Өмірдің ажырамас бөлігіне айналған әлеуметтік желілерден келетін қауіп көп-ақ. Уақытты бос өлтіру секілді айқын өлшемі жоқ аргументтерді былай қойғанда, қаржыңызға, денсаулығыңызға, тіпті өміріңізге зиянды жайттарды да кезіктіруге болады. Бірақ, әлеуметтік желі қылмыстың алдын-алу немесе ізін суытпай ашудың құралы болуы да мүмкін.

«Жұлдыздарымыз баяғыдай қол жетпейтін, жұмбақ боп көрінбейді қазір. Өйткені, олар туралы бар ақпаратты жеткізіп отыратын Instagram бар,» — деген сияқты мағынада біреудің жазғанын көзім шалып қалып еді Фейзбуктан.

Иә, Instagram атты әдемі ойыншық пайда болғалы барлық нәрсе оңайлай түсті: жұлдыздардың не істеп, не ішіп-жеп, қайда жүргені көз алдымызда; сауда жасау үшін дүкен ашып, ел аралаудың қажеті болмай қалды; қандай да бір бренд үшін жарнамаға кететін шығын мен уақыт азайды, тағысын-тағы жалғасып кете береді. Бір сөзбен айтқанда, Инстаграм жаңа маркетингтік каналға айналды.

---

Инстаграм деген не өзі?

Кевин Систром және Майк Кригер есімді екі жігіттің жобасы, сурет жүктеуге арналған әлеуметтік желі. 2010 жылы 6 қазанда iPhone-ға арналған қосымша ретінде іске қосылған және Инстаграмға 1 ай ішінде миллион қолданушы тіркелген.

Интернеттегі ақпараттарға сүйенсек, Инстаграмда 150 миллион белсенді қолданушы тіркелген (2014 жылдың қаңтарындағы статистика), 16 миллиардтай сурет бар, қолданушылар күніне 55 миллион фото жариялайды және 1,2 миллиард лайк қояды.
Әр секунд сайын Instagramда 8500 лайк қойылып, 1000 пікір жазылады екен.
2013 жылдың қазан айында 35 миллион selfie жарияланған. Ең көп селфи 10,06 млн фолловері бар актриса, модель — Дженнер Кайлиға (аккаунты — @kyliejenner) тиесілі: айына 451 селфи жариялаған.

Иә, бір ай үшін өте көп селфи. Алайда, Инстаграм — тамақ пен селфи түсіруге арналған сервистен де мықты дүние. Ол бизнеске арналған перспективалық әлеуметтік платформалар қатарына кіреді. Яғни, кез келген бренд үшін клиенттеріне тез ақпарат таратуға өте ыңғайлы. Бұл әлеуметтік желіде атағы жер жарған танымал брендтердің де аккаунттары бар.

Инстаграмдағы фолловерлар саны көп 10 бренд:
National Geographic — 3,726,303 / Victoria’s Secret – 3,640,340
The Ellen Show – 3,483,363 / Nike – 3,166,010
Forever 21 – 2,446,839 / Louboutin – 2,062,447
9GAG – 2,024,096 / Starbucks — 1,919,068
MTV – 1,916,114 / NBA – 1,777,980

---

Фолловерлер санын қалай көбейтуге болады?

Инстаграмға тіркеліп алған соң "қашан қолданушыларым көбейеді екен," деп қарап отырмау керек. Мысалы, менің жеке аккаунтымда (@elvira_ergalina) бар болғаны 1375 follower ғана бар. Бұл — 3 жылдай уақытта жеткен жетістік. Әрине, мен сияқты жәй ғана блогер үшін орташа көрсеткіш. Жұлдыз болсам, Луина (аккаунты — @luinakz) әншіміз сияқты 641 мың қолданушым болар ма еді. Әзірге отандық жұлдыздардың арасынан озып тұрғаны осы қыз.

Жарнамалық үзіліс

Енді әңгімені көп созбай, іске көшейік. Сонымен, фолловерлер санын қалай көбейтуге болады?
Өз тәжірбиеммен бөліскелі отырғандықтан сіздерге құпиямды ашуға мәжбүрмін . Инстаграмда ешкім білмейтін (AKY -ден басқа) фейк аккаунтым бар. Фейк деуге келмес, кейіпкері өзім, посттардың бәрі шынайы, тек өзімді көрсетпеймін деп шешкем дәл осы сәтке дейін. Әңгіме осы аккаунттың айналасында болмақ.

Ескерту: Аккаунттағы ақпараттарды бетіме басуға, мазақтап күлуге қатаң тыйым салынады!

---

1. Аватарды дұрыс таңдау
Инстаграмда ең бірінші көзге түсетіні — аватар. Кез келген адам басты суретіңізге қызығып, аккаунтыңызға өтеді. Суреттеріңізді ақтарып отырып, фолловеріңіз боп қалып кетуі мүмкін. Аваға әдемі суретіңізді қойыңыз.

---

2. Хэштег жазу
Хэштег деген дүние 2007 жылы Твиттерде пайда болған. Оны Инстаграмдағы әрбір фотоға қолдану керек. Әсіресе, сауда-саттыққа ашылған аккаунттар үшін өте маңызды: адам сатып алғысы келген затын хэштег арқылы іздейді. 1 фотоның астына 30 ғана хэштег жаза алатыныңызды білесіз бе? Мынау — Инстаграмдағы танымал хэштегтер бестігі.

---

3. «Бір сағатта бір фото»
Инстаграмға жариялайтын әр фотоңыздың арасы кем дегенде 1 сағат болу керек. Күніне оннан артық фото жүктемеңіз, тіпті онның өзі тым көп. Бір күнде шамамен 4 сурет жетіп жатыр. Лентаны қоқыс жәшігіне айналдырмауға, «оқырмандарыңызды» сыйлауға тырысыңыз. Әйтпесе, анфоллоу жасай салу түк те емес. Аккаунтыңызда фото жаңармаса — сәйкесінше, фолловерлер көбеймейді.

---

4. Уақыт таңдау
Ұйқыдан ояна сала, Инстаграмды қарап шығамыз. Түскі асқа барарда тағы қараймыз. Түнімен Инстаграмды ақтарып барып ұйықтаймыз. Желіде адам көп отырған уақытта фото жариялау керек. Өйткені, оның басқан лайкы басқа адамдарға да көрінеді. Simply Measured аналитикалық сервис мамандарының айтуынша қолданушылар белсенділігі артатын уақыт — кешкі 17 мен 18 арасы.

---

5. Конкурстар ұйымдастыру Инстаграмда «share» батырмасы жоқ болғандықтан суретіңді не өзің жайлы ақпаратты басқаның парақшасына орналастырудың/бөлісудің тиімді әдісі — конкурстар ұйымдастыру. Әсіресе, Инста-дүкендер үшін қажет дүние. Мысалы, «Сая» суши барының (аккаунты — @saya_sushi_astana) иесі досым болғандықтан SMM қадамдарын жасап беруге көмектестім, қазір өздері жүргізеді. 2 айға жуық уақытта үш мыңдай фолловер жиналды. Аптасына 2-3 конкурс ұйымдастырып жүрдім. Инстада қызметін енді бастағандарға жиі конкурс ұйымдастырып тұру керек.

---

6. Бартер
Мұндайда фолловері көп адамдарға жүгінесіз. Сіз оған тегін тауар — ол сіздің тауарды мақтаған пост  Бізде фолловері көп жандар — жұлдыздар. Мысалы, Баян Есентаевада 203 мың, Әли Оқаповта 100 мың, Айқында 113 мың қолданушы. Мен бірнеше жұлдыздың көмегіне жүгіндім, соның ішіндегі 61 мың фолловері бар Айнұр Тұрсынбаеваның жарнамасына назар аударыңыз. Бәрі шынайы шыққан, тек менің номерімді жазып қойғаны болмады  SMM жағында жүргенімді қайдан білсін, суши барды менікі деп ойлады-ау  Әлі күнге суши сұрап звондайтындар көп.

---

7. Клиенттермен кері байланыс
Клиентіңізге тауарды беріп тұрып, өз аккаунтында пікір мен сурет қалдыруын (мақтау ма, даттау ма, маңызды емес) сұраңыз. Оның қалдырған суреті мен пікірін өз аккаунтыңызға салып қойыңыз (суреттегідей). Оны көрген басқа клиенттеріңіз сіздің парақшаға шыққанша асығатын болады  Әрине мақтау сөздер жазады. Жұрттың оң пікірі — керемет жарнама емес пе?  Мына фотоны SMM жалғастырушы жариялаған, мен емес

---

8. Спамдату
Спамдату — фолловер көбейтудегі ең маңызды, ең басты жол, меніңше. Құпиям осы сәтте ашылады енді
Инстаграмда күнделік жүргізушілер қатары (әсіресе, орыстарда) күннен-күнге көбейіп келеді. Мен де солай Инста-күнделік жүргізуді жөн деп шешкем. Тақырыбы -арықтау, салмақ тастау. Диетаны не спортты бастамас бұрын неше кг болғаныңды; күнделікті не ішіп, не жегеніңді; тағысын-тағы жаза бересің — нәтижеге қол жеткенде бәрі көз алдыңда тұрады. Оған қоса, қолданушылардың жазған пікірлері мен Инста-күнделіктің өзі — мықты мотивация. Арықтау тақырыбы ең өзекті болған соң, тек қазақша жазатын Инста-күнделіктердің бірі болған соң және біраз спамдатқан соң 1 ай ішінде 2600-ден аса фолловер жиналды. Мысалы, бірнеше сағат ішінде фолловерлер саны қалай өскенін көріңіз.



Спамдату дегеніміз — фолловері көп адамдар, әсіресе, жұлдыздар фото жариялағанда астына "Қыздар, бірге арықтайық! Қосылыңыздар!" деген сияқты пікір қалдырасыз. Тақырыбыңыз қызық болса, аккаунтыңызға жазылған жұрт топырлайды
Бірақ, спам деген бәле бәрінің жынына тиіп бітті. Сондықтан кей жұлдыздар бірден ақылға басып, спам таратушыны бірден банға жібереді. Жоғарыдағы суретте оң жақтағы өзгерген цифрларды көрдіңіз бе?
Менің «Сұлу мүсініме» жазылыңыздар, бірге арықтайық!  
Осы Инста-күнделіктің арқасында 3-4 кг лақтырғанымды айта кетейінші

Айтпақшы, спамдарыммен ығыр қылған жанның бәрінен кешірім сұраймын!

---

Есіңізде болсын! Инстаграмдағы пісіріп сатқан тамағыңыз, тігіп сатқан киіміңіздің қалай дайындалатыны клиентіңіз үшін өте қызық. Олардың сеніміне кіру үшін ара-тұра дайындалу процесінен де фотолар жүктеп тұрыңыз. Сол мақсатпен жоғарыда мысал келтірген «Сая» суши барында тапсырыс қалай дайындалып, клиенттің үйіне дейін қалай жеткізілетінін суреттермен көрсеткім келеді. Сая суши арқылы есігіңізге дейін суши алдырта аласыз және мейрамханасына да баруға болады. Жарнама емес, мен үшін Астанадағы ең керемет суши осыларда  Барлық ақпарат сайттарында.

---

2011 жылдан бастап голливудтық фильмдер қазақша дубляждалып қазақстандық көрермендердің назарына ұсынылуда. Алайда арада 3 жыл өтседағы қазақ тілінде сөйлейтін голливудтық фильмдерді қазақстандықтардан көргендер де, олардың бар екендіктерін білетіндер де аз-ақ болып шықты.

Кинотанушы, «Киностан» порталының әкімшісі Ернар Бекеновтың қазақ тіліне дубляждалған фильмдер жөнінде жүргізген кішігірім зерттеуі осыған бірден-бір дәлел болып отыр. Ернардың қазақша дубляждалған фильмдердің табысы туралы мәліметті орысша нұсқасының табысымен салыстыра отырып басталатын зерттеуінің қорытындысы екеуінің айырмашылығының жер мен көктей екендігін ғана емес, халықтың олар жайында білетіндері аз екендігімен аяқталып «Көрермендердің сөзіне құлақ ассақ — олар киноның насихатталуы нашар дегендей уәж айтады, прокатшылар бұндай жобаның пайдасынан шығыны көп деген ұстанымда» деп қорытындыланады.

Мен өзім киноман емеспін. Бірақ қазақ тіліне дубляждалған фильмдердің барлығын көріп шыққан адаммын. Соны ала қоя отырып, қазақстандықтарды қазақша сөйлейтін голливудтықтар мен оларды қазақша сөйлеткен отандастарымызбен таныстырмақпын.

---

ҚАЛАЙ БАСТАЛДЫ

«Болашақ» қауымдастығы «Нұр Отан» партиясының қолдауымен қазақ тілін үйрену мен дамыту жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру аясында 2011 жылдан бастап отбасылық көрсетілімге арналған голливудтық туындыларды қазақ тіліне дубляждау жобасы басталған болатын.

Жоба авторларының айтуы бойынша: «Мультимедиялық технологияларды пайдалану – тілдерді үйренудің тиімді тәсілі. Әйгілі әлемдік фильмдердің дубляжы қазақ тілін танымал етудің ықпалды және де өнімді құралы болып табылады.»


2011 жылдан бері қазақ тіліне 8 туынды аударылған болатын. Оның үшеуі мультфильм, бесеуі кино.

---

ФИЛЬМДЕР ХРОНОЛОГИЯСЫ

• Тачки 2/ Көліктер 2, 2011 жыл, 23 маусым: ана тілімізде көрсетілген голливудтық алғашқы фильм!
• Люди в черном III/ Қара киімділер-3, 2012 жыл, 24 мамыр: Sony Pictures студиясының қазақ тіліне дубляждалған алғашқы фильмі.
• Храбрая сердцем/ Батыл жүрек, 2012 жыл, 21 маусым.
• Новый Человек паук/ Жаңа Өрмекші-адам, 2012 жыл, 5 шілде.
• Университет Монстров/ Монстрлар Университеті, 2013 жыл, 20 маусым
• Одинокий рейнджер/ Жалғыз рейнджер, 2013 жыл, 4 шілде.
• Новый Человек паук: Высокое напряжение / Жаңа Өрмекші-адам: Кернеген қуат, 2014 жыл, 24 сәуір.
• Малефисента/ Малефисента, 2014 жыл, 29 мамыр.

---

ФИЛЬМДЕР ЖАЙЫНДА МАМАНДАР
1. КӨЛІКТЕР 2:

Айжан Жәмшитова, жобаның режиссері: Бұл мен үшін үлкен тәжірибе мектебі болды. Басында Disney студиясынің дубляжға қоятын талабын айтқанда, мен жүрексінгенімді жасыра алмаймын. Дегенмен, белді буып жұмысқа кірістім. Жұмыстың қауырттығы сондай кейде қажет нәтижеге қол жеткізу үшін бір сөздің өзін сағаттар бойы барынша дұрыс дыбыстауға тырысатынбыз. Ал біз телевидениеде осы уақыт ішінде тұтас бір фильмді дайындап шығушы едік.

Дыбыс режиссері — Илья Бисеров.
Басты рөлдегі Молния мен Мэтрді қазақ тілінде сөйлеткен — Азамат Қанапияев.
Фильмінің түпнұсқасына барлығы 130 адам қатысқан, ал қазақстандық дубляжды 30 актер алып шыққан.

2. ҚАРА КИІМДІЛЕР — 3:

Әйгерим Оңалбек, жобаның режиссері: Бізге берілген азғантай ғана уақыттың ішінде біз түпнұсқасымен бірдей, тіпті орыс тіліндегі дубляжынан асып түсетін сапалы өнім жасап шығардық. Өзімізге тапсырылған ісімізді абыроймен алып шықтық деп ойлаймын.

Басты рөлдегі агент Джейді Уилл Смит қазақ тілінде сөйлеткен — Азамат Қанапияев.

---

БАТЫЛ ЖҮРЕК

Іңкәр Әбдіраш, басты рөлдегі Мерида ханшайымды қазақ тілінде сөйлеткен актриса: Бұл жұмыс менің алғашқы дубляжым. Мен дубляждың соншалықты қиын екендігін білмеппін. Шындығында біз басты рөлдегі кейіпкер екеуіміз ұқсаспыз. Мерида да жас, қайсар, алға қойған мақсатына ұмтылып, кейбір жерлерде ессіздік танытқанымен өзінің қалағанын жүзеге асыра алатын қыз.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Жобаның құны 20 миллион.
Қазақстандық дубляжға 15 актер қатысқан.

---

4. ЖАҢА ӨРМЕКШІ АДАМ

Мерей Әджібеков, Питер Паркерді қазақша сөйлеткен актер: Бұл менің дубляж саласындағы брінші рөлім. Фильмнің басты кейіпкері Питер Паркер менің дауысымен сөйлегеніне өте қуаныштымын. Негізі біз Питер екеуміз ұқсаспыз. Ол мен сияқты алдына мақсат қоя алатын, әрі елгезек адам.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Қазақстандық дубляжға 30 актер қатысқан.

---

5. МОНСТРЛАР УНИВЕРСИТЕТІ

Дулыға Ақмолда, басты рөлдегі Майк Вазовскиді қазақ тілінде сөйлеткен актер: Мен өзімді сахнада да, микрафон алдында өте еркін сезінемін. Мен үшін көрерменнің мені емес, мен сомдап жатқан кейіпкерді көргендігі маңызды. Алайда «Монстарлар универсиететіндегі» Майк Вазовскиді сомдау маған қиынға соқты.Оның жүріс-тұрыс, қимылына сәйкес сөйлей алмаған едім, дубляж режиссері Айжан Жәмшитованың арқасында оны да өте жақсы алып шықтым.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Басты рөлдегі Джеймс Салливанды қазақ тілінде сөйлеткен — Руслан Сеңкебаев.
Қазақстандық дубляжға 40 актер қатысқан.

---

6. ЖАЛҒЫЗ РЕЙНДЖЕР

Бейбіт Қамаранов, басты рөлдегі рейнджерді қазақ тілінде сөйлеткен актер: «-Мен өзім осы рөлді 12 сағат бойы жасадым. Оңайға соқты деп айта алмаймын, өйткені көп қиналдық. Себебі олардың сөйлеу мәнері, әрекеттері біздің менталитетке келмейді.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Басты рөлдегі үндіс Тонтоны қазақ тілінде сөйлеткен — Берік Айтжанов.
Қазақстандық дубляжға 35 актер қатысқан.

---

7. ӨРМЕКШІ АДАМ: КЕРНЕГЕН ҚУАТ

Азамат Қанапия, басты рөлдегі Электроны қазақша сөйлеткен актер: Маған мінезді кейіпкерлер ұнайды. Менің кейіпкерім алғашында жақсы адам болады, алайда кейінінен зұлымға айналып, адамдар мен бүкіл әлемге ызыланады. Мен өз жұмысымды бастамас бұрын алдымен кейіпкердің мінезін тануға тырысамын, содан кейін барып сол мінезбен жұмысты бастаймын. Кейіпкердің іс-әрекетін түсінсен дауыс өз-өзінен келеді. Фильмнің ағылшын тіліндегі нұсқасында Электроның дауысыны арнайы эффекттермен электрлі еткен, мен де дубляжда дауысымды солай келтірдім.

Жоба режиссері — Әйгерім Оңалбек.
Басты рөлдегі Питер Паркеді қазақ тілінде сөйлететін — Мерей Әджібеков.
Қазақстандық дубляжға 30 актер қатысқан.

---

8. МАЛЕФИСЕНТА

Гүлназ Әуесбаева, басты рөлдегі Малефисентаны қазақ тілінде сөйлетекен актриса: Мен үшін Анджелина Джоли кейіпкері Малефисентаны дыбыстау – зор жетістік. Дыбыстау актер үшін – бұл жаңа толық құнды рөл секілді. Мен «Болашақ» қауымдастығы және «Нұр Отан» партиясының қолдауымен қазақстандықтардың белгілі голливудтық блогбастерді мемлекеттік тілде көру мүмкіндігіне ие болғанына ризамын.

Жоба режиссері — Айжан Жәмшитова.
Қазақстандық дубляжға 20 актер қатысқан.

---

ФИЛЬМ ЖАЙЫНДА КӨРЕРМЕНДЕР

Мерей Ермуханов:
— Қазақша дубляж деген қырғыз инновациясы сияқты құлаққа біртүрлі естілетін ұғым еді, иә? Ал қазір қалыптасып, жанданып келеді.
Бұл жерде мен өзімнің ойымды ғана емес, қос әріптесімнің пікірін де білдіріп отырмын. Олардан сұрап ем, біріне «Малефисента», біріне "Қара киімділер-3" ұнапты.
Өзім там-тұм шығып жатқан қазақ дубляжын жылыұшырай қараймын. Ол процесс өте ауыр, адам үнімен жағаласқан жағдайда жарылыстың да, ар жағындағы мияулаған мысықтың да, жапырақ сыбдырын да студияда салуға тура келеді.
Қазіргі дыбыс режиссерлерінде, аудармашыларда ізденіс бар. Қазақы ұғымдарды қолдануға тырысып жатады. Анау-мынау орынсыз сөздер қолданылса, ол байқалады, сыншыл қауым бірден айтып жібереді.
Дубляжды фильмді сирек көретініміз рас. "Өзімізден де бар енді"… Орысша кино көреміз. Бірақ ол біздің ғана айып емес, жалпы контент аздығы мен эфирге аз берілуден де туындап отыр. Бұл жағдайда, яки сұраныс болмағанда, ұсыныс өзі қимылдауы керек.
Мұндай теңеу орынды емес және тым цинизмге толы секілді, алайда қазақша дубляж да мұсылманшылық сияқты: әсте-әсте болатын дүние.
Бастысы, көш қозғалды!

Айжан Құлмұханбетова:
— Бізге эмоция жетпейді. Эмоциясыз және тәртіпті сөздермен аударып қойғасын кинолардың «дәмділігі» кетіп қалады. Тым әсершілдік көп. Қазір дегенмен жақсарып келеді.

Жарқын Түсіпбекұлы:
— Бұл мәселе осыдан 4-5жыл бұрын көтерілді. Біз сол кезде сәл де болсын «ояу» болған сияқтымыз. Парламент депутаттары да қазіргідей емес еді. Мәжілісте үкімет сағатына келген сол кездегі ҚР Мәдениет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедті жалпы сырттан келетін өнімді қазақша ұсыну жағын қолға алу керектігі айтылды. Қазақтілді баспасөз әлбетте қолдады. Сол кездегі министрдің уәдесі бойынша 2012 жылдан бастап, қандай да бір өнім қазақшаға дубляждалып қазақтілді көрерменге таңдау мүмкіндігін бермек болған. Алайда айтылған сөз жайына қалды. Қоғам да ұйымдасқан түрде талап ете алмады. Кейіннен Бауыржан Байбек халықаралық «Болашақ» бағдарламасы түлектерінің қауымдастығын басқарып тұрғанда қолға алды. Нәтижесі жаман емес. Керемет сапалы дүниелер ұсынып жүр. Бірақ аз. Сосын ол тек Байбекке ғана керек пе? Оны неге іліп әкететін адам табылмай тұр? Тіпті үлкен саясаткер басымен мультфильмдер мен ертегілердің басы-қасында жүр. Бауыржан Қыдырғалиұлына рахмет айтар едім. Табандылығы үшін. Барлығы сапалы, кінәрат жоқ. Тек саны аз, өте аз.

Айжан Байтанова:
— Шынымды айтсам, алғашында қазақша дубляждалған Голливуд фильмдеріне белгілі бір скепсиспен қараған едім. Идеясы жақсы, бірақ жүзеге асуы ақсай ма деп ойлағанмын. Бірақ, көңілімнен шықты. Аудармасының өзі де, дублер актерлердің дауыстары да. Бұл жерде дубляж режиссерінің еңбегін атап кету маңызды деп санаймын, бұл адамның арқасында біз қазақшаға аударылған емес, қазақша түсірілген фильм көргендей әсерде қаламыз.
Қазақстанда сапалы дубляж жасай алатын мамандар бар екендігіне өз көзім жетті. Дубляжда Голливуд фильмдерінің неге таңдалғаны түсінікті, бұл көпшілік аудитория қызығушылығын тудыратын өнім ғой. Алайда, дубляждау жанрлық тұрғыдан ауқымдырақ болса екен деп тілер едім. Тек фильмдер емес, қазақ тілді аудиторияға қызықты болатын сериалдар, шетелдік университеттердің дәрістері, әлеуметтік жарнамалық роликтер тағы сол сияқтылар аз емес.

Ернар Бекенов:
— Аударма сапасы үшін 5 баллдық жүйемен 3-4 беруге болады. Кейбір репликаларды актердің ауыз қимылымен сәйкестендіреміз деп қазақ тілді көрерменнің құлағына жат естілетін сөз орамдары кетіп қалып жатады. Прокаттағы дубляж бізде енді қолға алына бастаған бастама ғой, сол себепті бұндай олқылықтарға кешіріммен қарауға тырысамын.
Қазақша шыққан фильмдердің жарнамасы: Менің ойымша, қазақ тілді көрерменнің арасына дубляждалған фильмдерді насихаттау жетіспейтін сияқты. Премьера қарсаңында көрермендер арасында түрлі акциялар өткізілсе, әлеуметтік желілерде көбірек хабарланса, қазақ тілді БАҚ-пен тығыз жұмыс істесе олардың көрілу деңгейін арттыруға болады деп ойлаймын.

---

Метериалды дайындау барасында фотограф Ғабит Мадалиев, Киностан және Болашақ Ассоциациясының суреттері мен видеолары қолданылды

---

МЕНІҢ ПІКІРІМ:

— Бәріміз бір қазақ болғаннан кейін қазіргі уақытта қазақ тіліне дубляждалып жатқан фильмдерге айтар сынымыз да, мақтауымыз да бірдей. Өзім осы фильмдер мен мультфильмдерді көріп шыққан адам ретінде дубляж мәселесінде әр қайсысына бөлек-бөлек сын айтып шыға аламын. Алайда көш жүре түзеледі демекші… сонау 2011 жылдан бері қарайдағы аралықты алатын болсақ дубляждағы біраз мәселелердің түйіні шешілген. Осы уақытқа дейінгі барлық аудармалардың ішінде өзіме Малефицента өте қатты ұнады. Киноның өзінің қызықты сюжетінен өзге, аударма әдемі. Эмоцияларды сәйкестендіріп бере білген, дубляж сапасы да фильмді қай тілде қарап отырғандығынды ұмыттырып жібереді. Құдды сол түпнұсқаны көріп отырғандай әсер алдым. Енді осы айдың соңында «Галлактика сақшылары» қазақ тілінде шығады деп күтілуде, одан да жақсы нәтиже күтеміз.

---

АЛ СІЗ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ГОЛЛИВУДТЫҚ ФИЛЬМДЕРДІ КӨРДІҢІЗ БЕ?

Танысып қойыңыз, екеуі де мен. Киносүйгіштігім Ернардан, футболсүйгіштігім Аршаттан кем шығар, бірақ екеуімен де көсіле отырып әңгіме-дүкен құруға қауқарым жетеді ғой деп ойлаймын. Ал, мәселе футбол туралы кино жөнінде болса, онда… онда, алдымен, попкорныңызды дайындап алыңыз.

«Осындай талантты студенттер кімде бар екен?» деп масаттанып қоямын кейде.

Иә, иә, мен бүгін тағы кураторлық тобымның кезекті дарыны туралы сөз қозғағалы отырмын. Олар туралы мен айтпасам кім айтады? Өткенде «ән» тақырыбында «Ақпараттық қауіпсіздік жүйелері» мамандығының 1-курс студенті Нұржан Оразалинмен таныс болсаңыздар, бұл аптадағы «кино» тақырыбының кейіпкері – Абылайхан Қайыржанов.

Абылайхан – менің топтағы ең белсенді көмекшім. Мен ұйымдастыратын тәрбиелік шаралардың фото түсірілімі соның мойнында. Ал оның операторлық қабілетіне екеуміз кафедра бейнеролигін жасаған кезде біржола көзім жетті. Жә, тақырыптан ауытқымайын.

Абылайхан сабақтан тыс уақытта қосымша «Studio24 Media Production» компаниясында операторлық қызмет атқарады. Ол масштабты жарнамалық роликтер, музыкалық клиптер түсіреді. Дегенмен оның басты арманы — киноиндустрия.

---

Ал осы мақсатқа жетудегі алғашқы қадамын ол өткен жылы «Infomatrix» байқауында жасап көрген екен. Және ол қадам жетістіксіз болмады.

Infomatrix — Румынияда 2003 жылдан бері мектеп оқушылары мен студенттер арасында өткізілетін халықаралық IT-олимпиада. «IT-олимпиадасы несі?» деп таң қалмаңыздар, байқауда «программалау», «аппараттық басқару», «робототехника», «компьютерлік графикадан» бөлек "қысқаметражды фильм" категориясы бар. Байқау туралы толығырақ мына жерден біле аласыз.

Абылайхан байқауға осы қысқаметражды фильмдер категориясы бойынша қатысты. Фильм сценарийін Якудин атты досымен бірігіп жазып, өзі әрі режиссер, әрі оператор міндетін атқарды. Тіпті керек десеңіз монтажын да өзі жасады. Ал рольдерді кластас достары сомдады. Нәтижесінде Якудин екеуі Қаскелеңдегі іріктеуде бас жүлдені алып, Румынияда өткен финалда күміс медальге ие болды.

---

Debutfilms командасы байқауға ұсынған «Мүмкіндік» (Chance) қысқаметражды фильмі мектеп қабырғасындағы оқушының ең басты міндеті – білім алу екендігін үндеп, жасөспірімдерді балаң сезімге бой алдырмауға шақырады.

«Фильм бозбаланы кездестірген күннен бастап өзгеріп сала берген үлгілі оқушы қыз туралы. Сабақты жайына қалдырып, бар уақытын арнап жүргенде жігіті оның жүрегін жаралап, көңілін қалдырды. Дегенмен соңында қызға тағы бір мүмкіндік беріледі.
Білім – біздің өміріміздегі ең басты нәрсе. Білімсіз мансап пен жетістікке жету мүмкін емес, ал кейбіреулер оны кеш түсінеді. Сондықтан мүмкіндік барда оқыңыздар және дұрыс таңдау жасаңыздар!» дейді фильм авторлары.



— «Chance»-ты түсіру барысында қандай қиындықтар болды?
— Басында актерларды таңдау қиын болды, бірақ кейін бәрі өз орнына келді. Қатты қиындық көрген жоқпын.

— Өзің оператор, өзің режиссер болыпсың, екі бірдей міндетті қалай атқардың?
— Мен ең алдымен актерлерге «раскадровканы» көрсетем, кейін оларға жалпы сюжетті түсіндірем. Содан соң барып түсіру процесін бастаймын.


— Жаныңа фестивальдік кино жақын ба, әлде бұқаралық па?
— Бұқаралық кино жақын. Себебі оны көпшілік көреді.

— Қазақ жастары түсіріп жүрген туындыларды ешкім біле бермейді, неге соларды танытатын алаң ашпасқа, мысалы киноклуб, кинобағдарлама немесе қандай да бір сайт ашып деген сияқты?
— Ол туралы ештеңе айта алмайды екенмін. Жалпы өз-өзіммен жүрген адаммын. Дегенмен ойланып көретін зат екен.



— Өзіңдей кино түсіруге қызығатын жастарға қандай кеңес берер едің?
— Оларға айтарым: қазіргі XXI ғасырда бәрін де ғаламтордан тауып алуға болады, ізденіп көп нәрсе үйренуге болады. Айтпақшы, МЕГА-да 14 жасқа дейінгі балаларға арналған кино мектебі бар, онда балаларға кино түсірудің негіздерін үйретеді. Ең бастысы – өздеріңе ұнаған тақырыпты ғана түсіріңдер!

Сүйікті студентіме сәттілік тілеп қойдым. Тек биіктерден көріне берсін!

Суреттер Абылайханның жеке мұрағатынан алынды

Жалпылай алғанда аса бір киноман емеспін.
Ақшаны оңды-солды шаша да бермеймін.
Алайда, аптаның күніне қарамай, алдын ала ниеттеніп ап, достарыммен жақсы кино көруден бас тартқан емеспін.

Үйіңіздегі көк жәшіктен аптасына неше рет кино көресіз? Әйтеуір отандық телеарналардың біреуіндегі ұнағанын қарайсыз ғой. Сол фильмдердің дубляжы көңіліңізден шыға ма? Жалпы дубляжы, дыбысталуы туралы білетініңіз бар ма?

Телеарналар өздері көрсететін фильмнің түпнұсқасын сатып алып, қазақ, не орыс тіліне аударады. Арнайы дистрибьюторлық компанияларға алдын ала тапсырыс беріледі де, салыстырмалы түрде рейтингі жоғары, халыққа қызық болады-ау деген киноларды таңдайды. Мысалы, аптасына 2 фильм көрсетілу керек болса, шамамен, жылына 104 фильм сатып алады. Ол фильмдерді жыл бойына 2-ақ рет көрсетуге рұқсат бар. Тіпті, Хоббит сияқты жаңа, эксклюзив фильмдерді алғаш боп қай канал сатып алады, 2 жыл ішінде сол арнадан ғана көрсетіледі. Бұл — көрсетілімге эксклюзивті құқық деп аталады.
«Ал, өзіміздің… Қазақфильмнің...» деп күбірлегелі жатырсыз ғой, иә? Қазақфильмде эксклюзивті құқық деген жоқ екен, яғни бір фильмді бірнеше арна бір мезетте көрсете алады. Бұл шартына бағасы да сай келмейтін ұқсайды. Бейресми дерек көздерінің көрсетуінше, шетелдік фильмдер 2 000-20 000$ арасында алынса, отандық өнімдердің ескісі 100 мыңнан, 2000 жылдан бергісі 150 мың мен миллион теңгенің арасында сатылады. Ескі фильмдеріміздің қайта-қайта көрсетілетін себебі де осында шығар: жүз мың теңгенің бетіне қарамай, ала беретін болып тұр ғой  Негізі шетелдік фильмдердің орташа құны 6000-6500$ құрайды-мыс.


Сатып алынған киноның қай тілге аударылатынын арнаның бас директоры бекітіп, оны дубляждауға жібереді. Қазақша дубляждалған фильмдерге қарағанда қазақша телебағдарламалардың рейтингі жоғары болғандықтан көбіне фильмдерді орыс тіліне аударады. Сондықтан қазақша аз, оған сұраныс та аз. Рас қой, қазақша дубляждалған фильм көргенше, қазақша бағдарлама көрген қызығырақ сияқты. Әлі қазақша аудармаларға сенбегендіктен бе, білмеймін…

---

Фильм сатып алынды. Енді ол қалай дубляждалады? Көрерменге ұсынылғанша қандай еңбектер атқарылады?
7 арнаның дубляждау бөліміне келіп, бәрін тәптіштеп сұрап алуға тырыстым. Дубляж жасау бөліміне келіп түскен фильм алдымен аудармашыларға бөліп беріледі. Бұл жерде он шақты аудармашы қызмет етеді. Мәтіннің күрделілігіне қарай аударманың қиындығы да арта түседі. Бір аудармаға орташа үш күн беріледі.



Аударылған мәтінді редактор бір күндей тексереді. Сөздерді ауыз қимылына келтіріп, емеурінін жөндеп, көркемдік стилистика жағынан түзеп, дыбыс режиссеріне тапсырады. Дыбыс режиссері фильмнің дұрыс дыбысталуын, қимылдан сөздің қалып кетпеуін қадағалайды. 7 арнада осы саламен екі жас қыз айналысады. Әйнектің мына бетінде бәрін бақылап отырады.


Мынау — дауыс жазылатын кабинет. Барлық рөлді дұрыс дыбыстап болмайынша актерлар осы кабинеттен шықпайды. Қолынан мүлде ештеңе келмей жатқан актерлар басқасымен алмастырылады.



Актер мәтінді үйіне алып кетеді, киноны көреді, мәтінді оқиды, кейіпкердің мінезін сіңіреді, әбден дайындалады. Мұнда 1 фильмді дыбыстауға 2-3, көп дегенде 4 актер ғана қатысады. Баяғы «мұрнын кір қыстырғышпен қысып алып» сөйлейтін ағай жоқ сіздерге  



Әрине, дубляждалып жатқан фильм актерлардың көз алдында тұру қажет.


Міне, бізге бір фильмді көрсету үшін осынша еңбек етеді. Ал, біз өзімізше телеарнадан кино көрмейміз. Солай ғой, мойындаңызшы?

---

Кенжемұрат Көшеров, дубляж бөлімінің көркемдік жетекшісі
— Бес жылдан бері жұмыс істеп келеміз, мыңнан аса фильмді қазақ тіліне аудардық. Аудармамыз сапалы деп айта аламыз. Сөздің тігісін жатқызып, қисынын келтіруге тырысамыз. Орыстар боқтап сөйлейді екен деп, солай аудара салуға болмайды. Бірақ, уытты сөзді қажет етіп тұратын жерде қолданамыз, рөлді ашу керек. Стилистикасы да баса назар аударуды қажет етеді: жас жігіттің аузына шалдың сөзін салып қоя алмайсың, көрермен қабылдай алмайды.
Басқа арналардың аудармаларын міндетті түрде көріп, мониторинг жасап отырамын. Ол маңызды. Негізі барлық арнада бірдей аударма дегенмен, кем-кетіктер боп жатады. Кейбір сөздерді тура мағынасында аударып жіберіп жатады. Мысалы, «Жаужүрек мың бала» фильмінде«Сайтан алғыр» деген сөз жүр. Қазақта ондай сөз ешқашан болмаған, ол — орыстың «черт побери»-інің аудармасы. Актерлар да театрдағы пафостан түсе алмай, тым әсірелеп дыбыстайды, көрерменнің құлағына түрпідей тиеді. Қарапайым тұрмыстағы әңгімені көркемсөзге айналдырып жібермесе екен. Қазір қазақи сөз саптауды меңгерген мамандар аз, бірақ, бәрі түзелетініне сенем.

---

Елшібаева Саида, аудармашы
— Мен ағылшын тіліндегі фильмдерді қазақ тіліне аударамын. Қытай тіліндегі фильмдерде міндетті түрде ағылшынша титр болады, оны аудару да қиын емес.
Бізде аудармашылар штатан тыс жұмыс істейтіндіктен еңбекақымызды аударманың көлеміне қарай аламыз. Ол фильмнің хронометражына тікелей байланысты. Мысалы, 40 минуттық фильмді аудару бағасы — 20 мың теңге. 40 минуттан асып жатса, бағасы да 50-60 мыңға дейін баруы мүмкін.
Сөзбе сөз аудармай, мағынасын беруге тырысамыз. Өйткені, ағылшын тілінен аударатын фильмді алайықшы, олардың сөйлесу мәдениеті басқа, менталитеті басқа, тіпті, мақал-мәтел, тұрақты тіркестері басқа. Сондықтан сөзбе-сөз аудару мүмкін емес.
Боқтайтын жерлерінде «сұмырай», «жексұрын», сүмелек" дегеннен артық сөздер қолданылмайды. Өйткені, дубляждың көркемдік жетекшісі сондай талап қояды.
Фильмді аударғанда түпнұсқадағы мағынаның 30 пайызы өзгереді. Онымен барлық аудармашы келіседі деп ойлаймын.

---

Кино дубляждалып, халыққа ұсынылады. «Оны халық қалай қабылдайды екен» деген оймен көрермендер арасында кішігірім сауалнама жүргізіп көрдім.
Телеарналардағы қазақ тіліне дубляждалған фильмдердің аудармасы ұнай ма?

Қуат: — Шынымды айтсам, өзіміздің телеканалдардан кино көрмеймін.

Бота: — Сауатты аудармалар бар. Бірақ, ең сорақысы — әйелдің дауысын еркек оқитын аудармалар.

Әлімбек: — Отандық телеарналарда фильмдерді қазақша дыбыстауды орташа деңгейде деп айтуға болатын шығар. Кемшілігі — бірнеше кейіпкерді бір ғана актердің дыбыстауы.

Самат: — Әдепке сай емес, боқтайтын жерлерін аудармай, өткізіп жібереді. Ол қызық емес.

Жаннетта: — Бір арнаның дубляж бөлімінде 3 жыл жұмыс істедім. Сол ұжым ең креатив деп ойлаймын.

Қазына: — Аударманың болғаны жақсы. Бірақ, жасанды емес, кейіпкердің түр-сипатына сай дауыстармен аударса екен. Шетелдік 1-1,5 сағаттық фильмді қазақ тілінде көрген қызық емес.

Гүлнұр: — «Аударма жақсы. Бірақ, біздікілер тым әсірелеп, әдебилендіріп жібереді, ол сөздерді халық есітпеген болуы да мүмкін. Тұрмыстық қарапайым сөздермен аударса, бәрі көретін еді ол фильмдерді.

Ал, сіз ше? Телеарналардағы қазақша дубляждалған фильмдерді көресіз бе?

Сіз өзіңізше алдағы аптаңызға немесе демалыс күніңізге тамаша жоспар құрдыңыз делік. Сол жоспарыңызды әкеңіз « Төрт күннен соң жолға шығамыз. Дайындал.» деп, сізбен келіспестен сыртыңыздан шешім шығарып бұзса не істер едіңіз? Әрине, бұлқан-талқан болып ашуланарыңыз кәдік. Қанша жерден ер-тоқымыңызды бауырыңызға алып тулағанмен әкеңіздің сөзі сіз үшін заң. Түптің-түбі келісесіз. Әкеңізбен сапарға аттанасыз. Бірақ, жолдың біраз бөлігінде томаға-тұйық отырып, әкеңізге қыр көрсетуіңіз де мүмкін. Бәлкім ол әрекетіңіз заңды да болар?
Міне, біздің кейіпкеріміз дәл осындай оқиғаға тап болады. Бірақ, ол жоспарын тек ойнап-күлуге ғана емес, оқуға құжат тапсырып, емтихан тапсыратын күнін күтіп жүрген болатын. Лицейді аяқтап, енді одан әрі білім алсам деген ниетпен оқуға бір мәрте түсе алмай қалған 20 жасар жас жігіт, өзінің емтихан тапсырып, оқуға түскен сәтін талай мәрте ойша қиялдаған да болар? Ұлының осындай ұлы арманын күл-парша еткен қандай әке, ол неткен сапар деп отырған боларсыз? Бұл ұлы сапар әкенің де о бастағы арманы болса ше? Бұл өтініш әлде бұйрық бір аяғы жерде, бір аяғы төрде тұрған қарт әкенің соңғы тілегі, өзін алдыға жетелеген арманына деген соңғы ұмтылыс болса ше? Онда, көрер қызығы алда деп саналатын жас жігіттің өз арманын әкесінің арманынан жоғары қоюға қақысы бар ма?
Реданың басына түскен сәтсіздіктің барлығы ағасының ішіп алып көлік айдау куәлігінен айрылып қалуынан басталғандай ма қалай өзі? Әйтпесе, әкесі баласының буынсыз жеріне пышақ салмауы тиіс еді. Енді міне, Францияның оңтүстігіндегі шағын қалашықта өмір сүріп жатқан Реда әкесін Меккеге ағасының ескі «Пежосымен» апаруы керек. Түскелі тұрған оқуын, сүйген қызын тастап Реда байғұс қыңыр шалдың айдауымен кетеді. Өз айтқанын орындататын осынау тік мінезді шал маған қазақ шалдарының, далалықтардың әкелік образының жиынтығы болып көрінді.
Француздар мен Мароккалықтар 2004 жылы түсірген осынау «Ұлы сапар» («Үлкен саяхат» деп аударғым келмеді. Фильмнің орысша аудармасы «Большое путешествие») фильмі адамды өзіне баурап алады. Бір қарағанда, тым қарапайым, шұбалаңқы көрінген сюжетті фильмен керемет әсер аламын деп ойламайсыз. Көбіміз жарқыл-жұрқылды оқиғалар, шартпа-шұрт төбелесті, қым-қиғаш тірліктер көрсетілген жеңіл фильмдерді жиі көреміз. Адамды ойға жетелейтін, айтары бар кино көргіңіз келсе осы туындыны тамашалаңыз.
Әр мұсылманның асыл арманы Меккеге бару, сол жаққа қажылық сапарға аттану әрине ұлы сапар болып есептеледі. Бірақ, бұл фильмнен одан бөлек екі заман адамының, екі буын өкілінің бір-бірініңі әлеміне, ішкі жан-дүниесіне сапарды аңғаруға болады. Ұзақ сапар баланың әкені ұғуына, оның өмір салтын түсінуіне, өзінің қателіктерінен сабақ алуға үйретеді. Өзін бір адамдай білгішпін деген жас жігіт хат танымайтын әкесінің сұңғылалығына бара-бара тәнті бола бастайды. Өмір атты ұлы сапарда ақ пен қараның қатар жүретініне, жақсы ададар мен жаман адамдардың барлық ұлтқа тән екеніне осы кино арқылы тағы бір көз жеткізтуге болады.
1962 жылы дүниеге келген, сценарист, режиссер Исмаил (Исмаэль) Феррухидің шығармашылығымен мүлдем таныс емес екенмін. Мен, жалпы «Ана режиссер жаңа туынды шығарыпты» деп шарқ ұрып, іздеп жүріп сол киноны көретін жандардан емеспін. Омарбраттың жолымен торрентке шыққанын, онлайнға іліккенін көріп жүре беретін жанмын. Бірақ, осынау киноны мен осыдан екі-үш жыл бұрын еліміздің бір телеарналарынан көріп қалған болатынмын. Көрілген соң ұмытылып қалатын фильм бұл емес. Бірақ, дәл сол кезде мен бұл фильмнің режиссеріне мән бермеген едім. Блогиада аясындағы осынау тақырып бұл киноны тағы бір шолып өтуіме мұрындық болды. Сондай-ақ, режиссердің қолынан шыққан басқа да дүниелер көруге тұрарлық секілді. Секілді деймін-ау, уақыт тауып, көретініме бек сенімдімін.
Айтпақшы, керемет кинотуынды түсіріп шығу үшін көп дүние қажет емес секілді. Жақсы сценарий, рөлдерді сомдайтын екі-үш адам, бір оператор камерасымен және 1990-91 жылғы универсал «Пежо» не болмасса «Пассат» та жарай береді.

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Бұл турда көшеден наурызкөже сұхбат жасап, ұпай жинау ойда болды. Ел жаққа барып, қора-қопсы, үй-жайдың бұзатын жерін бұзып, қосатын жерін қосып жатқандықтан көшеден өткен ауылдастарыма әңгіме арасында сауал тастай отырып жасаған сауалнамамды қабыл алуларыңызды сұраймын.
Жаз мезгілі қазақтың той-томалағының көбейетін шағы. Сауалнамам осы төңіректе өрбіді. Бұған қуанышпен қатар жүретін, кезектесіп отыратын, өлік-тірікті де қоса алдым.
Сауалнамаға жауап берушілердің 59 пайызы 5-6 мәрте жұрттың қуаныш-қайғысын бөлісіп қайтады екен. Сондай-ақ, бұл топ барған жеріне кемінде 5-10 мың теңге (кейде қомақты сомма беретін жөні келеді) көлемінде ақша тастап кетіп отырады.
Келесі 21 пайыз ауылдастарым бұндай жиынға 2-3 рет бас сұғып, 5 мың теңгеге дейінгі қаражатты қажетті жандарға тастап кетеді.
Айына бір рет ұялғаннан не болмаса реті солай келгендіктен той-томалақ, өлік-тірікке бас сұғатын 12 пайыз жерлестеріме де бір мәрте шапалақ ұрып қоюларыңызды сұрағым келіп тұр. Бұл кісілер қолтығына бір шапанын қыса жүргенді ұнатады екен.
Бұл сауалнаға «Бармаймын» деп жауап берген көбіне 16-20 жс аралығындағы жастар. Ондай жерлерге ата-аналарымыз барса немесе ақша жазылса жеткілікті деп есептейді.

Айтпақшы, Бразилияда өтіп жатқан футбол бәсекесін жатпай-тұрмай қадағалап жүрген ауылдастарымның санын білгім келген. Ойлағанымдай бұған бас қатырып жүргендер шамалы екен. Оның да себебі бар. Қазір ел жақта шөп шабу науқаны, егін оруға дайындық және бар. Егер менің қолымда 4 саусақ қана бар болар болса, футбол жанкүйерлерін санағанымда оның бірі артық қалар еді.

Жұрттың баласы пысық осы, жүрген-тұрғанын есептеп, әр шығынан қағазға тізіп жүреді. Сондай өте ұқыпты құрбымның әңгімесін естіп, ұялып кетсем керек — үйге келе сала, соңғы айда жұмсаған ақшаларымды есептедім. Дәл сол айда қыдырыс көбейіп кетті ме, қонағым көбейіп кетті ме, кафе-ресторанға жұмсаған ақшам 40 мыңнан асып жығылыпты. Сонша ақшаны ішіп-жеп қойғаным үшін ал кеп өзімді сөгейін.
Маңдай теріммен алған еңбекақымды ысырап қылғаныма қанша өкінсем де, жалғыз өзім «жаман атты» болғым келмейді әйтеуір. «Мүмкін ақшаны бей-берекетсіз жұмсайтын мен ғана емес шығар» дейді ішкі ойым. Бар екен. Көп емес. Айттым ғой, жұрттың баласы өте пысық: айына 5-10 мыңын ғана жаратады мейрамханаларға. 200 адам жауап берген онлайн-сауалнама соны көрсетті.

---

Сонымен не керек, бұл айда өз-өзімді жазаладым: киім алмаймын, ешқайда бармаймын, ешкіммен кездеспеймін, тек үй-жұмыс-үй. Қайдағы? Аптасына 3-4 рет кездесуді әдетке айналдырған достарым мені іздемейді деймісіз? Телефоныма қиқулап хат келіп еді, көңілім алабұртып, өзіме берген уәде бұзылайын деп жатқанына өзім ұялып…
Байқасам, кафе-ресторан дегенге тек достарыммен кездесу үшін ғана барады екенмін. Біреу «барайық» демесе, іскерлік кездесу не арнайы ас ішу үшін ол жақтарға бас сұғуым өте сирек. Сауалнамаға жауап берген 200 адамның 88 пайызы да достары болмаса, мейрамханаға сирек баратындардың қатарында :d.

---

«Достарым шақырып қоймаған соң барып едім» деген сылтауларды көбейте бермей, неге үйде тұрақты түрде тамақ пісірмеске деп ойладым. Жо-жоқ, үйде тамақ істеледі, тіпті күніне 2 рет істеледі. Әрі пісірген тамақтарым өте дәмді:dx_x. Кейде енді тамақ істейін деп жатқанда телефоныңа қоңырау түседі де, бәрін тастай сала, көшеден тамақ ішуге кетесің. Сонда деймін де, неге екі адамның басы қосылса, тек тамақ ішу керек? Неге шайтанарба теуіп, кино көріп, далада серуендеп, үйге қайтып кетпеске? Әлде кафе-ресторанның тамағында ерекше бірдеңе бар ма екен? Әрине, ерінгенге үйдің тамағы қанша дәмді болса да, қазанды салдырлатып жатқаннан 1000-1500 жарым теңгеге фаст-фуд жей салған тыныштау. Демек, мен де ерінемін. Мейрамханаларға пингвин еті, жылан сорпасы сияқты экзотикалық тамақтарды жеуге бармасаң, күнделікті үйде пісіріп жүрген спагетти, палауларға тапсырыс беру шынында біртүрлілеу екен. Төмендегі статистиканы көргеннен кейін үйде тамақ пісіруге ерінбейтін болдым.

---

Айына достарымен кездесу үшін жиі жиналып, 10-15 мың теңгесін мейрамханаға тастап кететін қарапайым адамдарды қойыңызшы, өнердегі жұлдыздарымыз ше? Кішігірім статистикаға сүйенсек, жұлдыздарымыз мейрамханаларға көбіне тамақ ішу үшін барып, ай сайын 100-200 мың теңгесін қиналмастан төлеп жүре береді екен. Сенбесеңіз, төмендегі блиц-сауалнаманы қараңыз.

---

Айына кететін шығындарды түртіп жүрген жақсы. Шығынның цифрлары көз алдыңда жазылып тұрса, ақша ақылмен жұмсала бастайды. Тіпті, қойындәптеріңіз бір жақта, жазуыңыз бір жақта қалады деп қорықсаңыз, мейрамханаға төлеген шоттың чегін жинап жүріңіз. Айдың аяғында бәрін есептеп, әмияныңызды тазартып отыратын боласыз.

---

---

Достармен кездесу үшін тек мейрамханаға не қандай да бір орынға жиналу шарт емес. Өмір салтын өзгертіңіз. Достарыңызды шаңғы тебуге, шайтанарба тебуге, шахмат ойнауға, гитарамен ән налуға, атқа мінуге, боулинг ойнауға, сурет салуға шақырыңыз. Денсаулық та, көңіл-күй де жақсара түседі. Бірте-бірте достардың кездесу орны мейрамхана емес, спортзал болуы да мүмкін.

---

---

Тек қана үйден тамақтануды әдетке айналдырыңыз. Мысалы, суреттегі тағамдардан «Кірпі» деп аталатын дәмді тамақті пісіруге болады. Оған кететін шығын: фарш — 570 тг, сәбіз — 100 тг, аскөк — 100 тг, қаймақ — 380 тг, пияз — 100 тг, Магги қоспасы — 200 тг, барлығы (шамамен) — 1450 теңге. 1450 теңгеге үйде 4 адамды әбден тойдыруға болады, ал, мейрамханаларда бір адамды тойдыру қиындау.

---

Дәмді әрі жылдам пісетін, оңай дайындалатын «Кірпі» туралы айтқан екенмін, рецептімен де бөлісе кетейін. Бұл тағамды Магги дәмдеуішінсіз дайындау мүмкін емес, меніңше.
Жоғарыда көрсетілген 1450 теңгенің азық-түлігін аламыз да, алдымен күрішті жуып, үстінен ыстық су құйып, 10 минутқа бұқтырып қоямыз. Пиязды майдалап тураймыз, сәбізді үккіштен өткіземіз.
Сәбіз, пияз, фарш, Магги қоспасының «фаршқа» деген бөлігін, күрішті суымен бірге, бәрін бір ыдысқа салып, араластырамыз.
Енді соусын дайындап алу керекпіз. 400 грамм мұздай суға 3 ас қасық қаймақты салып, әбден араластырамыз. Одан кейін Магги қоспасының «соусқа» арналған бөлігін қосып, араластырамыз. Соус дайын.
Фаршты дөңгелектеп алып, майланған қазанға не табаға саламыз. Соусты ақырындап құямыз, дөңгеленген фарштар батып тұру керек.
Баяу отта 30 минут пісірсеңіз, дәмді тамақ дап-дайын болады :-@d

Ас болсын!

Кең сарайдай лашығында көсіліп жатқан Жиреншенің айтқан сөзі ХХІ ғасыр қазағы үшін де аса өзекті болатынын кім білген. Мүмкін, шешеннің іші сезген де шығар. Қалай десек те, Жиреншенің жағдайы қазіргі көп қазақтан артық болғанына дау жоқ. Оның боз үйі, ең бастысы, өз үйі бар еді.

1 шілдеден бастап Қазақстан жоғары оқу орындарына магистратураға қабылдау басталып, үміткерлер апыр-топыр құжат жинауға кірісіп кеткен болатын. Алдын-ала қам жасап қойған пысықтар алғашқы аптада-ақ құжаттарын тапсырып та үлгеріп, емтиханға дайындалып жүр. Жастардың көбі магистр атануға құштар. Мемлекет те білім алам деушілерге жағдайды жақсы-ақ жасап отыр — жылдан-жылға бұл білім бағдарламасына бөлінетін грант саны өсіп келеді. Мысалы 2010 жылы магистрлерді дайындауға бөлінген орын саны 2739 болса, 2013 жылы ол сан 6959-ға жеткен. Биылғы мемлекеттік тапсырыс көлемі әзірге белгісіз, дегенмен былтырғыдан аз болмасы анық. Ал осы бөлінген орын қалай меңгеріліп жатыр? Қабылдау әділетті жүріп жатыр ма? Өзіміздің кезінде магистратураға дайындығымыз зая кетпеген еді, ешкім ренжітпеген.

---

Сонымен сауалнамаға қатысқан 78 адамның 43-і магистратурада оқыған/оқитын болып шықты. Бұл жалпы санның 55 пайызын құрайды. Жаман емес.

---

Магистратура оқымаған 45 пайыз не дейді екен? Олардың оқуға ынтасы бар ма екен? Жауап төмендегідей:



Респонденттердің 14-і «Неғылам оны? Құр қағаз» депті. Оқуға құлшынысы болмаса «елдің бәрі оқып жатыр екен» деп жармаса кетпей, позицияларын айқындап алғандары да дұрыс бір жағынан.

Расында да, неғылады екен? Бұл сұраққа жауапты биылғы құжат тапсырушылардан іздедім.

---

ЕҰУ-дың қабылдау комиссиясы қызу жұмыс істеп жатыр екен.



Сонымен үміткерлер не дейді?

Әсет, «Ақпараттық жүйелер» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Осы ЕҰУ-да жұмыс істегім келеді, оқытушылық ұнайды. Сол үшін қажет.

---

Азель, «Математика» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Астанадан кеткім келмейді. Магистратура менің Астанада қалуымның бірден-бір мүмкіндігі.

---

Зәмзәгүл, «Халықаралық құқық» мамандығына құжат тапсырушы (2008 жылғы түлек):
— Магистратура жұмыста өсуіме керек. Қазір көп жерлерде магистрлік диплом талап етіліп жатыр.

---

Жәнібек, «Археология және этнология» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Студент кезден қазба жұмыстарына қатысып жүрмін, келесі апта тағы экспедицияға кетіп барам. Магистратура маған осындай зерттеу жұмыстарымды жалғастыру үшін қажет.

---

Қымбат, «Педагогика және психология» мамандығына құжат тапсырушы (2012 жылғы түлек):
— Қазір көп жерде магистратура дипломы талап етіледі. Тіпті мектептерде де. Сол үшін керек.

---

Раушан, «Химия» мамандығына құжат тапсырушы (2013 жылғы түлек):
— Өзім ғылыми орталықта жұмыс жасаймын, ғылыммен айланысқан ұнайды. Сол үшін магистратура оқып, ары қарай жалғастырғым келеді.

---

Инабат, «Педагогика және психология» мамандығына құжат тапсырушы (2008 жылғы түлек):
— Жоғары оқу орнында жұмыс істегім келеді. Ал мен болсам балабақшада жұмыс жасап жүрмін :d

---

---

Алина мен Гүлнұр, «Есептеу техникасы және программалық қамтамасыздандыру» мамандығына құжат тапсырушылар (2014 жылғы түлектер):
— Толық жоғары білім алғымыз келеді. Біздер «Көлік және байланыс» министрлігінде өндірістік практикадан өткенде ол жақтағылар магистратура дипломының болғаны жөн деп айтқан.

---

Досжан мен Бағлан, «Заңтану» мамандығына құжат тапсырушылар (2014 жылғы түлектер):
— Просты біздің жұмыс істегіміз келмейді :d Қалжың, мүмкіндік барда оқып алсақ дейміз.

---

Сауалнаманы қорыта келе және өз ойымды қосып магистратурада оқудың 5 себебін тізейін:

1. Жоғары оқу орнында жұмыс істеу мүмкіндігі
Өздеріңіз білесіздер қазір ЖОО-ға магистратурасыз жұмысқа қабылдамайды. Айлығы жақсы интеллектуалдық мектептерде де магистр дипломын талап етеді.

2. Ғылыми-зерттеу жұмыспен айналысу мүмкіндігі
Ғылым қызықтыратын болса магистратура оған сізді бір табан жақындата түседі. Оның үстіне әрі қарай PhD-ге түсіп, сүйікті ісіңізді жалғастыруға мүмкіндік беретін бірден-бір баспалдақ — магистратура.

3. Қызметте өсу мүмкіндігі
Магистрлік диплом қызметтік сатыда жоғарылауға септігін тигізеді. Бірақ жатыпішер кер жалқаудың өзі болсаңыз, әлбетте, сізге бұл қағаз көмек бола қоймас.

4. Жағдай орныққанша мұрсат алу мүмкіндігі
Бұл енді дипломын қолға ұстап жатақханадан шығып, мәңгіріп қалған жас түлектерге қатысты. Жұмыс өтілінсіз әлдеқандай қызметке тұрып кету оңай емес, оның үстіне қазіргі дағдарыс кезінде. Магистратура сізге екі жыл жан-жағыңызға қарап, лайықты қызмет табылғанша «отсрочкаға» жағдай жасайды. Жұмыс істеуге рұқсат жоқ делінсе де, ол екі жылда өзіңізді түрлі қызметте байқап көре аласыз және аш қалам деп қорықпайсыз. Стипендия бар ғой.

5. Ел, жер көру мүмкіндігі
Құдай оңдап бір бағдарламамен шетелге грант жеңіп алсаңыз, өзге елде кемінде 1 жыл тұрып, салт-дәстүрімен танысасыз, жақсы білім алып келесіз. Тіліңіз де жақсарып қалады.
Қазақстандық ЖОО-ға түссеңіз де қайғырмаңыз, қазір магистратура білім бағдарламасында шетелге міндетті 10 күндік тағылымдама қарастырылған. Алғашқы сапар үшін бұл да жаман емес.

---

Солай, достар. Оқыңыздар, білім алыңыздар, тіл үйреніңіздер! Адал еңбекпен жүрсек кем болмаймыз.
Биылғы үміткерлерге сәттілік!

Мен де жұрт қатарлы бойында абыройы мен кемшілігі қаз қатар өрілген қарапайым пендемін.

Басқалар секілді күнделікті әртүрлі категориядағы стресс туғызатын жағдайларға душар боламын, сосын ашуланамын… уайымдаймын…

«Блог деген не?», « Блогшы деген кім?» деген сұраққа Абзал Сариев жауап берген екен. Мен соның желісімен «Бүгінгі қазақ блогшылары блогосфераға қалай келді?» және «Блогерлік блогшыларға не берді?» деген сұрақтарға жауап іздеп көремін.

---

__________________БҮГІНГІ ҚАЗАҚ БЛОГШЫЛАРЫ БЛОГОСФЕРАҒА ҚАЛАЙ КЕЛДІ?_________________


Бұл сұраққа қазақ блогосферасының атасы атанған Асхат Еркімбаймен болған əңгімемді ұсынамын.

Сен блогшы болсаң интернетте жеке бренд боласың

Блогты мен 2009 жылдары алғаш Америкадан біліп келдім. Ол кезде интернет Қазақстанда кеңінен таралмаған уақыт еді. Сол кезде қазақ журналистеріне ақпараттық технологияларды қалай жеткізсе болады, біліп келгенімді қалай үйретсем, қалай сауаттандырсам деген сынды ойлар келді. Ең оңайы сол блогтан бастау болды. Сөйтіп, біз «Блог» дегенді сәнге айналдыруға тырыстық. «Блогшы болған жақсы, егер сен блогшы болсаң интернетте жеке бренд боласың» деген сияқты идеяны қоғамда культивацияладық. Соның нәтижесінде блог ашу, оны жүргізу жақсы қарқын алды.

Жаңа ұғым пайда болды

Мен алғаш қазақ тілінде блогты түсіндіре бастағанда кейбір басылымдар менің «блог» деген сөзімді «блок» деп өзгертіп жаңа ұғымды түсіне алмай жатты. Кейінінен блогосфера дамығаннан кейін белгілі бір блогтұғырнамаларда өзінің азаматтық позициясын білдіріп, қызығушылығымен бөлісіп, блогын жүрзігетін адамды біз «блогшы» деп таныдық. Алайда уақыт өте келе әлемде блогерлікке қызығушылық төмендей бастады. Оның орнын әлеуметтік желілер басты. Сол кезде әлеуметтік желілердің белсенді қолданушыларын блогшы деп тану белең алды. Қазір егер интернет аудитория солай түсінетін болса, әлеуметтік қолданушының 5 мың тұрақты қолданушысы бар, ол бір нәрсені жазған сайын оқырмандары оған 500 ұнату түймесін басатын болса немесе туиттерде оның 1000-нан аса оқырманы болса, соны блогшы деп атайық деген бір көзқарас қалыптасқан.
Асылында ғылыми әлемде батыста, мәселенки блогшы деп жаңа ақпарат тудырмайтын, ескі ақпаратқа жаңа бір мәлімет үстеп, соны әрі қарай тарататын адамды блогшы деп таниды және ол адамның ақпарат тарататын белгілі бір нақты алаңы бар.

«Блогшы» деп кімді атаймыз?

Бізде Қазақстанда «блогшы» деп әдетте біз азаматтық көзқарасын интернетте тұрақты түрде білдіріп отыратын, белсенді интернет қолданушыны таниды. Әрине, бұл анықтама академиялық ортада қолдануға келмейді. Бірақ Қазақстан интернет қолданушылары осы түсінікті жақын көретін сияқты.
Жеке өз басым бұған келісе алмаймын. Өйткені, менің түсінігімде блогшы деген өзінің азаматтық көзқарасын айқын көрсетіп отыратын, одан тайынбайтын, белсенді интернет қолданушы. Әйпесе, өзінің қызығушылығымен ғана бөлісетін, тек өзінің суретін жариялайтын адамды мен блогшы деп айта алмаймын. Бұл менің жеке анықтамам.

Қарым-қатынас болмаған жерде пікір алмасу болмайды

Адамдар бір автобусқа отырады, бірақ онда ешкім бір-бірімен сөйлеспейді, қарым-қатынас орнатпайды. Қарым-қатынас болмаған жерде пікір алмасу болмайды, соның арқасында жаңашылдықтың дамуы кешеуілдейді. Себебі, адамдар арасында қарым-қатынас болуы маңызды. Жаңа медиада адамдар бір-бірін көрмегендіктен осы «барьер» жойылады да, олардың арасында байланыс орнайды. Адамдар арасында қарым-қатынас қарқын ала бастағаннан соң олар бір-бірімен мәлімет алмаса бастайды, мәлімет алмасқан сайын олар пікір алмаса бастайды, пікір алмасқан сайын адамдардың ой-өрісі, санасы, белгілі бір мәселеге қатысты көзқарасы өзгереді немесе қалыптасады. Жаңа медианың құралдары осы тұрғыдан менің ойымша пайдалы. Әсіресе дүние жүзінде аумағы бойынша тоғызыншы орын алатын Қазақстан үшін. Мысалы, Батыс Қазақстандағы бір адамның көзқарасы Шығыс Қазақстандағы бір адаммен ұқсас болып, сөйтіп бір ортақ жобаны дүниеге алып келіп жатса бұл әлеуметтік желінің, жаңа медианың жеңісі дер едім. Себебі, дәстүрлі медиада оған қол жеткізу екіталай.

Наурыз мерекесі жаңа бір идеяның бастауы болсын

Бір ұнайтыны қазақ блогосферасындағы блогшылар арасында бірден үлкен ынтымақтастық пайда болды. Сол ынтымақтастық жойылмас үшін жылына бір рет наурыз айында, Наурыз мерекесі тек қана бір киіз үйдің ішінде қымыз ішіп, наурыз көже жейтін мейрам ретінде ғана қабылданбасын, Наурыз жаңа бір идеяның бастауы тәрізді өзінше сәнге айналсын деп, осы кезде «Blog Құрылтай» өткізуді дәстүрге айналдырдық. Блогерлердің бұл жиынына «Құрылтай» деген сөзді қосуда бұл ортада тек қазақстандық блогерлер ғана емес, шетелде тұратын қазақ блогерлерімен де қарым-қатынас орнатуды көздедік. Себебі Дүниежүзілік қазақтардың Құрылтайына көбіне үлкен кісілер барып, жастар қатыса алмай қалып жатамыз. Ал жаңа технологияларды әлемнің барлық жастары қолданады. Осы жаңа медианың арқасында бір-бірімізді көріп жатпасақ та интернет арқылы байланысып отырайық деген ниетпен «Blog Құрылтай» атауы пайда болды.

«Blog Құрылтай» не үшін әр қалада өтеді?

Алғашқы «Blog Құрылтай» өте сәтті өтті. Одан кейінгі құрылтайлар да ойлаған межеден шықты. Себебі, басты мақсат интернеттің басы-қасында жүрген қазақша ойлайтын, қазақша түйсінетін қазақ жастарының ынтымақтастығын арттыру еді. Сондықтан да «Blog Құрылтайды» көшпелі еттік. Сонымен қатар «Blog Құрылтай» өтетін өңірдегі қазақ жастарының ынтымақтастығын бекіту, нығайту, ешкімге тәуелсіз, еркін ойлайтын, ойын, пікірін ашық айта алатындардың басын қосып отыру көзделеді.

Блог өзектілігін жоюда

Әлемде блог өзектілігін жойып келе жатыр. Сондықтан адамдар бұрыңғыдай «Blog Құрылтайда» блог бастауды үйретпейді. Себебі әр нәрсенің өзінің дамуы, заңдылығы бар. Блог бұрынғыдай қызық емес, есесіне әлеуметтік желілер қызық. Әлеуметтік желілердің орнын алдағы уақытта тағы бір басқа дүние басады.
Бірақ интернет белсенділерінің басын қосу менінше керек. Өйткен интернетте жақсы дос бол, сөйлес бірақ жылына бір рет жүзбе-жүз кездесіп, интернетте айтылмаған дүниені айтып, ақылдасып, сол жерде жаңа бір жобаны дүниеге келтіруге себепші болатын нәрсе керек. Оның керектігін «Blog Құрылтай» дәлелдеді. Алғашқы «Blog Құрылтайдан» кейін-ақ қаншама жаңа жобалар пайда болды. Жасыратыны жоқ, сол жаңа жобалар қазір қазақ тілді интернетті дүр сілкіндіріп тұр. Біздің әр блогшымыз қазір жеке тұлғаға айналды. Әр блогшыдан қазір сұхбат алады. Кезіндегі блогшылар қазір бір бизнестің құлағынан ұстап дөңгелетіп жатыр. Сол ынтымақтастық нәтижесінде «Бірлік бар жерде тірлік бар» екендігін бәріміз көріп отырмыз.. «Blog Құрылтай» маған сонысымен ұнайды.

«Blog Құрылтайдың» болашағы

«Blog Құрылтайдың» болашағын, тіпті 5-10 жылдан кейін не боларын айту қиын. Ол уақытта бәлкім болар, бәлкім болмас. Бәлкім ол басқа бір қозғалысқа өзгеруі мүмкін. Мысалы қазір «Blog Құрылтайдың» негізінде өтіп жатқан «Домбыра party» бір құбылыс ретінде өз алдында келе жатыр. Сол сияқты бір салалық жобалар пайда болуы мүмкін. Себебі интернет ол дамиды, өзгереді. Бірақ не болса да меніңше блогшылар ынтымақтастығын жоғалтпай, бірлікте болғаны дұрыс. Себебі бірлік болса белгілі бір нәтижеге қол жеткізе аласың. Жеке-жеке жүрсең «Жалғыздың үні, жаяудың шаңы шықпайтыны» естен шығармау керек.

Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені

Қарым-қатынас, араласу, пікір алмасу өте жақсы. Бірақ таяқтың екінші ұшы бұл пікір алмасу қандай бағытта өрбиді дегенге келіп тіреледі. Бар мәселе адамдар бұл пікір алмасуда нені көздеп отырғандығында. Себебі бұл қарым-қатынаста жақсы нәрсемен қатар, жаман нәрсе де айтылуы мүмкін. Аңдамай айтылған сөздің арты пікір алмасуға ұласып, оған ие бола алмай қаласың. Жаңа медианың ерекшелігі сол. Сен бір пікірді айттың, ол әлеуметтік желіге түскеннен кейін сен ол сөздің иесі емессің. Ол сөзідің иесі, оны әрі қарай іліп алып кететін сенің оқырмандарын. Сондықтан, сен оған ие бола алмайсың. Осы жағын аздап қауіп емес, ерекшелік деп айтуға болады. Өйткені, мысалы твиттерде бір сөзді қате айтсаң оны қайтып алып кешіріңдер қате кетіп қалыпты деп бәрінен кешірім сұрауың қиын. Сол үшін қазақтың «Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені» деген мақалы осы жаңа медиада айрықша өзекті сияқты.

---

_______________________________БЛОГЕРЛІК БЛОГШЫЛАРҒА НЕ БЕРДІ?________________________________

---

Zevsko:
— Мен өзімді нақты блогермін деп айта алмаймын. Бірақ блогерлік маған үлкен пайда алып келді. Мысалы біріншіден өзімнің азаматтық позициямды ашық, ойымды емін-еркін білдіруге мүмкіндік берді. Екіншіден, шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік тудырды. Блогерліктің арқасында блогерлермен етене жақын танысып, солардың арқасында фотожурналистикаға деген қызығушылым пайда болды. Блогерлік мені үлкен жетістіктерге жетеледі. Блогерлік маған керемет үлкен достар берді. Қазіргі уақытта бала кезімдегі сыныптастарым, көрші, ағайын –тумаларымнан гөрі блогерлермен тығыз қарым-қатынастамын. Солардың арқасында мен көп нәрсе үйрендім, өмірлік көзқарасым қалыптасты. Блогерлік маған жанашыр достар, аға-әпкелер берді. Сол үшін блогерлік менің өмірімде ерекше орын алады.

---

Orkenegro:
— Блог мені біріншіден, жақсы ортамен табыстырды. Асхат Еркімбай досымнан бастап қыл аяғы өзіңе дейінгі жаны жайсаң, ойы ұшқыр, қаламы жүйрік қауымның мүшесіне айналдым. Блог екіншіден, Саясат Нұрбек, Ерлан Қарин, Мұрат Әбенов, Бекболат Тілеухан секілді әншейінде қолың жетпейтін ел ағаларының қаперіне түсудің жолын көрсетті. Олардың бір-екі қолпашына кеудемізге шелпек пісіріп жіберіп, блогты бұрқылдаттық. Блог үшіншіден, азды-көпті танымалдылық әкелді. Журналист ретінде жеткеніме блогерліктің буы қосылып, ара-тұра блог-турдың, тегін шайдың көркіне айналдық. Одан әрі бұл ермегім медиалекторлыққа ауысты. Аз-маз табыс әкеліп жатқанын да қалай жасырайын. Айтпақшы, ең бастысын ұмытып кетіппін, блог маған әйел тауып берді. Бәйбішемді мен емес, ол мені таңдады десе де болар (күліп). Себебі, блогымды оқып жүрген… оқып жүрген. Содан «типа» тәнті болып, менің «Мой мирыма» 5-6 рет достық жіберген. Мен оны қабылдағам. Әйтеуір, бір күні қабылдап қойыппын, сөйлесіп қойыппын… бір күні қарасам, үйде жүр…

---

AKY:
— Блогерлік ең алдымен маған тамаша достар сыйлады. Сонымен қатар шыңдалуыма, сөз саптауымның жақсаруына септігін тигізді. «Блогиада» секілді керемет жобаға қатысу мүмкіндігін берді. Блоггингті жақсы көрем!

---

Gastarbaiter:
— Блогерлік менің жазу қабілетімді жақсартты, Қазақстанның әр бұрышында көптеген достар табуыма себепші болды, шығармашылық реализация берді.

---

Сәния Қуанқызы: — Сауатты, сапалы, ардагер блогерлердің қатарында жүріп өзіңді блогермін деуге ұяламын. Дегенмен оқуға да, жазуға да мектептен жақын болғандықтан, өзімнің рухани азығымды осы бағытта таптым деуге болады. 2010 жылдардан бастап қазақ блогерлерінің оқырманы болдым, алғаш жазуымды 2012 жылы бастадым да, 2014 жылы аты жер жарған «Блогиада» атты доданың қатысушысы болдым. Байқаудың бірінші кезеңінен ұшып кеттім, дегенмен мықты мектептен өттім. Бастапқыда блогтарым күнделікке ұқсады, яғни жан дүниемдегі құбылыстарды сыртқа шығарудың бір құралы ретінде көрдім. Кейін қоршаған ортамда болып жатқан құбылыстарды жаза бастадым, маған басқа блогерлердің ойы қызық болды. Ал, енді ең бастасы өзге блогерлерді оқи отырып, комменттер арқылы пікір алмасауды, сайттың ішінде болатын «климатты» сезуді үйренгеннен кейін, тағы басқа сырларды меңгере отырып өзімінің жұмыс істеп жүрген ЖШС-тің сайтын ашып, соның жетекшісі болдым. Ол сайт қазір де жұмысын сәтті жалғастырып келеді. Блогерлік бағытты ұстанып, осылай жалғастырып «шебер блогер» болғым келеді де, ақшаны осы бағытта тапсам деймін. Себебі бұл жұмысты істеу үшін белгіленген уақытпен кеңседе отырудың қажеті жоқ, ал мен саяхаттауды қатты жақсы көремін. Бірақ әлі де көп білім, тәжірибе, еңбек қажет. Сондықтан келесі жылы тағы да «Блогиада» додасына өтінішімді жіберіп, «қасқыр» блогерлерден құралған жюрилерден біраз тәрбиеленсем бе деймін.

---

Ардақ Құлтай:

— Блогерміз деп жүргендердің барлығы да әлеуметтік желіде болсын, блогтұғырларда болсын қазақ тілде жазып, қазақ тілді контенттің интернетте көбеюіне үлес қосып жатыр. Мен блог жазу арқылы көп ақпарат алдым, түйгенім де аз емес. Ақпаратты жазып жаттау қаншалықты тиімді екенін ескерсек, блогерлер әржақты білім жинаған, қарым-қатынас құруды үйренген адамдар екеніне көз жеткіземіз. Мен қазір журналиспін деп те, толыққанды блогермін деп те айта алмаймын. Себебі белгілі бір мәселені көтеріп, оны соңына дейін қадағалап, шешіп тастаған дымым жоқ. Тек әр айтып жүрген ойымыздан әрқайсымыз сабақ алып, пайдаға асыра алсақ деген ниеттеміз. Оны-мұны тындырған адамдай боп жүрміз ғой. Жоғары моральді болғансып, пафоспен сөйледі десеңіздер де айтайын, ертеңгі ақпарат заманында әркім өз шаруасынан аса алмай жатқанда кейінгі ұрпақ іздегенін табатындай, білгісі келгенін біле алатындай жағдайға жетсек, сол біздің ең басты пайдамыз.

---

Aikona:
— Блогерлік маған көп достар берді. Өмірге деген көз-қарасымды, мамандығымды өзгерткізді. Ізденіс сыйлады және өз мүмкіндіктерімді ашуға көмек берді. Жетістігім сол өзімнің сайт ашуым шығар. Соны жүргізіп, таныту көп қуаныш сыйлайды.

---

Aya:
— Блогерлік жаңа ортамен танысуға, өмірді басқа тұрғыдан тануға үйретті, көмектесті. Осы екеуінің өзі ғана үлкен жетістік деп білемін.

---

Abzal Sariyev:

— Блогерлік мені бауырымдай араласып кеткен көп достар мен ағалық ақылын аямаған жанашыр жандармен жолықтырды. Өміріме азық ақылын айтты, сынын айтты, шынын айтты. Ғұмырымды түбегейлі басқа арнаға ауыстырды, дұрыс арнаға.

---

Patik:
— Блогерліктің арқасында достар таптым. Интернетті мақсатты түрде пайдалана бастадым. Өзімнің жобаларымды іске асыруға мүмкіндік алдым

---

Aikarakoz:
— Блогерлік маған, ең алдымен, керемет достар сыйлады. Қазір бауырымдай боп кеткен достарым қаншама. Тіпті, 2-3 күн көрмесем сағынып қалатын жағдайға жеткенмін. Екінші, блогерлік мені шыңдады. Ойымды еркін жеткізе алатын болдым, әрнәрсені жан-жақты ойланып алып барып қорытынды жасауды үйрендім. «Креатив» деген дүниені де блогерліктің арқасында дамытып жатырмын. Үшіншіден, блогерліктің арқасында қызмет етіп жатырмын. Иә, солай, блогер достарыммен бірігіп жоба жасап, жұмыс істедік. Блогерліктің арқасында нан жеп отырмын. Төртіншіден, қолөнер жағынан бірдеңе бітірген болсам, блогерліктің арқасында. Тағы да сол блогерлердің ақыл-кеңес, қолдауымен, мақтауымен біраз нәрсе жасап тастадым.

---

Көкбөрі Қазақұлы:
— Блогерлік маған жаңа өмір, ойыма жаңа өзгеріс берді. Блогерлікке бет бұрмаса мен Астанаға келмес едім, бүгінгідей достар таппас едім.

---

Жанасыл Болатбек:
— Жалпы өзімді блогшымын деп есептемеймін, блогерлікке хобби ретінде қараймын. Осы ортада жүргеніме өкінбеймін, ең бастысы талай жақсы достар таптым. Жалпы интернетпен 2003 жылдары таныса бастадым. Сол кезде қазақша ештеңе таппадым, ештеңе түсінбеді, келе бере .kazakh.ru-ды біраз бұрқыраттық, кейін on.kz-ға тірелдім.Керекинфоны көрген кезде қазақтардың шоғырланған ортасын көріп кәдімгідей қуандым. Сол керектен бастап көзім ашыла бастады.

---

Faraon:

— Дәлірек блогерлер маған не берді деген дұрыс болар. Өйткені, журналист болсамдағы өзімді керемет жазғыш блогермін деп айта алмаймын. Мен өмірімде Асхат Еркімбай, Аршат Оразов сынды мықты блогерлермен танысқаныма қатты қуанамын. КерекИнфоның мектебінен сабақ алып, өмірге көзқарасым өзгерді. Бүгінгі күні блогерлік менің өмірімді 180 градусқа өзгертіп жіберді деп айта аламын. Мен алғаш блогқа келген 2011 жылдардан бері бұл сала біраз өзгерді. Мықты блогерлердің саны артты, жаңа керемет жобалар дүниеге келді. Қазнеттің бар блогерлеріне тек сәттілік тілеймін! Алға!

Жаңа медиа дәстүрлі журналистиканы ауыстырады деген әңгімені алғаш естігелі бері төрт рет министрлер кабинеті алмасыпты. Алайда, тәжірибе көрсетіп отырғандай Қазнет секілді қолданушысы аз ортада блогосфера ТВ мен газет-журналдарды ауыстыратын емес, қосымша құрал ретінде ғана пайдаланылуда.