылып кетіп қалар едім. Радиоға қайдан тап болдым? Білмеймін, әйтеуір басында өндірістік практика дедім, одан кейін стажировка дедім, тағы бір ай — мен штаттағы радиожүргізушімін.
— Сіз Ернар Бекеновсыз ғой жаңалықтар оқитын?!
Олар мені қайдан таниды? Қызық екен, қалалық «Тандем» радиосының өз фан-клубы бар екен және олар радиодағы барлық өзгерістерді бақылап отырады. Уау! Менің де фанаттарым бар!

Миф #3. Басшылық лауазым маған бұйырмаған

Сіз 19 жасар бас редакторды танисыз ба? Ол мен. Радиодағы 1 жылдық өмірімде бас редакторлыққа дейін көтерілдім. Екінші курста оқып жүрген кезім еді.
Әлгі газеттің ортаңқол редакторы туралы ойларым миф болып қалды. Бас редактор қайда, қарапайым газетші қайда?

Миф #4. Менің әйелім нағыз қазақ болады

Мен тілімді сүйемін, мен ұлтымды сүйемін! Орыс тілділермен ешқашан, естисіз бе — ешқашан дос болмаймын. Астраханның бір ауыз қазақша білмейтін қызы? Ха-ха! Ондайлардан алыс жүр, сенің әйелің нағыз қазақ болуы керек.
2010 жыл 8-9 қазан. Атыраулық Ернар мен астрахандық Светаның үйлену тойларына қош келдіңіздер.
Кейде менен әйелім әзілдеп сұрайды:
— Бір ауыз орысша білмейтін, ұлтшыл, ашушаң, жағымды бір қылығы жоқ ауылбайды қалай сүйіп қалдым?
— Білмеймін, өзім де осы сұраққа жауап таба алмай талай таңды атырдым, — деп шын жауап беремін.

Миф #5. Қайын жұрт — жауың

Өзімді бөтен адамдармен жарасып кетуі қиын адам ретінде білемін. Оның үстіне қайын жұртпен жақын араласу күшік күйеулікке алып келеді деген сенімде едім. Мүмкін тәрбиеден шығар, әкем мысалы өз қайын жұртымен әлі күнге дейін жақын араласпайды. Әкем менің болашақ әйелімнің ауылына танысу үшін, келінге сырға салып, құда түсу үшін алғаш барып келгенде ашуланып келді:
— Құда қызық адам екен, әлі көрмеген болашақ күйеуді балам деп отыр!
Мен үшін де бұл біртүрлі қылық көрінді. Кейін таныса келе көп нәрсеге көзқарасым өзгерді. Жыл сайын жазда Ресейге қайын жұртқа барамыз. Атам құшақ жая қарсы алып, мен үшін алып қойған сыбағасын береді, сырасын құяды (ол жақта сыра ішімдік болып есептелмейді). Енем де «Балам, қарның ашпады ма?» деп күні бойы құрақ ұшып жүреді. Өмірімде бұндай құрмет көрмеген мен үшін бұл тосын көрінсе де, кейін үйреніп кеттім. Бажам марқұм тіпті бар жұмысын тастап, шекарадан келіп күтіп алатын. Сосын қайтқанша думанды демалыс басталады.

Қарап отырсам, өзгерістердің көпшілігі қазіргі әйеліме қатысты болыпты. Бірақ жеке мен үшін ғана, көпшілігіміз үшін қалыпты емес болып есептелетін тағы бір стереотипті бұзыппын: Ешқашан күйеуі әйелінен кіші болмайды. Иә, әйелім өзімнен 3 жас үлкен.

«Ешқашан ешқашан деме», — дейді ғой орыс халқы. Принциптер мен стереотиптер талай өзгереді екен. Осыдан бірнеше жыл бұрын өміріңде осындай оқиғалар болады десе сенбес едім. Әлі де талай нәрсе өзгерер, тек ең бастысы өзіңді жоғалтып алмау.

Бар хаһарын, ашуын ұсынғанда,
Жамандық кеп жақсыны ысырғанда.
Мен түсіндім достық пен сатқындықты.
Қиын-қыстау кезең боп, қысылғанда.

Жылымық жас жанарын шылаған ба?
Тағдырынан тауқымет сұраған ба?
Иен түсіндім ата-ана кім екенін,
Жетім бала күн ұзақ жылағанда.

Баз біреулер өмірден түңілгенде,
Аяқ баспай жатып-ақ сүрінгенде.
Мен түсіндім бақыттың не екенін,
Бақытсыздың көзіне үңілгенде.

Сұм ажал кеп аптыға ақырғанда,
Көк аспанға шыбын жан атылғанда.
Мен түсіндім өмірдің өтпелігін,
Қош айтып қап кей-кейде жақындарға.

Тағдырлар мен тағдырлар түйіскенде,
Пәк сезімге бастарын иіскенде.
Мен түсіндім махаббат тәттілігін,
Қыз бен жігіт тым ұзақ сүйіскенде.

Тағдыр қысып, жас жаның торылғанда,
Боялмасын ей, достым қолың қанға.
Мен түсіндім пәктіктің не екенінғ
Аппақ аққу айдында шомылғанда.

Інілікті немесе ұлылықты,
Өздік сырын өзі боп кім ұғыпты?
Мен түсіндім ақындық формуласын,
Сол себепті жырымның түрі мықты

2008-05-02

"… Мен сендерді жек көремін. Әрқайсысыңды.

Қымбат косметиканың, пластикалық операциялардың арқасында ілініп-салынып әрең тұрған беттеріңді жалаңаштар ма еді… Маскаларыңды дыр-дыр жыртып… Қулық-сұмдыққа, аярлыққа толы, ертең Құдай алдына барғанда шыжғырылып тұрып күйдірілетін шынайы жүздеріңді қазір-ақ елге көрсетер ме еді, а..?

Міне, Адамстар, жоқ, Топастар отбасы келе жатыр..."

— Ооо, Мики! Балақайларыңды құшақтап келіп қалыпсыңдар ғой!
— Ой, тыныш, тыныш, Том, біздің Агоның маған бөтен еркек сөйлесе қалай үріп, мазаны алатынын білесің ғой!
— Сәлем, Джорд, қал қалай? Астына түспейсің бе, презентация басталып қойды дейді.
— Ә, жоқ, Мики, мен осында тұра тұрайын.
— Қалауың білсін.

-Аға-шка, вы ұрыса бересіз, я поняла, -деп бір қабағын түйіп алып, бірден жайдарлы жүзімен:
-Вы не переживайте, все будет хорошо. На этом свете аташка, апашка, вы -аға для меня самые близкие люди, -деп көңілді алдап қоятын.

Тағдырдың талқысы дейін бе, әлде бұл да бір Құдайдың сынағы десем бе екен? Екінші ойым дұрыс шығар, себебі әр адам өз тағдырын таңдап емес, тағдырыңа не жазылса да соған көндігеді емес пе?
Мүгедек. Қандай ауыр сөз еді. Бірде қоғамдық көліктердің біреуіне мінгенім сол екен, ішінде барлық адамдардың жанары менде еді. Мені аяп бірі орындығын берсе, біреуі жол бергендей болды. Есікке жақын орналасқан бір орындыққа жайғастым. Артқы жағымда отырған бір-екі жас балалар мені әңгіме етіп жатқанын сездім. Тіпті біреуі осындай «мүгедек» ауру адамдар неліктен үйінде отырмай ма екен деп дүрс етті. Жүрегім зу ете қалды. Сол мезетте тұра қап бәрін түсіндіргім келген неге осындай күй кешіп жүргенімді. Бірақ, неге?..
Неге мен әлдебіреудің алдында ақталуым керек? Неге мен қоғамдағы адамдарға өз жанайқайымды жеткізуім керек? Кімге керек ол? Бұл маған Жаратқан құдайдың беріп жатқан сынағы деп қабылдап келем. Алайда қоғам мені жатсынып бір-ақ сәтте ештеңеге жарамсыз адамдай итеріп тастады. «Сен мүгедексің» деп. Межелі жеріме жетіп автобустан түскен бойы жол бойы өзімді-өзім жұбатумен келем. Мен мүгедек емеспін…

Автовокзал… Көрші ауылдағы нағашымның ауылыңа қонаққа баруға жолға шыққан бойым еді.Келсем күткен автобусымның кешігіп жатқаныңа қарағанда шамасы мен ерте келіп алдым-ау деп, өзіме-өзім күбірлеген бойда жанымда тұрған газет-журнал дүкеніне кіріп газет алмақ оймен кірген болатынмын, жолда аз да болса уақытты өткізу үшін. Орташа бойлы, күлім көзді, жанары ботадай жанып тұрған бойжеткен қызды көргенімде бойыма ток жүріп өткендей селт етіп тұра қалдым тұрған жерімде.

-Сәлеметсізбе! Сізге қандай көмегім керек еді,-деп нәзік дауысымен үн қатты.

Жұмыстан кешеуле шығып қалдым, қара күздің кеші. Түн басы. Аспанды қара бұлт басқан. Түстен кейін түйілгеннен кейін себездегені болмаса, ауырлап төңіп тұрғаны. Қала көшелерінің ығы, желден сақтағанымен күздің түнінің суығынан сақтамайды.

Көшенің сол жақ бойымен биіктігі екі метр кірпіш қабырға созылады. Оң жағында ескі үйлер. Өскеменнің тар көшелеріңің бірі. Дәл машина жүретін жол шетімен жүргенің. Машина жүргізушілеріне сенесің, алдыңнан тура шықса қашарыңа жер жоқ. Оның үстіне бүкіл көшенің үш жерінде басында, аяғында, орта шеті жарықтандырылған. Жарық деген аты, сарғайып тұрған шырақтар. Жұмыс бабы болмаса, немесе жағдай келмей арзандау пәтер демесе өзіме тұрғылықты пәтерім бұл маңайдан жалдамас едім. Осы маңайдың үйлерінің ауласын күндіз қиып өткенде де онша ұнатпайтынмын, жаң-жағынды біріне-бірі іргесі түйіскен бес қабатты Хрущев заманының үйлері, өзіңді қамалып қалған секілді сезінесін. Осы маңай қала бойынша тынышсыз болып саналатын. Сондықтан болар кірпіш қабырғаны жағалап жүргенді жөн көрдім.

Көше қаланың орталық проспектісіне түйісіп аяқталады, оның бойымен трамвай, автобус жүреді. Маршруттық автобустың соңғы рейсіне асығыспын. Шапшаң аяғымды басып жүріп келем. Көше соңы көрінеді, бағаннан үстінен жанған шамнан жарық түскен жерден өтіп бара жатқанымды пайдаланып қолсағатқа қарадым 20:50. Сағат 21-00-ге дейін автобус аялдамасына жетуге тиіспін, әйтпегенде автобусқа үлгермеймін.

Көше соңындағы үй проспект бойындағы үймен бұрыш жасайды. Бір-екі қадам жасап оң жаққа бұрылып көшені қиғашынан қиып өтіп проспектке шығам, алдымда автобус аялдамасы, автобусқа үлгеретін шығармын. Көшені қиғаштап өте бергенде соңымнан:

-Парень, остановись, можно Вас..-деген дауыс шықты.

Көшенің ар жағынан өтіп барып соңыма қарадым.

Қараңғыдан әйел адамның сэлуетті бөлініп шығып маған қарай бет алды. Кідіріп тоқтағанға қорқасың. Кім мүмкін кімдер қандай оймен тоқтатқалы тұрғанын кім біледі. Теріс айналып қадамымды жеделдете бергенімде.

-Пожалуйста, помогите, -деді, аяғының алысы шалынып жүргендей болды.

Шынымен көмек сұраған болып көрінген соң, тәуекел етіп әйел адамды тосып алдым. Орта бойлы қазақтың келіншегі.

-Помогите, можно позвонить, единицы есть, у меня телефоне батарея села.

Қолында ұстаған телефонын маған ұсынды. Орысша таза сөйлегенімен қазақ тілін білетінін байқаған соң.

-Телефон бар, бірақ бере алмаймын SIM картада пароль тұр, оны жатқа білмеймін, -дедім.

-Вы тогда, мені таксиге салып жіберіңізші.

-Асығыспын.

-Көріп тұрсыз ғой, мен маспын, жаңа ана үйдің ауласында жігіттер мені машинасына сүйреді.

Біраз кідіріп не айтар, не істерімді күтті де, тыңдауға көңіл бөлгенімді байқаған соң, әрі қарай ойын жалғастырды.

-Үйде мамам күтіп отыр, бағана қайтып баруым керек болғам, менде ақша бар, -деп иығына асылған сумкасына изеді, -таксиге салып жіберіңізші, сіз жақсы адамсыз ғой, мен көріп тұрмын, -деді. Сөзі өтті, проспектке бойына шығып таксилерді қарастыра бастадық, бірақ такси таба алмадық. Келіншек:

-Пиво ішесің бе?

-Жоқ, ішпеймін, -екі көзім жан-жақты шолу үстінде.

Келіншек тоқтаусыз сөйлей берді.

-Менім сумкамда үлкен пышақ жатыр, -дегенде бетіне тура қарадым, көңілім оған ауғанын байқап, ойын жалғастырды.

-Повар болып істеймін, құдашамның үйіннен келем, салат жасап беруге шақырған, құдаларын күтіп жатыр, құдаша салат жасағанымды көріп «қолың қимылына көз ілеспейді» похваливает словами, мен арақ іше алмаймын, қазақтарды білесің ғой, коньяк іштірді, басыма шығып кетті, сен мені тастамайсың ғой, -үндемедім тек қасына еріп жүре бердім.

Айтқан сөздерінен тұратын жері бір-екі аялдамалық жер екені белгілі болды. Алдымыздан трамвай тық-тық етіп өте шығып жүрісін баяулатып тоқтады да жолаушыларын түсіріп әрі қарай жүре берді. Трамвай тоқтаған аялдамадан әрі қарай өттік. Жекеменшік үйлер арасына кететін көшеге тура шықтық.

-Мен мына көшеде тұрамын. Мамам айтып қояды «менім көзім тірі жүргенде күйеуге шық» деп, мені кім алады, екі балам бар, күйеусіз он жыл тұрамын.

-Сенің жасын нешеде?

-Отыз екіде.

-Патцан екенсің, мен отыз сегіздемін –дей бергенде арт жағымыздан бізді қуып жетіп алған еркек дауысы:

-Алтынай сенбісің?

Біз тоқтап қалдық. Келіншек:

-Көршім ғой, онымен ары қарай барам, -деп. Қасымызға келген еркек қолтығынан ұстап жүре берді. Теріс бұрылып кері қарай жүре бердім, тек еркектің бір сөзі құлағымды шалып қалды –«монша жағып қойдым» деген, жол-жөнекей естілген сөз ойдан шықпай біршама жағдайды көз алдыма суреттеді.

Осы оқиғадан кейін біраздан соң екі баласы бар отыз сегіз жастағы әйелге үйлендім. «Бақыт не екенін білмептім, бақытты болғым келеді» деп қолын созған еді.

Жалғыз басты әйелдер тағдырлары елдің тағдыры болып кетпеске кім кепіл. Жандары татулығы жоқ елде не болмақ. Әке-шешесін бірге көрмеген бала не болмақ. Кеткен бе біздің бойдан татулық?

Алдымен аз-мұз трагедия. Хабдолла* атай, 1923 жылы туылған, қызыл әскер. Жауынгерлік жолын 1939 жылы бастаған. 1942 жылы неміс тұтқынына түсіп, Рейн-Вестфалия жерінде шошқа бағады. Өмірінің ол кезеңінен айтатын жалғыз естелігі: «Фройлена жақсы кісі еді. Сұлу да еді: емшектері — мынаааааааандай!». 1945 жылы совет әскерлерімен «азат» етіліп, "өз еркімен тұтқынға түскен" деген айыппен 25 жылға бас бостандығынан айырылады. 25 жыл түгел отырып шыққан ол қайтар жолға түк таба алмай, бір топ адаммен дүңгіршекке(«ларек») шабуыл жасап, тағы 10 жылға қамалады. Ол мерзімін өтеп шыққан соң, паспорт режимін бұзды деген айыппен тағы 3 жыл бас бостандығынан айырылған. Бас-аяғы 41 жыл жазықсыз айдауда отырған адамға бәрі де кешіріледі, есі ауысқандығы да соның зардабы болар. Бірақ қанша сыйлағанмен, кейбір өтіріктерінен ұстап алып, қасқа шалды жындандыратын едік.

***

Мұң мен Шаттық алмасады дегенмен
Бақыт құсы ұшпапты-ау төбеңнен
Мұңды суын ішіп мынау Тағдырдың
Еріндерің… тістей-тістей көгерген

Еріндерің… ащы жастан кезерген
Мұңың ауыр… жанарыңнан сезем мен
Мұң мен Шаттық алмасады деуші еді
Бір өтерсің алмағайып кезеңнен

Суланып ед талай түндер жастығың
Көргеннен соң бұл өмірдің ЛАСТЫҒЫН
Мұң соңынан Шаттық келе жатушы ед
Мен бармын ғой,қабағыңды аш күнім!

"Тәңірдің" жаңалықтарын оқып отырып, бір хабарламаның сілтемесін басып, 2 айлық сәбидің өмірін құтқару үшін "қыруар" қарды керек деген хабарлама оқыдым.
Жақында ғана қызым ауырған кезде, бүкіл өмірдің қызығы кетіп, жанымды қоярға жер таппай қиналғаным есіме түсіп кетті. Мен баланың іші өтіп, қайта-қайта құсқанына зар еңіреп ары-бері жүгіріп, страшный паника көтеріп едім. Бұл қыздың әке-шешесі қандай күйде десеңші?..
Сондағы бала өмір құтқару үшін керек ақша 50 000$.Қарап отырсаң, осы ақша біреу үшін «мелочь» болса, екінші біреу үшін өмірдің құны…