Кейде көңілің қалып, бәріне қолды бір сілтеп, басың ауған жаққа кетіп қалғың келетін сәттер болады. Сондай кезеңдерде (кейде себепті, кейде себепсіз) шынымен басым ауған жаққа кетіп қалатын әдетім бар. Сондай жағдай сегіз ай бұрын болды. Адам көзі көрмеген, аяғы баспаған жерге жете алмайтынымды түсінген мен тым болмағанда ешкімді танымайтын жаққа кеткім келді. Жұмыс үстелінде жұмыс жасап отырған кейіппен отырғанымда хабарлама келді. Ашып қарасам достарымның бірінен «Сен ешкімді танымайтын жақ пен, ешкімді көрмейтін жұмысты қалайтыныңды айтып ең ғой. Астанада таныстарымның таныстары бар, барасың ба?» деген деген хабарлама екен. Ешкімді көрмей істеуге болатын жұмыс та бола ма деген ой мазалаған мен оған «толығырақ...» деп жаздым…

Кеше баламды мектепке алып барып, әншейінде істемейтінді істеп, сыныбына дейін апарып, кіргізіп жібердім. Сонда мынадай көріністің үстінен түстім. Тура сынып есігінің алдында бір ата-ана практикант қыздың жер-жебіріне жетіп ұрсып жатыр. Мәселенің төркіні неде екен деп, құлақ түрдім (ұяттымын). Сөйтсем, практикант қыз баланың бағасын төмендетіп қойған сыңайлы. Үш қойды ма екен, сондай бірдемесі бар. Себебін былай түсіндірді: «балаңыз сабақ айт дегенде орнынан тұрмай, қырсығып, бедірейіп алды» дейді. Соған әлгі мамаша: «сонда сен, баланың тәртібіне қарап, оның бағасын төмендеттің бе?» деп таңқалып тұр.
Қой, өсек бітті, енді істің мәнісіне көшейік.

2012 жылдың 25 қаңтары, Ауғанстан.Ру хабарлайды.


(Сурет копирайты: Photographer: Alejandro Acosta Copyright/Source: AFP/Getty Images. An Afghan woman has given birth to sextuplets. Publish Date: Tue, 2012-01-24 12:57)

Осы аптада Ауғанстанның Балқы аймағының әкімшілік орталығы Мазари Шариф қаласының госпиталінде 22 жасар Сара Гүл есімді келіншек үш ұл, үш қыз дүниеге әкелді («алтам»???). Бұл оның үстіне — алғашқы босануы екен.
Балалардың халі бірқалыпты, бірақ салмақ қалыпты деуден аз, әрқайсысы орташа есеппен — 700

Апай:
-Тақырып түсінікті болса, деп жатқанда қоңырау шыр ете тусті.Оқушылар абыр-дүбір сыныптан шығып барады.Ал Арман болса партасынан қозғалмайды.Апайы Арманға:
-Арман, сабақ аяқталдығой кеш түсіп кетпей тұрғанда уйіңе жетіп алсаңшы.Ата-анаң уайымдап қалар!
— Әттең, солай болсағой!-деп сөмкесін арқасына іліп алып сыныптан шығып кетеді.Әр түрлі ойға батып уйінеде жетті.Уйге кіргенде баяғы сол тыныштық, баяғы сол мұңлы көңіл.»Мүмкін анам мен әкем жұмыстан ерте келер» деген үмітпен алдырына тағамдыда әзірлеп қойды.Сағатқа қарай-қарай шаршаған ол, анасына өзі хабарласып:
-Ана,қашан келесіздер? Мен тамақтыда дайындап қойдым.Ең бастысы тез келіңдерші
-, деп жатқанда анасы Арманның сөзін бөліп:
-Балам, тоқтай тұр.Біз әкең екеуміз дереу жұмыстарымызбен басқа қалаға кетуіміз керек.Қазір қасыңа әжең барады, уйде бол жарайма?-, дегенде
-Мен ешкімге керек емеспін, мағанда ешкімнің керегі жоқ-, деп ашуға бой алған Арман тұтқаны қойып тастап уйден жүгіріп шығып кетеді.»Мен неге жалғызбын?! Басқа балалардың басынан сипап арыстаным деп еркелетер әкесі,құлыншағым деп қойына алатын аналары қасында.Ал менің әке-шешем неліктен әр уақытта меннен алшақ жүреді?! Тым құрығанда қасыма демеу болар бауырымда жоқ»
Ойға шомыла жолдан өтіп бара жатқанда, улкен жылдамдықпен келе жатқан мәшиненің қасынан қалай тап болып,қалайша ауруханадан бір шыққанын сезбейде қалады.
Ұшаққа мініп бара жатқан кезде әкесінің ұялы телефоны соғады.Бұл хабарды естіген анасы мен әкесі жұмыстарын тастап, дереу ауруханаға жетеді. Баласының көзі жасқа толы кейпін көрген анасы өз қателігін бірден тусінеді.

Бұрын Кеңес өкіметінің кезінде, әрбір мамандықтың қажеттілігін, әрбір колхоз бен совхоздың қажеттілігін үнемі халық санасына құйып, үгіттеп отырушы еді. Есесіне етікшіден, пеш жағушыға дейін әрбір «совет» азаматы өзін елдің дамуына үлес қосып жүрген, демек өмірінің мағынасы бар, қоғамның маңызды бір бөлігі сезінетін.

Қазіргі телевидение, ойын-сауық газет жорналдарының көбі адамның түбегейлі мақсаты шетелде тұру, немесе «жұлдыз» болу, бизнес корпорацияның топ менеджері болу, пластикалық хирург болу екендігіне екпін салып, дизайнер, қыртым-сыртым тағы басқа сыртқы жылтыраққа қатысты арман қиял тамырына су құйып отыр. Бәріне универсал жауап — заман талабы солай!

Қазірден мынадай, өскенде мынауың адам бола ма?

<<Ата- балаға сыншы>> дейді халқымыз. Қазақ аңыздарында жер сыншысы-Асанқайғы,құс сыншысы-Шора, ат сыншысы-Күреңкей, ел сыншысы- Толыбайлардың есімі жиі айтылады.

Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ, «Адамның бақыты — балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдыретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты — тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса адам өмірінің мәні — өз ұрпағы.
Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын, қыр-сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады. Ол — бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз — ата-ана. Бала үшін үй ішінен, ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер — жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін.Ата –аналарынан мектеп қабырғасында жылылық сезінбеген жас өспірім өмірде «мен ешкімге қажетсізбін»,- деп санап уайымға жиі саналады.Сондықтан темекі шегу, алькаголдік ішімдіктерді пайдалана бастайды.Яғни өзін жападан жалғыз сезініп калайша адасып кеткенінде байқамай қалады. Осының салдарынан Жасөспірімнің имунитеті әлсіреп денсаулығы нашарлайды.
Ата — ана — бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке де, шеше де балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн.

«Сақалға ақ түсті, көңілге хуяқ түсті». © Хуйлық мәтелі
«Аға, аға деп шеттетесің, қарағым, ағаң да бір жас қызбен таң аттырып кеп отыр» © Satibaldi


30 бен 45 жас аралығында ал кейде одан да ерте ерлердің (кейде әйелдердің де) маңдайына кішігірім «хуяк» тігіледі. Өз мүмкіндіктері мен өмірлік тәжірибесін қайта қарастырады. Очм, «пизду нақ, ертең істеймін», "Қаңтардың бірінен бастап ішуді қоям", «Дүйсенбі күннен бастап жүгірем» деген сөздер түбінде «ешқашан» дегенді білдіретінін мойындауға мәжбүр болып, көті мұздап қоя береді.
Тіпті бозбалалық күніндегі «түбінде өлемін» деген бұлыңғырлау түсінік «шешес, шынымен-ақ жуырда өледі екем» деген нақты түйсікке айналады.

Әкесі тоңмойын баласына келіп:
— Балам-ау, балық аулап, сатып кәсіп қылсаң нетті? — десе, баласы:
— Қойшнақ, ондай жұмыстың — шешесін! — депті.
Әкесі тағы бірде келіп:

Туарег халқының әфсанасы: "Өсиет"

-Еее шешесстің, менің де демім бітті. Келіңдер нақтың, бір өсиет айтайын — депті хал үстіндегі шал балаларына. Он төрт баласы дереу жетіп келіпті.
— Маған бір шыбық әкеліңдер!-депті шал. Балаларының бірі дереу бір тал шыбық әкеп беріпті.

Анголадағы және өзге де Африка елдеріндегі Жас сарбаздар.
300 000 — дай жас сарбаз қарапайым бала болуды армандайды…

Таңатар аға әйелімен егістікте егін орып жүрген еді. Кішкентай балалары Құтжолмен итімен бірге егістіктің шетіндегі ағаштың астында ұйықтап жатқан болатын. Демалу үшін ағаштын жанына жеткендерінде, қорқынышты көрініске тап болды. Балалары аударылып, етпетінен қозғалмай жатыр, ал Құтжол үсті-басы қан күйде қыңсылап тұр еді. Таңатар аға ашуланып кетті. Құтжол баланы талап тастаған екен деп, қолындағы тырмамен басынан қойып қалғанда, байғұс Құтжол жер жастанды.
Әйелі баланың сап-сау екенің, тәтті ұйқы құшағында жатқанын айтқанда, аңырып тұрып қалды. Анадай жерде үлкен жыланның өліп жатқанын көргенде, Құтжолдың сонымен айқасып жараланғаның, әрі балаларын өлімнен құтқарып қалғанын түсініп, қатты өкініп қалды. Таңатар аға Пайғамбарымыздың мына бұйрығы бойынша әрекет қылғанында, қандай бақытты болар еді:

Алдын-ала ойлап әрекет жасау - Аллаhтың ісі, асығыс тірлік - Сайтанның ісі.

Баяғыда бір кішкентай бала әкесіне: Мен кейін ер жеткенде сенің аяғынды жерге тигізбей арқалап жүремін дейді екен. Ол онын Әке парызы туралы түсінігі болса керек. Уақыт деген құс шапқан өмір емес пе? Ай артынан ай өтіп, жыл артынан жыл өтеді. Бала ержетіп жігіт болады. Ал әкесі қартаяды. Бір күні әкесі аурып қалады. Пәлен жерде емші бар деген сыбыс естиді(ел аузынан баласы мен әкесі сол туралы естіген). Күннің ыстық, шілде күнінде (құрғақшылықта) әке мен бала жолға шығады. Әкесі қатты таң қалады. Бала әкесін арқалап жүреді. Біраздан соң әкесі:
— Балам анау не нәрсе көзім жепей тұр дейді. Баласы барып көріп келсе түйе екен. Баласы:
— Түйе ғой әке, Түйе деп ашуланып жауап береді. Баласы ішінен

Әкем бала болып кеткен ба? Арқалап келе жатқанда тып-тыныш отырмай ма?

деп ішінен қатты ашуланады
Біраздан соң әкесі тағы да сұрақ қояды:
— Балам анау не нәрсе? лейлі
— Баласы Түйе әке, Түйе деп жауап береді. Баласы қатты шаршап шөд қысып тұрады. Ал Әкесі аттын үстінде келе жатқандай жайбарақат отыр.
Тағы да уақыт өткен соң артық сұрақ қояды.
— Балам анау не нәрсе? деп үшінші рет сұрайды. Баласы бұл жолы:
— Жаңағы түйе ғой Әке, Түйе деп айғайлап жібереді. Әкесі:
— Тоқта балам мені арқаннан түсір деп ренжиді. Баласы:
— Әке керегі жоқ дейді. Әкесі арқасынан түсіп:
Балам мен елге қайтамын. Тым болмаса сұрағыма дұрыс жауап берсен болатын еді. Сен менің бір еркелігімді көтере алмадын. Не де болса ашумен жауап қайтардын. Сенің кішкентай кезінде Айды анау не Әке деп жүз рет сұрағанда мен ерінбей жүз рет жауап бердім. Сені еркеледім. Ал сен менің еркелігімді көтермедін. Балам егер сен менің бір еркелігімді көтергенде жазылып кетер ме едім? Бірақ мен сені олай ойламағанмын. Сен Әке еркелігін көтере алмадын — деп әкесі баласына айтып, қатты ренжіпті.