II тур: Сканерді не десек?
Сонымен, термин нұсқаларын дауысқа салу әдісін өзгертуді ұйғардық. Себеп, пікірлер ішінде негіздемесі мықты ұсыныстардың пайда болуы. Сканерге байланысты екінші тур ұйымдастыруға тура келді. Әрине, мұнда бірінші турда өміршең боп көрінген нұқсалар қалып отыр.
Атап айтқанда, Gastarbaiter ұсынысын былай негіздейді:
менде мынадай ұсыныстар бар. Қосам десең өзің біл.
Ең біріншісі Сканер күйінде қалса, бірақ аздап өзгеріске ұшыраса. Скәнір — Яғни қазақша артикуләтсиямен айту. Еш күлкісі мәмбеттігі жоқ. Корейлер, Филиппиндер, Малазийліктер, Тагалдар «сканер» «секано» «сыкхано» деп түрліше атайды.
Тілі туыс түріктер мен әзерилер Тарайджы (қателеспесем) деп айтады.
Менің тағы бір ұсынысым, "Қаралғы". Ол менің азғындалған фантазиямнан туған сөз емес. Көптеген елдердің тіліне түпнұсқаның ағылшындардың scan-scnaner деген сөздерін аударып шықтым.
Соның ішінде қазақ тіліне scan — сөзі көбіне мұқият қарап шығу, көз жүгірту деп аударылады.
Орыс тілінен басқа тілдердің кейбірінде «Зерттегіш», деген сияқты боп аударылады екен.
Еуропалық тілдерде әлгі филиппиндер мен корейлер секілді, Скануар, Сканор, Сканир деген сияқты версиялар басым.
Қаралғы — қарап шығатын құрылғы — яғни басты етістіктің түбірі мен есімнің жұрнағынан туып отыр.
Қазақтың морфологиясына бұндай сөз жасам түрі жат емес.
Қаралғы. Қаралғыдан өткізіп алу.
Сканировать — Қаралғыдан өткізу, қаралғылау
Сонымен, шешім өздеріңізде, бауырлар.
Атап айтқанда, Gastarbaiter ұсынысын былай негіздейді:
менде мынадай ұсыныстар бар. Қосам десең өзің біл.
Ең біріншісі Сканер күйінде қалса, бірақ аздап өзгеріске ұшыраса. Скәнір — Яғни қазақша артикуләтсиямен айту. Еш күлкісі мәмбеттігі жоқ. Корейлер, Филиппиндер, Малазийліктер, Тагалдар «сканер» «секано» «сыкхано» деп түрліше атайды.
Тілі туыс түріктер мен әзерилер Тарайджы (қателеспесем) деп айтады.
Менің тағы бір ұсынысым, "Қаралғы". Ол менің азғындалған фантазиямнан туған сөз емес. Көптеген елдердің тіліне түпнұсқаның ағылшындардың scan-scnaner деген сөздерін аударып шықтым.
Соның ішінде қазақ тіліне scan — сөзі көбіне мұқият қарап шығу, көз жүгірту деп аударылады.
Орыс тілінен басқа тілдердің кейбірінде «Зерттегіш», деген сияқты боп аударылады екен.
Еуропалық тілдерде әлгі филиппиндер мен корейлер секілді, Скануар, Сканор, Сканир деген сияқты версиялар басым.
Қаралғы — қарап шығатын құрылғы — яғни басты етістіктің түбірі мен есімнің жұрнағынан туып отыр.
Қазақтың морфологиясына бұндай сөз жасам түрі жат емес.
Қаралғы. Қаралғыдан өткізіп алу.
Сканировать — Қаралғыдан өткізу, қаралғылау
Сонымен, шешім өздеріңізде, бауырлар.
Не ғо, Ерақа. Сосын, «видео», «фотография» деген сөздерге де тоқталуды ұсынамын. Бәрі қазір видеоны — бейне, фотоны — сурет деп алып жүр. Мен келіспеймін. Бейне дегеніміз — изображение, образ; ал сурет — рисунук, картина деген мағына береді емес па?!
Фотоға қатысты, осы бұрыннан «фотосурет» деген де сөз бар емес пе еді?
Сонлықтан аудармасы логикаға сияды. Фото- деп қысқарта салған.
Әйтпесе сен Фотовспышка — дегенді сурет жарқылы демейсің, Фотоэффект -деген сурет эффекті демейсің.
Рентгенгрофия, Томография Флюорография, Фотография — бұның барлығы суреттер. Тек оны түсіру әдісі түрлі.
Сканердің аты сканер
Менің версиям мүмкін қызық болуы мүмкін бейнесүзгі болса қалай болар екен?!.. Мысалы «көзбен бір сүзіп өтті» деген тіркес бар ғой. Сол осы сканерлеу ұғымына сәйкес келетін секілді :)
Біз де сканер деп қалдырсақ дұрыс деп ойлаймын, егер айтылуы қиын болғанда тілге жеңіл етіп қазақшасын шығаруға болар еді.
Бізді шатастырып жүрген Мемтерминком деген алқа бар. Оның ешбір заңдық құзыры жоқ, мүшелері «шөпті бұлдіретін» аға-апаларымыз.Кейбір сөздері сәтті болғанмен, ол мейлінше аз: программа-бағдарлама(ориентировка), лидер — көшбасшы (көштің басы ғана)секілді сөздерді қоныштан басып, беделдерін салып лексикалық қорымызға нұқсан келтіруде. Бір кезде сондай врач — дәрігер (аптекарь) секілді орашаолақ сөздер де туындаған.Бұның барлығы осындай халықтық талқыдан өтпегендіктен.
Сканерге келейік. Әрине, талпынып көрейік. Ол үшін оның не екенін жақсылап ұғып алған жөн: біріншіден ол сайман; екіншіден, ол фотоны, суретті, мәтінді ғана емес, ақпаратты ғана емес, тіпті басқа да материалдық нәрсені сіңіріп, бір орыннан екінші орынға ауыстыру мүмкіндігі бар құрал.Одан орыстар «сканировать» етістігін алып жүр. Яғни, етістіктен зат есім туындау мүмкіндігі де болуы керек. Бір қызығы, олар «скановать» демейді.Әлгі «сканерді» етістікке айналдырып отыр. Тіпті, кәзір, адамнан ақпарат оқуды да «сканирвал» деп білдіреді, бұл жаргон емес, әрекетті барынша дәл білдіруден шыққан қажеттілік. Оны экстрасеанстарға қатысты айтып жүр. Қысқасы, бұл сөзде әлгі аталған әрекетті қазақтың «сіңіру» етістігінен алуға болады: "«СІҢІРГІ» ретінде, сонда «сіңіргілеу» етістігі туындап, «сканировать» әрекетін де білдіре аламыз. Әрине, әрбір термин бір құбылыс деуге болады, оған барынша байсалды қарап, тіпті қияли филмді де қарап, әдеибетті де оқып ізденген жөн. Тіпті, архаизмдерді қопару керек.Тек қана осы бір керемет идеяны әжуаға айналдырып, аяқасты етпеген абзал.
Сіңіргі -сіңіріп алатын құрылғы. Ол сөзді ағылшынша Absorber- деп аударуға болады. Және техникалық терминологияда бұл сөз әлден бар. ертең сол Absorber -ді аударатын кезде сіңіргі сөзі өзің айтқандай балмұздақтай дәл келеді.
Ал сканерге — сіңіру сөзінің де, тоқсан тоғыз мағынасының бірінің де еш қатысы жоқ. Сканер ешнәрсені сіңіріп алып басқа жерге телепортация жасамайды (Әлгі, «Шыбын» үйрейлі фильмін айтпағанда). Сканер ол кез келген нәрсенің детальді кескінін (кескінін ғана!!!) графикалық формат ретінде сақтап, қағазға түсіруге мүмкіндік беретін құрылғы. Фотоаппараттың бір түрі қарапайым сөзбен айтқанда. Егер сканердің қақпағын көтеріп, дамбалыңды шешіп, үстіне отырып, «сканировать» деген пернені бассаң, ол сенің әтчауыңды сіңіріп алмайды. Мұқият қарап шығады тек. Дөрекі мысал үшін кешірім өтінем.
Біз алдымен нақты IT саласындағы «сканерді» аударайық, ия қалдырайық. Содан кейін телепортацияға көшеміз)
дұрыс емес. ҚР Үкіметі жанындағы комитет бұл. Үкіметтің қаулысымен арнайы бекітіліп құрылған.
программа-бағдарлама(ориентировка), лидер — көшбасшы (көштің басы ғана)секілді сөздерді
бағдарлама деген сөз жаңадан пайда болған аударма емес, мысалы, концерттік бағдарлама. Ал информатика саласында бағдарлама аударылмай программа деп берілген, осы дұрыс.
«түсірілім деген орынды аударма. Шұбалған түгі жоқ.» Дұрыс. Әркім өз уәжін қорғауы. Бірақ тілді кім қорғайды? Айналайын, қазақта бұйрық райлы етістікке «ым», "ім", м" секілді жұрнақ жалғану арқылы жасалатын зат есімдер «отряды» бар, бұл соған қарай жасалған, бірақ бір қайнауы ішінде: өл+ім, бөл+ім, өр+ім, ас+ым… сол секілді: түсір+ім (съемка), көрсет+ім (көрсетілім емес).Бірақ кейбір жағдайда бұл ережені белден басып "қойылым" дегендерді жасағанымыз бар… Кез келген неологизм біреудің құлағына жаққандықтан не уәжіне сай болғандықтан емес, тілдің сөзжасам қабілетіне орайласқандықтан лексикалық бірлікке айналу керек. Әйтпесе, тілден сау-тамтұқ қалмайды, әркім ойдан сөз қосып, ақыры жұрт ол тілге қолды бір сілтейді. Жауапкерлік керек!
Сканерді аударғанда, ол сөз қолданыста қалай болады? Қаншалықты тілге оңай оралады? Қаншалықты алғаш естіген адамға түсінікті болады? деп ойладым.
Мәселен, компьютерді, дискіні вирустың бар жоғын білу үшін сканировайттайды. Сонда кампотырды вирусқа тексеру немесе қарап шығу ғана келеді екен. Ешқандай сүзгіайнадан өткізу, вирусқа сіңіріп шығу, түсіріп шығу дегендер келмейді.
Сканерге документ салғанда, бірінші сканировать дейсің, содан кейін сохранить дейсің.
Яғни ең алғашқы әрекеті тек қарап шығу, содан кейін кәмпүйтірдің жадына түсіру, сақтау, мәтінін алу, кескінін алу сияқты функциялар кетеді.
Сканер – это устройство, которое анализируя какой-либо объект (обычно изображение, текст), создаёт цифровую копию изображения объекта. Процесс получения этой копии называется сканированием.
Сканер снимает изображение не целиком, а по строчкам. По вертикали планшетного сканера движется полоска светочувствительных элементов и снимает по точкам изображение строку за строкой. Чем больше светочувствительных элементов у сканера, тем больше точек он может снять с каждой горизонтальной полосы изображения. Это и называется оптическим разрешением.
Сонымен, менің әзірге түсінгенім, сканердің ТҮСІРГІ екендігі.Қалғаны қосымша үдерістер ғана.
Мысалмен айтсам, «испытание стены на прочность» дегенді, басқаны қайдам, өз басым "қабырғаны беріктікке сынау" емес, "қабырғаның беріктігін сынау" деп түсінемін
«Проверка на наличие ошибок» дегенді де "қателер бар-жоғын тексеру" деп ұғамын. :)
«Вирустарды іздеу» (поиск вирусов, scan for viruses) деген де нұсқа ұсынар едім.
Қарап отырсаң, опшым, қарауың да бар, шолуың да бар, сүзуің де бар, тексеруің де бар, зерттеуің де бар, түсіруің де бар — сол үшін көп қиналмай «сканер» деп қалдыра бергеніміз дұрыс болар.
Оның үстіне, қанша жылдан бері жүріп келе жатқан базбір саясат-маясаттардың нәтижесінде, қазіргі тіліміздің әтіркүләсиясы мен басқа тілдердің артикуляциясының арасында айырмашылық қалмаған да сияқты. «Ф», «в» дыбыстары сіңіп кетті қазір, бұларға тілі келмейтін қазақтар аз қалды.
*Түріктердің сканерді «тарайыджы» деп жүргені аталмыш процестің шашты тарақпен тарағанға ұқсас болғанынан шығар. Бір шетінен, орысшадағы «прочесывать» деген етістігіне ұқсайды екен.
Шашырап жүрген ойларымды жинақтап жаза алғаным осы болды. Ойларым жан-жақтан қаумалап басқа келгенде, Dolby Surround Pro Logic II жүйесінің жұмыс принципі әдірем қалайын деп тұр. Қай жерден суыртпақтап жазарымды да білмей қалдым. Түсіністікпен қарарсыңдар :))
Қайсысы болса да, мықтысы жеңсін))
Не болса да, мынадай қызу талқы мен ұсыныстардан кейін керекинфо бекіткен дүниені ертең ешкім де жай ерігіп қабылдана салды деп айта алмайды. Дәлелдеу керегі де меніңше осы.
Аталғандардың әрқайсысы өзінше дұрыс екенін жазуды ұмытып кетіппін.
Бар ғой, «вирустарды тексеру» деген. «Проверить компьютер на вирусы» болса, «компьютерде вирустар бар-жоғын тексеру» дейсің. Сөзді де, грамматиканы да орысшадан калькалап ала беретіндей, тіліміз кеше, немесе оның арғы күні ғана пайда болған жоқ қой. Жоғарыдағы мен келтірген мысалдарға көз жүгіртіп өтсең біраз. Басқа тілден қазақшаға жасалған аудармаларды есептемегенде, қазақша жазылған еш жерден «вирусқа тексеру» деген сияқты конструкция көрмеппін, өкінішке орай.
Орыс тілінің кәзіргі мүмкіндігі ХІХ ғасыр соңын ала ХХ ғасырда қалыптасты.Оған дейін ол да жарамай француз тілін талғажау еткені мәлім, себебі, тілдің мүмкіндігі мен қауқары оның өзінен ғана емес, қоғам дамуына аса тығыз қатысты. ХІХ ғасырдағы тіл орамымен кәзіргі жайтты баяндай алмайтынымыз сондықтан. Бұл енді жай ғана тіл құбылысына экскурс.
Аудармашының міндеті — алған ақпаратын түсініп (!) алып, мағынасын жоғалтпастан оны мақсатты аудиторияға түсінікті тілмен, барлық тіл нормаларын сақтай отырып жеткізу.
Ал калькалап алған аударманың түпнұсқасының тілінен хабары бар адам өзі жобалап біліп алады. Ал ол тілді білмейтін адам түсіне ме?
Егер қазақ тілі басқа тілдердегі орамдарды өзінде бар мүмкіндіктермен жеткізуге қауқарсыз болса, неге сол орыс тілін қолдана бермеске?
Мысалыңызға қатысты айтарым: "Қылмыскердің басқа қылмыстарға қатыстылығын тексеру" деген сияқты сөз қолданылмай ма біздің тілімізде?
Ж 86 Мемлекеттік тіл: қазіргі күйі және даму философиясы. – Алматы, 2008. – 240 бет.
Әйтпесе, «домбыра бір жақты, тартушы екінші жақта» болып кетер. Бұл еңбекті тіліміз үшін шынымен бас қатырып жүргендерге оқуға кеңес беремін.
Мысалы, менің келтірген мысалдарым жалаң намыстан тумаған. Осы уақытқа дейін жұмысыма қажетті болғасын, қазақша оқығандарымнан іздеп тауып, өз жұмысымда қолданып жүрмін. Өз тіліміздің мүмкіндіктерін көре білгенде тұрған жаман ештеңе жоқ шығар. «Алыстан арбалағанша, жақыннан дорбала» деген бар қазақта.
Өз тілімізді қанша еркін меңгердік десек те, қайтадан үйрену ешқашан артықтық етпес.
Ана кітапты шынымен қарап көру керек екен.
Кім мықты? Кімнің термині әдемі, немесе кімнің әшәуі үлкен деген сайыс емес бұл. Түптеп келгенде қанша ақылды болсаң да, тілді пайдаланатын тұтынушы ол халық, яғни көпшілік көптің ойымен санасу керек.
Әзірше скәнірдің мысы басым болып тұр.
Әбіләкімнің ұсынысы да ғылыми негізсіз көрінгенмен, осындағы ешқайсысынан кем емес.
Себебі терминдердің кездейсоқ қойылып, ауызға жұқса бітті қолданысқа тарап кететіні бар.
Көптеген елдер бірдеңе ойлап тапса, оның атын басын қатырмай үйіндегі мысығының, немесе жан жолдасының, ия тіпті шығаратын дыбысына қатысты «Пиқыл-шиқыл», «Тарсыл-гүрсіл», «Вася» деп қоя береді. Сондай әзіл нышаны бар, немесе қызық естілетін сөздер вирус секілді дез тарайды.
Мәселен:
Сканерге 8 ұсыныс бар делік:
1) Мәтіналғы
2) Сканер
3) Қаралғы
4) Сүзгіайна
5) Мао Цзе Дун
6) ТҮсіргі
7) Жаттауыш
8) Айна
Енді осылардан құлаққа шоқтай басылып қалатыны Мао Цзе ДУН;))
Әрине бұл әзіл. Бірақ өздерің көргендей, неғұрлым абсурдты көрінген баламаларды бірден есіне сақтайтын адам психикасының бір қасиеті бар.
Талқыланбаған дүние қалмасын. Әбден майын шығарып барып таңдайық)) Қосымша деректер болса жаза отырыңдар.
Екіншіден, сөз қорымызды сапасыз аудармамен байыта бермей, ертеңгі ұрпағымыздың шет тілін үйренуін қиындата бермей, техникалық сөздерді солай қабылдаған жөн сияқты.
Сондықтан, сканер деп қалдырған дұрыс, бұл қазақ тілінің кедейлігін, қауқарсыздығын көрсетпес, тіл заңдылығына сәйкес-ақ қолданысқа енген сөз болмақ :)
Сканер сөзінің аясы кең, ол кез-келген құжаттың сандық көшірмесін алатын құрылғы болуы мүмкін делік, дүкендегі тауарды ұрлауға қарсы сканерлерді қалайша мәтіналғы деуге болад?)))
Бөтен сөзі көтен сөзімен, «бас» «таспен», ал «шынтақ», кешірерсіздер, «шопақпен» астасып кетпей ме деп қорқа бастадым.
Балконды қылтима деп айтпаймын. Мазақ сияқты