— Олар не істеуші еді маған? Көп болса укол салар… Әйтпесе, алып кетер...

«Тамақтан ұшындым» деп қысылып жатқан құрбымнан неге жедел жәрдемге хабарласпағанын сұрағанымда алған жауабымның сиқы осы еді.
Рас, еліміздің науқастарға жедел көмек көрсету жылдамдығы мен сапасы кейде сан соқтырып, бармағыңды шайнатады. Оған жақсылы-жаман сан себептер бар. Дегенмен, жеке өз жауапкершілігіміз қайда?!
Айталық, ол жай улану емес — «сальмонеллез» не бір вирустық жұқпалы ауру болса ше?! Алып кетсе, дәрігерлер аурудың себебін анықтауға тырысып, жазылғанша оқшаулар ма еді?!
Бірақ, жо-о-оқ. Біз дәрігерге сенбейміз. Одан да жағдайды әбден асқындырып, алтын уақытты өлтіріп, бәрібір сол «жәмән» дәрігердің алдына барғанды артық көреміз…
Ал оған дейін не істейміз?

Жылдан-жылға түрлі бағдарлама, стипендия көмегімен немесе өз қалталарынан қаржы шығарып шетелге білім алуға кететін қазақстандықтар көбейіп келеді. Өткен 2013 жылғы дерек бойынша шетелде оқып жүрген қазақстандықтар саны шамамен 67 мыңға жеткен екен. Бұл аз сан емес. Осыған орай біз шетелде оқумен біреуді таңқалдыру қиын деп ойлағанымызбен, ел арасында шетелде білім алу туралы түрлі алып-қашпа мифтер әлі де өріп жүр. Солардың ең көбірек таралғандарын тексеру мақсатында шетелде білім алған/алып жатқан қазақ жастарына сауалнама жүргізіп, пікірлерін сұрадым.

1. «Шетелде білім алу тым қымбат»

Оксфорд не Массатчусетс технологиялық университетінде оқығыңыз келсе, әрине, бұл миф шындыққа айналады. Дегенмен рейтинг тізіміндегі төмендеу тұрған университеттерге көз қырын салсаңыз, ондағы оқу ақысының Астана мен Алматыдағы оқу орындарымен шамалас екендігін көресіз. QS WORLD UNIVERSITY RANKINGS бойынша 369-шы орындағы біздің Еуразия ұлттық университетінде ақылы оқу 4000-6000 долларды құраса,



одан сәл жоғарырақ 336-шы тұрған Италиядағы Università¡ degli Studi di Roma — Tor Vergata – да оқу небәрі 2000 долларды құрайды:

Франция, Германия, Чехия сынды елдерде олардың тілін білген жағдайда тіпті тегін оқи аласыз:

Жанна Қаршығанова, Васэда университеті (Жапония): «Мысалға Жапонияны алар болсақ, мұнда мемлекеттік университеттер бар, оларда магистратура жылына 5-6 мың доллар ғана тұрады. Сосын көбіне оқу үлгеріміне қарай 50% жеңілдік немесе стипендия береді. Бізде өз.ақшасымен оқитын қазақтарды білемін. Алғаш келгенде әке-шешесінің қаржысымен келіп, кейін төлемақыға жеңілдік алып, немесе мүлдем босатылғандары да бар.»

Сымбат Айжарық, Carl von Ossietzky университеті (Германия): «Германияда Қазақстанмен салыстырғанда өмiр қымбат. Бiлiм алу ақысыз. Скандинавия елдерiнде де мемлекеттiк жоғарғы оқу орындарында бiлiм алу ақысыз. Студенттерге күнделiктi жолақысына, театр-мұражайларға, спорт клубтарына кiруге үлкен жеңiлдiктер жасалады.»

2. «Шетелге оқуға түсу және шетелде оқу тым қиын»

Әр елдің, әр университеттің өзіндік талаптары болады, бірақ біздегі талаптардан еш өзгешелігі жоқ. Негізінен бар мәселе шет тілін білу деңгейіне келіп тіреледі. Ортанқол ЖОО-ларға ақылы оқуға түсу қиын емес. Тек уақытылы барлық құжатты жинап тапсырсаңыз болғаны.
Ақылы оқудан бөлек түрлі бағдарламалар бойынша грант жеңіп алу мүмкіндігі бар. Қазақстандықтарға әлемнің кез-келген жоғары оқу орнына «Болашақ» бағдарламасының арқасында жол ашық.
Оған қосымша ЖОО-лардың өз гранттары болады (сол елдің үкіметінің қаржыландыруы немесе бизнес-компаниялардың қаржыландыруы бойынша берілетін). Олардың біразына өзге елден студенттер түсуіне мүмкіндігі бар. Көп жағдайда мұндай гранттарды минимум құжат жинағымен жеңіп алып жатады.
Нағыз кер жалқаудың өзі болмасаңыз, шетелде оқудың қиындығы жоқ. Тіпті көп жағдайда меңгерілетін кредиттер саны қазақстандық бағдарламадағыдан аз болып жатады. Отандық ЖОО-лардағыдай кейбір қажетсіз сабақтарды оқу міндеттелмейді, өзіңізді қызықтырған курстарды таңдап аласыз.

Динара Талдыбаева, Гази университеті (Түркия): «Түркия Білім министрлігінің шетелдіктерге арналған арнайы шәкіртақылары бар, мемлекеттік және жеке университеттер де (қор университеттері – vakıf üniversiteleri деп аталады) шетелден келіп білім алам деген студенттерге арнайы континтгент бөліп, ақысыз оқуға қабылдайды. Сонымен қатар, түрлі ұйымдар, мекемелер, және беделді тұлғалар үлгерімі жоғары студенттерге стипендия тағайындап отырады. Кейбір қарапайым кісілердің өзі ай сайын қайырымдылық есебінде студентке белгілі бір мөлшерде шәкіртақы беріп отыруды әдетке айналдырған.
Ол жақта білім алу тым қиын емес, бізге қарағанда қиынырақ дер едім. Тек өзіңе сенуің керек, біліміңе және пысықтығыңа байланысты дипломыңды уақытында алып шығу — басты мақсат.»

3. «Шетелге оқуға түсу үшін шет тілін жоғары деңгейде білу керек»

Сауалнама нәтижесіне қарап, бұл мифтен гөрі шындыққа жақын деуге болады. Иә, көптеген ЖОО-ларда тілді жақсы білу талап етіледі. Оқуға түсу үшін тапсырылатын құжаттар қатарында, әдетте, тіл білетініңді растайтын сертификат болуы керек. Ол Ұлыбритания және Австралия ЖОО-Лары үшін IELTS, АҚШ ЖОО-лары үшін ― TOEFL, Франция ЖОО-лары үшін ― DALF, Германия ЖОО-лары үшін ― TestDaF және т.б. болып келеді.
Әйтсе де жоғары деңгейде болмаса да өзгені түсініп, өзіңіздікін жеткізе алатындай тіл білсеңіз де оқуға қабылдайтын ЖОО-лар жеткілікті. Оларда тіл деңгейі төмен болған жағдайда арнайы курстар бар, қажеттілігін сезінгенде өзіңіз үшін жетілдіріп алуға болады.

Жазира Жанділдә, Измир университеті (Түркия): «Түрiк тiлiн не ағылшын тiлiн мүлде меңгермей барған шетелдік, қазақстандык таныстарым бар. Мамандықтарына байланысты ағылшын, түрiк тiлiн меңгеру үшiн дайындық курсын оқиды.»

4. «Шетелде стипендия мөлшері жоғары. Рахат»

Жалпы стипендия деген көптеген шетелдік ЖОО-ларда оқуға ақысына жасалатын жеңілдікті білдіреді. Ол жеңілдік оқу ақысының қандай да пайызын құрауы мүмкін, бірақ бұл қолыңызға ақша беріледі деген сөз емес.
Арнайы бағдарламалар бойынша білім алушылардың күнкөріске берілетін стипендиясы, әрине, ауыз толтырарлық, бірақ кететін шығын да оқитын еліңізге байланысты қымбатқа шығуы мүмкін.

Әйгерім Болатбекқызы, Амстердам университеті (Голландия): «Стипендия жоғары болғанымен, Еуропа елдерінде тамақ, киім-кешек, тұрғын үй жалдау тым қымбат. Алған ақшаң бір айға әрең жететін кездер болады. Студенттер үйін жалдау да тым қымбат.»

5. «Кез-келген шетелдік білім сапасы қазақстандықтан жақсы»

Осыдан 10 шақты жыл бұрын жұмыс ұсынушылар Еуропаның қай қуысында болса да оқып келген маманға ерекше көзқараспен қарайтын. Ал қазір жағдай өзгерді. Оның үстіне жоғары еңбекақы төлейтін шетелдік компанияға тұрам десеңіз, ол жердің басшылығы да көбіне шетелдік ЖОО-ларды бітірген болу мүмкін. Олар да ай қарап отырған жоқ, қай ЖОО-ның жақсы, қай ЖОО-ның нашар екенін біледі. Бұл тұрғыда біздің университеттегі математик профессор Темірғалиевтің сөзі есіме түседі: «Швециядағы Лулео технологиялық университеті дейсіңдер ме? Іхе-іхе, оның деңгейі «Жетісайский» университетпен бірдей-ақ».
Бұл жерде аталған екі ЖОО-ны да ғайбаттаудан аулақпын, тек естігенімді айтып отырм

Динара Талдыбаева, Гази университеті (Түркия): «Кішігірім қалаларда, немесе жаңа ашылған университеттерде білім сапасы жоғары дей алмас едім. Тіпті ол университеттерді өз елдерінде «менсінбей» жатқанда қазақстандық дипломнан жақсы дегім келмейді, бірақ арнайы стипендия жеңіп алып, ол елде тегін оқуға түсуге мүмкіндігі болып жатса, Қазақстанда ақылы бөлімде оқығаннан әрине жақсы.»

Санат Батпен, Бостон университеті (АҚШ): «Қазақстанда ЖОО бітіріп шетелдегі ең үздік компанияларға жұмысқа тұрған мамандар өте көп, және керісінше шетелдегі ЖОО-ны бітіріп жұмыс таба алмай жүрген қазақстандықтар да аз емес. Қазақстандағы ЖОО-да оқыған адамдармен араласқан сайын білім алу ел мен жерге байланысты емес екенін көріп жүрмін.»

6. «Шетелде оқығасын тек жоғары рейтингілі ЖОО-да оқу керек»

Топ-университеттер бәріне қолжетімді емес. Мәселе тіпті керемет ақылды немесе қалталы болу керектігінде де емес, мәселе оқу орындарының саясатында. Әрине, өз мүмкіндігіңізді байқап көруге тұрады, тек басқа да жеткілікті деңгейде білім бере алатын ЖОО-лар бар екендігін есте сақтаңыз.
Салалық рейтингке мән беру – міне, бұл енді дұрыс шешім. Мысалы, АҚШ десе Гарвард университеті көз алдымызға келе қалуы мүмкін, бірақ Гарвард заң және саясат жағынан жақсы болғанымен өзге салаларда оны басып озатын университеттер бар ғой.

Әйгерім Болатбекқызы, Амстердам университеті (Голландия) : « Барлық жер шарын аралап жоғары деңгейлі университетті іздеудің қажеті жоқ. Оқу орны таңдаған мамандығыңды, жатақханамен, мемлекеттік гранттармен қамтыса болғаны. Негізінде шет елдерде бір университет бірнеше университтермен өзара келісімшарт жасасқан. Бір университетте оқып жүрген студент басқа да университеттерге сабаққа, әрі практика өтуге, сонымен қатар өзіне қажет білімді меңгеруге бара алады. Оларды тіпті арнайы бағыттайды. Мысалы біздің университет «University of Amsterdam» Дания мемлекетінің Орхус университеті, Ұлыбритания елінің Суонси қаласындағы Уэльс Университетімен әрі Алмания мемлекетіндегі Гамбург университетіне оқуға жіберіп отырады. Ол жақтағы жоғары деңгейлі оқытушылардан көп нәрсе үйренуге болады. Сонымен қатар қазақстандық студенттермен танысып достасуға үлкен мүмкіндік бар.»

Санат Батпен, Бостон университеті (АҚШ): «Гуглдің негізін қалаушыларының бірі Сергей Брин бакалавр дәрежесін Мэриленд университетінде алған, ал ол АҚШ бойынша небәрі 62 позицияда тұр. Сондықтан бұл жерде рейтинг маңызды емес. Одан да түсейін деп жатқан ЖОО-ның профессорлық құрамын қараған дұрыс, себебі кейбір «орташа» деңгейлі оқу орындарында өз саласының үздік ғалымдары болуы мүмкін.»

7. «Шетелде оқыған қазақ жастары бұзылып жаман жолға түсіп кетеді»

Шетелдегі «тентек» қазақ жастары туралы қаңқу сөздер көп-ақ. Білмеймін, мен енді өзім кілең қазақтың көкірегі ашық, көзі ояу жастарымен араласатын болған соң ба, сауалнама нәтижесі көңіл қуантарлықтай біржақты шықты   Мен білетін шетелде оқитын/оқып келген жастар – мақсатшыл және намысшыл.
«Санасына берсін» деген атам қазақ, сондықтан жақсы болу да, жаман болу да өз қолыңызда.

Виктория Әлжанова, Бостон университеті (АҚШ): «Түскен ортасына, алған тәрбиесіне байланысты әрине, бірақ өз көргенім бойынша айтсам, керісінше, айналасына қарап бой түзеп, спортпен айналысып, жан-жақты дамуға көңіл бөледі.»

Жазира Жанділдә, Измир университеті (Түркия): «Бұл тұжырыммен келіспеймін, қайта шетелге шыққандықтан патриоттык сезімдері оянып,«елім, қазағым» деп тұратын қазақ қыз-жiгiттерiн көргенде қуанып қалдым »

Міне, шетелде білім алу үшін мақсат қоя білу мен діттегенге жету үшін сәл ғана еңбектену керектігін өздеріңіз көріп отырсыздар.
Ал сіз осыған байланысты қандай мифтерді білесіз? Айта қойыңыз, қарсы тұжырым табылып қалар

Осыған дейін арықтау үшін диета мен фитнестің қайсысы маңызды деген тақырыпқа тоқталған едім. Ол постты бастан-аяқ оқуға ерінсеңіз, тұжырымымды қысқаша айта кетейін. Мен үшін екеуі мәреге жетуге көмектесетін құралдар. Демек, бір-бірін толықтырып отыруы керек. Алайда, ең басты проблема адамның басында. Арықтағысы келген жанға кедергі болатын мифтер мен стереотиптер әртүрлі мамандар мен шарлатандар жасаған арықтау бағдарламаларынан да көп. Ендеше, бірінші кезекте миды тазартып алайық.

Бұзылған нәрсенің бәрі жарамсыз емес. Блогиаданың осы кезеңіндегі 6-туры «Бұзу» деп аталғанын көзі -18 бен +23 арасындағы оқырман жақсы білетін шығар.
Түһ, тағы көп әріп боп кетті. Жарайды, оқыңдар, һәм посттың жартысын суреттер ап тұрғанын ұғыңыздар.

«И сразу о главном...» дейтін жаңалықтар дикторлары секілді. Әуелі мұңды нәжіс болмаса да, көңіл көншітпейтін жайттар хақында.
Абзал Сариевқа ұйымдастырушылар атынан алғыс айтқаннан өзге амалы жоқ. Онсыз да қазақы саналы беймарал блогерлердің арқасында бірнеше сатыдан өтіп кеткен бұл азамат осы межеден жарысты тәмамдады. Ақаулар кесірінен бірнеше сағат кеш жариялаған блогерге ұйымдастырушылардың қатаң болғаны да заңды. Жарыс ол жарыс, ереже ол ереже. Алайда, алғашқы үштікке (қой онымен, бестікке де) таласуға лағынеті де, қабілеті де жете бермейтін жігітті қинамай-ақ, өздері де тыныш көңілмен өтінішін қабыл алған щығар. Абзал, еркексің! Блогиададағы жолың үшін рақмет!

Жандос та уақыт тапшылығын көре отыра, үлгермей қалды. Мен үміт күткен айдаһарлардың бірі еді, екі тур қатар жазбасыз қалды. Сәйкесінше, төрттіктен сырғыды. Ресми өтініш жайлы дерек жоқ, дегенмен… Бәрібір рақмет, сегіздіктегі семіз орның құтты болсын, Жандос! Сенің Асқар туралы туындың менің жүре… жарайды, енді, оттамай-ақ қояйын, архивімде мәңгілік қалмақ.

Егер де сіз сенетін барлық рухани субстанциялар жар болып, келесі блогиада боп жатса, соңғы сегіздік қатарынан мұндай жолмен жарыстан кететіндер болмауы тиіс де санаймын. Иә, өмір, иә, тіршілік. Алайда, «осадок-то остался».

Сонымен…
Ернар Бекенов. «Блогиада #20. Менің стереотиптерім қалай бұзылды?». Маған өз басынан өткен жазбалар ұнайды. Бір жылылық, сенімділік, объективтілік (парадокс!) бар секілді.
Алайда, өз басының стеротиптері жайлы айтқанда, Ерлан Оспан есімді азамат айтпақшы, «Стереотип комплекспен шатасып кетіпті». Жо-жоқ, бұлар да стереотип. тек бір адамның өз жеке басына қатысты болғандықтан, масштабы сондай тар көрінеді. Жеке бастың күйі әркез комплекстермен іргелес. Қысқасы, жалпы мағынасында стереотип ұғымы көп адаммен байланысты болуы тиіс. «Принциптер мен стереотиптер талай өзгереді екен. Осыдан бірнеше жыл бұрын өміріңде осындай оқиғалар болады десе сенбес едім.» Міне, міне, бұл принциптар болса керек.
Сөзсіз, жазбаның басым тұстарына — тартымдылығы, жылылығы жатады. Өйткені, онда сіз барсыз. Суреттеріңіз — «и-и, джәні». Базарбайдың сіз жайлы жазбаған тұстарын мына посттан білдік. Техника шебер. Сонсоң, аталған кемшіліктері бола тұра, осынау идеяны, постты осылай жазу бастамасын тамаша дегім келеді. Ерекше.


Маралбек Сағынғанов. «Арықтау амалдары: Стереотиптермен күрес».
Жазба тілі жатық. Демотиваторлар (факт жүзінде — мотвиаторлар) — өрт! Иә, бәлкім, көбі орысша дайын демдердің аудармасы шығар. Бірақ ол кімнің шаруасы? Нәтиже біреу — қазақша қағытпа, тамаша материалдар шықты.
Енді, жалпы, тақырып таңдау. Білетін тақырып болғасын, жиі бой ұруға кет әрі еместігіңіз көрініп*-ақ тұр. Өйткені тура бір ай бұрынғы постыңыз да «Арықтау амалдары: Диета әлде фитнес» деп аталып еді ғой. Ой, балдызыңды, сөздеріне дейін бірдей-ақ екен. «Алдыңғы бір постты өңін айналдырып қайта жазып шыққан сияқтя екен» (цитата қаз-қалпында) деген Қожабекова ханым да мұны байқапты.
Сонсоң, стереотиптерді айтып-айтып тастап, олай емес екенін ұқтырғаннан соң, сәл-сәл басқа не істеу керек екенін кеңестеген ләзім бе деп қалам. Мысалы, «Кешкі алтыдан кейін нәр татпа» — стеротип-миф екенін паш еткен соң, онда сол кеште қалай, не, қанша жеген жөн екенін де айта кетсең, қатып кетер ме еді? Білмеймін, «аяқталмай қалудың тұщымды дәмі».
Жалпы, ана айтылғанның бәрі стереотиптер деген тұспал үшін ғана, ақпараттық салмағы үшін ғана тағы да бір сауатты пост дер едім. Дей тұрғанмен, дәлелдеу жүгі онша орындалмаған секілді.
Иә, тағы бір рет айтайыншы, демотиваторлар — өрт!

Әйгерім Кеулімжай. «Шетелде білім алу туралы 7 миф».
Пост тілі — қарапайым, түсінікті. Еңбек көзге ұрып тұр. Тамаша пост!
Бірден: «Біздерде мынадай бар, мынадай бар» (С.Т.) дейтұғын тұжырымдардан гөрі, мынадайлардың бар екенін оқырманның өзіне дәлелдей көрсете отырғаның — жақсы жүріс. «Статистиканы қара, еу, маубас!» деп шұқып көрсету — қалай болғанда да әккілік (әкулік?  ) Дегенмен, бірінші мифтегідей көрнекі статистканы басқаларға да көрсетуге болар еді. Мәселен, оқу ақысы туралы пунктте. Дәніктіріп жібердің жай.
«2. «Шетелге оқуға түсу және шетелде оқу тым қиын»» — сауалнама қорытындысы бойынша, халықта бұндай стереотип жоқ екен, шынымен де солай деген сияқты нақты қорытынды жасай кетсең, біз секілді ноқалай ноқаттарға тәуір еді. Әйтпесе, тақырып стереотип бұзу болғасын, біз жарым-жартылай оқып, сондай стереотип бар деп ойлап қалармыз. Егер терең үңілсең, логикалық шырмалуға ұшырап қаласың. Жалпы ботқа, бірақ ол сенің постыңа байланысты болмауы мүмкін. Менің басыма байланысты болуы да ықтимал.
«Ал сіз осыған байланысты қандай мифтерді білесіз? Айта қойыңыз, қарсы тұжырым табылып қалар.» Поһ, не деген паңдық, не деген сенімділік! «Бүге-шігесіне дейін білем, келіңдер нақ!» дейсің бе?
бы.зы. Шетелде оқитын таныстарың көп екен. Жазба — құнтты, алда жаңа жетістіктер тілеймін!


Асқар Базарбай. "ҮЗДІК 10 «ЖЕГЕН ЖӘРДЕМ». Өліп болмайтын өтірік амалдар хит-парады". Көрейік.
Стиль, тіл — орынды. Жоқ, материал суперрррро! Мысалы:
"Әрине, ондай кезде әрбір «шәкәрімтанушы» табан астында медицина ғылымының докторы боп кетеді."
«Ақтөбе облыстық жедел дәрігерлік көмек көрсету ауруханасының оташысы — Арыстан Базарбай» — Сыбайлас қамқорлық?
Бірақ, мен «кажется, сапсем ақуел». Мынаны қарашы. "Ұшық, яғни герпес суық тию арқылы емес, вирус әрекеті нәтижесінде пайда болады" дегеніңе сене отыра, оны дәлелдейтін дәйек іздеп отырмын. «Асқар айтты ғо» — негізі, аргумент, дей тұрғанмен… Тағы бірдеңе қоссаң, қарабайыр ажалды ғалымдар сөзі, статистика, меднұсқаулық үзіндісі. Жай, қалау.
Жоооқ, мына «подачаны» қарашы! Түууу!
«Сондықтан, тағы да қайталаймын, білмесең — түртпеші бейшараны.»
«Сатпаев пен Гагарин көшелерінің қиылысын меңзеп, ұлы тұлғаларды масқаралау үшін тұрған жоқ.» — Құрманғазы?
Болдым. Цитаталап отырам ба енді осылай?
Жалпы, пост — күшті-күшті. Маған өзіме көп кеңес түйгізді. Менің қара жұмысымда, айналамда талай «ауыштар» жүргенде пайдалы ма деп қалдым. «Келесі жазбаңызға автоматты түрде 10 ұпай қоямын деп отырмын. Тіпті далбаса жазсаң да.» (Ерлан Оспан) — неннадда так.  Бірақ мен де осылай жеткізер ем эмоциямды. Назгүл 9 қойды, хехе!
Асеке, шаба бер!


Эльвира Ерғалина. «Көлік тізгініндегі әйел — граната ұстаған маймыл? Ха!»
Пост танымдық ақпараттарға толы. Стиль — аралас, алайда, бұл жерде — бұл артықшылық.
«Астанада әр бесінші көлікті әйелдер жүргізеді екен. Жол ережесін бұзған 30 көлік тоқтатылса, оның ішіндегі бір жүргізуші ғана әйел жынысты болып шығатын көрінеді… Демек, әйелдер тірлікке ғана емес, автоға да өте ұқыпты қарайды». Суыртпақтаған тұжырым ғой, феминистка! Қой, қауіпсіздік қызметкерлері кейде жай әйел екенін көріп, тоқтатпай қоя салады.
Жалпы, өте сапалы пост. Жарып жіберетін ештеңе болмағанымен, әр бөлшегі орнында секілді. Есіңізде ме (не сұрақ мынау? сіздің есіңізде болмағанда, кімнің есінде болад?), «Көктем — кей бизнестің басы, кей бизнестің аяғы» атты жазбаңызда жезөкшенің пікірмен аяқтап едіңіз ғой. Сол секілді қою нүкте болса деймін де. Мысалы, қатты айдайтын (мәшинені) қатынның видеосы. Жай, өз толғанысым. Рақмет, сізді лав екенімді айтып па ем өткенде?


Айнұр Ракишева. «Танымал тағамдар: стереотиптер мен шындық».
Классикалық әйелдерский жұмыс. Ізденіс бар. Безендіру — зор!
Ал жұмыс орташа. Сіздің сегіздікке сай пост жазбауыңызға себептердің ішінде -" пост жаза салсам болды" дегендей пиғыл байқалатындай ма… Турнирлік жағдайға орай, таныс алқаш Бәжөн айтатындай, "Өмір сүру — зайпал, өлу — западло" деген ұстаным ойға келеді. Сонда да, соңына дейін жазып жатқаныңызға ризамын.


Тоқетері: көрдік, шолдық. Қазақтілді контентті ұлғайтып жатқандарыңызға рақмет! Назгүл Қожабекованың осы аптадағы қазылығына ерекше алғыс айта отыра, бір ауыз (бір тіл, 29 тіс) сөз:
Маралбекте тың идеялар, парасат ауқымы кең еді, осы турдағы жазғаны блоги стильдік тұрғыда сапалы болғанымен, төрттікке кіргендегі немқұрайлылықтың белгісіндей болды. Мәке! Жиналыңызшы! Жарайды, Асқар, қияр с ним, бірақ ана екі пері қызды тур шеңберінде шайнап алатын қабілетіңіз бар ғой!
Ернар мен Айнұрға айырып-айырып алатын, блогиадағы құлыпсыз есікті әдемі тарс жабатын сәт келді. Әдемі пост күтеміз. Айнұр, сіздің талғамыңызбен көсілетін кезіңіз осы тур екенін өзіңіз де сезетін шығарсыз?
Асқар — өз бабында. Маньяк!
Және… Әзірге рейтингтегі әзірге екінші орынға тамаша тартыс боп жатқанын айтқым келеді. Ох, Эльвира, ох, Әйгерім! Ох, кербездер! Бірінен-бірі өтіп сілтеген арулар осынау турнирлік жағдайда шын шеберлік көрсетіп жатыр. "Өмірде жақын құрбылар, блогиадада кім бұлар"? Өз артықшылықтарына ие қасқыр қарсыластар, менің пікірімше… Бір-біріңмен алыссаң да, бір-біріңді қамшылай отырып, Базарбайды тақтан құлататын мүмкіндіктің мүңк еткен исін сеземіз әлі…
P.s. Өткенде біреулеріңіз мәймөңкелеп, «бұ гім болды, қай танысым тыраштанды?» деген шығарсыздар?
Біле жүріңіздер, керекинфоға тіркелмей оқитындар тіркелгендерден көбірек. Халық санасында оқып алып, ештеңе жазбай, тіпті пікір білдірмей кете беру — қалыпты секілді көрінеді. Арамтамақтық сана. Мен де 3 жылдан бері жай оқыдым, тіркеліп жазғандағым осы болды. Енді жұрттан қағып кеткен стильдер, тіркестер болды, әрине. Сонда да өзімнің журналистік «началым» тегін емес, қабілетім болуынан деп санаймын.
Мен — Бөрібаймын. Және маған сендердің артық пайымдарыңыз емес, осындай шолудағы фотогерлік, безендіру мәселесіндегі кеңестеріңіз қажет.
Бейбітшілік, достық, блог!

Келесі кезекте… Вуа -ля! Математика! Фотореп!

Суреттерді ықыласпен ұсынған Медет Жансановқа алғыс айтамын.

Бірден байыппен баяндайын, бәріне белгілі болсын. #ББББ-ны — «Бөрібай Бекарыстан Блогиада барысы» деп білген абзал.
Ойынға ортадан қосыла салып, мәңгіп отыратын ойыншылар болады ғой. Солар секілді сегіздіктің бесінші турынан бастап шолу жасап жатырмын. Бірақ мәңгіп отырғам жоқ, отырмаймын да. Ортадан біліп қосылдым. Миттельшпильдегі дебют. Шах!
Уа, исі қоламт… бррр… исі қазақ ағайын! Келесі шолуым жарық көрсе, мұндай көбәріб болмайды, сол себепті ыждаһатпен оқи салыңдаршы.

Негізі, «Сұмырай келсе су құриды» деген рас екен. Бір шолу жасай қояйын деп едік, өзі сегіз түйір ойыншы, түгесілмей қалды ғой.
Жалпы алғанда, осы тур аса қатты көңілден шыға қоймады. Сандық мәселе емес тіпті… Жоқ, бұл менің өз сексуалды толғаныстарым ғой, сонда да… "Әзіл" тақырыбына бір де бір мәтіндік әзіл, құдай-ау, қарабайыр қалжың пост жазылмады. Кемі бір-екі блогер жазбақ керек еді. Әзілдің өзі жоқ, оған жету жолдары, жетіп жүрген жандар, құрылымы, оригинали сатира жазылыпты.
Бірақ жұмыстар, әдеттегідей, сапалы. Блогерлердің уақыт тапшылығы посттарынан сезіледі. Алайда өз биігінен түспей өліп тұр бәрі.

Асқар Базарбайдың жұмысы. Шарж. Визуалды қалжың технологиясы. Жұмыс барысында сайттарға сілтемесі пайдалы енді. Бірақ, мысалы, көрші Нәкөштің «айфон төрт-эс-інде» (өзімде ескі нокиа) сол функциялардың бәрі болмаса да, көбі бар бағдарлама тұр. Бір қосымшада. Күрделендіріп не керек деймін де…
Негізі, жеткізу қабілеті — оның мықты тұсы ғой. Шарждау әдісін көрсетуіңде, сатылы түрде жіліктеуінде мін жоқ. Топас Нәкөш те түсініп кетер еді (Топас болса, неге айфонды демеңіздерші тек, әкесі — ауылдың байы).
«Бейталант» деген ізетіңізден — оқырманға: «айтпақшы, мынадайлар бар ғой, білмейсің бе не?» деп, тиісе сөйлеу формасынан қашқаныңызды байқадым. Бірақ оныңыз бекер: мынауыңыз тамаша жаңалық пен мүмкіндіктер!" дейді Ерлан Оспан. Міне-міне, бейталант деп аздап сақтандыру жасап алады, кім біледі, қалай боп кетеді. Сондай-ақ өзіндік ирония бар. Басқаларың бұдан да нашарсыңдар, бұтқа!

Ернар Бекенов. Міне, мен мұны түсінемін — адам шешім қабылдады, адам асфальттағы каток секілді жапырам деді, адам жасады. Ап-адаммм! Сыны субъективті, әрине, бірақ бұл қалыпты. Критикадан қорықпайтыны зор да, яуу… Әй, онсыз да қорықпайды ғой, қанша критикадан өзінің басы шығып жүр қылтиып…
Жайдарман жайлы «Неге екенін білмеймін, тартымдылығынан гөрі, көрерменді кері итеріп тұратын бірдеңесі бар: мүмкін атмфосферасы, мүмкін басқа да көркемдік ерекшеліктер» депсің. Мен айта салайыншы, ол нәрсе — априори әртістің лажасын күту. Әртістің профи емес (болмауы да шарт) екенін білу, түйсік деңгейінде сапа күте бермеу. Сосын Физтехтің интеллектуалды әзілін өз тұжырымыңа пайдалану — орынды. Тек, объективті емес. Олар — өздері сондай стильде ойнайтын сирек команда, бәрі мұндай стильде ойнаса қызық емес. Бұлардың да кемшіліктері бар. Ән-би, артистизм, мэй би… Ой, мұның бәрі лирика. Постың ұнады.
Жюридің бірі де 10 қоймапты. Жо-жоқ, сеніңіздер маған, кемі бірі 10 қоюы тиіс пост! Иә-иә, бла-бла, олар жақсырақ біледі, бірақ Бекенов шешім тауып беруге міндеткерлігі жоқ қазақ әзілінің қапастағы жағдайына! Фи! Таза орташа тоғыз — тоғыз жарымдікі, жюри зынданға! Тек Еркімбай жақсы айтыпты орыси көзқарас жайлы.
Кейде Базарбайға инерциямен 10 қойып жібереді-ау деймін. Әйтпесе, мынаған кір іздеп не көрініпті-ей…

Тағы не дейміз? Ракишева Айнұрдың әзілі осы аптада ең омүшеенный әзіл болды. Жоқ, сегіздікке кіре отырып, лақтырып кету — сарказмның көкесі емес пе, иә???
Кемі, 6 баллға бағалауға болады ғой, иә?
Жарайды, Ерғалина жайлы еңбегің үшін саған бәрін кешірем. Хаха, менің кешіріміме қарап қалған ештеңе жоқ демеш тек… Одан басқа кешіруге тұрарлық посттарың кем де кем просто… Әзіл. Турнирлік тұрғыдан ештеңеден ұтылмадың, Айнұр! Ана артыңдағы екі бәйтөбетті жеткізіп алмасаң болды. Абзал уже сдулся, нет?  Қуанта берші айдай сұлу бейнеңмен һәм посттарыңмен!

Жандос Құсайынов… Ай, қазанатым-ай… Фильм маңыздырақ, әрине. Түсінемін. Әйтпесе, айырып алар ең мыналарды. Алдағы апта не болады, не істейсің? Бізбенсің бе, маэстро, маған сол қызық? А? А? А?

Қоя берші оны, Абзал Сариевтікі деген… Әрі заңгер, әрі шымкенттік, мұндай жағдай өмірде мүмкін емес! Жоқ, ескертетін игі мұсылман табылмаған ба? Ескертсе де, жүре берген бе? Не гәп бар? Айсұлтаннан үлгі алмадыңдар ешқайсың! Егінде жүріп, екінші күні-ақ еңкілдетіп жіберетін. Сауап! Тағдырдың әзілі… Сен жайлы пост жазып жүр ме тағдыр?
Осы аптада постсыз блогерлер! Кетпеңдерші, хей! Базарбайды Шиеліге барып электр желісінсіз қалдырып кетсек те, бір шешімін табармыз.

Маралбек. Манасбек. Қызық, әрине. Оригиналды. Ақындықтан дилетанттығы артық боп тұр. Бірақ бұл мүшәйра емес, блогиада болғасын, материал қызы-ыыық. Әрі әзіл тығыздығы да төмен емес.
«Кірмей түске қайтесің,
Жазғаны кілең төсек-жыр». Пхахах. Мен білгем, анау үш қыз — пері!
Пост. Жанр. Негізі, ұтылыссыз вариант. Егер видео болмағанда 10-ға тұрмас дер ем. Қазір тұрады. Журналистік тілден жаңашылдыққа көшуің — во! Эльвира әлі опық жейді.
Сосын жауап бер Қожабекова есімді азаматшаға: «Домбырада салбырап тұрған не?»

Әйгерім. Кхехехе. Жоқ, мен діншіл ортодоксаль болсам ше? Не мынау? Қазақ тілін білетін христиандардың сезімінде ойнайтын пост қой мынау. Хардтау әзіл.
Ана екеуі дидарласатын жерде ұзақтау ми шағып, ұстап тұруға болушы еді,ә? Диалог жасатып, бір сурет қо сондағы пайдаланатын.
Еңбегіңді бағалапты жюри. «Тек, Пайғамбарды келеке етпегенің дұрыс, осы соңғысы болсын.» дейді Тимекең. Сатыбалдыға все можно, тебе нет? Куда годится это? Бұ жерде, хард әзіл ғой, ислами қарап керек емес. Бірақ тыңдай сал айтқанын, жөн білетін кісі.

Эльвира. Журналистка болып бара жатыр Эльвира. Бірақ сүбелі шыққан сұхбат, көлемді ме, салиқалы ма… Не ғой, сосын, Рамазан комеди-актер есебінде онша емес екенін мұнда да көрсетіп қойды, ә?
Жюридікін қарадым — тура сөйдепті: Журналистика. Еу, бұл қыз кәсіби журналистикаға бет бұрды, ұрса бермеңдер, кейін Марко сияқты орнына келеді. Назгүл де претензия ұстап қойыпты. ОК.
Бәрібір еңбекқорлығың мен талантыңа тұсау жоқ. Ю а зе бест. Ай лав ю.

пы.сы.
Жалпы, блогиада сапарында деймін де… Жюри болуы қиын-ау. Кейде басқаша қарауға тура келеді. Нұрбергеннің идеясыздық жайлы посты есіме түседі. Бағалау сәтінде психологиялық аспект ойнап, тақырып таппай жазды, сосын 10 алуы мүмкін емес дерліктей… Алайда… білмеймін, гениалды болмаса да, қарабайыр адамның тірілгі емес анау.
Асқардың ондық алған жұмыстары… Алмаған жұмыстары да… Ох, шандоз, ох, шандоз! Жазбаларын айтам… Сол шандоздарын шабандоз қалай-қалай баптайды, ә?
Эльвира! Бұтыңда шалбарыңды тіреп тұрған ештеңе болмаса да, еркекке татитсың! Блогиада сыйлығын Оскар сыйлығына айналдырмауға сенде әбден мүмкіндік бар! Ойлансаңшы, енең сүйінгір-ау, осы кезге Оскар сыйлығы деген сыйлық бар бұл әлемде! Екіншісін туындатып аттың тасағына керек болып па?
Қара өзің енді!
Екінші кім Базарбайды базар аралатып жібере алуға қабілетті? Ол — Жандос Құсайын! Тура фамилияң-ақ айтып тұр: «Бар жазған-пысқаныңа...» деп. Кешір, кешір, бауыр, егер фильмнен бір ауық көңіл бөле алсаң, айыра алар ең! Енді кеш боп қалғаны өкінішті. Приоритеттер, однако.
Осымен болды дейін десем… Көз алдыма сығырая мониторға шұқшиып, ернін тәлпиткен Кеулімжай елестеп кетті. Оу, иә, балақай! Сенің тәжірибең — менің кеудемдегі түгімнен бетер. Шансыңнан айырылма, сенің қасқырлығың бәрінің түбіне жетеді.
Оскардың құны — бір вахтадағы интернетсіздік қой.
Сонсоң, келесі жылы блогиада бола ма, болса, түзеліп кеп, Димаш, Нұрберген мотивация тауып, қосылса, 1000 бөтелке шарап, 200 арзан қатын келеді жүлдеге дегенді естіп, Сатыбалды ойнаса, қыздар қайта көреміз десе, ой, жағдай қиын. Мүмкіндік биыл!

Сондай әртүрлі қатысушылар, іріктелген жүйріктер сияқты… Мұнда енді кішкене лирикалық шегіністермен аздап қоймалжың боп кетті, айыпқа бұйырмаңыздар. Кайфқа бұйырыңыздар!
Келесіге жалшылықтан қол тиіп, тірі жетіп жатсам, тек тур барысына ғана шолу жасаймын. Сол себепті қысқарақ боп, ертерек бітіріп қоятын шығармын… Енді, үнемі бірдей мезеттік, ұзақ жұмыс қайда? Өздерің де ерте бітіріп қоятын кездер болады ғой, түсіністікпен қараңыздар…

Жарайды, оның бәрін қоя беріңдерші, қатысушылар келесі турға не әзірлеп жатыр екен, ә????

Қасиет Кәрім, Жайдарман әзілдерінің авторы
Еңбек өтілі — 3 жыл

— Қасиет, айтыңызшы, әзіл қалай жазылады осы? Қиын ба?

— Фантазияңды іске қосасың да, екі желіні ойыңда қатар алып жүруің керек — болды. Мысалы, бір оқиға мен екінші оқиғаны қатар жүргізіп отырсаң, сол әзіл боп шығады. Әзіл жазу жаттығуды, шынығуды талап етеді. Басында қиын, үйрене келе жеңілдейді. Өзім қателіктерімнен сабақ алдым.

— Әзіл жазып жүргеніңізге неше уақыт болды?

— «Мен жиырма бірінші қыркүйектен әзіл жазуды бастап едім,» деп айта алмаймын. Бірақ, сегізінші сыныптан бері жазамын. Сосын жылдармен бірге деңгей де өсе береді. Әр түрлі оқиға болады, қызықты жағдай болады. Солардың бәрін ойда жинап, әзіл жүйесіне келтіріп, бірдеңе шығаруға машықтанып қалдым.

— Демек, осы уақытқа дейін әзіл жазған командаңыздың саны жүзге жығылып қалады екен...

— Мәәә… оны санап көрмеппін. Отыздан асатын болар. Әр түрлі деңгейдегі командалар ғой.

— Бір әзілді неше теңгеге жазатыныңызды білгім кеп отырғаны

— Ол жағын білмеймін тіпті… бір ғана әзілді сатып көрген кез болмапты. Мысалы, Жайдармандағы Сәлемдесу конкурсының регламентіне сәйкес 7-8 минутқа толтыру керек. Ол 7-8 минуттың ішінде үш әзіл болуы мүмкін, мүмкін қысқа-қысқа он бес әзіл болуы мүмкін. Әзілдің санымен емес, уақытымен өлшейміз. Бағалары әр түрлі болады.

— Қандай негізге сүйеніп бағалайсыздар?

— Әзілді халыққа өтімділігіне, маңыздылығына байланысты бағалаймыз. Мысалы, ойынның өзі өте маңызды, финал делік. Жоғары лига немесе премьер лиганың әзілдеріне қарағанда телевизиялық емес, орта ойынның әзілдері арзан. Ал, телевизиялық лиганың әзілдері қымбат. Маусымашар қатты маңызды ойын емес қой, оған ешкім әзіл сатып алмайды. Егер 1/8-ден 1/4 турға өту керек болса, міндетті түрде әзіл сатып алады. Бағасы да ойынның бағасына сай болады.
Шындығында, Жайдарманда ақша көп айналмайды. Ресейдікімен салыстырсақ, бізде дым да емес, тіпті әзіл сатылады деп ауыз толтырып айтуға да келмейді-ау. Финалға шыққанда 150 мыңға бір ғана әзілді алатын кез болады, кейде сол ақшаға бүкіл сценарийді алып жатады.

Ресейдікімен салыстырсақ, бізде дым да емес. Тіпті "әзіл сатылады" деп, ауыз толтырып айтуға да келмейді-ау.

— Өлең жазарда Муза шешейдің келгенін күтіп жүреді көп ақын, әзілді жазуда да Муза керек пе? Жалпы, әзіл неше күнде жазылады?

— Кейде бір түннің ішінде үш конкурстың сценарийін жазып шығаруға болады. Кейде бір ай жүріп, жаза алмайсың. Сондықтан шабыт бізге де келіп-кетеді. Уақыт тығыз болса, бір амалын табасың. Ертең ойын, өл-тіріл бірдеңе жазуың керек болады. Жазасың.
Тағы мынадай жағдай бар: екі адам отырып, 20 минутта дәріхана туралы әзілдің қырық-елуін шығарып тастауы мүмкін. Бірақ, оны қағазға түсіру көп уақытты алады. Соны да есептеу керек.

— Алкогольдің, одан да ауыр заттардың көмегімен әзіл шығаратындар туралы есіткенім бар еді. Ол процестің бәрі камераға жазылып, ертесіне соның арасынан тәуірлерін теріп алады екен.

— Иә, ол бар. Бірақ, ескі тәсіл. Оны қолданбай кеткелі біршама жыл өтті. Өйткені, қазір халықтың талғамы өсті, ондай жолмен шығатын әзілдерге ешкім күлмейді. Ішімдіктің не тағы да басқаның көмегімен айтылған әзіл дәл сол сәтте күлкілі болғанымен, сау баспен қарағанда дым күлкілі болмай шығатын кездер көп. Жасырмаймын, бұрын болды ол жағдай.

Қазір халықтың талғамы өсті, ондай жолмен шығатын әзілдерге ешкім күлмейді.

— Қандай тақырыптағы әзілдерді көбірек жазасыз?

— Менің ерекшелігім де, кемшілігім де сол – тақырып талғамаймын. Саяси әзілді де, «гонды» да, басқасын да жаза беремін. Әзіл туындағанда оны мәтінмен көретіндер болады, мен оның сахнада қалай болатынын, қалай қойылатынын көремін. Сол бояу жағына келгенде басқалардан бір плюсім артық деп ойлаймын.

— Пах, шіркін  Он әзіліңіздің нешеуі редактурадан өтпей қалады?

— Көбіне бәрі өтеді. Ал, өтпей қалған жағдайда… көп болса, үшеуін алып тастайды.

— Өзіңіз керемет деп санаған әзілдер редактурадан өтіп, халыққа өтпей қалып жататын кездер болатын шығар, иә?

— Кез келген сценарийді дайындағанда өзім көз алдыма елестетіп көрсем, керемет боп шығады. Одан асқан әзіл жоқтай. Халықтан соған сай реакция күтемін. Олай болмай шықса, кішкене өкініш болады енді.
Қазір мен бұрынғыдай пытырлатып 4-5 командаға әзіл жаза бермеймін, таңдаймын. Кейбірінің ұсынысын кері қайтаруға тура келеді. Әзілімді орындайтын топтың жеткізу деңгейіне баса назар аударамын. Ойында туындаған керемет дүниені сахнада алып шығады-ау деген командамен істес болғым келеді. Сосын әрбір ойыннан соң жіберген қателермен жұмыс істеймін. Кейде бәрі жақсы болады да, тек ойыншыда өз-өзіне деген сенімділік жетіспейді. Сондайда психологиялық сабақтар да өткізіп жіберемін.
Негізі «бұзылмай», көпке дейін шыдайтын әзіл – мәтіндік әзіл ғой. Оны оқып та — күле аласың, тыңдап та — күле аласың. Ол Жайдарман тілімен «сухофрукты» деп аталады. Қысқа-қысқа мәтіндік әзілдерді кез келген ойын арасында оқып та беруге болады, ойнап та беруге болады.

— Сахнаның үстінде ойнап жатып ойға жаңа әзіл кеп қалатын кез бола ма және ол әзілдер сол мезетте ойналып кете ме?

— Иә, импровизация деген бар. «Мынаны былай етсек,» деп ақылдасып жатқанда шығатын әзілдер де болады. Ол әзілдерді кейінгі ойынға алып қаламыз. Редактордың тексеруінен өтіп, ойынға шығарамыз деп тұрған әзілдерді өзгертуге моральдық тұрғыдан құқымыз жоқ. Оған қайта дайындалуға ешкімнің уақыты да жоқ, текке сахнада шатасып, құртып аламыз. Жаңағыдай кенет туған әзілдерді келесі ойынға жазып қоямыз.

— Маған мына жері қызық болып тұр: финалға екі команда шығып тұр делік. Екеуінің де әзілін сіз жаздыңыз. Сонда қай команданың ұтатыны сізге байланысты бола ма?

— Жоқ, командаға «осыны жасайсыңдар,» деп әзілді бере салмаймын. Жеке принципім сол – мен әзілді ұсынамын. Алатын-алмайтыны өздеріне байланысты. Екі топқа қатар әзіл жазғанның өзінде менің бірінікін күшті, бірінікін әлсіз қылуға кәсіби тұрғыдан да қақым жоқ. Мысалы, өзім Күлтегін командасының әзілдерін жазамын. Бір керемет әзіл туындап қалады кейде. Ол Күлтегіннің форматына келмейді. Олар ойнаса, қатты күлкілі шықпайды. Бірақ, сол әзілді Барыстар тобы ойнаса, залды айырып тастауы мүмкін — Барыстарға ұсынуға тура келеді. Сол сияқты ғой.

— Әзілдің сапасы ойыншының актерлық шеберлігі мен жеткізуіне де байланысты деңіз...

— Иә, әзілдің сәтті шығуының 70 пайызы жеткізушіге байланысты. Мысалы, Ресейдің «квнщиктерін» алайықшы, олар бір типтес, бірінің әзілін бірі ойнап бере алады. Ал, бізде ондай емес, әр команданың өзінің форматы бар. Сол форматтан ауытқымау керек. Қиындау.

— Айтпақшы, танымал тұлғаларды жиі әзілдеп жатасыздар, сіздерге келіп, «мені әзілдеңдерші» деп тапсырыс беретіндері бола ма?

— Ондай «заказдар» болған емес. бірақ, соған ұқсас азын-аулақ жағдайлар болды. Ерболат Құдайбергеновтің концертінде ойнайтын болдық. Сонда ол келіп: — «менің осындай-осындай тұстарым бар, әдеттерім бар, мен туралы осылай әзілдесеңдер болады,» деп айтты. Сол сияқты, әншілердің жеке кешінде ойнайтын болсақ, олар өздері ұсынуы мүмкін. Оған қоса, әзіл түсінбейтін, ол туралы әзілдегенін қаламайтын адамдар бар. Өзімде кездескен жоқ, естуім бойынша, өзі жайлы әзілдемеуін ескерткен тұлғалар бар екен.

Өзі жайлы әзілдемеуін ескерткен тұлғалар бар.

— Сол әзіл көтере алмайтындардың арасынан шағымданғандары да болған шығар?

— Жеке өзім кездескем жоқ, ондай жағдайлардың болғанын естуім бар. Өзім көрмеген нәрсені айтпай-ақ қояйын. Есен ағадан сұрасаңыз болады. Өйткені, арыз-шағымның бәрі сол кісіге айтылады, бізге ешкім жекелеп жолыққан емес.

— Жарайды, сұрармын. Жайдарманда авторлар командасы неше адамнан тұрады?

— Авторлар командасы болғанмен, біз тек Жайдарманмен ғана шектеліп қалып жатқан жоқпыз. Төрт адам ғанамыз, оның өзінде әрқайсымыз жан-жаққа, басқа жұмыстарға кетіп қалдық. Жайдарманмен ғана шектеліп қалуға бізге әлі ерте. Өйткені, командалар тек автормен жұмыс істеуге дайын емес, автормен қалай жұмыс істеу керек екенін түсінбейді. Ол деңгейге әлі жетпедік. Қазір Жайдарманда атормен жұмыс істей алатын бір-ақ команда бар. Ол – Демеушіміз болашақ. Қалғандары да автормен жұмыс істейді, бірақ, қалай жұмыс істеу керегін білмейді. Мысалы, Ресейдің командалары автормен мықты жұмыс істейді. Жазылған сценарийді алады да, өздеріне керегін таңдап, тазалап, ары қарай қосатындарын қосып алады. Ал, бізде автордан дайын сценарий күтіп отырады. Үтір-нүктесіне дейін, тіпті, қойылатын музыкасына дейін дайындап беруің керек. Ал, өзі түсінбеген әзілді жеткізу өте қиын. Ол әзілі бір ойында өтеді, екінші ойында өтуі мүмкін. Үшіншісінде ақауы байқалады да, ұтылып қалады.
Сол себепті қазір авторлық командаға қажеттілік артып тұрған жоқ, сондықтан басқа жұмыстарға да кетіп жатырмыз. Ертең қажеттілік туындаса, қайта жұмыламыз.

— Қазір көп телебағдарламалардың басында экс-жайдарманшылар жүр. Тіпті, бірнеше әзіл-сықақ театрлары да жайдарманшылардан құралған, Нысана болсын, Базар жоқ болсын. Олармен де жұмыс істей бересіздер ме?

— Негізі олар өздері де сценарий жаза алатын адамдар ғой. Нысанада, кем дегенде, екі автор бар. Ал, Базар жоққа, иә, көмектесіп тұрамыз кейде.

— Сұхбаттасқаныңызға рахмет!

P.S.

Иәәәә… Әзілдің сәтті шығуы жеткізушіге байланысты екен, ендеше қызық эксперимент жасап көрелік. Бір анекдотты Жайдарман және әзіл-сықақ ойыншыларына айтқызып көрдім. Рас екен. Қызық болды

2011 жылғы блогкемпте «Веб-комикс» тақырыбына презентация жасап аудиторияны аздап езу тартқызғанымды біреу білсе, біреу білмес  Сол кезде қазақша веб-комикстерді тұрақты түрде жасап тұруға сөз де берген болатынмын   Өзге қолданушылар да бұл идеяны қолдап, тіпті дайын онлайн-сервистерді пайдаланып жариялап та жүрдік. Аз-мұз комикстерімізді осы қауымдастықтан көре аласыздар. Кейін интернетте түрлі мемдер көбейіп, веб-комикстің қарқынын басып тастаған сыңайлы. Сонда да сол бұрынғы кезді еске алып Сатыбалдының бір сюжетін сәл қысқартып комикс жасадым. Бұл жолы дайын сервис пайдаланбай, комиксті Corel Draw бағдарламасында өзім салдым. Қабыл алыңыздар!

---

Сейітқали Меттерних. «Исаның Екінші Келуі»

Адамның даңқын қалай өлшеуге болады? Гомердің дастанына арқау болған кейіпкерлерге салсаң, ғасырдан-ғасырға жыр болып жететін атақ үшін өлуге болады. Көне гректерді былай қойғанда, әлі күнге тамсанып айтатын қисса-дастан қазақта (түрікте) де жетерлік. Жетеу түгіл, жетпіс жеті атаңнан әріде жатса да, батырлар туралы жырды естіген сайын сыртқы жүніңді қампайтып, қомпаң-қомпаң ете қалатынымыз рас. Мысалға, қырғыздың салқам-серісі Манастың Әйшөрек бикеге ұрын баратын кезін жағымыз талғанша жырламадық па?! Сіздер төмендегі видеодан тыңдайтын жырсымақ олардың көлеңкесі тұрмақ, иісі сезілетін жерге де жақындай алмасы анық. Бірақ сөз болатын қаһармандар туралы олай айта алмаймын.


Сөйле бір, сөйлең-ей, сұм жағым,
Сөйле бір, сөйлең-ей, сұм жағым,
Сөйлей алмас дедің бе,
Сөйлеп бір қалған бейбағың,
Қызыл да тілім-ау қозғалсын.

Ғасырлар жылжып-ау өткенде,
2014-тің келгенде,
Көктемнің көркем күнінде,
Админ Аршат бастады,
Блогиада шайқасты.

Отыз сан сарбаз қол еді,
Қаруын сайлап «Мен» деді.
Алты айлық айқас көбінің,
Ауыр боп саусақ, көзіне,
Тарихтың қалды ішінде.

Сегізі қалды сапта әзір,
Бастаған қалың отыздың.
Әрбірі оның-ай ер еді,
Талайда сыннан сау қалған,
Сөз болсын солар ендігі.

Гаста Оскар Базарбай,
Сегіздіктің алдында.
Түрінен адам ойламас,
Ми бар деп оның басында.
Сом білекті, кең иық,
Тау қопарар күші бар.
Темір илеп, тас шайнап,
Отырады бірақ шұқшиып.
Әріп теріп, әркімге,
Пәлсапаға соғып, ділмәрсіп,
Клаваның алдында.
Елестетші көзіңе,
Аянышты хал барма,
Бұдан өзге әлемде.

Екінші пақыр айтайын,
Айтпай қалай қалайын.
Атышулы Эльвира,
Түсіне кірген талайдың.
Кірмей түске қайтесің,
Жазғаны кілең төсек-жыр.
Айқаракөз болса егер,
Басқарған алғаш веб-сайтың.

Талай адам баласын,
Сеніп бұған тапсырған.
Оқытып, адам қылар деп,
Ойдан қырдан асырған.
Сенген серкем со кезде,
Қарқ-қарқ күліп Керекте,
Ұнамаған адамға,
Жол көрсетіп жібереді.
Орыстың үш әрпіне.
Танымасаң біліп қой,
Ақтөбелік жерлесім.
Доктор жалғыз топтағы,
Кеуілімжай Әйгерім.

Бұл батыр жайлы не айтам?
Өзім де оны білмеймін.
Аты Жандос, кәсібі
Режиссер екен білдей бір.
Ішпейді, шекпейд, иіскемейд,
Егілмес бәлкім сірә да.
Миллион бірақ бұйырса,
Қандыкөйлек достарға,
Бір вискиден ұрттатып,
Құстырып қойсаң күнә ма?

Сұлуды айтар келді кез,
Сызылып ылғи жүретін.
Жас талдай жұқа Айнұрым,
Жел соқса, уайым мен үшін.
Даусы да нәзік тым,
Естілмей кейде қалатын.
Сызылып айтқан сәлемі,
Құлаққа майдай жағатын.
Сәлемнің ә-сі созылып,
Е-сі бітіп болғанша,
Талай өзен таусылып,
Ай мен күн өшіп жанатын.

Өмірде мынау үндемес,
Аузын буған өгіздей.
Инетке кірсе сөз бермес,
Дуалы ауыз билердей.
Өмірде мінген тұлпары,
Чанс атты сәйгүлік.
Виртуал мінген пырағы,
Киностан атты сайт бөлек.
Әулие Патик шындаса,
Өзін өзі аямас.
Бәйгеге бұрын жетуге,
Он сырадан тартынбас.

Абзал деген інім бар,
Өкшелеп қалмас ізімнен.
Шабарға қылыш таппаса,
Википедияны сөйлеткен.
Көрінуге құмар-ды,
Теледидар, радиодан.
Ұр десе қызды «іс» үшін,
Қашпайды пақыр ешқашан.
Таяқ жер шалдан кез келсе,
Жымия салды көз куә.
Шынайы болсын видео деп,
Таяқ жей салсаң болмай ма?!

Сегізді бірі мен едім,
Не қылам айтып өз жайым.
Сөз болар тағы бестік бар,
Беріп жұртты бағасын.
Алатын алғыс-қарғысын,
Ұнаса егер бұл терме,
Айтылар олар ертең де.

Блогиаданың осы аптадағы "әзіл" тақырыбы берілгенде — бірден ойыма түрлі әзіл-сықақ театрлар, сосын қазақша КВН ойындары, яғни «Жайдарман» сайыстары еске келеді. Егер әрине Жайдарман алғашқы орынға шығып кетпесе.

Біз сияқты қаратабан тоғышарлар «фотоприкол», «ентерлет мем» һәм демотиваторларды өзіне жаңалық етіп ашпас бұрын, қалам ұстаған интеллигенттер бір-біріне карикатураның «шарж» деген түрін жиі қолданған екен. Анықтамасында оны "дос-жаран, құрбы-құрдасқа әзіл-қағытпа ретінде салынатын портрет" немесе "танымал тұлғаға арнап салынған сурет түріндегі жеңіл әжуа " деп береді. Шарж адамды зілді кекесінмен тұқыртып, саяси карикатура сияқты сынамайды, кемшілігін бейнелі түрде бетіне басып, табаламайды. Шарж мақсаты — кейіпкерінің кейбір ерекшеліктерін еселеу арқылы жылы жымиту. Сондықтан, оны «мейірімді карикатура» деуге де болады.

Садақа беру — көп діндерде ерікті түрде көмек көрсетуді білдіреді. Дарвинизм тұрғысында, адамдардың қиын-қыстауда бір-біріне көмек қолын созуы — бізді жер бетінен жойылып кетуден құтқаратын әлеуметтік қорғаныс инстинкті.
Садақа беруді өзім рефлекс деңгейінде жүзеге асуы тиіс әрекет санайтынмын. Тек, көшедегі қайыр тілегендердің ұйымдасқан мафия екенін, ал интернеттегі қайырымдылық шарасына сеніп, шұғыл жіберген садақаң кезекті алаяқтың қалтасына кеткенін білгенде, ішің «суиды». Әділ де болғың келеді, шын мұқтаждың жан айқайына үнсіз де қалғың келмейді. Күмәншіл адамның садақаны жүрегіне емес, ақылына жүгініп беруі не бермеуі қаншалықты орынды? Адамның шын ниетін анықтауда айып бар ма?

Құрметті Назарбаев Университетінің қызметкерлері мен студенттері!
Студенттік Үкімет бұрын қолданыста болған техника, заттарды, және тағамдарды сату мақсатындағы «Garage Sale&Food Fair» қайырымдылық акциясын өткізетіндігін қуанышпен хабарлайды.
Осыған байланысты cіздер қажеті жоқ заттар мен құралдарды алдын-ала iliyas.kurmangali@nu.edu.kz адресіне жазып, тапсыруларыңызға болады. Акция Назарбаев Университетінің кампусында өткізіледі. Жиналған барлық қаражат 6 жасар Бағдатова Аделяның миына ота жасау үшін жұмсалатын болады.
Күні: 22 тамыз
Өткізілу орны: Атриум, 4-5 блок.

19 тамыз күні Назарбаев университетінің қызметкерлері мен студенттеріне осындай хабарлама келіп түскен болатын. Содан құлақтанған жұрт өздерінше бір өзгеше тірлікке кірісіп те кетті.

---

Garage Sale (аулада жаппай сату) — түбі америкадан келген дәстүр. Ол — шуақты күні артық затты аулаға шығарып көршілерге сату арқылы үйді босатып жинап алудың жақсы әдісі. Оның үстіне адамдар бір-бірімен араласып, қауқылдасып қалуға тамаша себеп. Garage Sale-ді негізінен пайда көру мақсатында емес, көңілді уақыт өткізу үшін жасайды. Ал кейінгі кезде мұндай шарадан түскен ақшаны қайырымдылыққа жұмсау кең таралып келеді.

---

Жаңалыққа жақын жүретін жастар қайырымдылықтың осы форматын назардан тыс қалдырмаған. Осылайша Назарбаев университетінің кең атриумында сағат 12-нің шамасында сауда қызып сала берді.



Ұзыннан тізілген үстелдер үстінде түрлі дәмдер, киім-кешек, ойыншықтар мен бұйымдар сатуға қойылған:


Ілияс Құрманғали, шараны ұйымдастырушы, «Саясаттану» мамандығының 2 курс студенті:

Бұл кішкентай қыз ешқайсымыздың туысымыз, не танысымыз емес. Сәуле атты досым ол жайлы интернеттен көріп айтып келді. Мұндайлар көп десе де, біз бұл жайға бей-жай қарай алмадық. Содан эдвайзерімізбен ақылдасқанда ол кісі осы «Garage Sale» идеясын айтты. Мен ол идеяны ары қарай жетілдіріп, оған «Food Fare» яғни тағамдар жәрмеңкесін қостым, себебі ол өтімдірік болатынын білдім. Факультетіміздің менеджері Эмиль ұйымдастыру жағынан көмектесті. Қайырымдылық шарасынан мұғалімдер де тыс қалмай түрлі заттар мен бұйымдарын өткізді, кітаптардың дені студенттердікі. Дәмнің бәрін студент қыздар өздері пісіріп әкелді. Осылайша бәріміз ең болмаса бір өмірді сақтап қалуға қолымыздан келгенін жасап жатырмыз.

---

Ештеңе сатып алмай-ақ жай садақа тастап кетуге де болады:


Әсел Ахметова, «Биология» мамандығының 3 курс студенті:

Біздің осы университетте барлық жағдайымыз жасалған, еш уайымымыз жоқ десек те болады. Соған шүкіршілік етіп, осындай мұқтаж адамдарға титтей болса да көмек көрсету жастардың парызы деп ойлаймын. Тек қана өзімізді ойламай бір сәт сыртқа көз салып, жан-жақты болуымыз керек. Осы тұрғыда бұл шараның маңызы зор.

---

Орал Қыдыршаев, «Тарих» мамандығының 1 курс магистранты:

Ұйымдастырушыларға ризамын. «Көп түкірсе көл деген», қазақ бола тұрып қазақ қызына жанымыз ашымаса кім көмектеседі? Әр өңірде мұндай көмекке зәру жандар бар. Оларға да осылай жәрдем етілсе нұр үстіне нұр бола түсер еді."

---

Виктория Әлжанова, Назарбаев университетінің қызметкері:

Бұл студенттер ақшаларын кино мен пиццаға жұмсап жөндеріне жүруге болатын еді. Бірақ олар тоғышарланбай уақытын, энергиясын осындай ізгі іске бағыттауы, шыны керек, мені қуантты.

---

Такеши Матсунага, Назарбаев университетіне шақырылған профессор:

Жапонияда мұндай қайырымдылық шаралары болып тұрады, бірақ оларды көбіне тек арнайы ұйымдар ұйымдастырады. Ал қазақ жастарының өз еріктерімен кішкентай қызға көмектесуге ұмтылуы мақтауға тұрарлық.

---

Міне, осындай аппақ көңіл мен кіршіксіз ниетке куә болып қайттым. Аталмыш шарадан бүгін 223 000 теңгедей ақша түсіпті. Ертең де жалғасын таппақ.

Аделяға көмек қолын созам дегендерге:

Казкоммерцбанк:
Есепшот нөмірі: KZ1292615017V1976000
Карта нөмірі: 6762 0535 0843 0398

Халық банк:
Есепшот нөмірі: KZ216010002001179594

Сбербанк:
Есепшот нөмірі: KZ12914012204KZ02C93

Казкоммерцбанк:
Есепшот нөмірі: KZ1592615015G6761000

QIWI әмиян: 87022093730

Тәп-тәуір киініп алған адам алдыңыздан ақша сұрап шықса, бірінші түріне қарайсыз. Бет-аузы ісіп тұрса, әрине, арақ үшін садақа қимасыңыз анық. Солай ғой? Бәріңіз олай етпессіз, бәлкім. Мен «нанға», «жолға» ақша сұрайтын «пяншіктерді» айналып өтуге тырысамын.
Ал, тәуір киініп алып, қолына бағалы телефонын ұстаған адам ақша сұраса ше? Оның шынымен қиналып тұрғанына сенесіз. Жақсылық жасап кетуіңіз әбден ықтимал. Менде осылай «кенет қинала қалған» адамдарға аяушылық сезімі көбірек оянады.

Көшеде ән айтып, аспапта ойнап отыратын жандарға ешқашан ақша тастап көрмеппін. Рас, жанында отырып, біраз өнерін тамашалап аламын, «сау адам қайыр-садақа сұрамау керек» деп ойлайтын болармын. Сіз ше, тамашалаған өнерді садақамен бағалап кетесіз бе осы?

Ал, киерге киімі, ішерге асы болмай қалып, көшеде тіленіп отырған жандарға ше? Аяқ-қолы сау болса, мүлде назар аудармаймын дей алмаймын, өте сирек қайырымдылық жасаймын. көше жағалаған мүгедектердің еңбек етуге мүмкіндігі аздығын ескеріп, бес-он тиын садақамды қиып жататыным бар.

Демек, адамдардың қайырымдылық жасауына аяушылық сезімі, оның ішінде де тым қиын жағдайлар көбірек әсер ететін сияқты. Оған мына экспериментім дәлел бола алады.

Есіл жағалауында өнеріне ақша тіленіп отырған адамдар ғана болғандықтан, жиналған бар қаржы соларға салынды.

Эпилог ретінде:
"Садақа" тақырыбына жазба жазу тапсырмасы берілген алғашқы 5 күн бойына білім базамда бұл ұғым жайында дерек-
тердің, қатысты материалдардың жоқтығына көзім жетті. Тіпті - мүлдем идеясыздық... Бірақ, шегінерге жол жоқ
еді: артымда - тар жолдың тайғағын кешкен "тағдырым", алдымда - абырой мен жауапкершілік тұрды...

---

Асыл дініміз Ислам әлемінде «Садақа» ұғымы:

Садақа — Алла Тағаланың ашуына ұшырауынан сақтаушы, қателіктерді өшіруші, тозақ отынан сақтаушы, қиямет күні әркім өз теріне малшынатын аптап ыстықта иесіне саюшы, мейірімділік сезімді оятушы, жүректі жұмсартушы ең ізгі амал;

деп келеді екен… «”Садақа және зекет” кітабы, 19 бет (авт. Нұрлан Анарбеков) »

---

Қайырымдылық жасаудың садақа мен зекет атты түрлері жайлы тіпті жалпылай базалық түсініктің аздығы мен «бір бастаған істің қыр-сырын толық меңгеріп алу» принципімнің себебінен, Астана қаласындағы: «Нұр Астана» және "Әзірет Сұлтан" мешіттеріне арнайы осы тақырыппен бас сұқтым.

«Нұр Астана» орталық мешіті

Орналасуы: Астана қаласы, Қабанбай батыр көшесі, 36	Ауданы: 3930 ш.м.	Сыйымдылығы: ≈10 000 адам	web сайты: Үммет.кз

Осы мешіттің наиб имамы Төлеби Оспан ағамызбен сұқбаттасудың сәті түсті.

Ассалаумағалейкум Аға.
«Садақа» тақырыбында жазба жазу үшін блоггерлік сараптама жасап жүр едім. Жалпы, осы тақырып жайында не айта аласыз? Дінімізде садақа жайлы не делінген?

Уағалейкум ассалам уа рахматуллахи уа баракатух.
Дінімізде садақа жайлы көптеген аяттар риуаят етілген:
«Жасырын не ашық түрде көп садақа беріңдер, ризықтарың көбейеді, көмекке ашық болыңдар дұғаларың қабыл болады.» (Ибн Мажә);
«Ілімділер ілімінен, мал-мүлкі барлар мүлкінен садақа берсін.» (Ибни Сүнни);
«Бір дана құрма да болса садақа ретінде беріңдер, өйткені ол аз да болса аштықты кетіреді және судың отты сөндіргені секілді күнәларды жояды.» (Ибни Мүбәрәк);
«Садақа нәпіл ораза тұтудан да құнды.» (Байхаки);
«Садақа ретінде берілген бір үзім нан Аллаһу та’аланың алдында Ухуд тауындай үлкейеді.» (Табарани).
Садақа беру — жүрегінде иманы бар нағыз мұсылманның, оның пайдасы мен Алла Тағаланың берер мол ризығы мен берер абыройынан үміт еткеннің ісі. Қандай да бір жағдай болмасын садақа беру міндет. Тіпті, Құдайға шүкір, қазір кез-келген жанның ең болмаса жарты келі бидай бере алатындай жағдайы бар. Сондықтан оны жүрек пен ардың жағына қалдырдық.
Аға, Сіздердің мешіттеріңіз тарапынан мұқтаж жандарға қандай садақалар беріліп жатыр? Қандай шаралар ұйымдастырылуда?

Біздің мешітке Астана қаласының Есіл ауданына қарасты материалдық жағдайы төмен, көмекке мұқтаж жандарды қамтамасыз ету (бейресми) міндет етілген. Әрине, мешітіміздің есігі — оны шынайы көмекке зәру боп қаққан жанның әрбіріне ашық.
Бізде, аудандағы сондай көмекке зәру жандардың, оның ішінде нақты мектеп жасындағы 250 баланың тізімі бар. Мойнымызға сол балаларды мектепке дайындау жүктелген. Мешіттің кіреберісінде орналастырылған «Мектепке жол» атты акциясынан және жекелей тұлғалардан түскен қаржылар — тура осы балалардың несібесіне бұйырғалы тұр. Керек-жарақты бәрін алып, сақадай сай дайын отырмыз.
Орташа есеппен 1 баланы киіндіріп жарақтауға кеткен қаржының шамасы қандай болды?

(қолына сатып алынған заттардың есеп-фактурасын алды) Әр баланың жас шамасына қарай, сыныбына қарай — оған жұмсалған қаражаттың да орташа соммасы әрқалай. Атап айтар болсақ:

1 балаға:
Дәптер/қалам және т.б.с.с. жарақтар — 2000 мен 2600 теңгенің шамасында;
Дорба (сөмке) — 1300 бен 4400 теңгенің арасында;
Мектеп формасы (ақшасы қолына беріледі) — 13000 мен 30000 теңге көлемінде қаржы жұмсалды.

Міне, осындай дайындықпен алдағы тамыз айының 26 күні, тізімдегі барлық жандарды осы мешітке шақыртып, арнайы табыстайтын боламыз.

Әңгімеңізге рақмет. Алла істеріңізге береке берсін.

---

"Әзірет Сұлтан" мешіті

Орналасуы: Астана қаласы, Р. Қошқарбаев даңғылы мен Тәуелсіздік даңғылының қиылысы, нөмірсіз	Ауданы: 17 700 ш.м.	Сыйымдылығы: ≥ 12 000 адам	web сайты: Мүсілім.кз

"Әзірет Сұлтан" мешітінің наиб имамы Қуат Ерғалиұлы өзінің жеке кабинетіне қабылдап, барлық сұрақтарыма толық жауап берді.

Аға, қайырымдылық жасаудың ізгі амалдары деп садақа мен зекетті білеміз. Осылар жайлы айтып беріңізші.

Дініміз Исламда садақа мен зекеттің екеуінің орны бөлек. Садақаны — міндет, зекетті — парыз деп білгеніміз жөн. Зекетті арнайы жандар ғана бере алады, ал садақаны кез-келген жанның беруіне болады. Зекет жылына бір рет, садақа көңілдің қалауымен беріледі.
"Әзірет Сұлтан" мешітіне қойылған садақа жәшіктері жайлы сұрайын деп едім.
Мешітке бас иіп кірген әрбір адам осы садақа жәшігіне азын аулақ болса да тиын тебен тастамай шықпаса керек. Осы жәшіктер қалай бақыланады, қорғалады, кімнің назарында? Сол сұрақтарға жауап берсеңіз.

Мешітімізде жалпы саны әр жайға орналастырылған 10 садақа жәшігі бар. Аптасына бір бет ондағы түскен қаржыны мешіттен жалпы саны 7 адамнан кем емес құрылатын арнайы комиссия шешіп отырады. Ол комиссияның құрамына: мешіт имамы, бухгалтері, және міндетті түрде ерікті жамағаттан 2 адам кіреді. Жәшіктің аузын жабарда әр жолы комиссия мүшелерінің қолы қойылған қағаз жабыстырылып, мөрленіп отырылады.
«Мешіттен садақа жәшігі ұрланыпты» дегенді жиі естіп жатамыз. Ол жәшіктердің қауіпсіздігі қаншалықты қамтамасыз етілген?

Меніңше, қауіпсіздік шаралары жоғарғы деңгейде қамтамасыз етілген. Мешітте барлығы 76 камера орналастырылған. 3 ауысымда күзетшілер қызмет етеді, әр ауысымда — 7 адамнан. Ол жәшіктердің салмағы да біршама ауыр, тіпті 2-3 адамның орнынан қозғалтуға шамасы келмесе керек.
Жауап бергеніңіз үшін рақмет айтамын. Алла разы болсын!

---

Сонымен -

Садақа — әрбір жанның жүрек қалауы мен арына қалдырылған игі шаралардың бірі. Дініміз — садақа берушілерге аса бір құрметпен қарайды. Садақа берудің де түр-түрі бар: қаржылай, біліммен, көңілмен, заттай т.б.
Бастысы — жүректе тап-таза ниет пен Алланың адал жолын танитын иманның болуы.
Осы жазбамды оқып отырған әрбір адамнан ертең мектепке барар дайындығы жоқ мектеп балаларына көмектесулерін сұраймын. Астанада болсаңыз жүріп жатқан «Мектепке жол» акцияның телефон нөмірлерін ашық қалдырдым. Сіздің де қалаңызда/ауылыңызда осы тектес шаралар жүріп жатқан болар. Қолыңыздан келсе көмектессеңіздер екен. Алла разы болсын!

Қайырымдылықтың ең ізгі амалы — Садақа

Алланың алдында тең демесеңіз, бұл дүниеде адам баласының бірі — ілгері, бірі, бәрібір — кейін. Бірақ, осы жөңкілген жұрттың арасында да өзгелерден биіктеу тұратын адамдар бар. Олардың биікітігі қалтасының қалыңдығымен, әлеуметтік статусымен, сыртқы жылтырлығымен өлшенбейді. Олардың биіктігін ешкім көрмеуі де мүмкін. Әңгімеміз еш пайда ойламай-ақ өзгеге көмектесе алатын қайырымды жандар туралы болмақ. Жанары мұңды жоқ-жітік пен жаны жаралы жетімдерді араластырмай-ақ «биік адамдардың» бейнесін ұсынып көрмекпін.

Жазбамды бастамас бұрын бірден ескерте кетейінші. Осы посты «су ішкен құдығына түкіргеннің кері» деп түсінбеңіздер, мен бар болғаны өз тәжірбиемде кездескен қателіктерді тілге тиек етіп отырмын.

Байқап та отырған шығарсыз, әңгіме бір кездері өзім жұмыс істеген Munara.kz сайты жайында болмақ. Өзіміз кездескен қателіктер мен қазақ интернет-журналистикасында көзге түсетін проблемаларды тізіп көрдім және бұл – менің субъективті көзқарасым

---

Контент

Munara.kz жаңалықтар сайтының редакциясы блогерлерден тұрды. Тіпті меншіктік тілшілердің өзі блогерлердің арасынан таңдалды десе де болады. Аршат Ораз, Данияр Алан, Айжан Байтанова, Эльвира Ерғалина мен 15 тілшіден тұратын команда «ақпарат мұнарасын» 7-8 ай сүйреді. Бірақ…
Бірақ, бізде дизайнер, аудармашы, SMM-менеджер, редактор, аймақтық тілшілер болғанымен, өз қаламызда, Алматыда журналистіміз болған жоқ. Сондықтан Астана мен Алматыда болған оқиғаларды кешігіп жазатын болдық. Тіпті, әлемде, елімізде болып жатқан жаңалықтардың бәрін кешігіп салатын едік (арасында жанталасып, біз бірінші жариялап жіберген материалдар болды енді). Шапшаңдық жетіспейтін. Оған «лижбы зарблады алсам болды» синдромы кінәлі сияқты. Ешкімнің жаны ашымайды.

Бірінші жариялау қайдан болсын, оқиға болып жатқан жерге интернеті қосулы ноутбукты емес, диктофон мен фотоаппаратымызды арқалап барамыз. Оқиға біткен соң асықпай кеңсеге қайтамыз. Жол-жөнекей шәй ішіп алуымыз да мүмкін. Сосын барып материал жазуға кірісеміз. Біз «жариялау» деген тетікті басқан кезде, орекеңдер ол оқиғаны талқылап, жілігін шағып, майын ішіп отырады. Жазбамыз жаңалық емес, ескілік боп шығады. Контент тұсында жіберілетін тағы бір қателік — қазақ интернет-журналистикасында сараптама жоқ, тың деректер жазылмайды. Журналисттерде өз бетінше іздену деген шынымен де жоқ, елден ерек материалдар сирек, өте-өте сирек жазылады. Көбіне пресс-релиздегі ақпараттарды «азық қылады». Өзіміз де сөйттік кезінде.

Сөйтпегенде қайтеміз, интернеттің не екенін біліп, PR жағын қатырғанымызбен, журналистік тұсқа келгенде тырнақ шұқылап қалатын едік. Журналистер де тап солай (бәрі емес): жазу жағын қатырғанмен интернетті жетік түсіне де, қолдана да білмейді. Жұмысына, жазбасына шығармашылық ретінде емес, механикалық жұмыс ретінде қарайды, құдды бір жұмысқа жегіп қойғандай. Көп журналистерде объективтілік жоқ, «дайын асқа тік қасық» болғанды жақсы көреді көбі. Танымал адамның Инстаграмға жариялаған бір фотосының өзінен үлкен материал шығаруы мүмкін. Мысалы, кеше ғана Роза Әлқожаға Инстаграмдағы қолданушылары «арықта» деген екен, соны үлкен сайттарымыздың бірі ауқымды жазба қылып жазды. Оған екінші бір танымал сайт жауап қайтарып тағы жазба жазды. Яғни, материалды бір жерден алып, екінші жерге қоя салады; салыстыру, сараптау, зертеу жағы кемшін. Мұнараның кезінде ескермей, қазір байқап жатырмыз

Несін айтайын, Мұнараның мультимедиалық жағы «онша емес» болды. Уникал фото тым аз еді, гугл әжейдің жиған-тергенін сарқып біттік. Жалғыз Мұнара ғана емес, қазақ интернет-журналистикасының көбі солай, фотоға назар аудармайды. Тақырыпқа сай фотоны өзі түсіргеннен интернеттегісін қоя салғанды оңай көреді.

---

— Серғали, қазақ интернет-журналистикасындағы контент неге орыстардікінен кеш шығады? Қазақтардың жайбасарлығына жабамыз ба?

Серғали Балажан
— Иә, қазақша жаңалықтар орысшадан қарағанда сәл кешігіп шығады. Оның негізгі екі-үш себебі бар.Ең негізгісі — өтетін жиын, іс-шаралардың барлығы дерлік, өкінішке қарай, орыс тілінде өтеді. Қазақтілді журналистер оны түсініп, аударып боламын дегенше, орыстілді журналист дереу жариялап үлгереді. Екіншіден, интернет журналистикада қазақтілді мамандар әлдеқайда аз. Қазақтілді ақпараттық порталдардың да санын арттыру керек. Үшіншіден, қазақ журналистері орыс журналистеріне қарағанда ынжықтау, жасықтау. Бір маманнан пікір алу үшін бірнеше күн артынан жүруі мүмкін, спикері сылтау айтса соған көніп, қоя салады. Пікір білдірмеймін десе де көне салады. Қазақ журналистерін еріншек, жайбасар деп айта алмаймын, еңбекқор әріптестерім көп.

---

Сайттың техникалық жағы

Мұнара сайты оқырмандарға жол тартпай тұрып сіздер көргендегіден мүлде басқа дизайнда болған. Бәленбай қаржыға жасалған нұсқасы редакцияның қолдануына өте ыңғайсыз болды әрі дизайны көз тартпады. Сондықтан Аршат өз қалтасынан қаржы шығарып, Wordpesтің шаблонын орнатты. Әрине, нөлден бастап жасалған сайттармен салыстыруға келмесе де, ыңғайлылығы олардан кем емес еді. Сайтымыз жиі шабуылға ұшырап, ара-тұра құлап қалатын.
Біздегі (бәрі демейін) көп сайттар жасалуына, техникалық жағына қаржы қысылып бөлінгендіктен осындай қателіктерге жиі ұрынады. Яғни, сайт жиі ашылмай қалады немесе оқырмандары көбейген сайын ашылуына салмақ түседі.
Ақылы плагиндердің түр-түрін сатып алып, оқырмандарға жайдай жасап қоятындары да жоқтың қасы.

---

— Аршат, қазақ интернет-журналистикасы техникалық тұрғыдан ақсап тұр. Оған себеп білікті маманның болмауы ма?

Аршат Оразов
— Техникалық тұрғыда басты мәселе — жоба менеджерлерінің болмауы. Редакциялар техникалық жағына немқұрайдылық танытады, арнайы маман басқармайды сайт істерін. Сондықтан да жүйелі жұмыс жоқ. Нәтижесінде арзанға жасалған нашар сайттар, жұтаң контент, әлсіз SMM көрудеміз. Яғни, жоба-менеджерлігі жоқ деуге болады. Басқарушылардың дені — тек журналистік тәжірибесі бар адамдар, ал интернет істері бойынша біліктіліктері төмен. Сондықтан да интернет-редакциялар әлі газет редакциясы деңгейінде.

---

Қаржы және PR

Munara.kz сайты қаржыландыру жағынан кемшілік көрген жоқ. Тіпті, аймақтардан 15 тілші алып, оларды қажетті техникамен қамтамасыз ете алды. Бірақ, «әттең-ай» дейтін бір тұсы — тілшілерге төленетін гонорар материалдың мазмұнына қарай емес, көлеміне қарай төленді. Колумнистердің еңбегі газеттегідей әріп санымен емес, көрілім санымен бағаланса, оқырмандар саны көбейер еді. Жазбадағы символ көбейген сайын алатын қаламақың да көбейетінін білсең не істейсің? Әрине, «көбәріптікке» жол бересің. Сала-құлаш жазбаны ешкім оқығысы келмейді, қазір халыққа қысқа-нұсқа жазба керек. Адамдардың талғамы өсті ме, әлде еріншек боп бара ма, инфографика, фото, видео арқылы жеткізілетін шағын ақпараттарға құмартып барады.

Ақша демекші, ұзынқұлаққа сенсек, тіпті қазақ интернет-журналистикасының тізімін бастап тұрған бірнеше сайттар тендерден күреп ақша алады екен-мыс. Өкініштісі – ол теңге құжаттағыдан тыс мақсаттарға жұмсалып жататыны. Соның салдарынан командадағы адам саны қысқарады, жарнамаға қаржы бөлінбей қалады, тағысын тағы жалғаса береді.

— Ақберен, сіздіңше, қазақ интернет-журналистикасында ақша дұрыс игеріле ме?

Ақберен Елгезек
— Қазақ интернет журналистикасында игерілетін ақша жоқ қой)) Үкіметтің беретін тендері айлықтан аспайды. Дамуға ақша қалмайды.

Жарнамаға қаржы бөлінбеген соң, жұрт ол сайт туралы естімеген соң бұрынғы ақпарат алып жүрген «жылы орнынан» қозғала қоймайды. Танымал сайттарға баннер орнатып, PRлату қазақ интернетінде ақсап емес, тіпті мүгедек болып тұр. Бренд жасауға ұмтылмайды (бәрі емес). Бірнеше жылдық тәжірбие мен танымалдықтан соң өзі-ақ брендке айналар деген ойдың лебі сезіледі. Біз Мұнараны баннер орнатумен танытпасақ та, көрінген жерде айта жүріп-ақ елге таныстырған сияқтымыз. Брендке айналдыра алар ма едік, ол сайттағы қызметіміз қыршыннан қиылып кетті.
Мүмкін SMM жағы мықтырақ болды ма екен, әйтеуір Қазнетдода жарысында интернет-БАҚтар арасында бірінші орынға ие болды Мұнарамыз. Жұрт дауыс берді. Басқа онлайн-БАҚ сияқты үздіксіз сілтеме лақтырып, лентадағылардың «қанын ішкен» сияқтымыз басында. Кейін уақыт интервалын реттедік. Тіпті, төте жазумен аударып алып, Қытай қазақтарының сайтына ақпарат салып кетіп те жүрдік. Олар фотоны көру үшін біздің сайтқа өтетін, қандай қулық, ә? Қазақ интернет-журналистикасындағы сайттарға көп оқырман қажет болса, міндетті түрде сайтқа төте жазу нұсқасын орнату керек. Өйткені, шетелдегі қандастарымыз Қазақстандағы жаңалықтарға сусап отыр. Біздің, яғни қазақтардың интернетінде SMM деген нәрсе тек сілтеме бөлісумен ғана сипатталатындай. Сайттың аудиториясын, оларға не қажет екенін, қай ақпараттар көбірек оқылатынын, жалпы статистиканы бақылап отыратын мамандар аз.

---

— Жалғас, қазақ интернет-журналистикасында жарнама арқылы табысқа белшесінен батып отырған сайт жоқ. Неге?

Жалғас Ертай
— Себебі — көп. Әр қайсына ежіктеп отырғым да келмейді. Бірақ, негізгілерін атап айтуға болады. Бірінші, мазмұнның сапасы нашар. Ешкім ол мазмұнмен санасқысы келмейді. Екіншіден, жаңалық жасайтын сайттардың жасаған материалдары, көп жағдайда, журналистиканың нормаларына сай келе бермейді. Интернеттің беріп отырған мүмкіндіктерін толық пайдаланбайды десе де болады. Бұның бәрі — сайттың мазмұнына қастыстысы. Одан өзге, үшіншіден, интернет журналистикадағы дәстүрлі журналистика өкілдері, көбіне, техникалық жағынан ақсап жатады. Сәйкесінше, тақырыптың қойылуы, оның іздеу жүйелеріне бейімделуі, суреттердің қарапайым авторлық құқығының сақталуы сияқты нормаларды қадағалай бермейді. Ал, бұның бәрі, сайттың имиджіне кері әсер етеді. Ол, өз кезегінде, жарнама берушінің алдында сапалы сайт ретінде бағасын жоғалтады. Осының бәрі, нәтижесінде, жарнама берушілердің қазақша сайттарға қызықпауына алып келеді. Одан өзге, мысалы, сайттың жетекшілерінің өз аудиториясын зерттемеуі, олардың қалауын қадағаламауы, олардың сұранысына сай мазмұн ұсынбауы сияқты проблемалар да жетіп артылады. Осы мәселердің кешені жарнама берушілердің назарын аударуға кедергі болады деп айтсам, артық емес шығар.

---

Жоғарыда жазылғандардың Мұнара сайтының қазіргі жұмысына еш қатысы жоқ. Өйткені, ондағы блогерлерден құралған редакция қазір тарап кетті. Жаңа құрам басқаша жұмыс істейді. Бірақ, «ақпарат мұнарасының» дәл қазір ашылмай тұрғаны көңілге кірбің ұялатты. Қазір кездестіріп жүрген қателіктерді тізіп шыққаныммен, жазбамды бір ғана сөйлеммен аяқтағым келеді:

БЛОГЕРЛЕР ЖУРНАЛИСТ БОЛА АЛМАЙДЫ.

Суреттер интернеттен алынды.