Еліктеушілік салдары қандай болмақ?! Еліктеушілік (имитация; латын тілінен аударғанда imitatio — еліктеу) -басқалардың мінез құлқын өзіне сіңіру. Қазір барлық елдер мен мемлекеттер жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделуде. Анығырақ айтқанда жаһандану барысында Батыс мәдениеті құндылықтары басымдық көрсетуде. Бұл көрсеткіш жергілікті халықтың байырғы ұлттық құндылығының жоғалуына түрткі болады деген де қауіп бар. Батыстың білімі, ғылымы, технологиясы мен техникасы,әрине, керек-ақ, дегенмен де Батыстың мәдениеті еліктеушіліктің сипаты емес. Жастардың субмәдениеті- қоғамның әлсіз тұсы болып табылады. Атақты ұлтшыл Гитлер: "ұлтты жою үшін күш жұмсау қажет емес, тек сол елдің жастарына азғынды музыка тыңдату қажет", -деп айтқан екен. Әсіресе телевизияның жастарға тигізетін әсері мол. Қазіргі жастар-практик. Өсіп келе жатқан жасөспірім теледидардан тек жағымды ғана әдеттерді алмай, сонымен қатар теріс, бұрыс әдеттерді иемденіп, теледидардағы жын-ойнаққа қарап бейімделеді. Қазіргі таңда көпшіліктің дауына қалып отырған эстрадамыздағы, телевизия саласындағы батысқа еліктеуші танымал тұлғалар еліктеушіліктің айқын көрінісі, еліктеушілікке қарсы #посттардың себепшісі болып отыр,өкінішке орай. Абай атамыз «Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен» дегендей, үйренуді білмесек те жаманнан жиренуді білейік! 

#Болашақ_бүгіннен_басталады!☑

Мен тамашалаған Тараз…
Тарих пен Тараз егіз ұғым.Жыры тасыған Жамбыл да, қайраты тасыған батыр да дүниеге келген мекен, толастамас сезім мен аласармас асқақ армандар мекені, аңызға айналған ғашықтардың ордасы, тасын түртсең тарихы көрінетін көне қала, жасыл желекке оранған шаһар. Бұл әрине – ТАРАЗ!
Тараз — тарихымыздың алтын діңгегі болғандықтан бірнеше ғасыр артқа шегініс жасап, араб саяхатшысы Әл-Макдисидің көзімен көріп өту де артық етпес, сірә. Саяхатшы қалаға табан тіреген кезде алған алғашқы әсерін былай суреттейді: «Тараз – аса мықты бекінісі бар алып шаһар. Ішінде халқы көп, бау-бақшасы, 4 қақпасы бар, жан-жағы ормен қазылған. Қаланың айналасында елді-мекендер аса көп»-дейді. Иә, бүгінде сол Тараз заманның ағымына сәйкес, өзіндік кейіпте. Жасыратыны жоқ, тарих пен Тараз жасың түгіл жасымысыңның сөздік қолданысында егіз ұғымға айналып кетті. Оған дәлел былтыр ғана сәні мен салтанаты келісе тойланған Қазақ хандығының 550 жылдығы.
Ендігі жерде әлеуметтің әлеуетін бағамдайтын әлеуметтік желіге шолу жасап көрсем, біздің қаламызда өткен биылғы блогқұрылтайдың қатысушысы атанып, қонақ болған замандас-құрбыларым мен ағаларымыз бірнеше күндік әсерлерін жазған екен. Олардың жазған жазбалары көңілге қонымды. Қош, сонымен тарихи шаһардың жас тұрғыны һәм болашағы ретінде суреттеп көрсем…
Әлқиссамды бастамастан бұрын әуелі өзім жайлы қысқаша ақпарат бере кетейін. Бұл қалада менің кіндік қаным тамған емес. Бірақ алғаш рет бұл қаланың топырағын 5 жасымда бастым. Содан бері осы уақытқа дейін шаһардың шырайына түскен күннің әрбір сәулесі де менің бетімді аймалай, жүрегімнің түкпіріне сыр боп сақтаулы. Жауған жаңбырдың тырсылы жыр болып, құлағым әсем әуендей әндетсе, самал желін самайыммен сезбесем оны да сағынамын. Ал түні… Түнін мен бәлкім суреттей алмаспын. Тараздың тұңғиық тәтті түні өлеңмен өріліп, ғазалдардың ғажап жауһарларына айналғалы қашан?! Әлі де айнала бермек! Сол 5 жасымнан мектеп табалдырығын аттадым. Сосын бойжетіп, осындағы мектептің жүрегін, һәм бар ғылымның анасын даярлайтын Тараз мемлекеттік педагогикалық институтына оқуға түстім. Әлбетте, өмірлік мақсатыммен. Бүгінгі таңда қаламызда 58 мектеп бар екен. Оның барлығына үздіксіз соғатын жүрегіне жүрек қосып келе жатқан институттың еңбегі орасан.
Жасыратыны жоқ қазіргі Тараз керегесін кеңейтіп, босағасын босаңсытпай аумағын кеңінен құлаш сермеп үлкейтіп келеді. Сондай-ақ сұлулығы да ажарланып, тотыдай таранып әсемдену процесінде. Жоғарыда атап өткенімдей, бүкіл республика болып тойлаған хандықтың 550 жылдығы қарсаңында әр облыс біздің шаһарға өз тартуларын сыйға тартқан еді. Әрине, әр тартуда тарихи элементтер өзіндік орын алған. Біз, яғни осы шаһардың тұрғындары тарихпен тыныстап жүрміз десем артық айтқандық бола қоймас. Сонымен қатар сол бұрынға базар орнында ескі қаланың орны ашылып, туристердің де қызығушылығын тудыруда. Әрі мұнда «Көне Тараз» кешені орын теуіп, ондағы бақылау мұнарасымен қалаға көз тастау — ерекше сезімге бой алдырары хақ. Сондай-ақ, Қазақстан бейнесі бейнеленген глобуста, тарихтың сырын шертер мұражайда ерекше көзге түсіп, келушілердің назарын өзіне аударады. Мұнымен қоса бүгінде бұл аумақта құрылысы ерекше «Достық» үйі салынуда. Қарахан мавзолейінің маңында биік гүлзар еңсе түзеп, көркемдігі жөнінен республикадағы сәнді мешіттерден еш кем түспейтін Алла үйінің жөні де бір бөлек. Серуендейтін саябақтардың да саясы сылынып, кербезденіп келеді. Сайып келгенде, қаланың әр қалтарысы өркениет көшіне ілесіп, заманның ағымынан бір елі қалыс қалған емес. Және тағы бір айта кететінім, соңғы кездері бой көтеріп жатқан зәулім мейрамханалар мен еңсесі биік ғимараттар еуропалық стандарт негізінде салынуы. Бұлда болса тарихпен сыр шертісіп, өз үйлесімін тауып отыр. Жалпыға ортақ жолдың жағдайы да дендеп оң өзгерістерге қарай қадам басуда. Олай дейтінім, күн санап көлік саны артып келе жатқан мына алмағайып заманда, жол кептелісі басты мәселеге айналып кететіні айдай ақиқат. Осы тұста біздің шаһарда басты көшелерде айналма бұрылыстары бой түзеп, проблеманың алдын алуға жәрдемдесуде. Мұндайды республиканың көп қалаларынан байқай бермейсің. Сондай-ақ адамдар көп шоғырланған жерлерде жерасты өткелдері салынып, пайдалануға берілуде, әлі де беріледі деген сенім басым.
Дейтұрғанмен, «Жүрген соң бауырыңды күнде көріп, таулардың биіктігі байқалмайды» дегендей, бір сәт қаладан алысқа ұзасақ оның көркемдеуге тіліміз жетпей қалатыны бар. Және оның құшағын анамыздың құшағынан еш кем сағынбайтынымызды қаланың әрбір тұрғыны біліп, ұғынады. Дегенмен, мен көрген, өскен, болашағымның баяны мен мұндалап тұрған Таразымды бір жазбаға сыйдыру әсте мүмкін емес. Бұл тақырыпта ой қорытып, жазба жазудың қандай ауыр дүние екенін оқырманның бірі білсе, бірі білмес. Өйткені, бұл тұрғыда алақандай ғана жүректің елжіреп, ақылға бой алдырмай кететінін сезудің өзі ғажап!

Құнанбай Асылзат Бақытқызы
Тараз қаласы
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты

Тарихқа тұнған Тараз

Негізі Таразда ең алғаш рет 2007 жылы болдым. Сонда жы әрпін джы деп айтатын тұрғындарға таң қалғанмын. Ол кезде қала мен тарихи орындар туралы танысуға уақыт болмады. (Бұл да тарих)
Араға тоғыз жыл салып, Тараздың топырағына қайтадан табан тиді.

Блогқұрылтай деп Сыр елінен салып-ұрып келдік. Сөздің шыны, бізде әлі блогер ұғымға қатысты толықтай түсінік қалыптаспай жатыр. Интернетте отырып, бір-екі оқыс оқиға мен биліктің «қоя салшы» деген жұмыстарын сынайтындарды блогер деп атап жүргені сол. (Орыс тілінде жазып жүргендерді айтпағанда)(Артық кетсем айып етпеңіздер...)
Блогер дегеніміз кімдер?
Олардың мақсаты не?
Блогер қандай болуы керек?
Блогерлер қай салада жазады?

Иә, қоя берсең сұрақ таусылмайды.
Осыған орай блогқұрылтай болады дегеннен Қызылордада қазақ тілінде сапалы дүниелер жазатын блогерлер қауымын іздестіре бастадым. Сыр елінен 8 болып, Таразға жол тарттық. Арамызда Сыр елінің жыр елі екенін сездіретін, сезіндіретін жыршы Күнсұлу қарындасымыз бар.

Еліміздегі ең тарихи қала қай қала?

Бәріміз біздің бабаларымыздың бабалары туылмай тұрғанда өмір сүрген грек ғалымы Геродотты тарихтың атасы ретінде жақсы танимыз. Алайда бұл сұрақтың жауабын ол кісіден сұрау үшін кешігіп қалғанымыз белгілі. Сол себепті аталмыш сауалға жауап беру біздің мойнымызда. Бұл үшін бүгінде Жерұйықты іздеген Асанқайғыша арып-ашып жүрудің қажеті шамалы. Бар болғаны, жасы үлкен, тарихи жәдігері мол, көп оқиғаға куә болған шаһарды таңдап алу қажет.
Меніңше, Қазақстандағы ең «көпті көрген» қала ол – Тараз. Алдын-ала айтып қояйын, блогқұрылтайға бармасам да, дәл осы пікірімнен танбас едім. Әркімнің өз жеріне тартып, «бізде де осындай бар, осындай бар...» деп айтатындай жөні бар. Алайда…

Фирдоусидің өзі

«Мөп-мөлдір көздің қарасын, Тараздан ғана табасың» деген өлкенің екі мың жылдан аса тарихы бар.
Ал еліміздегі қай шаһар осынша жас жасаған? Ешқайсысы. Одан бөлек, екі ғасыр деген уақытпен ешкім санаса алмайтын шығар.
Айтқандай ең бастысын жазуды ұмытып барады екенбіз, Қазақ Хандығына 550 жыл толған былтырғы жылы Тараз қаласының атауы ауызға жиі ілікті. Неге екенін де, жақсы білесіздер. Сонау 1475 жылы Керей мен Жәнібек хандарымыз осы өлкенің Қозыбасы деген жеріне ту тіккен. Сондықтан да өткен жылғы ат шаптыртып, алыстан адам ағылтқан, «Абылайхан асындай» болған айтулы шара осы шаһарда өтті.

Жасырмаймын, бұрындары Тараз қаласының тарихи жәдігерлері туралы аз-кем білетінім болмаса толыққанды таныс емеспін. Айша бибі, Бабаджа Хатун секілді кесенелердің атын оқығаныммен, аңызға айналған тұлғалардың қандай жағдайда бибі, хатун атанғанын білмейтінмін. Бұл кесенеге тоқталмай өтсем Ұлттық Бірыңғай Тесттілеуге қатысушы түлектер мені кешіре қоймасы анық. Олай дейтінім тарихы тереңде жатқан өлкеміздің жас ұрпаққа берер мол қазыналы тарихы бар. Сол себептен бітіруші түлектерге өз жерінің тарихи жәдігерлері жайлы — сынақта міндетті түрде сұрақ болып келеді.

Сонымен өз естіп-білгенімді сіздермен де бөлісе отырайын.

Айша Зеңгі бабаның қызы болған деседі. Сөйтіп жылдар өте бой жеткен қыз қасиетті Түркістан жеріне жолы түсіп, сонда Қарахан батырмен жолығады. Қыз бен жігіт ретінде кездеседі, сөз байласады. Жаугершілік заманда елінің басына қара бұлт үйірілгесін Қарахан еліне барып бір шаруаны тындырып қайтуы керек болады. Айшаны айттыруға кейін келетінін айтып, кете барады. Арада біршама уақыт өтеді. Болмаған соң, Айша Қараханды іздеп оның еліне баруға бел байлайды. Қасына Бабаджа Хотунды ертіп алады. Екеуі осылайша күйеужігіттің еліне сапарға аттанады. Алайда әкесі қызына «әу» бастан қарсылық білдіреді. Алдыңнан қырық өзен шығар, соның 39-ынан өт те, біреуінен өтпе деп теріс батасын береді.
Соған қарамастан, қызметшісі екеуі күн демей, түн демей жүріп, ұзақ жолды артта қалдырады. Бір кезде Қарахан тұратын қаланың төбесі көрінеді. «Жақындап қалдық қой, жетерміз» деп жолаушылатқан екеу аяқ суытады. Қызметшісі ас-ауқаттың қамына кіріссе, Айша өзен суына қарай сүңгиді. Сол өзеннің жағасында оны улы жылан шағады. Ажал болып келгенге жыланға Айша бірден бой бермейді. Өзі қиналып, о дүние мен бұ дүниенің ортасында жатып, Қараханды шақыртады. Бұны естіген батыр дереу емшілерін ертіп, жетіп келеді, алайда одан еш пайда жоқ-тұғын. Сертке адал, сезімге адал Қарахан сол уақытта молдаға Айша екеуінің некесін қидырады. Сөйтеді де, сүйген жарының құлағына «Енді сен бибісің, бибісің, бибісің» деп үш рет сыбырлайды. Ал Бабаджа Хатун кесенесі Айша бибі қызметшісінің құрметіне арналып салынған.

Міне осылайша бір дәуірде өмір сүрген үш адам тарих кейіпкерлеріне айнала шықты. Бұл оқиға біздің заманымыздан әрігерікте болған. Тап осы Таразда берігеректе болған тағы бір махаббат хикаясын естеріңізге салайын.
Айтқандай алдын ала анонс. Бұл хикаяны сіздер естіп қойған да боларсыздар, блогқұрылтайдан кейінде, дейінде түрлі сайттарда бірінен-бірі көшіріп жатты. Сонымен...
Ақтөбелік Айнұр мен тараздық Болат «Болашақ» бағдарламасымен Ұлыбританияның Кардиф университетінде бірге оқыған. Екеуінің сөздері жарасып, кейіннен отау құруды ойлаған. Олардың таныстары махаббаттарына қызыға да, қызғана қараған. Бірде олар қайғылы оқиғаның құрбаны болды.
Елге келе жатқан бойда Ақтөбеге Баку арқылы ұшатын әуе кемесіне отырған. Ондағы ниеттері Жаңа жыл қарсаңында ата-аналарынан үйлену тойларына рұқсат алу. Алайда олар ақырғы армандарына жете алмады. Ұшақ апатқа ұшырап, жолаушылар қаза тапты. Құтқарушылардың бір аңғарғаны, Айнұр мен Болат о дүниеге құшақтасқан күйде аттаныпты.
Олардың нәзік сезімдері достарын да, ата-аналарын да бейжай қалдырмаған. Тіпті олардың жанкешті махаббатарынан көпшілік те құлағдар.

Сол себепті Тараздың орталығынан екеуінің құрметіне «Махаббат» монументі бой көтерген. Ең қызығы, олардың ата-аналары әлі күнге дейін құдандалы болып араласатын көрінеді.
Міне арада сан жылдар өтсе де Айша бибі мен Қарахан махаббаттарының көрінісін Болат пен Айнұрдың бастарынан өткен жағдайдан көруге болады.
Одан әрі әңгімені соза берудің қажеті шамалы. Тараз қай жағынан алып қарасаң да, тұнып тұрған тарих. Былай қарасаң Тектұрмас кесенесі, Мәмбет батыр, тағы бір көз жүгіртсең Дәуітбек кесенелері алдыңнан жарқырай шығады.

Ұмытып барады екенмін қала сәулетінің сәнің келтірген жаңа құрылыс жанынан, тарихтан сыр шерткен Аспан асты мұражайы орналасқан.

Иә шынымен таң қалдым, тұнған тарихқа көзім жетті.

Мұнда көне Тараздың сол дәуірдегі сәулет өнерінің ізі болған қала құрылысының орны жатыр. (Қала әкімшілігіне алғыс. Осындай құнды тарихи жерде бұрын базар болып тарихымыз сол базар астында бірге өшіп бара жатырған жерінен сақтап қалған.)

Міне, біз барған Тараздың сыр-қыры. Бұдан да көп дүние жазуға болады әрине.

Бірақ оны оқуға сіздердің уақыттарыңыз тапшы ма деймін.

Жалғасы бар…

Сахараны дүр сілкіндіріп тағы бір поезд өтті… Сол поездың ішінде кімдер кетіп барады екен?
(Оралхан БӨКЕЙ. "Өз отыңды өшірме")

Иә… Поезд көрген сайын Оралханның осы сөзі, кітабы есіме түседі… Бұл жолы, бұл поезда мен кетіп барамын… Бәлкім, Оспан да кетіп барады-ау…


* Өне бойымда қобалжу, қуану сезімдері мен «тезірек жетсем екен» деген шыдамсыздық бар… Мақсатым: Жаннаттың қақпасындай жап-жасыл шаһардың тарихы ұлан-ғайыр"- деп Әбіш Кекілбаев сипаттап кеткен 2000 жылдық тарихы бар көне қаланы өз көзіммен көріп қайту. Көз алдыма көне, ескі шаһар бейнесі елестейді… Тіпті, бойымды сол кезеңге барып қайтатындай сезім билейді…
Тараз қаласының тамыры тереңде екенін бәріміз білеміз. Сол қаншама жылдар мен тарихтың куәсі көне шаһарға түннің ортасы жетіп, 2 күн қонақ болып қайттық.



* ТАРАЗ БҰЛ — ...



Әр ауданының өзі тарихта тұнып тұр: Байзақ, Жамбыл, Қордай, Меркі ауданы, Жуалы, Тұрар Рысқұлов, Шу т.б.

* Қай жерге болмасын барғанда алдымен сол жердің «Музейімен»танысқан абзал. Мен Көрген Таразды Музеймен байланыстырып баяндауды жөн көрдім! Жамбыл облысының орталық Музейінде болдық. Түрлі көне заттармен танысып, музей қызметкерімен бірге тарихқа шолу жасадық. Музейдің іші бірнеше залдан құралған, екі қабатты екен.

Бұл — Көне Тараз тарихи-мәдени орталығы. Тараз қаласының орталық базары аумағында орналасқан. Бұл жерге қазба жұмыстары жүргізіліп нәтижемсінде Тараз өмірінің әртүрлі кезеңдерін сипаттайтын елеулі материалдар, қыш-құмыралар, әшекейлік бұйымдар, алтын-күмістер көптеп табылған.
Тараз жерінде балбал тастар жиі ұшырасады. Осы күнге дейін олардың бірнеше үлгісі табылған. Оны өз көзімізбен Орталық Музейден тамашаладық. Сонымен қоса, Бауыржан Момышұлының, Жамбыл Жабаевтың жеке тұтынған заттарын, қыш құмыралардың бірнеше түрін, зергерлік бұйымдарды, Алтын адамды тамашаладық.

Балбал тастардың ерекшеліктері:

* Қайтыс болған адамдардың басына ескерткіш ретінде орнатылған екен.
* Тасқа сол кезде белді, ортаға сыйлы тұлғалардың бейнесін кескіндеген деп жорамалдайды.
* Кейбір тастарда араб жазулары бейнеленген.

* Түркі дәуіріндегі балбал тастарда тек ер адамның бейнесі салынған. Олардың қолдарында құстың бейнесі бар. Бұл туралы екі пікір бар:
1) Бұл адамдар кезінде құсбегі болған десе;
2) Қайтыс болған адамның жаны құс сияқты ұшып кетсін, — деген мақсатта қолдарына құсты бейнелеп қойған.

Не үшін балбал тастарды орнатқан?
Зерттеуші ӘЛКЕЙ Марғұлан осы балбал тастардың астын қазған. Ол кезде адамның сүйегі емес, тек жануарлар мен ыдыстардың бөлшегі шыққан. Демек, бұл мәйіт немесе қабір емес. Бұл адамдарды еске алуға арналған тастар деп қорытындылайды.

• Барлық тастар граниттен жасалған. б.з.б 6 ғасырдан бері келе жатыр.
• Бұлардың беттері күн шыққан кезде жарқырап тұрсын деген ойменкүнге қаратылып қойылған.
• Б.з.б 8-13 ғасырда қыпшақ дәуірінде әйелдің бейнесі салына бастаған. Және олардың күліп тұрған, жылы жүздерін көреміз.
• Және Қол мен аяғы бейнелене бастаған. Ерлердің малдас құрып отырған бейнесін көреміз. Бұл осы кезеңдегі адамдардың шеберлігі артқанын көрсетеді.


Балбал тастар жайлы видео мәліметті мына сілтемеден көре аласыздар!
youtu.be/wuL7EEH-4j8
Өз басыма қатты ұнады! Ол кезде сондай ауы тастарды көтере алмайтын болғандықтан, қай жерде тас бар, сол жерге барып бейнелейді екен.

* Орталықтың қақ төріндегі менмұңдалаған биік мұнараға көзіңіз сонау жерден түседі. «Мұнара» дегенде есіме Әбіш Кекілбаевтың «Аңыздың ақыры» романы есіме түседі… Әрине, ондағы мұнарадай аспанмен таласқан биік болмаса да, өзінше әдемі "Қарауыл" мұнарасы! Қаланы тамашалаушыларға лифтпен жоғары шығуға жағдай жасалаған. Төбесінен айнала алақандағыдай көрінеді. Жан-жағына тағы да жаңадан нысаналар салынуда.



* Талайымыздың ауызымызды аштырып, сұлулығымен тәнті еткен «Тектұрмас» кесенесінің маңайы болды. Сылдырап аққан Талас өзенін, жап-жасыл айналаның сұлулығын айтып жеткізе алу мүмкін емес. Күмбезді мазар Сұлтан Махмұт ханның бейітіне екен. Күмбез тек 19 ғасырдың 80-жылдарындағы фото суреттер арқылы белгілі. Өзі түгелімен қираған… 2002 жылы қайта жаңартылып, салынған.


.

Айшабибі, Қарахан, Бабаджа қатун кесенелерінің де өз аңызы, мен тарихы бар! Айша бибі мен батыр Қарахан арасындағы шексіз махаббаты жайлы білмейтін адам кемде-кем. Аңыз бойынша Айша өзінің ғашығы Қараханға бара жатқан жолында жыланның шаққанынан қайтыс болған, — дейді. Күмбезді Айшаның жары Қарахан (Әулие ата) салдырған. Оның бір-біріне ұқсамайтын өрнектері көпшілікті таңқалдырады.


* Сонымен қоса Мен көрген Тараз ескерткіштерге бай қала екен. Қаланың орталықтарынынан қала қылды жарған Төле бидің, Даңқты батыр, қаһарман Бауыржан Момышұлының, жыршы, жырау — Жамбыл Жабаевтың, «Бәйдібек» бидің т.б тау тұлғаларға қойылған ескерткіштерді көрдік.



Музей ішінде Бауыржан Момышұлының жеке қолданған заттарын көргенде көзіме жас келді… Бір кездері батырдың ұстаған заттары, біздің көз алдымызда тұр… Ішкі толқуымды айтып түсіндіре алмаймын… Ол кісіні қатты бағалаймын!



Қорытынды:
-Мен ташалаған Тараз тазалығымен тәнті етті!
-Мен ташалаған Тараз жаңалығымен, салынып жатқан көз тоймас нысаналарымен таңқалдырды.
-Мен ташалаған Тараз Облыс бойынша 1064 тарихи-мәдени мұрасының барымен сүйсіндірді.
-Мен ташалаған Тараз 2000 жылдық тарихы бола тұра көркемдігімен көздің жауын алды!
-Мен ташалаған Тараз ауыздың суы құрып айтатындай тамаша қала екеніне кепілдік беремін!

Осы мүмкіндіктердің бұйырғаны үшін «Блокқұрылтай-2106» шарасына, ұйымдастырушыларға алғысым шексіз!!!



Тараз қаласына демалуға, тарихпен көзбе-көз танысуға келіңіз! Өкінбейсіз! Осымен біздің Тараз қаласындағы саяхатымыз аяқталды! Ежелгі қаланы тамашалап, ой үстінде қайта Қарағандыма аттандым…

Сахараны дүр сілкіндіріп тағы бір поезд өтті… Сол поездың ішінде тағы кімдер кетіп барады екен?
(Оралхан БӨКЕЙ)

(Ескерту: тек бірінші сурет интернеттен алынып өңделген, қалғаны авторлық)

Аспанмен ғимараты таласқан мынау қала-заманда көгі шексіз, шетсіз кең көрінген жәдігер қала. Көгілдір аспан осында ғана көз тартып, осында ғана ұшы-қиыры жоқ көлемін көрсетеді. Жастайымнан жадымда заманның сан қилы желінен атауы сан өзгерген, сонау ерте палеолиттің басынан бері орны бар, ғұндардың тұсында қала болып құлпырған қасиетті шаһар ретінде қалды.«Тараздың садағындай қиылған қас» деп тамсана тамылжытқан Фирдоусидің кезінен-ақ талайға көруге арман болған, топырағын қарауға желіктірген тарихы Таразды тамашалау бүгінгі ұрпақ үшін үлкен бақ, бабалардың үлкен сыйы. Блогқұрылтайдың осы шаһарда өткізілуіне орай, Intellect Incubator-лықтар болып көлік басын тіреп, барып қайттық.


20 ғасыр бойғы тарих, Керей мен Жәнібек хандардың желбірете байрақ тіккен топырағы, Қарахан ханның кезіндегі қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман, Дәуітбек бабаның данагөйлігі, Тектұрмастың тектілігі, Айша бибідей арулардың асыл сезімі сіңген жер еріксіз елітпей қоймайды. Блогқұрылтайдың ұйымдастырушылары тарапынан болған тарихи қаланы аралату сапарында біраз жерге барып, біраз дүниелерге көз жеткіздік.

Тарихтың тағылымын сақтап, «бүгінгі күн – ертеңгі тарих» ұстанымын да ұмытпаған: «Әулие Ата» халықаралық әуежайы, «Баласағұн» концерт залы, «Көне Тараз» тарихи-мәдени орталығы, «Қазақ әлемі» тарихи-этнографиялық кешені, «Жәдігер» жылжымалы мұражай экспозициясы, «Төрткүл» керуен сарайы, «Әулие Ата» ат спорты клубтары әрбірімізге дәріптелген игі іс.



ЮНЕСКО-ның көлемінде 2000 жылдық талайғы тарихын тойлатып, бабалардың мұрасын мәңгі өшпестей, жүректе, есте сақтаттық. Елбасымыздың өзі: «Тараздың тойы – қара ормандай халқымыздың ежелден бергі ұзақ тарихымыздағы ұлан-асыр қуанышы, текті Тараз – біздің халқымыздың өткені мен бүгінін жалғап тұрған асыл арқау, мәңгіліктің алтын өрмегі», — деп баға берген алтын тойы тек Тараздықтар үшін емес, барша қазақстандықтар үшін ұлан-асыр мереке болған. Қазақ хандығының 550 жылдығына орай Тараз назардан тыс қалмай, басты рөлде болды.

Тарихтың алтын діңгегі ұлы адамдар — Таразадан шыққан тарландар да мені қызықтырған. Қайткенмен де, ойлайтынмын, осыншама тарихы терең жатқан топыратың баласы қандай болады екен деп. Жүсіп Баласағұн, Хайдар Дулати, Қашқари, Жалайрилар сынды текті ұрпақ тарихтың алтын әріп түсер дәптерін ашып берсе, Бөлтірік шешен, Жамбыл мен Кенен, Атанберділер жанындай жырлап өтті. Момышұлы Бауыржан сынды Халық Қаһарманын жаратқан топырақ, Шерхан Мұртаза, Әкім Тарази сынды тарландарға да ыстық ұя бола білген.

Қазақ жерінде пайда болған алғашқы қалалардың бірі қасиетті Тараз мен үшін жәдігер қала. Елімнің елдік алғанға дейінгі хандық дәуірдегі басынан кешірген оқиғалары осында ғана көз алдыңда кескінмен көріне алады. Кіріп келген шақтан-ақ бейнелік әсер етуі жағынан болсын, аурасының тарихилығы, әрбір дүниеге аса мән беріле әспеттеген ұлттық бейнелері құдды бір халық тұрмыс құрып, тіршілік етіп жатқан қала емес, мұражайдағыдай дәріптеп, қастерлеп, көздің қарашығындай сақтап отырған жәдігеріміз сияқты.

#bagiagaidar

Блогқұрылтай үшін Таразға келіп, орналасқан күннен бастап хабарласқан тараздықтар жайлы жазғым келді. Олар – Тараздың белсенді жастары, пікірсайысшылары. Олардың жете таныс болмаса да, хабарласып, Тараз қаласын аралатып, жағдайымызды сұрап, қасымызда жүргендігі олар туралы жазуға итермеледі. Сіздерге баршаға белгілі Тараз қаласының тарихы мен тарихи жерлері туралы жаза бермей, көпшілікке беймәлім пікірсайысы мен пікірсайысшыларын таныстыратын боламын.

ПІКІРСАЙЫС ОРТАЛЫҒЫ

Осыдан 6 жыл бұрын, 2010 жылы барлық Жамбыл облыстық пікірсайысшыларды жинаған «Еркін пікір» Жамбыл облыстық пікірсайыс орталығы құрылған. Әкімшілікпен тікелей байланыста болып, пікірсайысты дамыту жұмыстарымен айналысуда. Облыс әкімдінің жастар саясаты мәселелері басқармасының «Жастар арасында пікірсайыс ойындарын ұйымдастыру және өткізу» тақырыбындағы әлеуметтік маңызы бар жобасын ұтып алған. Жастар арасында пікірсайыс ойынын насихаттау мақсатында кездесулер, семинар, тренингтер мен оқыту курстарын өткізумен айналысады. Облыстың барлық аудандары мен Тараз қаласында шешендік өнерге баулу мақсатында семинарлар мен жергілікті іріктеу турнирлерін өткізеді.

ТАРАЗ ПІКІРСАЙЫСШЫЛАРЫ

Пікірсайыста аға буын, орта буын, жас буын деген ұғымдар бар. Бұл ұрпақтар сабақтастығы десе де болады. Өзінен кейінгі буындарға үйретіп, жол көрсететін, өз орнын қалыптастыра білген тараздық аға буын пікірсайысшыларының алдыңғы қатарлы үштігімен таныстыру:

1. 1991 жылы дүниеге келген Ернұр Мадияров 6-сыныптан бастап пікірсайыс ойындарын ойнаған. Мектеп лигасында көптеген жетістікке жетіп, колледжде студенттік лигада ойнай бастайды. Жамбыл облысының абсолют чемпионы болып табылады. «Нұр Отан» партиясының кубогына арналған турнирдің 2 рет финалисті болған және 2014 жылы чемпионы атанып турнирді Тараз қаласына алып келген болатын. Линкольн-Дуглас форматы бойынша да чемпион және мықты ойыншысы. Ерекшелігі – қарсыластың айтқан әрбір сөзіне қарсылық білдіреді. Саяси білімі, логикасы мықты ойыншы қазіргі тараздық ойыншылардың кумирі болып табылады. Қазіргі таңда Байзақ аудан әкімдігі ішкі саясат бөлімінің «Жастар орталығы» мекемесінің директоры болып қызмет атқарады.

2. Келесі тараздықтардың үлгі тұтар ағалары – Әлімжан Шырынбеков. Республикалық турнирлардың бірнеше дүркін жеңімпазы Әлімжан мырза Линкольн-Дуглас форматының шебері. Қызылорда қаласының турнирында АПФ(Америкалық парламенттік формат) форматында да, ЛД форматында да, фан дебатта да чемпион атанған. Өзіндік стилі бар Әлімжан мырзаның ерекшелігі – фан дебатының патшасы. Қазіргі уақытта пікірсайыстан алыстаған.

3. Аға буындар үштігін аяқтайтын – Серікбол Берікқожа.
Тараздағы барлық клубтың басын қосушы ұйым Еркін Пікірдің негізін қалаушы. Республиканы толық мойындатқан өте білімді ойынша "Құбыжық" деген лақап атқа ие болған. Қəзіргі таңда маслихат депутаты. Өте мықты дебатер, ұйымдастырушы, «ЖаңаРУ» жастар коалициясы» заңды тұлғалар бірлестігінің президенті, заң ғылымдарының магистрі.

Осы мықты тараздық пікірсайысшылардың ізін жалғастырушы, қазіргі пікірсайыс ортасында есімдері таныс ойыншылар қатарына кезінде «Еркін пікірді» басқарған Асхат Олжабаевты, қазіргі «Еркін Пікірдің» басшысы Ақнұр Сәрсенбекті, Дулат Тұрсыналы, Сағат Жаналиев секілді ойыншыларды атауға болады.

ФОРМАТ

Формат барлық жердегідей АПФ (Америкалық парламенттік формат) форматы бойынша амандасудан қорытынды немесе нəтижеге дейін толық сақталу керек. Ерекшеліктері:
• Философия соңында емес, міндетті түрде дефиницадан кейін айтылуы тиіс, болмаса жоқ деп есептеледі.
• Тек қана идея жеткіліксіз, аргументте факт болу міндетті.
• Үшінші сұрақты қабылдау міндетті
Сіздерге тараздықтар, оның ішінде пікірсайысшы жастары туралы кішкене болса да ақпарат бере алдым деп ойлаймын. Оқығандарыңыз үшін рақмет! Толықтыруларыңыз бен пікірлеріңізді күтемін!))

2016 жылдың қаңтар айында «ҚР Қоғамдық Кеңестер туралы» Заң талаптарына сәйкес Қоғамдық Кеңес мүшелерін іріктеу жөніндегі комиссия құрылып, облыстық мәслихат хатшысы Б.Қарашолақов жетекшілік еткен. Конкурстық негізде Жамбыл облыстық "Қоғамдық Кеңестің" құрамына еніп, ең жас мүшесі атандым. Маған біріншіден, бұл үлкен міндет пен қоғамның қозғаушы күші жастардың атынан мәселе көтеріп оның шешу жолдарымен xалықтың тыныс-тіршілігін билік өкілдеріне жеткізу деп білем. Алғашқы отырысты Төрағамыз болып белгілі қоғам қайраткері Жандар Кәрібайұлы, xатшы болып Қайрат Шотбақов сайланды. Облыстық Қоғамдық кеңес өз жұмысын облыс әкімінің есебін тыңдаудан бастады. Мен сол отырыста кеңес мүшелері мен билік өкілдеріне ұрпақтар сабақтастығын мәселесін көтеріп қоғамда жалғастыруын айта кетіп, қызметте, жастар арасындағы кейбір келеңсіз жақтарына тоқталып бала тәрбиесіндегі ата-аналарының, оқу орындарының, еңбек ұжымдарының рөлін көтеруге ұсыныс, пікірлерімді ортаға салдым.

Ендігі кезекте Қоғамдық Кеңестің кеңейтілген отырысы сәуір айының 15 жұлдызында өтіп, онда облыстық әкімдіктің басшылары ұсынған мәселелер қаралды. Оның ішінде облыстық білім, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру басқармалардың облыс әкімдігінің қарауына жататын нормативтік құқықтық актілерін қарап, мемлекет тарапынан көрсетілетін қызметтер регламенттерінде азаматтардың құқықтарын бұзылмауын зерделеу міндеттелген болатын. Айта кететінім, кейбір стандартта жұмыс күні емес күнтізбелік күн көрсетілген болатын, осы мәселені облыстық білім басқармасының басшысы С.Құрманбековаға стандарттағы күнтізбелік күнді жұмыс күніне ауыстыруға ұсындым. Өйткені, дипломның телнұсқасын алуға бағытталған стандартта барлық атқарылар жұмысқа 20 күнтізбелік күн көрсетілген болатын, бізде кейбір кезде демалысымыз 5 күнге дейін үзіліссіз демалыс болып қызмет көрсетушінің құқықтарын шектеліп қалады.
Келесі кезекте облыстық құрылыс, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының басшысы Р.Байтелиевке студенттер жастарға проездной мәселесі мен қара түтінді шығаратын автобустар туралы болды. "қара түтін шығарғыш автобустарды" газдық баллондарға жоспарлануда, ал проездной мәселесі күрделі деп жауап қайтарды. Бұл жауапты естіп облысымыздың белгілі азаматы, мәдениет қайраткері Әлібек Әмзеұлы «мен сіздің жауабыңызға қанағаттанбадым» деп сұрақтың астына алды. «дағдарысқа байланысты тура бір жылда, екі жылда шешіледі, бірақ даму бағдарламасы бойынша автопарктердің автобустары жаңартылады» деп Р.Байтелиев жауап қайырды.
Одан кейін мінберге облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Е.Масалимов шықты. Өзім зерделеген мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарының ішінен «псиx диспансер мен наркологиядан алынатын анықтама туралы регламенттерінде» жұмыс уақытысы қызмет беруші қазақшасында сағат 9.00-ден 20.00-ге дейін үзіліссіз, ал орысшасында сағат 9.00ден 17.00-ге дейін үзіліссіз делінген сәйкессіздіктің бір ізге түсіруді ұсындым. Тағы да қаланың азаматы ретінде екі сұрақ қойдым: 1) қалалық жаңа ауруxана қашан қолданысқа беріледі: шілде-тамыз айларында беріледі; 2) облыстық ауруxана күрделі жөндеу жүргізілейін деп жатыр, ем алушыларға қаншалықты жағдай жасап жатырсыздар: ауруxана жөндеуіне 100 млн теңге бөлініп, мамыр айында бастаймыз, ал емделушілерді арнайы бұйрықпен қалалық ауруxаналарға және облыстық ауруxана да қабылдайтын боламыз. Ертеңгі күні емделемін деп келушілерге қиындықтар туындамау қажет деп Ерлан Тоқтарұлы жауап берді.
Кезекті алып облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды үйлестіру басқарма басшысының орынбасары С.Арубаев жаңа қабылданған стандартты таныстырды, ол стандарт атауы «ақталған адамға куәлік беру регламенті». Бұл жаңа регламент мәні сот шешімімен жазықсыз сотталғандарға арналып ақтау куәлігі беріледі. Бұны көбінесе «желтоқсандықтарға» арналған регламент екен.
Соңғы болып мінберге облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Ғ.Боранбаева сөз алып, Тараз қаласы «Арай» алқабындағы есімі жоқ екі көшеге Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің есімі берілу туралы республикалық ономастикалық комиссияның шешімімен таныстырылып қабыл алдық. Бірақ алдағы уақытта биыл 150 жасқа келген Алаш орданың көсемі Әлиxан Бөкейxанұлы мен Мұстафа Шоқай есімдері әрбір қазаққа таныс есімдерді мектептер мен көшелерге берілу туралы ұсыныс білдірдім. Ғалия Бектенқызы "Ә.Бөкейxанұлының көше мен мекемеге атау берілу туралы ұсыныс түскен болатын, негізі есімдер берілуге мораторий етін, мораторий ҰОС Ардагерлеріне ғана жүрмейтін, сәуір аяғына қарай министрліктен бұл мәселе шешім тапса, Әлиxан Бөкейxанұлының есімін қай жерлерге берілетін қарастыратын боламыз" деді.
Мені қынжылтатын Әлиxан Бөкейxанұлына көше мен мектеп атауы жоқтығы еді, алдағы уақытта шешімін тауып жатса өте дұрыс болар еді.

П-с: Құрметті Жамбыл облысының тұрғындары! Қоғамдағы түйінді, тыныс-тіршіліктеріңіздегі мәселелер болса маған жеке жазып өтініш білдірсеңіздер болады. Мен өзім жағымнан бар күш-жігерімді мәселелердің шешілуіне оң септігімді тигізсем деп едім. Сіздерден ұсыныс пікірлеріңізді күтемін.

Даму(Тараз қаласы мен облыс аумағындағы жаңадан салынып жатқан ғимараттар, құрылыс нысандары, зауыттар мен фабрикалар, бизнес құрылымдары және халықтың әлеуетін арттырып отырған нысандар жайында).

---

Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдар, Қазақстан аумағындағы қалаларының біразының беделін биіктетіп, ажарына сән қосты. Соның бірі біз сөз ететін Жаңа Тараз қаласы. Қаладағы соңғы жылдары тұрғызылған әлеуметтік нысандар мен мәдени ескерткіштердің біразы, өткен жылы тойланған Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтой шарасына орай бой көтерген. Сондықтан да блогтур кезеңінде біз солардың біршамасына тоқталып, қалаға рең беріп тұрған ескерткіштерге арнайы ат басын бұрдық.

---

Әуелде қаладағы ерекше сипатқа ие, хандықтың бес ғасырлық тойында кірпіші қаланған  Керей мен Жәнібек хандар монумент-ескерткішін ауыз толтырып айтуға болады. Бұл монументті «қазақ хандығы» монументі деуге де әбден негіз бар. Монумент биіктігі 30 метрді құраса, қос ханның мүсіндері 5 метрді құрайды.  Елбасы өзі тікелей келіп ашып берген бұл ескерткіштің тек қана Тараз жұртшылығы үшін емес, сонымен қатар Алаш жұрты үшін беделі биік, құндылығы орасан. Тарихымыздың бастау бұлағы осы кісілердің есімімен тығыз байланысты екенін айта кету керек.
Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Көне Тараз мәдени орталығына біз өткен жолы біраз тоқталғандай болдық, дегенмен бұл тарихи кешеннің қала тарихы дегенде әуелгі ойға келетін мәдени орын екенін естеріңізге саламын. Саябақта халықтың еркін демалып, тыныстауына барлық жағдай жасалған. Аталмыш саябақ еліміздегі ең үлкен шаралардың бірі болғалы отырған «Expo 2017» дүниежүзілік көрмесіне арнайы дайындалған көрінеді. Саябақ алдында ғасыр жасаған, қазақ мәдениетінің алтын діңгегіндей болған абыз ақсақал Жамбыл Жабаевтың ескерткіші, саябақ сәніне сән қосып тұр.
Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Тарихи той қарсаңында бой көтерген тағы бір нысанның бірі «Тараз Арена» спорт кешені. Керей мен Жәнібек хандардың монумент ескерткішіне қарама қарсы тұрғызылған спорттық кешен, талай тартысты додалар өтетін және ел еңсесін биіктететін талантты ұл мен қыздың талантын ұштайтын бірден бір спорттық кешен болатынына сеніміміз мол. Тағы бір айта кететін ақпарат, хандық  тойы қарсаңында елбасының қатысуымен «Әулиеата» халықаралық әуежайы күрделі жөндеуден өткізіліп, ел игіліне жаңаша болмыспен берілген. Ендігі кезекте әуежай әлеумет үшін сапалы қызмет атқарады деген үміттеміз. Осы ретте, қаладағы өткен жылы мерекелік той қарсаңында күрделі жөндеуден өткен бірқатар нысандарды айтпау кетуге болмас. Олар «Қазақ драма театры», «Төрткүл» керуен сарайы, «Орталық стадионы», «Атшабар» алаңдары. Өңірде жаңадан бой көтерген бұл аты аталған саябақ ескерткіштер қала ажарын одан сайын гүлдендіріп, қала жұртының мерейін асқақтатып, сырттан келетін қонақтардың таңдайын қақтыруда.

---

Он ауданы, үш облыс тектес қаласы бар Тараз өңірі, ел әлеуетін, мемлекет экономикасын көтеріп отырған өзіндік шикізатқа бай өңірлердің бірі. Осы орайда қалада халықты түрлі өніммен қамтамассыз етіп, ішкі өнімдерді экспорттап отырған алуан өнеркәсіп, зауыт фабрикаларды атап айтуға болады. Әлемдік дағдарысты жеңілдету барысында, қаладағы «Казфосфат» ЖШС, «Тараз қан зауыты», «Тараз металлургиялық зауыты», «Имсталькон», «Жамбылгипс АҚ», «Запчасть» ірі кәсіпорындары мемлекет тарапынан электр қуатына,  теміржол тасымалдарына сонымен қатар табиғи газға арнайы жеңілдетілген тарифтер алып, өз жұмыстарын белсенді жалғастыруда. Бұл әуелгі кезекте халықтың әлеуметтік жағдайы үшін жасалып отырған игілікті шараның бірі. Қаладағы түрлі кәсіпорындардың көбеюі, халықты оңтайлы түрде жұмыспен қамтудың бірден бір жолы болып есептеледі. Осы мақсатта да өнімді еңбек жасап жатқан «Полиэтилен Агро» ЖШС жылына 500 тонна жылыжайларға арнап пленка шығаратын ірі өндірістік орынды айтуға толық негіз бар.
Қала аумағынан өтетін «Батыс қытай-Батыс Еуропа» тас жолы сапалы түрде жөнделіп, жүк тасымалы, жолаушылар тасымалы едәуір жолға қойылған.
2015-2019 жылдарға арналған «Индустриялдық инновациялық дамудың» мемлекеттік бағдарламасы бойынша тыңғылықты жұмыс атқарып отырған қаладағы «Жамбыл цементтік өндірістік компаниясы», «Жамбыл ГРЭСІ», «Алтыналмас» бірқатар кәсіпорындар бүгінгі таңда, облыс экономикасының дамуына елеулі үлес қосып отырған жәйі бар.

---

Тараз өңірі ежелден фасфорит, таскөмір, плавикошпат, түсті металдарға сонымен қатар құрылыс материалдарына бай өлке. Табиғат жер асты байлығынан кенде қылмаған өңірлердің бірегейі. Осынша байлықты тиімді пайдаланып, көзін тауып, түрлі зауыт фабрикаларды, ірі кәсіпорындардың түтінін түтетіп, еңбегін жандандырып отырған бұл қаланың экономикалық деңгейі өзге облыспен салыстырғанда біршама озық саналады. Мәселен, өткен жылы тек бір ғана Жуалы ауданында Орталық Азия бойынша ең ірі қуаты 50МВт болатын «Burnoye Solar-1" ЖШС»  күн сәулесі электр станциясы пайдалануға беріліп  қосымша 19 жұмыс орны ашылған. Сонымен қатар, Сарысу ауданында «Тараз көлік жолы» компаниясымен құрылыс құмын, қиыршық тас, асфальтбетон қоспасын шығаратын зауыт іске қосылып, онда 35 жұмыс орыны ашылған. Және осы жылы қала әкімшілігі тоғыз инвистициялық жобаны іске асырып, тағы да бес жүзден аса жұмыс орындарын ашуды көздеп отыр. Әрине еңбек өнімділігін арттырып, оның үстіне сол үдеде халықты жұмыспен қамтып отырған бұл өңірдің алға қойған мақсаттары ұшан теңіз.Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Аталмыш қалада тамақ өнеркәсібі деңгейлі түрде дамып келе жатыр. Яғни сүт өнімдерін, ет өнімдерін шығаратын жобалар іске асырылып, қант шығаратын зауыттың да жұмысы көңіл қуантады. Алдағы уақытта бұл сала бойынша «Әулиеата Феникс» компаниясы құс фабрикасын қайта құру жобасын іске асырып, өңірлік ет өнімін 2020 жылға дейін көлемді түрде ұлғайту жұмысын басты назарға қойған.Фотограф Алтынбек Қартабайдың рұқсатымен салынды

---

Білім беру саласы бойынша да облыс өзге өңірлермен иық теңестіре алады. Өткен жылы қалада 17 балабақша, 7 шағын орталық ашылып, алдымыздағы жылы 5 балабақшаның құрылысы аяқталатын көрінеді. Бұл өз кезегінде тұрғындар арасындағы  мектепке дейінгі орталықтарға кезекке тұрудың мәселесін оңтайлы шешіп берудің даңғыл жолы болмақ. Және  жиырма төрт білім беру нысанының құрылысы жүргізіліп, оның он үші өткен жылы пайдалануға берілген, әрі жүзден аса білім беру орталықтары күрделі жөндеуден өткен. Әуелгі кезекте ұлт болашағы жолында білім саласына айрықша көңіл бөлініп, келешек буынның сапалы білім алуына жағдай жасап жатқаны облыс аумағындағы білім беру саласындағы озық жоспарлы істердің бірі деп түсінуіміз қажет.

---

Денсаулық сақтау саласы бойынша да біраз нысандардың халық қолданысына берілуі, бұл салада да оңтайлы жұмыстың қарқынды жүргендігімен түсіндіруге болады. Өткен жылдың өзінде қалада екі жүз төсектік облыстық перинаталдық орталық, Жамбыл облысында жүз орындық ауылдық емхана, сонымен қатар Байзақ ауданында туберкулезге қарсы алпыс орындық аудандық аурухана салынып, ел игілігіне пайдалануға берілген.

---

Әрине біз облыс аумағында атқарылынып жатқан барлық саладағы жұмыстар мен қалада соңғы жылдары бой көтерген кешен ғимараттардың тек бір парасын ғана айта алдық. Дегенмен Тараз, тарихымен құнды, тазалығымен тәнті еткен, таза ауасымен жан дүниеңді тербеген, әдемі ғимаратымен көз тартқан, сырлы тарихи орындарымен таңдантқан, мәдени кешендерімен елең еткізген, сәнді саябағымен салтанат құрған ажарлы мекен, базарлы мекен. Қарыштап дамып тәй тәй басып келе жатқан Тараздың әр қадамына ақжолтай сәттіліктер тіледік, кемел келешегінен зор үміттер, болашағынан байтақ нәтижелер күтеміз.

Адамзат өркениетінің дамуына серпін әкелген Ұлы Жібек жолының солтүстік бөлігінде, Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан, ежелгі қаңлы, ғұн, үйсін, сақ тайпаларының астанасы болған, түрік, қарлұқ, түргеш қағанаттары кезінде едәуір гүлденіп бой көтерген, талай тарихи оқиғалардың сүрлеуінде талқандалып, феникс құсы секілді қайта түлеп, қазақ хандығы тұсында тарих аренасына қайта шыққан, кеңес заманында “Мирзоян” аталып дәуірлеген, кейін XIX ғасырда “Әулие Ата” аталып, онан соң “Джамбул” болып, Қазақ Тәуелсіздігін алғаннан кейін, елбасы Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен “Тараз” атауын қайта алған Ежелгі Тараз шаһарының екі мың жылдан аса тарихы бар.

Қай халықтың болмасын салт- дәстүрі, әдет-ғұрпы ұрпақ тәрбиелеуде маңызды рөл атқаратыны белгілі. Сол секілді әр аймақтың, әр қаланың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан қағидалары мен ережелері, халқының өзгешеліктері мен қасиеттері болады. Мен тамашалаған Тараз халқының қонақжайлығын, сыпайылығын, басқа аймақтардағы халықтардан өзгешелігін тізіп жатпай, бір оқиға жайлы айтып берейін.
Біз Тараз жеріне барған күні «Аңшылық» атты жарыс өтіп, блогқұрылтай тамаша екпінмен басталды әрі блогшылардың қызығушылығын арттырып, олардың біраз жылдамдықтары сыналды. Ережесі: ұйымдастырушылар жұмбақ жасырады, ол жұмбақ Тараз қаласында орналасқан белгілі бір ескерткіштер жайлы болады. Ал блогшылар сол ескерткіштерді тауып, фотоға түсіріп, инстаграмм желісіне салу керектұғын. Сол сәтте ескерткіш іздейміз деп, әркім өз бетімен кетті. Менде жерлестерімнен, таныстарымнан жырақтадым. «Аңшылық» бітіп, бәрі үй -үйіне тарағанда, адастым да қалдым. Такси ұстап барайын десем, жалдаған пәтердің мекенжайын білмеймін. Бұл маған сабақ болды, енді барған жерімнің адресін қарап жүретін болдым. Әйтеуір пәтердің әкімшілік ғимараты жақта екенін білемін, қалғаны есімде жоқ. Ойым — әкімшілікті көрсем болды. Өзімше талпынып, іздеп көріп едім, болмады. Мүлде алыстап кеткен сияқтымын, көше жаққа емес, үйлердің арасына кіріп кеткем. Енді қайттім?.. Жасыратын түгі жоқ, біздің қоғамда оңтүстіктің адамдары қызба, қызуқанды деген стереотип қалыптасып қалған. Мен Таразға барам дегенде, үй-іші, таныс-туыстар «масқара, байқа, басқа қаладан келгенінді айтпа, олар дереу алып қашады»(күлдім) деп, қара аспанды төндірген. Бұл болмайды, алып қашпақ түгілі мені жасырып қойса да, көшедегі кез келген адамнан жол сұрауға тиіспін. Сөйтіп, 28-35 жас шамасындағы бір ағай кетіп бара жатыр екен, неде болса бар батылдығымды жинап, әкімшілік қайда екенін сұрадым. Ағай сол маңайда тұрады екен. Үйіне кірмей, маған «міне, былай жүреміз» деп соңынан ерітті. Менің ойым сан-саққа жүгірді, шытырман оқиғалы фильмдерді көп көргенмін бе, өз бетіммен қобалжып, қара терге түстім. Бірақ білдіртпеуге тырысып-ақ келем. Екеуміз әңгіме айтып келе жатырмыз, менің түрімнен көрініп тұр ма, білмеймін, қай қаладан екенімді сұрады. Қаламды айттым, болашақ журналист екенімді 3-4 рет айтыппын ғой, бірдене болса, жазып жіберемін дегендей))) Көзді ашып-жұмғанша ағайым әкімшіліктің дәл алдына әкелді. Әрі қарай жалдаған пәтерді таба алатыныма көзін анық жеткізіп, күлімсіреді де, жөнімен кете барды. Ағайдың жылы жүзі есімде қалды, ең бастысы таза қазақша сөйлегені құлағыма майдай жақты. Ең қызығы, бейтаныс ағайдың есімін де сұрамаппын. Бірақ, Тараз жайлы естеліктердің ең қызықты, мейірімді бөлігі болып қала бермек. Сонымен қатар, қоғамдағы стереотиптің қате екенін айтқым келеді. Тараз халқы — сондай қонақжай, мейірімді, сыпайы және салт-дәстүрді, әдет-ғұрыпты берік ұстанған аймақтардың бірі. Кез келген қала тұрғынының көбісі жол немесе жөн сұрасқанда орыс тілінде жауап беретіні — ащы болса да шындық. Ал мен кездестірген бейтаныс жан қазақша таза, әдемі, сыпайы жауап берді. Сол үшін бе, бір жанның сөзінен, қылығынан барлық тараздықтарды көргендей болдым. "Әйтеуір жүздерінде жылылық бар, тараздықтардың қайсысымен кездессем де".

Дін мәселесі бойынша облыстық Кеңесінде
«Жамбыл облысы Жастар мәслихаты» жастар қоғамдық бірлестігінің жоба жетекшісі, И.Дастан сөйлеген сөзі.

Армысыздар, Құрметті Ерқанат Нұрбапаұлы, кеңеске қатысушылар!
2015 жылы Жамбыл облысы әкімдігінің «Дін проблемаларын зерттеу орталығы» КММ мемлекеттік әлеуметтік тапсырысының «Діни экстремизм және терроризмның алдын алу мақсатында кешенді іс-шаралар топтамасын ұйымдастыру» тақырыбы бойынша «Жамбыл облысы Жастар мәслихаты» жастар қоғамдық бірлестігі бірқатар кешенді, жоспарлы жұмыстарды жүзеге асырды.
Атап айтқанда, облыстың 10 ауданы мен Тараз қаласының орталық мешіттерінде жамағатпен кездесулер, мешіт жамағаты арасындағы діни ахуалға мониторинг жүргізіліп, дәстүрлі емес діни ағымдар өкілдерімен сұхбаттар өтті және қалалық мәдениет үйінде облыстық конференция ұйымдастырылды.
Кездесулерге Мысырдағы «Әл-Әзхәр» университетінің түлегі Н.Бақытұлы, республикамызға белгілі исламтанушы Ерсін Әміре қатысып, облыстық орталық мешітте жамағатпен кездесу өткізілді.
Жалпы, жоба барысында аудандық орталық мешіттердің жай-күйі, ахуалы да қарастырылды. Мәселен, намаз алдында уағыздар тыңдалып, оны жамағаттың қабылдау барысы сырттай бақыланды.
Уағыздардың айтылу барысында муфтиятты мойындамайтын жамағаттың кездесетіндігі анық байқалды.
Осы ретте бүгінгі кеңес ұйымдастырылып отырған Сарысу ауданы бойынша бірқатар мәселе көтеруге рұқсат етіңіздер.
Осы ретте, Сарысу ауданында атқарылып жатқан игі істердің баршылығын да назарларыңызға ұсынғым келеді.
Мәселен, ақпараттық-түсіндіру топтарының тұрақты штабы облыс бойынша тек қана Сарысу ауданында бар, бұны пилоттық жоба деуге болады.
Дегенмен, әлеуметтік жобаны жүзеге асыру барысында кездескен кемшіліктерді Сіздердің назарларыңызға ұсыну біздің басты мақсатымыз. Өйткені сын айтылмай мін түзелмесі анық.
Сарысу ауданы, Жаңатас қаласындағы «Жаңатас» мешітіндегі жағдай алаңдауға тұрарлық. Өйткені, ұстаз Н.Бақытұлы уағыз жүргізген кезде үш адам тұрып кетіп, құптан намазының уақытында қамат айтылған кезде үш адаммен бірге қосыла тағы отыз екі адам намазға келіп парыз намазын оқуға жамағатпен келіп тұрды. Бұл мешіт жамағатының ішінде сыңаржақ діни идеяларға бой алдырған өзінше бөлек жамағат құрылғанының дәлелі. Сондай-ақ, мешіт жағдайы нашар жағдайда (қараңғы, электр шамдар жанбайды, имам отыратын жақтың төбесі ойылып түсіп кеткен).
Негізі, осы бүгінгі кеңеске дайындық барысында біздің бірлестік тарапынан Сарысу ауданында қалыптасып отырған діни ахуалға тағы бір рет сырттай мониторинг жүргізілді. Алдыңғы жылға қарағанда ілгерілеушілік байқалады. Бұл осы салаға кураторлық жұмыс атқарып отырған Динара Қырықбайқызы мен аудандық ішкі саясат бөлімінің басшылығына жаңадан тағайындалған Жеңіс Орынбасарұлының еңбектері десем болады.
Жоғарыда айтылған әлеуметтік жобаның қорытынды анықтамасы облыс әкімдігінің дін істері басқармасына жолданған. Алдағы уақытта қауырт желі жұмысын оңтайландырып кеңінен насихат пен әлеуметтік желілер арқылы қысқа метражды және саналық — сапалық деңгейі жоғары бейнероликтерді дайындау қажет.
Ендігі мәселе теріс діни бағыттағы азаматтармен күрес жүргізе аламыз? Алысқа бармай-ақ қояйын, 2015 жылы Сарысу ауданы әкімдігінің ішкі саясат бөлімімен «Діни экстремизм мен терроризмін алдын алуға бағытталған» әлеуметтік жоба жүзеге асырылды. Жоба жұмысы шыны керек қыркүйек айынан кейін толық күшпен жұмыс жасады деп білем. «Сарысу аудандық «Жас жігер» қоғамдық бірлестігі әрбір өткізетін лекциясымен кездесуіне облыстық «Дін проблемаларын зерттеу орталығының» мамандарын жұмысқа тартып отырды.
Жаңа басшысы келіп жаңа серпін бергендігі туралы анық байқалып тұр. Жамағатпен жұмыс тек аудан әкімінің орынбасары, ішкі саясат мамандары үшін ғана емес, ауыл тұрғындары бірлесе жұмыс жасау қажеттілігі туындап тұр. Көбісі айтады «Дінді білмейміз, не дейміз» сол секілді себептерді көрсетеді. Менім айтарым ата-ананы сыйлау, қазақ халқының салт-дәстүрін құрметтеу, әдеп ғұрыптарын сақтау секілді аталарымыздан келе жатқан мұраны сақтап қалуымыз қажет.
Қатардағы азамат сақал салып немесе орамал тақса «уахабби» деген тіркесті сыртынан қоса салмай, сөйлесу қажет, ол адам радикал ма, фанатик па немесе сақал салуды қызығып, мода санап жүрген азамат па? Асыл дініміздің өркендеуіне өсуіне атсалысумыз қажет. Заманның қазіргі уақыттың ғасыр дерті экстремизм мен терроризм, ақпараттық соғыс болып жатқан кезде үйдегі балаларымыздың қандай сайттарда отырғанын, кімнің уағызын тыңдап жүргендігін бақылай жүрейік. Ертеңгі күннің басшылары, мемлекет қайраткерлері үйде, гаджеттармен ғаламторда балаларымызға бақылау жүргізейік. Бармағымызды тістеп қалмайық, ертеңгі күніміздің нұрлы болуы бүгіннен басталатындығы туралы ұмытпайық.
Алда атқарар жұмыстарыңызға сәттілік тілеймін!

Бұл «Балапан жазба». Күлмеңізші. Алғашқы жазбам болғандықтан ғой енді)

Блогымды бастамас бұрын, алғашқы постыма не жазамын деп 99 рет ойланып, 101 рет толғанып, бар күш-жігерімді бойыма жиып, ойымды тиянақтап, құдды соғысқа аттанатын жауынгер құсап әрең дегенде ноутбугымның пернетақтасына жан бітірдім) Тойдың болғанынан боладысы қызық демекші, жаңадан блог бастау мен үшін кішігірім той болып тұр. Бұрынырақ неден жасқанғанымды қайдам жазба жазуға жүрексінетінмін. Өзімді қамшылап, икемдеп, жазып отқан түрім осы) Алғашқы қадамыма ақ баталарыңызды беріп жіберсеңіздер түк қарсы емеспін) Негізінде осылай еп-еркін бастап кетуіме соңғы уақыттағы facebook-тегі блогерлік турасында қызу талқыға түсіп жатқан дүниелер әсер етті. Әсіресе Аршат Ораз ағаның блогерліктің не екенін нақтылап жазып ұғындырып берген жазбасы өте-мөте пайдалы болды. Нұрлан Жанай ағаның постын да айтпасам болмайды) Және де өзіме бұрын таңсық болған дүниелердің сырын ашуға бірден-бір әсер еткен нәрсе алтыншы блоқұрылтайдың менің қаламда — ТАРАЗДА өтуі. Иә, иә, мен Таразданмын) Жуалы ауданынанмын) Иә, дәл өзі! Бауыржан Момышұлының туған топырағынанмын, Шерхан Мұртазаның Мыңбұлағының суын ішіп өскен қызбын. Осы жерде мақтанбауым мүмкін емес. Мақтанам! Жуалы десе тік тұрам) Осы топырақтың қасиетін бойыма сіңіріп өскендіктен, білім мен іздену жолында жалқаулыққа жол бермей діттеген мақсатыма еңбектесем де, жеткім келеді. Дәл осыған келгенде мені қай жерде жүрсемде туған жерімнің қасиеті алға жетелейді. Сұмдық жақсы көрем!) Хош, қысқасы биылғы блогқұрылтай блогосфера әлеміндегі мен қатысқан алғашқы шара болғандықтан, кейбір кездерде «түс көріп жүргендей» күйде болғаным рас. Бірақ іштей «осылай-осылай адам болып кетем, білмегенімді ізденіп қуып жетіп аламын» деген ойда болдым. Ойымды іске асырамында!
Сонымен, мен мұнда не жазамын?
Ең алдымен, көзім көріп, көңілім түйсінген өмірдің түрлі иірімдері хақында ойларымды осында қорытатын боламын.
Одан соң өзімді қызықтыратын дүниелер жайындағы кішігірім зерттемелерімді жазамын. Ол көліктердің тарихы болуы мүмкін, ол Майкл Джексонның өмірі болуы мүмкін. Қысқасы ештеңеге таңқалмаңыз)
Келесі әлбетте, оқырманы жоқ болса да өз шығармашылығыммен бөлісіп отырамын. Ол әрине — ӨЛЕҢ!
Адам өміріне, психологияға қатысты посттарды да көзіңіз шалып қалуы әбден мүмкін.
Қыз бала болғандықтан сән әлемі, стиль, фэшн әлеміне де мың сүңгіп ізденемін. Спорт тақырыбында да жазуым әбден мүмкін. Еріншек болмауға әбден тырысамын. Жан-жақты болуға уәде беремін. Қысқасы, фантазиямның әл-дәрмені жеткенше дені дұрыс жазбалар жазатын боламын.
ПЫ.Сы: Осы жазбамды оқып отырсаңыз, маған сәттілік тілеп комент жазсаңыз балаша мәз боп қалам, ерінсеңіз ішіңізден тілей салыңыз) Құдайдан қайтады ғой):J

Қазақстан тәуелсіздік жолында сүрлеуден де, соқпақтан да өтті. Тығырыққа да тірелді, кейде еркіндіктің саңылауы көрінгендей болды. Құлдырады да, шарықтады да. Осы қиындықтар кезінде Алаш жұрты ғана емес, табиғаты әсем, жері құнарлы, шырайлы өлкелер де біраз тарихи оқиғаларды бастан кешірді. Сол әрбір тасы, суы, құмы тағылымды тарихтан сыр шертер, киелі өңірлердің бірі — Тараз қаласы.
Блогқұрылтайдың арқасында жол түсіп, Тараз жеріне баруға мүмкіндік туды. Әулиеатаға сапарымнан көрген-түйгенімді сіздермен бөлісуді жөн көрдім.
Шежірелі қалада саяхатымызды Көне Тараз жерінен бастадық. Көне Тараз жері бұрын базар болған екен. Кейін археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу мақсатында базар қаланың басқа бөлігіне көшірілген.Археологиялық қазба жұмыстары кезінде 30 мыңнан астам зат табылған. Заттай деректер Көне Тараз жерінің астында бұрын монша, мешіт, медрессе болғанын дәлелдейді. Дәлел болған заттарды көру үшін «Аспан асты мұражайына» бет алдық. Қазба жұмыстарынан табылған заттардың қайсысы болмасын белгілі бір тарихты баяндағандай. Мәселен, 1969 жылы алғаш Есік қаласынан табылған 17-18 жасар Алтын Адам макетінің жанында құмыралары, ыдыс-аяқтары мен қару-жарақтары бірге жерлеген. Себебі, о дүниеде де қажет деген наным-сенім болған.Сонымен қатар, адамдар және жануарлар әр түрлі деңгейде жерленген. Ол — теңсіздіктің болғанының дәлелі.
Көне Тараз жерінде жаудан қорғану үшін әрі төңіректі бақылап, шарлап отыру үшін "Қарауыл мұнарасы" болған. Аталмыш мұнара қазіргі таңда заманауи үлгіде қайта салынып, «Биіктен бақылау мұнарасы» деп аталған. Мұнарадан көрінген қала алақандағыдай болды да қалды.Сонымен қатар, Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайын да араладық. Мұражай үш павильоннан тұрады: «Ежелгі түрік жазбалары және ежелгі түрік тас мүсіндер мұражайы», "«Тараз-2000»қаласы тарихының мұражайы" және «Л.В. Брюммердің көркемөнер мұражайы». Ғимаратта ежелгі дүниеден бастап, қазіргі заманға дейінгі заттар хронологиялық реттілікпен орналасқан. Ежелгі түркілер Көк Тәңірге, жерге, суға табынып, сенгені бәрімізге белгілі. Соған орай, маңызды құдайлардың бірі — Ұмай ана және ежелгі адамдардың балбал тастағы мүсіндері сақталған.Ең қызығы, тастарда ерлер мен әйелдер бірден ерекшеленеді: ер адамдарда қолында қару жарақ, түстері суық болса,әйел адамдар орамал таққан, әрі сондай мейірімді бейнеленген. Одан кейін, археологоиялық қазба жұмыстарынан табылған қыш ыдыстар, құмыралар, керамикалық ыдыс-аяқтарға көз жүгірттік. Әрі қарай «Л.В. Брюммердің көркемөнер мұражайындағы» тамаша картиналардың куәгері болдық.Суретші Леонид Брюммер Украинада дүниеге келген. 1941 жылы Ұлы Отан соғысында Павлодар жеріне жер аударылады. Сол кезде салған суреттері мұңды, бұлтты, тұман, лай, жаңбырлы болып келеді. Неге? Себебі, туған жерін аңсайды. Кейін Жамбыл обылысына өз еркімен келеді. Мұражайда безендіруші болып жүріп, Тараздың тамаша табиғаты көрінетін туындыларды жарыққа шығарады. Қайталанбас картиналар Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану мұражайына тапсырылады. Мұражайда суретшінің 1000-нан астам картиналары сақталған. Ешбір мұражайда бір адамның 1000-нан астам туындысы жоқтың қасы. Сондықтан да, Тараз қаласының мұражайы осы жағымен де ерекшеленеді.
Иә, тарих десе, бәріміздің есімізге Тектұрмас, Қарахан, Айша бибі, Бабаджа қатын кесенелері түседі. Ертедегі сәулет өнерінің ескерткішері қазіргі таңда өңделіп, қайта тұрғызылған. Айша бибі кесенесінде қаланған керамтикалық плиталардың ою-өрнегі 62 түрлі екенін өз көзімізбен көріп таңқалдық. Кесенені тұрғызған сәулетші өз атын қалдырмаса да, Айша анамыздың мазарын салып, сәулет өнерінің тамаша үлгісін көрсетіп кеткен. Айша бибі кесенесіне барғанда, еріксіз көзіме жас келді, ойыма мына шумақтар орала берді:
"Қанша рет қанша тұрды жырлы дала?
Жадына жазған жалғыз күн-ғұлама!
Бабамның куәсіндей Айша-Бибі,
Қадалған құбажолға бір мұнара."
Жалпы, тарихқа толы қаланы аралап, біраз дүниені өз көзіммен көрдім. "Өткен күннен алыс жоқ", дегенмен, тарих қойнауында қалған алыс жылдарға, ғасырларға жақындағандай болдым. Жақындай түсірген — киелі Тараз жері. Киелі қала жастардың тарихи санасын оятуға, олардың рухын көтеруге, мемлекетшілдікке тәрбиелеуге септігін тигізеді, бабадан қалған мұраны қадірлеуге, оны көздің қарашығындай сақтауға, келер ұрпаққа аман-есен табыстауға жетелейді. Қорытындылай келе, Тараз — бұл Қазақ хандығы құрылған құтты мекен.
Тараз — 2000 жылдық тарихы бар көне шаһар.
Тараз- бұл Айша бибі, Қарахан, Бабаджа қатын, Тектұрмас, Ақыртас.
Тараз — кешегі мен бүгінгіні жалғап тұрған алтын көпір.
Тараз — жайқалған жасыл даланың көрінісі.
Тараз — бұл туризм индустриясын дамытатын бірден-бір өлке.

© www.kursiv.kz
Егер, сіз «Неге Шымкент, басқа қала емес?» десеңіз оған жауабым бар. Ширек ғасырға жетер-жетпес ғұмырымда бар-жоғы Қазақстанның үш қаласының ғана тыныс-тіршілігімен таныстым. Олар — бас қаламыз Астана, студенттік жылдарымның жаршысы болған Алматы және туып-өскен жерім Шымкент. (Көкшетауда Бурабай тауындағы демалыс аймағын ғана көргендіктен, ол қалада болғаным саналмайды.) Енді, еліміздің біріншілігінде тұрған Астана мен Алматыны, әрине, өзге қалалармен салыстыруға болмайтыны айдан анық. Себебі, кемшілігінен гөрі артықшылықтары басым.
Биылғы Республикалық блогқұрылтайдың Таразда ұйымдастырылғанына орай көне қалаға ат басын бұрып, шаһармен жақын танысу бақыты бұйырды. Жалпы, кез-келген елге, қалаға саяxат құрған кезде, тек зерттеуші ғалымдар, журналистер немесе басқа да арнаулы мамандар ғана емес, қарапайым адамдардың өзі сол жақтың тариxымен, xәл-аxуалымен танысқысы келеді, ең болмағанда тұрғындарының ерекшелігіне зең қояды. Және ол жақты өз Отанымен, туған жерімен салыстыруы да заңдылық. Міне, сол үшін мен де не болса да ыстық-суығын жақсы білетін өз Шымқаламмен иықтастыруды жөн санадым.
— Жалпы, екеуі де көне. Шымкенттің құрылу уақыты XII ғасырға тән болса, Тараз қаласының 2000 жылдан аса ғұмыры бар. IX-XII ғасырларда Жібек жолы бойындағы сауда орталықтарының бірі болған. Бүгін де, Тараз қаласы орналасқан киелі жер Қазақ xандығы құрылған жер ретінде үлкен маңызға ие. Ал, шет елден келген саяxатшылар алдында бұл маңызды тариxи оқиғаның қаланың ғана емес мемлекеттің дәрежесін де көтеретінін білесіздер.
— Тараз шаһарының көлемі Шымкенттен қарағанда 2,5 есеге кішірек. Шымкентте адасуың мүмкін, ал Таразда бұған сену аздап қиын. Есесіне, мұның тиімділігі, әрине, шет ел саяxатшылары үшін басым. Қаланы аз күн ішінде-ақ аралап, жедел уақытта зерттеп біте алады. (Уақыт заманында мұны да есепке кіргізген жөн).
— Тағы бір бәріне белгілі ұқсастығы, сондай-ақ, екеуінің де Қазақстанның өзге қалаларынан ерекшелігі — ежелгі әулие-әмбиелердің шоғырланған жерлері екендігінде. Тұяқтарының ізі бүгінге дейін өшпеген бұл қасиеттілер өз ұрпағынан өлгенде де игілік көріп отырған жайы бар. Әсіресе, руынан тарағандар атаулы жылдықтарында үлкен көлемде ас та беріп келеді. Шымқалада орналасқан кесенелер саны көп болғанымен, олардың басым бөлігі аудандарда орналасқан. Мәселен, атағы жұртына мәлім, көсем болған ұлы тұлға Бәйдібек кесенесі Бәйдібек ауданында. Ал, Қараxан әулетінен шыққан Ша-Маxмуд Бұғра Қараxан қабіріне орнатылған кесене ежелгі Әулие-Атаның орталығынан орын тепкен. Тараздың айырмашылығы да осында болса керек. Саяxат құрып келгендер үшін қаланың көне күйі сақталуы үлкен мәнге ие.

Қарахан кесенесі
— Тағы бір ұтатыны — Шымкентте көп кесене орын тепкенмен, олардың басым бөлігінің (Укаша ата, Ибраһим ата, т.б.) танымалдылығы бір ауылдан, ауданнан, ары кетсе облыстан аса қоймайды. Ал, Таразда орналасқан кесенелердің көбісінің есімдері барша қазақ жұртына белгілі болғандықтан, тариxынан тек тариxшылар мен зерттеушілер ғана емес, қарапайым адамдар да xабардар. Мәселен, Айша Бибі кесенесі, Талас өзені бойындағы «Тектұрмас әулие», т.б. Бүкіл қазақ жұртына мәлім олардың өмірдерегін білмеу — тараздықтар үшін сын болса керек.

Айша Бибі кесенесі
— Шымкент — алып шаһарлар қатарына (мегаполис) кіру мақсатымен қарқынды дамып, жемісті еңбек етуде. Заманауи үлгідегі ғимараттар да бой көтеріп қалаға көрік беріп келеді. Алайда, жоғарыда айтып өткенімдей Таразбен салыстырғанда мұндағы қала ішіндегі тариxи орындар саны аз екенін айта кету керек. Ал, шет елден келген саяxатшы Шымкенттен гөрі Таразға барса іші пыспас еді. Екі қадам жасасаңыз тариxи сәулеттік ескерткіштер мен белгілі тариxи оқиғаларға негізделіп салынған саябақтармен кезіге бересіз. Сондай-ақ, қазақ xалқына елеулі еңбек сіңірген ұлы тұлғалардың ескерткіштері де жетіп-артылады. Төле би, Ж.Жабаев, Б.Момышұлы, Д. Қонаев, Қ. Сәтбаев, т.б.) Салынып жатқан заманауи нысандар да көштен қалмай көбейіп келеді. Мәселен, облыстың спорттық дамуына бірден-бір септігін тигізген «Тараз-Арена» спорттық кешені. Мәдениеттің алда екенін көрсетуге бағытталған «Атакент-Тараз» көрме орталығы (біле білсеңіз, мұндай Шымкентте әлі жоқ), сауда орталықтары мен қонақ үйлер, т.б. Сондай-ақ, "Қазақ xандығының 550 жылдық" мерейтойы қарсаңында базар орнына салынған «Көне Тараз» мәдени орталығы да ішіне кірген адам шыға алмайтындай көз тартар жерлері басым. "Қазақстан" глобусы, «Ашық аспан астындағы мұражай», мұнара, демалыс саябағы т.б. Әрине, одан соң Қазақ xандығын құрған қос атамыз Керей мен Жәнібектің ескерткіштері.

"Қазақ хандығына 550 жыл" алаңы
— Тойxана. Шымқаламен ешқандай қала бұл турасында сөзге де, теңесуге де келмес. Тараздағы орналасқан ресторан, кафелер де біздің қаладан көлемімен де, санымен де асып түспейді. Алайда, Шымқаладағы жарысып тойxана салғандардың оны бітіруге асық болатындығынан ба, әйтеуір, сәулеттік ерекшелігі көрінбей, көшірме күйінде қалып қоятыны жиі кездеседі. Ал, Жамбыл облысының орталығындағы көне қала мейрамxаналары шағын ғана тұрғызылғанмен, олардың бір-бірінен айырмашылығын, ерекше үлгіде салынғандығын бірден байқадым. Тіпті, тойxананың ішкі дизайны да еріксіз назарымды аудартты.
— Автобустарына міне алмадым. Естуімше, Шымқаладан 5 теңгеге жоғары екен. Ал, такси ұстау Шымқаладан гөрі арзандау. Оған қаланың шағындығы немесе таксидің көптігі себеп болса керек. Такси бағасының қолжетімділігі — туристер түгілі, тұрғындардың өзіне айын оңынан тудырады.
— Көше ережесі. Бұл турасында, бәлкім, Шымқаланы әзіліне қоспаған адам жоқ шығар?! Жаяу жүргінші жолындағы, бағдаршам түстерін дұрыс ажыратудағы олқылықтарымызбен баршаға танымал екендігімізді жасырмаймыз. Таразда да ондай жағдайлар анда-санда орын алып тұратын сияқты. Алайда, жамбылдықтар шымкенттіктер секілді «бір саусаққа» қарап «бұрылыс» жасамайды екен. Бұл — ондағы адамдардың Шымқалалықтар секілді ақкөңілді еместіктерінен немесе жол ережесіне аса құрметпен қарайтындықтарынан. Егер, екінші нұсқасы болса, шет елдік туристер үшін жақсы көзқарас қалыптастыруға сеп болады.
— Әкімдіктері — бай немесе лотореядан ақша ұтып алған. Әрине, әзіл ғой! Себебі, дәл мұндай жоғары деңгейдегі блогтурды болсын, медиатурды болсын бірінші рет көруім. Кешкі асты арнайы сценарийлік бағдарламамен керемет отырысқа айналдыруға бар күшін салғанымен қоймай, әр ойын сайын жүлделерді ақшалай сыйлап, баршаның назарын аудартты. Ұйымдастырушылар — ұйыған айрандай. Демек, мұндай ауызбіршілігі бар қаланың шет елден келген қонақтарын да ренжітпей, құрметпен күтетініне сенімім мол.
— Жастар орталығы. Қазақстанның барлық облыстарында, аудандарында, тіпті ауылдарға дейін ашылып қойған. ОҚО-дағы бұл қызмет орталығының өз белсенділігімен, жастардың ынтымақтастығымен бүгін де дәрежесі биік. Блогқұрылтай барысында екі облыстың Жастар орталығы арасында достық жылулық туындап, ыстық лебіздер орын алған болатын. Егер, республикалық деңгейде іс-шаралар болып жатса, екі жақтың бір-біріне салқын қабақ танытпай, жұмыла жұмысқа кірісетініңе күмәнім жоқ. Шет елдік қонақтарымызға да «Бірлігіміз барын, бірлігіміз бар жерде тірлігіміз де» тез, абыройлы бітетінін көрсетеміз.
Тараздың мен байқаған артықшылықтары — осы. Алайда, қазақтың бар қаласы мен даласы мақтануға тұрарлық. Олардың кереметтілігін көзбен көрмесем де, мектеп жасымыздан санамызға сіңірткен ұстаздардың арқасында патриоттық сезіміміз әрдайым жоғары болып қала береді. Ендеше, позитив жазамыз!

КІРІСПЕ

Негізі біз ше, к*т ашығыш халықпыз. Біреу бірдеңе жасаса да жақпаймыз, біз жасаған нәрсені біреу сынаса да жақпайды. Нейтрал ұстаным жоқ. Не алқашпыз, не уақап фанатикпіз…

Көне Тараз

Тараз шаһары тарихи оқиғаларға бай. Бұл қала Аулие-атадан бастап, Талас, Наманган, Йени-Тараз, Жамбыл, Мирзоян болып аталды. Киелі топырақта б.э. 1 ғасырында көшпенді халықтар өмір сүрген. Әйгілі ғалым В. Бартольдтің зерттеуіне сүйенсек, Тараздың іргесі б.э.д. қаланған. Сырдария мен Талас өзендерінің маңында б.э.д. 1 ғасырда 600 000-нан астам қаңлы тайпасы қоныстанған. Олар Жетісулық үйсіндермен жауласып, нәтижесінде ғұндармен бірігіп одақ құрған. Бұл оқиғаға Л.Н. Гумилевтің «Б.э.д. 36 жылдағы Таластағы соғыс» дерегі дәлел. Чжи-Чжи Талас бойында қалып, ұлы кент құрады. Екі жыл бойы соғылған қала мықты бекініс болып шықты. Дуалы екі қабаттан тұрды – сыртқы қабаты ағаш, ішкі қабаты лайдан соғылған. Кейбір деректерде, Талас деп атанған шаһардың соғылуына Марк Крассаның бүлінген армиясынан қалған Римнің легионерлері де жұмыс істеген деп көрсетілген.

Тараз еліміздің тарихында зор маңызға ие болуы ХV ғасырдың орта тұсында Қазақ хандығының іргесі қалану кезеңіне тұспа-тұс келеді. Хижраның 870 жылы, 1465-1466 жылдар Қазақ хандығының құрылған кезі болып қабылданған. Мұхаммед Хайдар Дулат өңір Моғолстан хандығының батыс шеті болғандығын айтып, оны Иса Бұға ханның Жәнібек пен Керей сұлтандарға үлеске берілгендігін айтады. Жаңадан қаланған Қазақ хандығына бұл аймақ өте қолайлы мекен болды. Өзбек ұлысын билеуші Әбілқайыр хан қаза болып, оның құрамындағы қазақ тайпалары Жәнібек пен Керей басқарған хандыққа біржола өте бастайды. Алғашында жаңа хандық өзбек-қазақ елі деп аталады.

Темір жол қатынасы 1928 жылдың қоңыр күзінде іске қосылды. Бұл өз кезегінде халықтың әлеуметтік ахуалын жақсарта түсті. Түркісібтің салынуы ауданда ауылшаруашылығы мен өнеркәсіптің өріс жаюына маңызды ықпал етті. Аудан тіршілігіне қажет жанармай, ауылшаруашылық техникалары, басқа да тауарлар тасымалданды. Аудан үстінен өткен темір жол торабы 144 шақырымға, ал Қосқұдықтан Бетпақдалаға дейін созылған ішкі темір жолдың ұзындығы 130 шақырымға, аудан ішіндегі көлік жолы – 359 шақырымға жетті.

Орта ғасырда қала Тараз деген атауымен әйгілі болды. Ең бірінші қоныстанған этнос – Ферғана өзбектері. Тарихи атауы 1997 жылынан бастап қалаға қайтарылды. Тараз өзінің 2000 жылдық тарихи мерейтойын 2002 жылы атап өтті. Сондай-ақ, көне Тараз Ұлы Жібек Жолының бойында орналасқан қалаларының бірі болған. Әсіресе Қарахан билігінде дами бастаған. ХІХ ғасырда Әулие Ата Қоқан қамалы деп аталды. 60-шы жылдарда Ресей империясының құрамына енген. Кейінірек Кеңес Одағы кезінде Жамбыл облысының орталығы болып, Қазақстан тәуелсіздігін алған соң жайлаулы Жамбыл облысының әкімшілік орталығы, тарихы бай көне шаһар болып өркендеді.

Бүгінгі Тараз

Тарихы мол қала бүгінде Жамбыл облысының орталығы болып табылады. Халық саны – 99 000 адамға жуық. Тараз қаласының халық санының 70% қазақтар. Қалада орыс, корей, өзбек, түрік, татар, неміс, күрд, қырғыз, дүнген, қырғыз, грек, ұйғыр ұлт өкілдері тұрады. Облыстың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады. Оңтүстік-батыс пен оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген. Сондай-ақ, мұнда Қарахан, Айша бибі, Бабаджа Хатун, Дәуітбек, Тектұрмас т.б. кесенелері, Мыңбұлақ сквері, Достық үйі, «Көне Тараз» тарихи-мәдени орталығы, Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған монумент, Бақылау мұнарасы, т.б. әлем және республикамызға танымал жәдігерлер мен орындар бар.

Айша бибі кесенесі – ХІ-XII ғасырлардағы сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Кесененің іргесі Жамбыл ауданы Айша бибі ауылында орналасқан. Сыртқы көрінісі керамикалық плиталармен қаланып, ойып жасалған өрнектің сән-салтанаты мен алуандығы жағынан еліміздегі басқа мемориалдық-дәстүрлік ескерткіштер ішінде теңдесі жоқ. Кірпіштердің түрлілігінің өзі кез-келген адамды аң-таң қалдырады. Ескерткіштің тұңғыш қалпы б.у.д. тек батыс қабырғасында сақталған. Безендіруінде бай және әртүрлі геометриялық фигураларымен апталған. Тізбектер терракотамен қапталған жіңішке суреттермен қазақ оюлармен безендірілген.





Бабаджа хатун ескерткіші – Х-ХІ ғасырлардан сақталған сәулет өнері ескерткіші. Тараздан 18 км қашықтықта Айша бибі кесенесінің жанында орналасқан. Текше тәрізді тік бұрышты, қызыл кірпіштен тұрғызылған ескерткіштің ауданы 6,8х6,8 м, биіктігі 5 м-ден астам; қабырғаларына қаланған кірпіштерінің көлемі 24х24х5 см. Қасбеті мен 2 қапталы бір-біріне ұқсас, мәнерлеп қаланған кірпіштен күн тәрізді өрнектер жасалған. Жоғары жағы аркалы, ішке кірер есік шығыс жақ қабырғасында. Қабырғалардан сегізқырлы барабанға ауысатын тромпбелдеу жасалған. Оның үстінен ішкі еңсенің 16 қырлы күмбезі басталады. Ал сыртқы күмбезі биіктігі 86 см қырлы призманың үстіне орнатылған. Детальдар үйлесімді пайдаланылған. Бабаджа хатун кесенесі сыртқы пішімінің жинақылығымен, құрылысының беріктігімен ерекшеленеді.

Қарахан кесенесі – ХІ ғасырдан сақталған сәулет өнері ескерткіші. Қазіргі Тараз қаласының батыс шетінде орналасқан. Кесене Қарахан әулетінен шыққан белгілі хан Махмұд Бұғра Қарахан қабірінің басына орнатылған. Күмбезі ғана құлаған кесененің төрт қабырғасы мен жылтыр кірпішпен өрнектелген қос мұнарасы 19 ғасырдың 90-жылдарына шейін сақталған. 1905 жылы оның құлаған бөлігі түгелдей бұзып алынып, орнына 1906 жылы жаңа кесене салынған. Кейінгі салынған кесене алғашқысына ұқсамайды. Артқы жағында екі мұнарасы бар. Қас беті оңтүстікке қараған, ал оның ішіндегі қабір оңтүстіктен солтүстікке қаратылған. Кірер есігі аркалы қуыспен безендірілген. Қабырғаларының ішкі жағы кесененің бұрынғы өз кірпіштерімен қаланып, сыртқы жағын қалауға жаңа кірпіш пайдаланылған.



Мыңбұлақ сквері – мәдени-тарихи орталық. Қазір сәулеті мен сәні жарасқан сквер көз тартарлықтай нұрланып тұр. Архитекторлар демалыс орнының жобасын Қытай тарихшысы Сюань Цзаньнің VІІ ғасырда келтірген деректеріне сай жасаған. Яғни, Меркі қаласының маңындағы «Мыңбұлақ» жайлауындағы таудан сылдырай аққан бұлақтар мен жердің бетін кілемдей жапқан көк шалғынның кескінін кескіндеген. Осындай ерекше композицияға көмкерілген нысанды қазір жоғарыдан тамашаласаң таңдай қақпай қоймайсың. Бұдан бөлек, демалыс орнының қақ ортасында қазақ даласының кеңдігі мен табиғатының сұлулығын сомдап тұрған субұрқақ атқылап тұр. «Мыңбұлақ» скверінің жобалық құны 98 млн. теңгені құраған. Сондай-ақ, кешен аумағындағы «Домбыра» мүсіндік кешен саябаққа көрік беріп қана қоймай, ұлттық рухымызды асқақтатып тұр. Дәл сондай «Қарауыл мұнарасы» да ежелгі Тараздың өмірінен сыр шертуде. Бұл нысанның биігінен көне Тараздың келбетті жерлерін толықтай тамашалауға болады.
Ежелгі Тараз қаласы – І-ХІХ ғғ. қазіргі Тараздың орталық базары аумағында орналасқан. Қалашық маңайын қала үйлері алып жатыр. ХХ ғ-дың бас кезінде ұзын қабырғалар төңірегінде отыздан астам төмпешіктер-қорғандар, қоныстар, некропольдер қалдығы болған. Қазіргі кезде олардың бәрі тегістеліп, үйлер салынған. Сүлейманов көшесінің батыс бөлігіндегі төрткүл және телеорталық ауданындағы қоныс, қаланың солтүстік шетіндегі ұзын дуалдардың жекелеген бөліктері сақталынып қалған. Сонымен қатар, мұнда «Қазақ хандығының 550 жылдығы» монументі де орналасқан. 30 метрлік ескерткіш қаланың батыс бөлігінде «Тараз-Арена» Спорт сарайына қарама-қарсы бетте тұр.