Бие сүті мен қымыздың үкімі қандай?

Биенің саумалы халал. Өйткені жылқы еті төрт мәзһаб бойынша, халал болып саналады. Еті халал малдың сүті де адал болмақ. Тіпті бие сүтінің өзге мал сүтіне қарағанда пайдасы молырақ. «Бие сүтінің химиялық құрамы пайыз есебімен алғанда мынадай болып келеді: сүттегі қант 6,7, жалпы белок 2,0, казеин 50,7 альбумин және глобулин 49,3, минералды тұздар 0,3, құрғақ заттар 11,0 пайыз. Бие сүті өзінің химиялық құрамы жағынан басқа малдардың сүтіне қарағанда өзгеше болады.
Ол, әсіресе, лактозаға бай. Оның құрамында 120-ға жуық әр түрлі химиялық заттар болады, оның ішінде 25 түрлі амин қышқылы, 20 түрлі минералды заттар, 7 фермент, 4 түрлі сүт қанты, 3 түрлі гормондар, липоидтер, лимон қышқылы және т.б бар. Биелерді өріске жайған жағадайда В витаминінің мөлшері шамамен 2 есе артады. Сүттің химиялық құрамы мал жеген шөптің түрлеріне қарай да өзгеріп отырады. Бие сүтінің майында өзге малдың сүтінде кездеспейтін октодекадиен және басқа да қышқылдар бо-лады. Бие сүтінде фосфор, калий және кальций, магний тотығы мол кездеседі. Сиыр сүтіне қарағанда бие сүтінде лактоза 1,5 есе, С витамині 10 есе көп болады. Бие сүті сондай-ақ В, А, Е тобындағы витаминдерге және басқа да биологиялық заттарға бай»1.Ал биенің қымызына келсек, оның да пайдасы зор. «Қымыздың әсерінен асқазан сөлінің бөлінуі жақсарады, тәбеті артады, астың қорытылуы жақсарады. Қазіргі ме-дицинада қымызды антибиотиктермен және басқа да дәрі-дәрмектермен байланыстыра отырып, өкпе, сүйек және бүйрек туберкулезін, ішек-қарын және жүрек, қан тамырлары ауруларын емдегенде, сондай-ақ витаминдер жетіспегенде, зат алмасу бұзылғанда қолданады». Сондай-ақ «қымызды жүйелі түрде қабылдаудың әсерінен өкпенің сыйымдылығы, кеуде клеткаларының шебері ұлғаяды, тыныс алу, зат алмасу жақсарады, қан құрамындағы гемогла-бин мөлшері артады, ақ қан түйіршіктері, егер олар жоғары болса, қайта қалпына келеді, ал, қызыл қан түйіршіктерінің шөгу реакциясы жиілесе қайта төмендейді. Нерв жүйесі де қымыздың әсерінен тыс қалмайды. Қымыз ішкен адамның бойында сергектік пайда болады»2.
Осындай пайдалы қымызды халал емес деп айтуға болмайды. Хақ Тағала әрбір нығметін адамның пайдасына берген. Мысалы қауын-қарбыз жазда жеуге арналған. Оны қыста рахаттанып жей алмайсыз. Сол сияқты да түйе мен жылқының орындары әр басқа. Соған орай қазақ халқының өзінде түйені көбінесе ыстық аймақта өмір сүргендер бағып, шұбатын ішеді. Өйткені шұбат күннің аптапты күндерінде ішсеңіз шөліңізді басады. Ал жылқы көбінесе суық жақта өмір сүретіндер бағып, қымызын ішеді. Өйткені қымыз суыққа жақсы. Қымызды аптапты ыстық жерде ішсеңіз шөліңізді баспайды, қайта шөлдете беруі мүмкін. Сондықтан шөлде өмір сүретін арабтар да бие сүтін ішпейді. Ыстық жерде қымыз тез бұзылады. Әйтсе де қазақ халқы сонау сақтар дәуірінен бері жылқы етін жеп, қымызын ішкен соң мінезі де соған ұқсап осынау байтақ жерді қызғыштай қорғап келген. Алайда қазақ елінде соңғы ғасырда тың иігеріліп жылқы азайып, қазақ аттан түскенде, қымыздың орнына ішімдіктің түр-түрін ішкенде өзінің ақсүйектік геніне балта шапқандай күй кешкені мәлім. Ал қазіргі заманда «жығылғанға жұдырық» дегендей жылқы еті мәкрүһ, қымызында спирт бар десек онда біздің ұтылғанымыз. Иә, қымыздың құрамында спирт бар. Әлсіз қымызда 1 пайыз, орташа қымызда 1,5 пайыз, күшті қымызда 1,75-тен 3,0 пайызға дейін спирт болады. Бірақ бұл спирт шараптың құрамындағы спирттен мүлде бөлек. Қымыздағы спирт табиғи жолмен пайда болған спирт. Әрі химиялық молекуласы өзгеше пішінде. Ал адамды мас қылып ақылынан айыратын ішімдіктер жасанды жолмен бұзылу арқылы пайда болған спирт. «Қымыздың құрамында спирт бар, ендеше оны ішуге болмайды» деген адам сиырдың айранын, түйенің шұбатын да ішпеуі тиіс. Өйткені, екеуінде де қымыздікімен бірдей спирт түрі бар3. Әрі айран мен шұбат біздің елге қарағанда Араб түбегінің аптапты ыстығында тез әрі қатты ашиды. Шараптың харам болуының бір хикметі де ішкен адамды есінен адастыру әрі адам организміне аса зиянды нәрсе. Ал қымызға келсек әсте олай емес. Атам қазақ мың жылдан бері қымыз ішіп келеді. Тарихта пәлен жерде қымыз ішіп мас болып, есінен таныпты. Яки, қымыз ішіп ақыры өмірі қор болып, отбасын ойран етіп өліпті дегенді естіп-білген жан бар ма екен?! Қайта қазақтың қазақ болып ұзақ өмір сүруіне арқау болған. Егер қымыз шараппен тең болғанда бұдан мың жыл бұрын-ақ қазақ топырағынан шыққан фиқһ ғұламалары харам деп тыйым салар еді де бұл қазаққа салт болып қалар еді. Алайда ешбір кітапта ондай пәтуа кездеспейді. Бірақ қымыз бен бозаны тең тұтуға мүлде болмайды. Боза ішімдіктің бір түрі. Көшпенді қазақ халқы қымыз тұрғанда бозаға қарамаған. Әрі мұсылман болғандықтан, оның харам екенін де білген. Өйткені оның әсері шараптай болмаса да сырадай болғандықтан көп ішкен адамды есінен алжастырады. Әрі жоғарыда жылқы етінің халал екендігін, ал есек етінің харамдығын айтып, дәлелдеп өттік. Есектің еті харам болғандықтан оның сүті да харам. Ал жылқы еті халал болғандықтан сүті де адал болмақ. Жылқының сүтінің адалдығына қатысты ғалымдар арасында ауыз бірлік бар. Өйткені, Ислам дінінде «Бір жануардың еті халал болса, онда оның сүті де халал, ал еті харам болса сүті де харам» деген қағида бар. Ендеше осы қасаң қағидаға сай жылқының еті халал болғандықтан оның сүті де халал болмақ.
Һәм жылқының сүтінің ашуы яки бұзылуы арқылы ішімдікке ұқас спиртке айналар бір мәселесі болғанда сөзсіз Пайғамбарымыз тыйым салар еді. Алайда хадистерде жылқының етіне рұқсат берілгені айтылып, сүті жайында ешбір хадис кездеспейді. Һәм атам қазақ кеше яки бүгін ғана мұсылман болған халық емес. Қазақ халқының мұсылмандық тарихы мың жылдан асып жығылады. Осы ғасырларда түркі топырағында жүз мыңдаған ғұламалар шыққан. Егер қымыздың адамды аз да болса мас қылатын бір әсері болғанда сөзсіз түркі жұртының ғалымдары «харам» дер еді. Қазақ топырағынан шыққан әс-Сығынақи тәрізді фақиһ ғұламалар харам мәселесіне келгенде бізден әлде қайда сақ әрі тақуа һәм ілімі ұшан теңіз болатын. Алайда бұл туралы кітаптарда «харам» деген пәтуа тұрмақ «мәкрүһ» деген үкімдері де жоқ. Имам Ағзамның өзі жылқы етін «мәкрүһ» десе, жылқының сол заманда «соғыс көлігі» етуіне байланысты айтқан. Имам Ағзамның жылқы сүтінің яки қымыздың мәкрүһтігіне қатысты үкімі кітаптарда кездеспейді.
1 Б. Асылбеков. Қымыз шипалы сусын. 12-13 беттер. Алматы, 1986.
2 Сонда, 7-8 беттер.
3 Һәм картопта да осыған ұқсас спирт бар.

Мұхитдин Исаұлы
«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті
университетінің профессоры,
теология докторы

www.nurotau.kz/?p=1381