Әйел тағдыры. Алтынай
Жұмыстан кешеуле шығып қалдым, қара күздің кеші. Түн басы. Аспанды қара бұлт басқан. Түстен кейін түйілгеннен кейін себездегені болмаса, ауырлап төңіп тұрғаны. Қала көшелерінің ығы, желден сақтағанымен күздің түнінің суығынан сақтамайды.
Көшенің сол жақ бойымен биіктігі екі метр кірпіш қабырға созылады. Оң жағында ескі үйлер. Өскеменнің тар көшелеріңің бірі. Дәл машина жүретін жол шетімен жүргенің. Машина жүргізушілеріне сенесің, алдыңнан тура шықса қашарыңа жер жоқ. Оның үстіне бүкіл көшенің үш жерінде басында, аяғында, орта шеті жарықтандырылған. Жарық деген аты, сарғайып тұрған шырақтар. Жұмыс бабы болмаса, немесе жағдай келмей арзандау пәтер демесе өзіме тұрғылықты пәтерім бұл маңайдан жалдамас едім. Осы маңайдың үйлерінің ауласын күндіз қиып өткенде де онша ұнатпайтынмын, жаң-жағынды біріне-бірі іргесі түйіскен бес қабатты Хрущев заманының үйлері, өзіңді қамалып қалған секілді сезінесін. Осы маңай қала бойынша тынышсыз болып саналатын. Сондықтан болар кірпіш қабырғаны жағалап жүргенді жөн көрдім.
Көше қаланың орталық проспектісіне түйісіп аяқталады, оның бойымен трамвай, автобус жүреді. Маршруттық автобустың соңғы рейсіне асығыспын. Шапшаң аяғымды басып жүріп келем. Көше соңы көрінеді, бағаннан үстінен жанған шамнан жарық түскен жерден өтіп бара жатқанымды пайдаланып қолсағатқа қарадым 20:50. Сағат 21-00-ге дейін автобус аялдамасына жетуге тиіспін, әйтпегенде автобусқа үлгермеймін.
Көше соңындағы үй проспект бойындағы үймен бұрыш жасайды. Бір-екі қадам жасап оң жаққа бұрылып көшені қиғашынан қиып өтіп проспектке шығам, алдымда автобус аялдамасы, автобусқа үлгеретін шығармын. Көшені қиғаштап өте бергенде соңымнан:
-Парень, остановись, можно Вас..-деген дауыс шықты.
Көшенің ар жағынан өтіп барып соңыма қарадым.
Қараңғыдан әйел адамның сэлуетті бөлініп шығып маған қарай бет алды. Кідіріп тоқтағанға қорқасың. Кім мүмкін кімдер қандай оймен тоқтатқалы тұрғанын кім біледі. Теріс айналып қадамымды жеделдете бергенімде.
-Пожалуйста, помогите, -деді, аяғының алысы шалынып жүргендей болды.
Шынымен көмек сұраған болып көрінген соң, тәуекел етіп әйел адамды тосып алдым. Орта бойлы қазақтың келіншегі.
-Помогите, можно позвонить, единицы есть, у меня телефоне батарея села.
Қолында ұстаған телефонын маған ұсынды. Орысша таза сөйлегенімен қазақ тілін білетінін байқаған соң.
-Телефон бар, бірақ бере алмаймын SIM картада пароль тұр, оны жатқа білмеймін, -дедім.
-Вы тогда, мені таксиге салып жіберіңізші.
-Асығыспын.
-Көріп тұрсыз ғой, мен маспын, жаңа ана үйдің ауласында жігіттер мені машинасына сүйреді.
Біраз кідіріп не айтар, не істерімді күтті де, тыңдауға көңіл бөлгенімді байқаған соң, әрі қарай ойын жалғастырды.
-Үйде мамам күтіп отыр, бағана қайтып баруым керек болғам, менде ақша бар, -деп иығына асылған сумкасына изеді, -таксиге салып жіберіңізші, сіз жақсы адамсыз ғой, мен көріп тұрмын, -деді. Сөзі өтті, проспектке бойына шығып таксилерді қарастыра бастадық, бірақ такси таба алмадық. Келіншек:
-Пиво ішесің бе?
-Жоқ, ішпеймін, -екі көзім жан-жақты шолу үстінде.
Келіншек тоқтаусыз сөйлей берді.
-Менім сумкамда үлкен пышақ жатыр, -дегенде бетіне тура қарадым, көңілім оған ауғанын байқап, ойын жалғастырды.
-Повар болып істеймін, құдашамның үйіннен келем, салат жасап беруге шақырған, құдаларын күтіп жатыр, құдаша салат жасағанымды көріп «қолың қимылына көз ілеспейді» похваливает словами, мен арақ іше алмаймын, қазақтарды білесің ғой, коньяк іштірді, басыма шығып кетті, сен мені тастамайсың ғой, -үндемедім тек қасына еріп жүре бердім.
Айтқан сөздерінен тұратын жері бір-екі аялдамалық жер екені белгілі болды. Алдымыздан трамвай тық-тық етіп өте шығып жүрісін баяулатып тоқтады да жолаушыларын түсіріп әрі қарай жүре берді. Трамвай тоқтаған аялдамадан әрі қарай өттік. Жекеменшік үйлер арасына кететін көшеге тура шықтық.
-Мен мына көшеде тұрамын. Мамам айтып қояды «менім көзім тірі жүргенде күйеуге шық» деп, мені кім алады, екі балам бар, күйеусіз он жыл тұрамын.
-Сенің жасын нешеде?
-Отыз екіде.
-Патцан екенсің, мен отыз сегіздемін –дей бергенде арт жағымыздан бізді қуып жетіп алған еркек дауысы:
-Алтынай сенбісің?
Біз тоқтап қалдық. Келіншек:
-Көршім ғой, онымен ары қарай барам, -деп. Қасымызға келген еркек қолтығынан ұстап жүре берді. Теріс бұрылып кері қарай жүре бердім, тек еркектің бір сөзі құлағымды шалып қалды –«монша жағып қойдым» деген, жол-жөнекей естілген сөз ойдан шықпай біршама жағдайды көз алдыма суреттеді.
Осы оқиғадан кейін біраздан соң екі баласы бар отыз сегіз жастағы әйелге үйлендім. «Бақыт не екенін білмептім, бақытты болғым келеді» деп қолын созған еді.
Жалғыз басты әйелдер тағдырлары елдің тағдыры болып кетпеске кім кепіл. Жандары татулығы жоқ елде не болмақ. Әке-шешесін бірге көрмеген бала не болмақ. Кеткен бе біздің бойдан татулық?
Көшенің сол жақ бойымен биіктігі екі метр кірпіш қабырға созылады. Оң жағында ескі үйлер. Өскеменнің тар көшелеріңің бірі. Дәл машина жүретін жол шетімен жүргенің. Машина жүргізушілеріне сенесің, алдыңнан тура шықса қашарыңа жер жоқ. Оның үстіне бүкіл көшенің үш жерінде басында, аяғында, орта шеті жарықтандырылған. Жарық деген аты, сарғайып тұрған шырақтар. Жұмыс бабы болмаса, немесе жағдай келмей арзандау пәтер демесе өзіме тұрғылықты пәтерім бұл маңайдан жалдамас едім. Осы маңайдың үйлерінің ауласын күндіз қиып өткенде де онша ұнатпайтынмын, жаң-жағынды біріне-бірі іргесі түйіскен бес қабатты Хрущев заманының үйлері, өзіңді қамалып қалған секілді сезінесін. Осы маңай қала бойынша тынышсыз болып саналатын. Сондықтан болар кірпіш қабырғаны жағалап жүргенді жөн көрдім.
Көше қаланың орталық проспектісіне түйісіп аяқталады, оның бойымен трамвай, автобус жүреді. Маршруттық автобустың соңғы рейсіне асығыспын. Шапшаң аяғымды басып жүріп келем. Көше соңы көрінеді, бағаннан үстінен жанған шамнан жарық түскен жерден өтіп бара жатқанымды пайдаланып қолсағатқа қарадым 20:50. Сағат 21-00-ге дейін автобус аялдамасына жетуге тиіспін, әйтпегенде автобусқа үлгермеймін.
Көше соңындағы үй проспект бойындағы үймен бұрыш жасайды. Бір-екі қадам жасап оң жаққа бұрылып көшені қиғашынан қиып өтіп проспектке шығам, алдымда автобус аялдамасы, автобусқа үлгеретін шығармын. Көшені қиғаштап өте бергенде соңымнан:
-Парень, остановись, можно Вас..-деген дауыс шықты.
Көшенің ар жағынан өтіп барып соңыма қарадым.
Қараңғыдан әйел адамның сэлуетті бөлініп шығып маған қарай бет алды. Кідіріп тоқтағанға қорқасың. Кім мүмкін кімдер қандай оймен тоқтатқалы тұрғанын кім біледі. Теріс айналып қадамымды жеделдете бергенімде.
-Пожалуйста, помогите, -деді, аяғының алысы шалынып жүргендей болды.
Шынымен көмек сұраған болып көрінген соң, тәуекел етіп әйел адамды тосып алдым. Орта бойлы қазақтың келіншегі.
-Помогите, можно позвонить, единицы есть, у меня телефоне батарея села.
Қолында ұстаған телефонын маған ұсынды. Орысша таза сөйлегенімен қазақ тілін білетінін байқаған соң.
-Телефон бар, бірақ бере алмаймын SIM картада пароль тұр, оны жатқа білмеймін, -дедім.
-Вы тогда, мені таксиге салып жіберіңізші.
-Асығыспын.
-Көріп тұрсыз ғой, мен маспын, жаңа ана үйдің ауласында жігіттер мені машинасына сүйреді.
Біраз кідіріп не айтар, не істерімді күтті де, тыңдауға көңіл бөлгенімді байқаған соң, әрі қарай ойын жалғастырды.
-Үйде мамам күтіп отыр, бағана қайтып баруым керек болғам, менде ақша бар, -деп иығына асылған сумкасына изеді, -таксиге салып жіберіңізші, сіз жақсы адамсыз ғой, мен көріп тұрмын, -деді. Сөзі өтті, проспектке бойына шығып таксилерді қарастыра бастадық, бірақ такси таба алмадық. Келіншек:
-Пиво ішесің бе?
-Жоқ, ішпеймін, -екі көзім жан-жақты шолу үстінде.
Келіншек тоқтаусыз сөйлей берді.
-Менім сумкамда үлкен пышақ жатыр, -дегенде бетіне тура қарадым, көңілім оған ауғанын байқап, ойын жалғастырды.
-Повар болып істеймін, құдашамның үйіннен келем, салат жасап беруге шақырған, құдаларын күтіп жатыр, құдаша салат жасағанымды көріп «қолың қимылына көз ілеспейді» похваливает словами, мен арақ іше алмаймын, қазақтарды білесің ғой, коньяк іштірді, басыма шығып кетті, сен мені тастамайсың ғой, -үндемедім тек қасына еріп жүре бердім.
Айтқан сөздерінен тұратын жері бір-екі аялдамалық жер екені белгілі болды. Алдымыздан трамвай тық-тық етіп өте шығып жүрісін баяулатып тоқтады да жолаушыларын түсіріп әрі қарай жүре берді. Трамвай тоқтаған аялдамадан әрі қарай өттік. Жекеменшік үйлер арасына кететін көшеге тура шықтық.
-Мен мына көшеде тұрамын. Мамам айтып қояды «менім көзім тірі жүргенде күйеуге шық» деп, мені кім алады, екі балам бар, күйеусіз он жыл тұрамын.
-Сенің жасын нешеде?
-Отыз екіде.
-Патцан екенсің, мен отыз сегіздемін –дей бергенде арт жағымыздан бізді қуып жетіп алған еркек дауысы:
-Алтынай сенбісің?
Біз тоқтап қалдық. Келіншек:
-Көршім ғой, онымен ары қарай барам, -деп. Қасымызға келген еркек қолтығынан ұстап жүре берді. Теріс бұрылып кері қарай жүре бердім, тек еркектің бір сөзі құлағымды шалып қалды –«монша жағып қойдым» деген, жол-жөнекей естілген сөз ойдан шықпай біршама жағдайды көз алдыма суреттеді.
Осы оқиғадан кейін біраздан соң екі баласы бар отыз сегіз жастағы әйелге үйлендім. «Бақыт не екенін білмептім, бақытты болғым келеді» деп қолын созған еді.
Жалғыз басты әйелдер тағдырлары елдің тағдыры болып кетпеске кім кепіл. Жандары татулығы жоқ елде не болмақ. Әке-шешесін бірге көрмеген бала не болмақ. Кеткен бе біздің бойдан татулық?
Сонда жаңағы сол Алтынайға үйлендің бе?
Бұндай жағдайға көп қазақ әйелдер, қыздар ұрынады… әсіресе үлкен мегаполистерде, үлкен қалаларда.
Әдейі былай тұрсын, білмедім, сондай қатыгез заман ба, әлде басқа бір нәрселер ме әсер етіп жатқан ба.Осыдан үш апта бұрын Түркістанан Темірланға дейін барғым келген, көлік ұстап попутка ғой деп голосовать етпеймін бе, сонда өзіміздің сука қазақ, қалтамда қалған соңғы 500 теңгені азғысынып алмай кеткен мені, мұндай ақша керек емес деді. Екіншісін ұстадым, қарқылдап күлді, тағы біреуін ұстасам көзімен аларып қарады да, газға басып жіберді, типі мазақ қылып тұрсың ба дегендей.Ай білә, сонда барғой, жаман орыс тегін апарып тастады Темірланға дейін, өзі Темірланда турады екен, осында аңғаруға болады екен… қандай «жақсы», «бауырмал», «мейірімді» екенімізді, былай қарасаң түсінуге болады жаман жол, құрылыс жүріп жатыр, бірақ… пидараз халық екенімізді сонда тағы бір рет өз өзіме дәлелдедім, түсіндім.
Орыстарды мақтаған емес, кішкентай балаларын пойызда жүргенде қалай тәрбиелейді??
«Верни дяде, нельзя брать чужое! А нука извинись! Что нужно сказать? Скажи спасибо!» деп көтіне боқ қатқан екідегі баласына үйретіп жатады.
Біздің қазақ не істейді көбіне???
«Нелсің? Айтшы ағаға нелсің? „Жалайыр!“ Әне көрдің бе? Атаң қалай боқтайды? Атаң қалай боқтайд деймін? „Өй, әкеңаузсігин“… хахахаха...Өй айнолойын. Нағыз жігіт әнеки»
Бір ғана мысал болса қанеки. Нормаға айналып кеткен бе дедім.
Ал қазақтарда тек өтірік құдайы (құдай жол) жасап, артынша алаяқтығымен көрінуде, жалған діндарлығын тықпалауда. Типі соғым жасап, бісміллә деп бастап, жылқыны бауыздап, жарты сағаттан кейін арақ ішу. Ақкөңіл өмір түгілі, шынайылық та жоқ.
Негізі қазақта бұрыңғы заманға сай тәрбиелеу нормалары керемет қалыптасқанымен, қазіргі заманға орай тәрбиелеудің нормалары қалыптаспаған әлі дұрыс. Артқа сүйрей беретіндер көп.
Әртүрлі менталитеттің жақсысын алып, жаманын ысыру сияқты саналы тірлік жоқ, міндетті түрде бір шектен екінші шекке шығу керек, міндетті түрде молда болу керек, не ұяттан жұрдай мал болу керек, не ұяттан жұрдай молда болу керек. Міндетті түрде орысты жамандап, батыстың көтіне кіру керек, не батысты жамандап, орыстың көтіне кіру керек. Не екеуін де мойындамай, Корей мен Жапонның мәдениетіне тамсана дрочить ету керек.
Әр қайсысынан жақсысын алу, өз болмысыңды сақтау деген өліп қалған.
Өзегін шауып тастаған дүбәра қоғам.
Білмедім, сол жапондардың мәдиниетін тамсанатын дегендер де бар негізі, бірақ олардың жеке өзіме өмірлік ұстанымы, жалпы ұлттық ерекшелітері үнайды. Епті, мысалға ал келді дейік жас жапондық жұмысқа, жұмыс берушінің және сол жас жапондық жұмыскердің арасындағы қарым қатынасты айта кетсеңші, өмір бойы сенімді, берік қызмет етуде ол сол өзінің жұмысына, бұл дегеніміз, қанша жерден бақырсақта өй біздің қазақтар өзгерді, біздің қазақтар менталитеті өліп қалған десек те, сол жапон халқының қанша болса да жаһандану заманы болса да, абыройын төгіп алған емес.Білмедім, сырт көзге солай көрінетін шығар.
Әр қайсысынан жақсысын алудан бұрын, өз болмысыңды сақтап қалу бірінші орында тұру керектігін айта кетсек жөн болатын еді, бірақ Абай атамызға сенсек қазақтар сол баяғы пидараз тірлікпен айналысып жүр.
Әр халықтың жақсы-жаманы бірге жүреді.
Өйткені әрбір адам нақты уақыт шеңберінде, өзінің қолынан келетін, және миы жететін ең оптималды таңдауын жасауға тырысады.
Мейлің, бір секундтан кейін ол маңдайын соққылап, «Білә, сука лох ай десейш, біліп едім Голандия ұтылатынын» десін. Мейлің ол бүгін кешегіден ақылды болсын. Бірақ бір секунд бұрын, ол миының бар жеткен әрекетін жасады.
Айтпағым, біздің қазақтар да тап солай етуде, санасының жеткенінше «дұрыс» деп тапқан тірлігін жасауда.
Өз болмысыңы керемет болса сақтауға болады.
Тап сол сен мақтаған Жапондықтар небір жылдары өз саясатын түбегейлі өзгертпегенде, әр елдің жақсылықтарын өзіне тарта бастамағанда, қазір әлі қылыштасып жүрер ме еді?
Мәселе, «алтын ортада» емес, мәселе мақсатты құралдан айыра білуде.
Және керексіз балластардан қанша жаныңа, ұлттық сана сезіміңе батса да, болашақ үшін құтыла білуде.
Мәселе жүйені толығымен соқыр көзді жұмып жұта беруде емес, оның кем кетігін де біле отыруда.
Әрбір жеке адам тек солай жетіледі, әрбір қоғам, ұлт, адамзат эволюциясы солай жүзеге асады.
Егерде, сол қазақтар жеткенінше «дұрыс» деп тапқан тірлігін жасаса, неге өзге ұлттарда ондай мозгоебский тірліктер азырақ? Білмедім, іштен солай көрінетін шығар, не дегенмен, мысал үшін тап сол Орта Азиялық көршілерімізді алайық, мысал үшін тәжіктер, қанша мазаққа қалса да, өз мүдделерін қорғап, болмысын сақтап та жатыр, олар өздерінің болмысына қарсы да емес, содан сұрақ неге? Өйткені, үйреніп кеткен олар, солырдың жүрегінің бөлшегі ол, ал қазақтарда не бар дейсің? Болмыс түгілі көт де жоқ, қалмаған ештеңе.
Негізі, меңзегенім, неге қазақтар еліктейді, пидараз тірлікпен айналысады? Соны айтқым келген негізі.
Шынымен бір жарты ішуге таптырмайтын бөтелкелес екенсің
Қарап отырсам, сол топтан шықты екі үші балақай, жас шамасы 5-6 да деймін
— Дядя Марат здравствуйте,- деді, епті «здраствуй дедім», сонда қасындағы өзіміздің қазақ балақайлар амандаспақ түгілі қараған да жоқ. Міне, қандай тәрбие де.
Міне, қандай тәрбие. Ауыл болған соң да шығар.
Әрине, бұл талқыларымыздың бәрі әдемі де қызық, Оралдан Алматыға дейін қызықтап қайтуға болады. Бірақ, меніңше қоғамға өкпе айтудан көрі, қоғамның бір бөлшегі ретінде өзімізді, өзіміздің қолымыз жететін деңгейді өзгерте алсақ жақсы болар еді. Осы әңгімелерді оқыған адамда да бір көлденең ой пайда болса деген тілек.