Тавтология
Журналистика факультеттерінде жазу шеберлігіне үйрететін мұғалімдердің ең басты міндеті – студенттерді тавтологиядан арылту. Екінші міндеті де осы, үшіншісі де! Тавтология қазіргі журналистиканың, әсіресе тележурналистиканың тіліне әбден дендегені сонша норма ретінде қабылдайтын күйге жеттік.
Ең жаманы – логикалық тавтологиялар. Жаңа ғана айтылған ойды өңін айналдырып қайталау. Мысал үшін төмендегі мәтінді қарастырайық.
«Қатыгез ана өз баласын 30 мың долларға сатпақ болды. Талдықорғанда тіркелген сұмдық оқиғаның басты ұйымдастырушылары — ана мен әже. Бірінің — бауыр еті баласы, екіншісінің немересі болған 2 жасар бүлдіршін полицейлердің арқасында аман қалды.
Құқық қорғаушыларға жедел ақпарат түсіп, олар дер кезінде қылмыстың алдын алып үлгерген. Аталған факт бойынша қылмыстық іс қозғалды.
Ал, облыстық ішкі істер департаменті сатылудың аз-ақ алдында қалған бала Талдықорғандағы сәбилер үйіне жіберілгенін хабарлады.» *
«Ұйымдастырушылар – ана мен әже. Бірінің – бауыр еті баласы, екіншісінің немересі». Бірінші сөйлемнен баланы сатушылардың кім екенін, олардың сәбиге қандай туыстығы барын білдік. Екінші рет қайталаудың қажеті қанша? Әрине, мұны журналистің мәтінге әлдеқайда қою реңк, әсер беруге ұмтылуымен түсіндіруге болады. Дегенмен, әр секунды санаулы тележаңалықтарда мұндай «көкектік» артық.
Әрі қарай «… 2 жасар бүлдіршін полицейлердің арқасында аман қалды. Құқық қорғаушыларға жедел ақпарат түсіп, олар дер кезінде қылмыстың алдын алып үлгерген.» Тағы да дәл сол қателік, жаңа ғана айтылған ақпаратты езгілеп, шайнай беру. Құдды, журналистке мәтіннің көркемдігі мен ақпараттың сапалылығы емес, сөз бен сөйлемнің санына қарай ақша төлейтіндей әсер қалдырады.
Және бір мысал:
«Елімізде жекешелендірудің екінші толқыны басталады. Яғни мемлекет меншігіндегі нысандар жеке кәсіпкерлерге беріледі. Әрине тегін емес. Қазіргі таңда оның жолдары нақтылану үстінде. Кәсіпкерлермен өткен кезекті кеңесте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жекешелендіру ісінде асыра сілтеуге жол жоқ деді. Сонымен қатар Мемлекет басшысының айтуынша, кәсіпкерлікті қарқынды дамыту үшін міндетті мүшелік мәселесі оң шешімін табуы тиіс. 7 жылдан астам уақыт дау тудырған міндетті мүшелік енді қалай шешімін табады.»*
Алғашқы сөйлем түсінікті. Екінші сөйлемнің қажеті қанша деген сұрақ туады. Әлде «жекешелендіру» бұрын-соңды қолданыста болмаған, тәппіштеп түсіндіруді қажет ететін термин бе?! Жоқ!
Енді соңғы екі сөйлемге назар аударыңыз. «… оң шешімін табуы керек… қалай шешімін табады». Дауыстап оқып көріңіз, құлақты осып түседі. Бұл тура тавтология. Синоним таба алмағандай бір сөзі бірнеше рет қайталау.
Ортадағы сөйлемдерге де көңіл бөліп қою керек. «… асыра сілтеуге жол жоқ деді… оң шешімін табуы керек...» дегенде не ұғамыз? Асыра сілтеу — мемлекеттің барлық меншігін сатып жіберу ме, оң шешімін табу – мүшелікті міндеттеу ме, әлде мүлде алып тастау ма? Түсініксіз. Дегенмен, бұл тавтология туралы тақырыптың аясы емес. Келесі жолы талдап көрерміз.
* — бұл мәтіндерді ойдан шығарған жоқпын. Өздеріңіз күнде көріп жүрген телеарналардың жаңалықтар қызметінің журналистері жазған материалдар. Қауымдастықтың бірінші мақаласында ешкімнің атын атамауды жөн көрдім.
Пы.сы. Әріптестерім ренжімесін. Қателеспейтін адам жоқ. Менің де қателерім көп. Және түзеткен адамға алғыс айта аламын.
жалғасы
Ең жаманы – логикалық тавтологиялар. Жаңа ғана айтылған ойды өңін айналдырып қайталау. Мысал үшін төмендегі мәтінді қарастырайық.
«Қатыгез ана өз баласын 30 мың долларға сатпақ болды. Талдықорғанда тіркелген сұмдық оқиғаның басты ұйымдастырушылары — ана мен әже. Бірінің — бауыр еті баласы, екіншісінің немересі болған 2 жасар бүлдіршін полицейлердің арқасында аман қалды.
Құқық қорғаушыларға жедел ақпарат түсіп, олар дер кезінде қылмыстың алдын алып үлгерген. Аталған факт бойынша қылмыстық іс қозғалды.
Ал, облыстық ішкі істер департаменті сатылудың аз-ақ алдында қалған бала Талдықорғандағы сәбилер үйіне жіберілгенін хабарлады.» *
«Ұйымдастырушылар – ана мен әже. Бірінің – бауыр еті баласы, екіншісінің немересі». Бірінші сөйлемнен баланы сатушылардың кім екенін, олардың сәбиге қандай туыстығы барын білдік. Екінші рет қайталаудың қажеті қанша? Әрине, мұны журналистің мәтінге әлдеқайда қою реңк, әсер беруге ұмтылуымен түсіндіруге болады. Дегенмен, әр секунды санаулы тележаңалықтарда мұндай «көкектік» артық.
Әрі қарай «… 2 жасар бүлдіршін полицейлердің арқасында аман қалды. Құқық қорғаушыларға жедел ақпарат түсіп, олар дер кезінде қылмыстың алдын алып үлгерген.» Тағы да дәл сол қателік, жаңа ғана айтылған ақпаратты езгілеп, шайнай беру. Құдды, журналистке мәтіннің көркемдігі мен ақпараттың сапалылығы емес, сөз бен сөйлемнің санына қарай ақша төлейтіндей әсер қалдырады.
Және бір мысал:
«Елімізде жекешелендірудің екінші толқыны басталады. Яғни мемлекет меншігіндегі нысандар жеке кәсіпкерлерге беріледі. Әрине тегін емес. Қазіргі таңда оның жолдары нақтылану үстінде. Кәсіпкерлермен өткен кезекті кеңесте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жекешелендіру ісінде асыра сілтеуге жол жоқ деді. Сонымен қатар Мемлекет басшысының айтуынша, кәсіпкерлікті қарқынды дамыту үшін міндетті мүшелік мәселесі оң шешімін табуы тиіс. 7 жылдан астам уақыт дау тудырған міндетті мүшелік енді қалай шешімін табады.»*
Алғашқы сөйлем түсінікті. Екінші сөйлемнің қажеті қанша деген сұрақ туады. Әлде «жекешелендіру» бұрын-соңды қолданыста болмаған, тәппіштеп түсіндіруді қажет ететін термин бе?! Жоқ!
Енді соңғы екі сөйлемге назар аударыңыз. «… оң шешімін табуы керек… қалай шешімін табады». Дауыстап оқып көріңіз, құлақты осып түседі. Бұл тура тавтология. Синоним таба алмағандай бір сөзі бірнеше рет қайталау.
Ортадағы сөйлемдерге де көңіл бөліп қою керек. «… асыра сілтеуге жол жоқ деді… оң шешімін табуы керек...» дегенде не ұғамыз? Асыра сілтеу — мемлекеттің барлық меншігін сатып жіберу ме, оң шешімін табу – мүшелікті міндеттеу ме, әлде мүлде алып тастау ма? Түсініксіз. Дегенмен, бұл тавтология туралы тақырыптың аясы емес. Келесі жолы талдап көрерміз.
* — бұл мәтіндерді ойдан шығарған жоқпын. Өздеріңіз күнде көріп жүрген телеарналардың жаңалықтар қызметінің журналистері жазған материалдар. Қауымдастықтың бірінші мақаласында ешкімнің атын атамауды жөн көрдім.
Пы.сы. Әріптестерім ренжімесін. Қателеспейтін адам жоқ. Менің де қателерім көп. Және түзеткен адамға алғыс айта аламын.
жалғасы
Шындығында, бізге де оқытқан жоқ. Оқуды күндізгі бөлімде бастап, кейін сырттайға ауысып кетіп, жұмысқа ерте араласқаныма қуанамын.
Старт алып кеткен зымыранның прокладкасы ауыстыруға келмейд, ал мен жазалайм, қатал жазалайм
Орыстардан да тавтология тауып жатырмын «Кивнуть головой» дейді.))) Адам басқа ешбір органымен «кивать» ете алмайды ғой)))
Меніңше осы әскерилердің қылығы кейін журьеге де жұққан. Ал журьеден — бәріне жұққан
Мынау әскерилерде түрлі барлау, жерді сипаттау, т.б. құжаттар бар. Ондай мәліметтерде болған уақытының дәлдігі аса үлкен рөл ойнайтыны өзінен өзі түсінікті. Енді қара: полиграфия 5-10 жылға қажет бланкілерді бірден баса салмай ма? Сондықтан ай көрсететін жерін, жыл көрсететін жерін бос қалдырад.
Алдымен мынадай формада болса керек:
________ ___________
(месяц) (год)
Кейін былай болса керек:
Довожу до Вашего сведения, что в _______ месяце текущего _______ года KILYZAMAN передал заграницу 200 килограммов документов.
Енді бұлар мұрағатта 25 жыл сақталу керек. Әрине, 10 жылдан кейін архив ақтаратын адам ананың текущий деп отырғаны нешінші жыл екенін өзі жазып қоймаса қайдан білсін нақ???
Ал енді информативті мәтін оқырманға ақпарат беруге ғана арналған. Айтылатын нәрсе нақты жеткізілуі керек. Сөз сапыруға орын жоқ мұндай кезде.
Осы екеуіне мән берілмейді, меніңше.
Қазір табиғат Ана құлпырып жатыр… Аздап позитив енгізген /мысалы, серуендеп/артық етпейді, Қарындасым!!!..
Қазақ журналистикасында мәселе көтеру деген үлкеееен кемшілік бар. Ұлтты азғындап кетті, қыздар бұзылды, жігіттер ез, қай жамағат дұрыс деген тақырыпта мақала жазсаң, бітті сенен мықты журналист жоқ.
sphotos-e.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-prn1/548981_521265261246198_390632924_n.jpg
Рас. Негативный ойлайтын лузерлер зайыпты шығарад. Әсіресе, бесіктен белі шықпаған жастарға әуел бастап миына сіңіріп, келесі лузерлер толқынын бастайды. Арасынан тек «Если человек не сдается, он сильнее своей судьбы» дегендер үзіп шығатын сияқТ
Тізгін — жүгеннің бір бөлігі, екі ұшы сулықтың екі жағына бекітілген жіңішке қайыс. Тізгін арқылы мінген атты қалаған жаққа бұрып, жүргізіп һәм тоқтатады. Сәйкесінше тізгінші — тізгінді ұстаған адам.
«Жүргізуші» сөзі несімен әдемі емес?
/Мұнда аттары аталатын болса сақалды журналистер де ілініп кетеді )))/