Жақында тәп-тәуір жазатын бір ағам: "Қазақтың үш жүзге бөлінгені өз алдына, енді журналистер журфак бітірген және бітірмеген болып бөлініп жатыр деп" — ренжіп отыр. Сіз білетін журфак бітірмеген қандай журналистер бар? Және олардың қандай айырмашылығы бар, сонда?

Жақында «Жақсы» порталында Rafaello -мен сұхбат шықты. Оның «шығармашылығы» туралы болған әңгіме. Менің ойымша мәселе толығымен ашылмаған сияқты. Астындағы азғантай пікірлерде де блогшылар мен журналистер тек өз жақтарын қорғаумен болған. Енді осы жерде талқылап көрейік:

Естеріңізде болса, осыдан бірер уақыт бұрын «Даяшыларды ұруға болатын мейрамхана ашылды» деген ақпарат жарық көрген болатын. Іле-шала бұл ақпаратты NUR.kz-тен бастап балалар журналына дейін көшіріп басты. «Бақсақ, бақа екен» демекші, бұл бақа емес, «утка» болып шықты.

Бұның бәрі «Керекинфо» сайтындағы Rafaello нигіндегі бүркеншіктің «бүлдіргені». Бұл сұхбатты оқымас бұрын атышулы «Даяшыларды ұруға болатын мейрамхананы» оқып алыңыз. Біз журналистерді сан соқтырып жүрген құпия блогерден қызық сынағы туралы сұраған едік.

— Сіздердің кәсіби, дәстүрлі журналистиканың өкілдерін сынаққа салып, «кек алуы» неден басталды? Бұл неге осы сайттың тіптен бас ұстанымдарының біріне айналып кетті?
— Кейінгі жылдардағы блогосфераның басты мәселелерінің бірі — авторлық құқық. Блогшылар біраз журналистерге, БАҚ өкілдеріне өкпелі екені белгілі. Жазылған мақалалардың ешқандай авторы және сілтемесі көрсетілмей шығып жатқаны, әрине блогшылардың көңіліне ауыр тиеді. Еңбекке құрмет болуы керек. Бұл бір. Екіншіден, журналист және БАҚ өкілдерінің қоғам алдындағы жауапкершілігі өте үлкен.

22 жастағы Қонысбек сіз бен біздің көмегімізге зәру. Көрермендерін күн сайын таңертең таңғы бағдарламамен бірге оятататын «Қазақстан-Ақтөбе» телекомпаниясының тілшісі Қонысбек Рысмағанбетов аты жаман ауруға шалдыққан. Дәрігерлер Қонысбекке бүйрек рагі («феохромоцитома») диагнозын қойған (“рак надпочечника и опухоль вненадпочечниковый локализации”). Ел медицинасының бұл ауруды емдеуге толық мүмкіндігі жоқ. Израиль мамандары Қонысбекке көмектесуге әзір. Израильдегі Шиба клиникасында ота жасату үшін оған 16 миллион 500 мың теңге қаржы қажет…

Мейрамгүл Рахатқызымен өткен жылы Астанаға барғанда танысқам. Ақтөбелік журналист менің бала кездегі құрбымнан аумайды. Күлкісі, ашық-жарқын мінезі, бәрі менің жан досым Аяужан секілді. Жақында ойламаған жерден Мейрамгүлмен қайта жолықтым. Сол баяғы таныс, ыстық бейне. Әңгіме арасында Мейрамгүл “Өй дөйт, десеш!” деп қолын сермеп қояды екен. Бұл Мейрамгүлдің риза болғандағы қалжыңы. Ауылда сыныптастар жиналып, тойлатып отырса керек. (Мейрамгүлдің айтуынша) Басқосуда бір сыныптастың әкесі қайтыс болғаныны естиді. Дүр етіп бәрі сол үйге келеді. Барса анасы әуенін келтіріп, сұңқылдап жоқтау айтып отырса керек. Риза боп кеткен біреуі қолын сермеп қойып, “Өй дөйт, десеш!”-деп басын шайқайды екен. Сөз түсінетін қу болса керек.

Законың зар илейтініндей бар негізі. Қаптап ашылып жатқан қазақ газетсымақтарын (барлығы емес әрине) сатып алмақ түгілі, шолып қарағым келмейтін болды қазір.
Бүгін «Алтын босаға» газеті туралы айтпақпын. «Ақ босаға»-мен шатыстырмаңыз.
Кезінде пікір ретінде жазып ем, оқырманмен бөлісейін деп отырмын.

Сурет сілтемесі
Алда журналистер мерекесі келе жатыр. Таңертең жұмысқа келген соң, әдетте компты қосқан соң, міндетті түрде “Мэйл.рудағы” почтамды, Фейсбукты, анда-санда Твиттерді, сосын “Керекинфо” және басқа сайттарды мүмкіндігі болса бір шолып шығамын. Кезек Фейсбукке келіп, шарлап отырсам Өркеннің сілтеме жасаған мына бір jaqsy.kz/story/779 мақаласына көзім түсті. Бұл туралы блогымда бұрыннан жазған болатынмын. Өркеннің айтқанына қосыламын. Журналистердің өз мамандығына кәсіптік тұрғыдан сай келмейтіндігі, бүгінгі қоғамның жаршысымыз дей тұра, көп жағдайда ақсап жатқан дүниелерге менің де қарным ашады.

Қазір телеарнаны қосып қалсаңыз әнші, биші, дәрігер, саясаткерлер т.б. авторлық бағдарламаны жүргізе береді. Газет-журналды ашып қалсаңыз да толып жатқан журналистер. Дилетанты бар, осы мамандықты бітіріп, таза журналист деген дипломды алып келгені бар, келмегені бар, әйтеуір көп. Көп бола берсін, болғысы келгендер де бола берсін, “журналистпін” деп күпіне берсін, жыртылсын, айрылсын, Үкіметтен алақан жая ма, жоқ мақтап мақала жаза ма, көкесінің тілін таба ма, мейлі жағдайын жасап алсын. “Пәлен” деген телеарнаның я болмаса “пәлен” деген газеттің тілшісімін. Сіз журналиспен сөйлесіп тұрсыз” дегенді доқ көрсетіп, кейіпкерін шамалы ықтырып алмаса болмайды. Әйтпесе, журналистің ойы, мақсаты жүзеге аспай қалуы мүмкін. Қалтырап тұратын әкімшілдерге бәлкім солай істеу де керек шығар я әкімшілік-билікті жағалап отырғандар “жоғарыға қағыс ақпарат” кетіп қалмасын, мақталсын” деп өздері де журналистерге солай повод беріп қоя ма, не де болса, бұл екіжақты мүдделестік пен жарамсақтықтың әлімсақтан келе жатқаны һәммаға аян.

Таак, енді артқа сәл шегінсек.

Бірінші класқа бармай тұрып, рас журналист болуды және онша-мұнша емес диктор болуды армандадым. Ал бірінші сыныпқа барған кезде әріп тануды үйреніп, жазу жаза алатын кезде үйге келетін газеттегі теледидар бағдарламасына қарап соған ұқсатып өзімше бағдарлама жасап алатынмын да, ешкім жоқ кезде соны диктор болып оқитынмын. Және жан-жағыма қарап қойып, ешкім көріп қоймасын деген сақтығым да бар. Бір күні мен жазған “телеарна бағдарламасын” жиен әпкем Алина көріп қойып, айқай сала атам мен апама жүгіріп барып айтып қойды. Мен ұялып жерге кіріп бара жатырмын. Сөйтсем атам пен апам мәз. “Ойбай, мына қыз журналист болғысы келеді екен. Қарашы шал, өзінше бағдарлама жасап алыпты” деп қуансын. Қысқасы, арманым да, талпынысым да құпталды. Ал әпкем Алина маған кекетіңкіреп: “Сен не, диктор болғың келе ме? Ол үшін сенің түрің әдемі болу керек қой” деп мырс етті. Ешкім жоқта айнаға барып, Жаратқан берген түрге қайтадан зер салып қарадым. Қандай кемшіліктер бар дегендей. Расында, экранға жарамайтын сияқтымын. Қынжылып тұрмын кәдімгідей. Бірақ, түрім экранға келетіндей асқан сұлу емес екем деп қайғыра қойғам жоқ, журналист болу туралы арманым өрши түсті.

Ең алғаш жазған-сызғандарымды “Ақ желкен” журналына, сосын “Ұлан” газетіне беріп тұрдым. “Ұланның” жас тілшісі атандым. Бертін келе бұл газетті місе тұтпай, үлкен газеттен бірақ шыққым келіп, “Қазақ әдебиетіне” жазған бір мақалам жарық көрді. Ой, сол кездегі қуанғанымды көрсеңіз. Мені мектептегілер ғана емес, бүкіл ауыл-аймақ “газетке шыққанымды көрсе екен, оқыса екен, білсе екен, іштері күйсе екен, қап бәлем, сені ме деп тістерін қайраса екен” деп қоямын. Солардың маған қызғана да қызыға қарап тұрғанын ойша елестетіп алып, бір рахатқа бөленетімді қайтерсің. “Ұланға” шыққан мақала соңындағы өз аты-жөнімді көрген кездегі қуанышымды айтпай-ақ қояйын. Қаттап салып қойған чемоданнан қайта-қайта ашып қарап, қайта-қайта оқитын “дертке” де ұшырадық. Ол этаптан да өттік. Апырай, тип-титімдей боп алып не деген атаққұмарлық, не деген пассионарлық десеңізші көкірегімді тесіп бара жатқан?!

Осы желікпен, осы арманмен, осы құлшыныспен 11 сыныпты бітіріп, 1999 жылы Түркістандағы қазақ-түрік университетінің журналистика кафедрасына оқуға түстім. Бас ұстазымыз яғни завкафедрамыз Сейдолла Садықов деген ағай болды. Сейдолла ағай басқаларға қайдам, маған және группаласым Айгүл екеумізге ерекше ықыласпен қарады. Қандай жындылық пен тентектік жасасақ та арашалап алатын, қорғап жүретін. Бізге тиіскендерге “Тәйт, тимеңдер бұл дәйіскаларға” деген кезде, тіпті екі есе қоқиланып қалатынбыз. Мен ұстаз ретінде Сейдолла ағайға қарызбын әрі ол кісінің алдында басымды иемін. Кемпір-шалдың қолында еркін өскен мен сияқты тентектің бетінен қаққан жоқ. Ағай бізге еркіндікті берді, батылдыққа үйретті. “Айтатын болсаңдар айтып қалыңдар, жас кездеріңде, саналарың пендешілікпен былғанбай тұрған таза кездеріңде жазатындарыңды жазып қалыңдар” деп жиі айтатын. Қазір де сол Түркістанда оқып жатқан жас журналистерге солай үйретіп жүрсе таң қалмаймын.

Біз шет аймақта болғандықтан қазіргі жастар сияқты оқып жүріп жартылай ставкаға газет-журнал, телеарналарда жұмыс істей алмадық. Группаға кілең бір үйдің бетіне қарап отырған еркелері мен серкелері жиналды. “Мен ғана мықтымын” деп келгендердің біразының аптығы басылып қалды, біреулер өзіне сенбей жүрсе, өзіне деген сенімі артты. Біреулер ашыла түсті, біреулер керісінше мүлде жабылып қалды. Біреулері мүлдем басқа салаға кетті, біреулері тұрмысқа шығып кетті, біреулері әйтеуір анау-мынау болды. Содан “Әй, осыдан бірдеңе шығады-ау” деп іріктелгендердің біразы бүгінде республикалық, облыстық, салалық басылымдарда, телеарналарда жұмыс істеп жатыр. Сөзім жалаң болмасын, өз группаластарымды осы мерекені пайдаланып құттықтай кетпесем, мақтай кетпесем, айта кетпесем не болғаным. Ешкім де кісілік кемшіліктен ада емес. Еліміздің бас газеті “Егеменде” қос бірдей группаласым Айгүл Сейілова мен Әбдірахман Қыдырбек, “Қазақ спорты” газетінде Нұралы Мұхтарұлы мен Жолдыбай Базаров, “Хабар” арнасының Ақмола облысынан меншікті тілшісі Меруерт Палмаханова және осы “Хабар” арнасында үйлестіруші қызметін атқаратын Динара Балаубекова, облыстық газетте істейтін Мәлік Дәулетов, “Қалқан” газетінде Мұрат Құдайбергенов және мен “Сарбазда” жүрміз. (Алтын группаластарым, мерекелеріңмен! Давай тосты алып қойыңдар, до конца!  )

Жә, сонымен Өркен айтқан мәселеге қайта айналып соғатын болсам, күндердің күнінде “Осы мен не істеп жүрмін? Журналист деген өзі қандай мамандық? Бұл мамандықтың қадірі неге сонша түсіп бара жатыр?” дегенді ойлана бастадым. Жақсы мақала жазып, “Пәленше ана мәселені көтеріпті, мынаны ерекше жазып шығыпты, өйтіпті, бүйтіпті, пәлен деген дөкейден, пәлен деген орақ тілді, отауыздан сұхбат алыпты, ешкімге ұқсамайтын керемет мақала жазыпты, осылай айызын қандырып сол пәленше ғана жаза алады, анау пәленше тақырыпқа ерекше барады, көп ізденеді, еңбекқор журналист” деген сияқты дүниелерден жалыға бастадым. Шаршадым қысқасы. Бір түсінгенім, журналистиканы яғни өз мамандығымды ерекше сүйеді екем. Сүйгендігім үшін де осы салада жүрмін. Бірақ, не бітірдім? Нені қарқ қылдым, не үлес қоса алдым осы журналистикаға? Мардымды жауабым да жоқ екен. Оны араға салынған уақыт көрсетпесе, әзірге күмілжіген күйдемін.

Жағымды мамандықтың иесі атану шарт емес, өз кәсібіңді жүрегіңмен сүйіп істесең ғана мән табатын сияқтысың. Әйтпесе, жанығып, арамтер болудан сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғам гүлденіп кетпесі анық.

Мерекелеріңізбен әріптестер, қазақта жақсы журналистер көп, солар жасасын!

Әдебиет – бұл екі рет оқылады; журналистика – бір ақ рет.
С.Конолли

Журналистика — өзің білмейтін нәрсені өзгеге түсіндіру.

Танымал журналист Мақсат Ж. Голландияға іс-сапарынан кейін журналистиканы тастап, шаштараздық курсына жазылды. Бұған дейін шоу-бизнес, сахна өнерінде де бағын сынап көрген Мақсат өз іздегенін шаштараздықта тапты. Мұндай радикал шешімі туралы ол өзінің Моймир статусында «Мен енди бакыттымын. Омирдеги оз орнымды таптым» деп мәлімдеді.

(Жалғасы. Басы — «Құрылтайшының өлімі»)

«Уууіііііііііііііііііпп… Дадатын да, отитын да дым док… Фыыыыыыыы...» ©Нашақор Титөк



«Амстердам» бағыты бойынша келіп қонған ұшақтың жолаушылары ала-құла. Алып дорба арқалағандары мен алақандай сөмке асынғандары аралас.

Құйып қойғандай шақ сұр костюм киген, еңгезердей ел ағасы құлағындағы көк түспен жылт-жылт еткен құрылғысына сөйлеуін тоқтатпаған күйі әуежай ғимаратынан шықты. «Такси, такси» деп қаумалаған ұзыны, аласасы, толығы, арығы аралас еркектер қауымын жарып өтіп, дәл есіктің аузына тоқтаған сүліктей қара S-Class-ты W221-ге беттеді. Алдыңғы орыннан серіппедей атып шыққан иықты жігіт артқы есікті айқара ашып, кіргізіп жіберді.

(Жалғасы. Басы — «Редактордың өлімі»)

«Жалпы, дым жоқ».© Лао Цзы

Бүгін «Отызгазетонжурнал» холдингінің Президенті Сыпатай Ульрих ерекше көтеріңкі көңіл-күйде. Үйде жалғыз жүрсе де бөлмелердің есіктерін пафоспен ашып, салтанатпен жауып, маңғаздан-кербездене алшаңдап жүр. Тіпті атылас халатының ілгектерін ағытып тастады. Императорлардай желкілдетіп-желбіретіп жүру үшін. Үйді әрі бері кезген соң, өзінің обрызы өзіне ұнай бастады. Тіпті бір-екі рет рухани бітіріп алды.

Апартаменттегі барлық бөлмеге орнатылған «Dolby Surround-пен»^TM жабдықталған

(Жалғасы. Басы — «Журналистің өлімі»)

«Оқитын дым жоқ». ©Akzere



Сурет Gloom82 деген атпен танымал Антон Семеновтікі.

"… Жұрт танитын басылымды басқару оңай деп пе едің? Қит етсе қытымырланып бір жағыңнан меншік иесі, ә десең құқығын айтып екінші жағыңнан журналистері шыға келеді. Күні кеше тәжірибеден өту үшін деп келген күшік-журналистің қатесі үшін де сен жауаптысың. Жоооқ, оңай емес..."

Аумағы ат шаптырым кеңсенің алып терезесінен көшеге қарап отырған бас редактордың жалғыз қалғандағы әдеті еді бұл. Әлдебір өзі тауып алған ішкі серігімен әжептеуір уақыт әңгіме-дүкен құрып кететіні бар-ды.

Әні-міне деп Блог Құрылтайды да өткізіп тастадық. Бәрі өте тамаша өтті. Астаналық ұйымдастырушыларға үлкен алғысымды білдіремін.



nnk және мен
Астананыда көрдік, көптеген

Осы жолы КЕРЕКтегі материалдардың бірін газеттер емес, сайт ұрлады. Асауботаның «Германиядағы хоккейші қазақ — Данияр Джунусов» деген материалы шығып еді ғой. Естеріңізде ме? 27 ақпан күні шыққан-ды. Сол мақаладағы біраз деректерді «НАМЫС.kz» қайта басыпты. Өткенде "Қазақ спорты" газетінде де жүрген еді. Әрине, қазақтың жақсылығын асыру үшін мұндай тақырыптарды бәріміз жазсақ та артықтық етпес еді. Бірақ, сөйлемдерді сөзбе-сөз көшіріп алғанын көргенде ішің ашиды екен. Мәселен, Асаубота 27 ақпанда Данияр Жүнісов туралы былай жазды:"Қазақ пен хоккей спорты бір бірімен байланыса бермейтін ұғымдар. Хоккей болғанда оның ішінде қақпашылық мүлдем ойға келмейтін нәрсе. Ал, Германияның мықты клубтарының бірі Вольфсбург Гриззли Адамс командасының қақпасын қазақ жігіті Данияр Джунусов қорғайды".
Ал, «НАМЫС.kz» тегі жазбаның тақырыбы «Германияның қақпасын күзеткен қазақ» деп тұр. 11 наурызда қойылыпты. Алғашқы сөйлемі "Қазақтың табиғатына жат спорт ойындардың бірі – хоккей. Бұл спортпен көшпенді жұрттың жан дүниесі қабыса да бермейді. Хоккей болғанда оның ішінде қақпашылық мүлдем ойға келмейтін нәрсе. Ал, Германияның мықты клубтарының бірі Вольфсбург Гриззли Адамс командасының қақпасын қазақ жігіті Данияр Жүнісов (немісше Daniar Dshunussow) қорғап жүр".
Содан Асаубота Данияр туралы қысқаша жазады да «Сөйтсе Данияр кезінде Германияда жұмыс істеген аудармашы Айғали деген кісінің баласы екен. Әкесі кейін сол жақта қалып қойған. Данияр 1986 жылы Берлинде туған». — дейді. Ал, «НАМЫС.kz» те біраз мәселені жазады да, «Сөйтсе Данияр кезінде Германияда жұмыс істеу үшін қоныс аударған, маманы аудармашы Айғали деген кісінің баласы екен. Әкесі кейін сол жақта тұрақтап қалған. Данияр 1986 жылы Берлинде туған», -дейді. Әрі қарай кеттік.
Асаубота «Данияр қазір Вольфсбург Гриззли Адамс командасының негізгі қақпашысы. Былтыр Германия лигасының күміс медалін жеңіп алған. Ал, биыл Давостағы Шпенглер кубогында Канада құрамасын ұтқан ойынның бас қаһарманы болды.

Болашақта Ұлттық Құрама қақпашысы ретінде көріп қалуымыз ғажап емес»,-деп жазады. «НАМЫС.kz» болса «Данияр қазір Вольфсбург Гриззли Адамс командасының негізгі қақпашысы. 2010 жылы Германия лигасының күміс медалін жеңіп алған. 2011 жылы Давостағы Шпенглер кубогында Канада құрамасын ұтқан ойынның бас қаһарманы болды. Болашақта Қазақстанның Ұлттық хоккей құрамасының қақпашысы ретінде көріп қалуымыз ғажап емес»,-дейді. Енді өздеріңіз сараптай беріңіздер.Япыр-ау сөзбе сөз көшірілген ғой бұл. КЕРЕКтіктер талай айтса да ұрлық істейтін әріптестер тыйылмай-ақ қойды. Сіздер не дейсіңздер. Айтпақшы, әлгі сайттағы сілтеме мынау Your text to link...

Журналист қателері және кемшіліктері туралы бұрыннан жазып жүрміз. Әсіресе олардың ізденбейтіндіктері туралы, ақпараттың бұрыс-дұрысын тексермейтіндіктері туралы. Осындай оқиғалардың бірі жақында республикалық бір газетте болыпты. Бұл туралы бізге konvict хабарлады. Бұл ақпаратты газетке кім шығарғанын біліп отырғасын, қай газет екенін жариялап ұялтпай-ақ қояйын. Тек осы жазбам оған және басқа журналистерге сабақ болсын.

Қысқасы былай болған:

«Ибо число @KILYZAMAN — 666». ©Евангелие от Амандық, стих 66:6.

Шала оқыған, әсіресе сан танымайтын қаззақ журиктер — менің сүйікті колекциям. Егер олар өмірде болмаса, ішқұсадан өліп қалар ма едім?

Очм, Монте-Карлоға хуйш келмепсіңдер, ептібайымайдтар!

Атын баттитып атамай-ақ қояйын, бірақ соңғы жылдары қазақ оқырмандары атышулы бір сайттарда комментарий қалдырудың бір-бір майталманы болып алды. Бұны жазбас та ма едім, бұған бір себеп түрткі болды. Түкке тұрғысыз құр айқай, жалған дабыра, әсіре ұлтшылдық, оқырман мен аудитория жинаймын деп тақырыптардың нешеме атасын қоздататын сайттағы мақалаларға жазылған комментарийлер, күндердің күнінде сенің бірдеңе демесіңе қоймайды екен. “Шыдамның да шегі бар” деп қазақ осындайда айтса керек. Ол “комменттерді” сөзім жалаң болмас үшін, мұнда көшіріп әкеп баспай-ақ та қояйын. Онсыз да көзіқарақты оқырман ығыры шыққан былапыт дау-дамайлы пікірлерге зәру емес шығар деп ойлаймын. Кейде, мақала және мақала авторынан гөрі, комментарийдің маңыздылығы алға шығып кететіні бар. Мақаланы жазған журналист те, автор да жайына қалып, оқырман алаңға шығып алып, қойдай жайылып кететінін айтсаңшы. “Ал, мә, бердім саған еркіндікті, атасына нәлет, давай айтып қалыңдар айтарларыңды” десе, біздің оқырмандар тура ақырдағы шөпке бас салып ұмтылған қойлар сияқты жамырайды келіп. Жарайды, оқырманға мұндай пікір білдірудің құқы мен еркіндігі берілді делік. Тайраңдасын, айтсын, шулағанынша шуласын. Ал сосын не болады? Түк те болмайды. Сіз қазақтан қолына найза алып, кешегі батырлар сияқты қол бастап шығады деп ойлап тұрсыз ба? Осылай дегеніме “Хмм  ” деп миығыңыздан күлесіз қазір. Сосын он күн немесе он ай өткеннен кейін кезінде ешкімге дес бермей қызылкеңірдек болып шайқасқан тірліктерінің түкке тұрғысыз екенін, сол үшін жаға жыртысып, бет көріспестей болғандарын есіне алып, ұялса дейсің де. Бірақ, қайдам қазір біздің қоғамда ұяттың өзі бізден ұялып жүр ме ұяла білмегеніміз үшін… Әрине, өзекті тақырыптар бар, расымен де қоғамдық пікірді қажетсінетін, ой бөлісіп, талқыға салатын. Ал, біздің кейбір комментшілер компьютердің арғы шетінде отырып алып, жасырын түрде пікірін жаза береді. Қысқасы, коммент қалдырудың мәдениетін “бір жеріне” қыстырудан қалған.