Сүтқоректілер тобына жататын бірқатар жан-жануарлардың «сүттері» жайлы табылған ақпараттар, деректер, қызықты фактілер мен аңыздар легін ұсынамын.

Ұмытпасам бұл оқиға 2009-шы жылдың қысының аяғында не көктем мезгілінің бас жағында болды. Әйтеуір үстімізде қалың киімнің бары рас. Отбасылық өмірге ептеп болса да төселіп қалған кезіміз. Ұлымыз Ринаттың алты-жеті айлық кезі. Бір күні баламыздың мазасы қаша бастады. Дәрігерге көрсетіп едік «Қызуы көтеріліп тұр, бірер күнде қайтады» дегендей бірдеңелер айтып шығарып салды. Айтылған бірер күні өткен кезде Ринаттың көзі кіртиіп, еңбегі түсіп кетті. «Жолы болар жігіттің жеңгесі шығар алдынан» деген рас екен. Бала ауырғаннан бергі үшінші күні ауылдан жеңгем келе қалды. Ринатқа қарады да «Мынаған ит тиген» деген диагноз қойып берді.
«Ит тию» деген аурудың барын бала кезімізден білеміз. Баланың тілі итке өз еркімен «Кет» дейтін жасқа жеткенше ауыратын ауруы. Барлық бала ауыра бермейді әрине. Оған түрлі себеп бар. Иттен қаймығу, баланың кәкәсін ит жеп қойса да ауырып қалады деген сенім бар. Ауылдық жерде шешелеріміз «Ит тиген» баланы өлген иттің бас сүйегімен жуындырып, иттің өлексесінің орнына аунатып, ем-дом жасап жататын. Қасқырдың өтін іздестіріп жатқан үлкендерді де көргенбіз. Қалада ондай мүмкіншілік жоқ.
Жеңгем, «Маған иттің бір уыс жүнін әкеліп бер. Мен сонымен ұшықтап жіберейін» деді. Есіме бірден түскен адам әлде ит көрші подъездегі сабалақ жүнді иті бар жалбыр шаш орыс болды. Салып ұрып жетіп барып, соның есігін қақтым. Жаман орысшаммен итінің бір уыс жүнін қиып беруін өтіндім. «Не, дружище, не могу. Я с этим другом уже 15 лет живу, не могу» дейд әлгі атаңа нәлет. Ол кезде әскери қызметтемін. Бір басыма жететін орысша-қазақша боқтықтың багажы әжептеуір болып қалған. Боқтап-боқтап шығып кеттім. Иттің жүнін іздеген бірінші күнім осылайша сәтсіздікпен аяқталды.

Париж. Көздің жауын алатын керемет қала деп әсте айта алмас едім. Кәрі құрлықтың өзі сияқты кәртамыс қалалардың қай-қайсысынан айырмашылығы жоқ. Дәл сондай ирелең-ирелең, тас төселген тар көшелер. Бір адам әрең сиятын шағын балкондары бар орта ғасырлық үйлер. Одан қалды жылдардың иісі сіңіп қалған кішкентай ғана аулалар.

Атырау туралы еліміздің басқа аймағындағылар түгін тартса, майы шығатын жер деп есептейтіні жасырын емес. Және атыраулықтарды шіріген бай деп есептейтіндер де жетерлік. Былай қарағанда соңғы пікірге негіз жоқ емес. Расында да атыраулықтар шіріп жатыр. Бірақ байлықтан емес…
Әңгіменің әлқиссасынан бастасақ. Ақыры денсаулық туралы әңгіме болып жатыр екен. Атыраудың экологиясының денсаулыққа қандай зияны тиіп жатыр, көрейінші деген ойға келдім. Өйткені соңғы жылдары атыраулықтардың денсаулығы өте төмен деп дабыл қаққан пікірлер БАҚ-ты шарлап кеткен еді. Тіпті алдыңғы жылдары «Жас алаш» газеті «Атыраудың халқы бір күнде ұйқысынан оянбай қалуы мүмкін» деп дүрліктірген болатын.
Осындай пікірлерді естіген соң, экологтардың пікірлерін іздедім. Атырау облыстық экология департаментінің басшысы Ербол ҚУАНОВ мырза ауаның ластануына қаладағы кәсіпорындар кінәлі деп жар салыпты. Облыстың бас экологының сөзіне қарағанда ауадағы күкіртсутектің көбеюі қалыпты деңгейден әлдеқайда көп. Құдай сақтасын, Ербол мырзаның сөзіне қарағанда «Жас алаштың» сөзінің жаны бар ма деп қалам.
Хош, не керек, ауаға зиянын тигізгендерді өз көзімен көрейін деп қаланы шарлап шықтым. Бірақ мен дегенде ай жарық дегендей, шыны керек, танауды қытықтайтын түтіні бұрқырап, шаңдатып жатқан кәсіпорындарды көре алмадым))

Бұрын қала сыртында болып, қазір ішіне еніп кеткен Химпоселок


ЖЭО (ТЕЦ) Бұрын осы жақта тұрған болатынмын. Сонда мына мұржалардан қара түтін будақтап жататын. Қазір...)



Атырау мұнай өңдеу зауыты.

Ешқандай түтін жоқ… Алдамшы көрініс болмаса деп үміттенем

Қаланың екінші жағына жол тарттым. Осы жақта бір шаңдатып жататыны бар еді.

Атырау Полиэтилен зауыты. Қаладан бірер шақырым жерде.


ҚазТрансОйл. Ана мұржалардан түтін шықса… шықпаса неғып тұр дейсің?!

Осындай үңірейген зеңбіректің ұңғысындай мұржалардан шығатын түтінді жұтып жүргенімді елестеткеннің өзі қорқынышты екен.
Содан кейін жалма-жан таныс экологқа хабарластым. Одан осы «зеңбіректерден» шығатын түтіннің қаншалықты зияны бар екенін сұрағам.

Саягүл Жұмашева, эколог:
«Бұл жөнінде мен Ербол Қуановтың пікірімен келісем. Кезінде атмосферада күкіртсутектің мөлшерден тыс көбейіп кеткені туралы талай дабыл қақтық. Ол жергілікті тұрғындардың денсаулығына қаншалықты зиян екенін де айттық. Бірақ бұрын облыстық экология департаментінде жасағанымда ауаның ластануына кімді кінәларымызды білмейтінбіз. Себебі соңғы үш-төрт жыл көлемінде ғана бұл мәселе зерттеле бастаған болатын. Зерттеудің нәтижесі міне белгілі боп отыр. Енді нақты іс-шаралар жасауға мүмкіндік бар»
— Ал Атырау халқы бір күнде оянбай қалу қаупі бар ма?
«Жоқ, құдай сақтасын! Ондай қауіп болуы мүмкін емес. Бірақ дәл қазіргі ахуал шынымен қауіпті. Бірақ бірден әсер етпейді. Ептеп еніп, жайлап алатын болса, жылдар өте келе түрлі ісік, құрт аурулары секілді індеттер жайлауы мүмкін»

Зауыттарды шарлап болғасын, кейін қайтпақ болғанда, атасына рахмет, мені тасып жүрген досым Еркебұлан бір жерді көрсетпекші болып қара жолға түсіп берді.
Салып ұрып, қала сыртындағы қоқыс төгетін жерге келдік. Қала сырты деп айтылғанмен, әлгі зауыттардың маңында, қаладан екі-ақ шақырым қашықтықта орналасқан. Ондағы ахуалды көргенде жағамды ұстадым.

Құдды арнайы целлофан-пакет алқабы сияқты



Арасында бір бомж керекке жарарлық бірдеңе іздеп жүр екен…

ҚазТрансОйл-дың артқы жағынан көрініс

Бұны бір көргенде арнайы әлеміштеп-әдемілеген қорған деп ойлап қалуға да болады. Бірақ…


Жақсы емес…

Әрине, экологтардың зауыттар туралы дабыл қағуын жалған деп айтпақ ойым жоқ. Дегенмен мына соңғы суреттерге қарап, кәсіпорындарсыз да ауаның ластануына өзіміз үлес қосып жатқандаймыз. Мына полиэтилен пакеттер шірімейді. Әрі жердің де ластануына себепкер. Одан қалса, қоқысты өртегенде шыққан түтіні қаланы алып кететіні тағы бар.
Жалпы кәсіпорындармен қатар, Атырау тұрғындары өз-өздеріне жасасаған қысастық жасап отырған сияқты. Оған үйге қайтып келе жатып, қаланың ортасындағы мына бір көзім түскен көрініс дәлел бола алады)

Сұрақтарға медицина ғылымдарының кандидаты, «Уро-мед» медициналық орталығының уролог-сексопатолог дәрігері Сұлтанбеков Қасымхан Әділханұлы жауап берді.
Youtubeтің репутациясын қалыптастырмаған қолданушыға белгілеген лимитіне байланысты видеосұхбат үшке бөлінді. Видеолар монтаждалдалмады. Қаз-қалпында…

Урологқа төмендегі сұрақтар қойылды:
1. Еркектердің жыныс аурулары дегеніміз не? Бұған қандай ауру түрлері жатады? Бұл ауру түрлері адамда қалай пайда болады? Қандай жолдармен жұғады?
3. Белсіздік пен бедеулік дегендер екі түрлі ұғым ба? Айырмашылығы неде? Осы сөздің қайсысы ер және әйел адамға қатысты қолданады?
4. Еш ауру белгілері байқалмаса да өз денінің саулығы үшін жыныс ауруларының түрлеріне алдын-ала тексерілу қалай жүргізіледі? Жалпы диагностикаға не кіреді?
5. Сосын көп инфекциялар анализ тапсырғанда, неге екені белгісіз, еркектерде көрінбейді, бірақ әйелдерде көрініп тұрады. Бұған не себеп? Әйелдердің иммунитеті төмен болғандықтан ба?
6. Спермограмма деген не нәрсе? Оның қорытындысы аналық жұмыртқа жасушасының ұрықтануына қаншалықты әсер етеді?
7. Кеш үйлену зиян ба? Жыныстық қатынасқа түспей, девственник болып жүрудің денсаулыққа залалы қандай? Тұрақты секске түсу уақыты неше жастан басталады? Сосын ерте жастан бастап жыныстық қатынасқа түсудің денсаулыққа кері әсері бар ма? Аптасына неше рет жыныстық қатынасқа түсу қалыпты болып саналады?

Еркектің жыныс аурулары. Урологпен әңгіме. I

8. Еркек қуатын арттыратын, немесе эрекцияны ұзаққа созатын дәрілердің денсаулыққа әсері қалай? Бұл дәрілер зиянды және зиянды емес болып бөлінеді ме? Олар қалай аталады? Мұндай дәрілерді таңдағанда нені ескеру қажет?
8. Халық емдерін жасап жататындар болады ғой. Мысалы, иппотерапия. Жылқыны салт мініп, емделу. Жылқының үстіне жайдақ мініп жүрсе, еркек қуатын арттырады дейді. Бұл қаншалықты рас? Жылқыға жайдақ мінсе, «массаж простаты» болады дейтіндер де бар? Бұл дұрыс па?
9. Төсекте тез бітіріп қоймай, түрлі амалдар жасап, соза түскісі келетіндер болады? Мұның ер адам денсаулығына зияны қандай? Кейде еркек тез бітірмес үшін амалдайды? Сперманың шығып кетпеуіне қарекет жасайды? Соның денсаулыққа, партнершаға кері әсері бар ма?
10. Минет арқылы инфекция жұғады ма? Оралды секс кезінде еркектің жыныстық мүшесіне инфекция берілуі мүмкін бе? Және керісінше, еркектің жыныстық мүшесінен ауыз қуысы арқылы әйелдің денсаулығына қандай да бір ауру беріледі ме?
11. Аналды секстің еркек пен әйел денсаулығына зияны бар ма?
12. Сұрақ-жауап.кз деген сайт бар. Сұрақ қойылады, сәйкесінше жауап беріледі. Жауап болмауы да мүмкін. Сонда мына бір сұрақ қойылған екен. Көп қаралған сұрақтардың бірі, демек көпшілікті мазаландырған сұрақ. Былай дейді: Ер адамдардың жыныс мүшесінен ірің ақса, ол қандай ауру, оны қалай емдейді? Не істеу керек?

Еркектің жыныс аурулары. Урологпен әңгіме. II

10. Ақылы секс қызметін пайдаланғанда нені есте ұстаған жөн? Яғни, жезөкшеге барғанда неден сақтану қажет? Неге мән беру керек? Презерватив таңдағанда бастысы не? Секс кезінде презерватив жыртылған болса, жыртылғаны белгілі болса, онда сол уақытта не амал жасауға болады?
13. Соңғы үш-төрт жыл ішіндегі статистика ерлердің арасында урологиялық-андрологиялық аурулардың кеңінен таралып отырғанын көрсетті? Бұған не себеп?
14. Тамақтану сапасы да еркек қуаттылығына қаншалықты әсер етеді? Қуаты қайтып қалмас үшін не жеп, не ішу керек?
15. Ер адам алдын-ала тексеруден өту үшін, мысалы осы Уро-медке келетін болса, қалтасында қанша ақшасы болуы керек? Алдын-ала тексерудің құны шамамен неше теңге болады? Тексеру қалай жүргізіледі? Неден басталады? Немен аяқталады? Сіздердің орталықтарыңызда қандай жеңілдіктер қарастырылған? «Еркек денсаулығы» атты кешенді тексерудің ақысы қанша?

Еркектің жыныс аурулары. Урологпен әңгіме. III

Сонымен, бұл видеосұхбатты жасаудағы мақсат не еді? Біріншіден, ер адамдарды ауруын асқындырып алғанша жүре бермей, денсаулығында ешбір сырқат белгілері байқалмаса да, аурудың алдын алу үшін дәрігерге қаралуға шақыру. Екіншіден, уро-андрологиялық ауру түрлерінің барлығында клиникалық белгілер болмайтындықтан, жасырын дамып келе жатқан дерттерді анықтау үшін сәйкес анализдерді тапсыруға тарту. Үшіншіден, ер адамның жұмыстағы, күнделікті жүріп-тұрудағы ширақтығы, еңбек өнімділігі оның сексуалды белсенділігімен тікелей байланысты деген теория — ғылыми ортада қалтқысыз шындық ретінде расталмаса да, түрлі тәжірибелер арқылы дұрыс екендігі айтылып жүр. Ер адамдардың жыныстық қатынасқа жарамай қалуы да олардың еңсесін түсіреді делінеді. Отбасының шырқы бұзылатыны кәдік. Осы себепті де уролог-андролог дәрігерге қаралудың жөн екендігін ұғындыру. Төртіншіден, секс мәдениеті, жыныстық қатынас гигиенасы секілді тақырыптар төңірегінде маманның айтарын көпшілікке жеткізу.

Қазтагта жарияланған мына мәлімдеме ерлер денсаулығына қатысты жағдайдың расында да күрделі екендігін көрсетеді:

Қазақстанда ер адамдардың тек 10 пайызы ғана өз еркімен уролог-дәрігерлерге көрінеді.
Бұл ҚР бас урологы, Жарбосынов атындағы ғылыми урологиялық орталығының бас директоры Мырзакәрім Алшынбаев айтты. ҚазТАГ.
«Ер адамдардың тек 10 пайызы ғана өз еркімен келіп дәрігерлерге көрінеді. Әйелдері қолдарынан жетектеп әкеліп жататын жайттар да жиі кездеседі. Бірде біреуі маған қабылдауға келді де, былай деді: «Мінеки, оның талдамалары, өтінемін, ем жазып беріңізші». Ер адамдардың психологиясын өзгертпейінше, жақсаруымыз екіталай. Әйел адамдар гинекологқа жылына екі рет барады ғой, ұялмайды, және дұрыс жасайды. Ал ер адам урологқа қаралса болды, бәрі бітті – ол әтек. Осы жаман. Дер кезінде дәрігерге көрінгеннен өмір сапасы айтарлықтай жақсарған болар еді. Ер адам қаншалықты сау болса, отбасы да соншалықты бақытты», – деді ол мәслихатында.
Ол былтырорталықта өткен «Ер адам денсаулығы күндері» жобасының аясында 16 қалада 4 мың ер адам және ер балалардың тексерілгенін айтты. Уроандрологиялық патология ер адамдар мен ер балалардың 83,3 пайызынан анықталған.
«Мына сандарға мән беріп қараңыздаршы! Қазақстанда ер адамдардың репродуктив денсаулығын сақтау бойынша мақсатты саясат жоқ. Биыл Шымкентте, Ақтөбеде, Өскеменде, Қарағанды мен Алматыда «Ер адамның денсаулық мектебі» өткізілді, болғаны осы. Оның үстіне екі-үш күн ішінде ғана. Бұл тым аз. Ерлерді сақтау үшін әр жерде ер адам денсаулығы орталықтарын ұйымдастыру керек, және олар жүйелі негізде жұмыс жасаулары қажет», — деді М. Алшынбаев.
Ол соңғы 4 жылда 12 мыңдай әйел адамнан сұралым алынғанын және олардың тең жартысының өз серіктестеріне көңілдері толмайтындығы анықталғанын хабарлады.«Әйелдердің 44 пайызы секспен айына бір рет айналысады. Бұл көршісі іссапарда болғанның өзінде. Міне, сіз күлесіз, ал бұл мүлде күлкілі емес. Бұл – апат», — деп мәлімдеді М. Алшынбаев.

Видеоблогта жарнамалау элементтерін пайдаландым. Қалай болғанын…
Урологтың видеосұхбатқа келісуі — сол медицианалық орталық атауының видеоблогта бірнеше рет айтылу, осы жазбада мекенжайы мен телефон номері жазылу ақысы ретінде есептелді.

«Уро-мед» медициналық орталығының мекенжайы: Шымкент қаласы, Төле би көшесі, 22а үй («Акбар» аялдамасы) тел: 8(7252)55-06-10

превьюдағы суреттің мекені

Жекпе-жек 13 секундқа созылуы керек: 2 секунд қарсыласыңа жақындауға, 1 секунд соққы жұмсауға, 10 секунд төрешінің санағына кетеді © Майк Тайсон

Біздің ауылымызда осы сөздің иесі Тайсон секілді боксшы боламын дейтін балалар мен жасөспірімдердің қарасы көп. Бұл жеткіншктері тәрбиелеу үшін, спортқа деген алғашқы қадамын бастыру үшін, қызығушылығы мен ынтасын ояту үшін спорт мектебінің орны орасан. Осы аптаның денсаулық тақырыбын осы бокспен байланыстырып көруге тырыстым.

Тақтайының бір шетін бассаң екінші жағы шиқылдай көтерілетін дәліздің іші алакөлеңке. Қырық жамау мәсісін сүйрете басқан шал шеткі есіктің тұтқа орнына іле салған жібін сенімсіздеу тартты. Өзінің қаншалықты қиналғанын әлемге жар сала бажылдаған есік жартылай ғана ашылды. Бір жөтеліп алған шал сырқатқа көңілді көрінгісі келді ме, еңсесін тіктей кірді. Ескі төсекте ауыр дем алып жатқан адам қаракөлеңке жерде қартамыс көрінгенімен бажайлай қарасаң жас екенін білуге болар еді. Бірақ сырқат самайына ақ кіргізіп, маңдайында жазылмас екі сызық әжім пайда болған.
— Қалайсың балам?
— Шүкір…
Булыға ұзақ жөтелген жігіттің беті алаулап тұр.
— Қызуың көтеріліп тұр ма?
Шал кәртамыс алақанын екі сызықтың үстіне басты.
— Соңғы апта 182 ге дейін барды…
— Доғдырлар не дейді?
— Тұрақталады дейді. Сенімсіздеумін. Бір ай бұрын да солай айтып еді…
Көңіл сұрай келген адамның жазылмаған миссиясы сырқаттың көңілін аулау керек екенін білсе де шал жұбатар ештеңе айтпады. Үнсіздік созыла түсті. Шалдың күрсінді. Әкелген хабарын қалай жеткізерін білмей қипақтап отыр. Оны өзінше түсінген жігіт тістене сөйледі.
— Менің өмір сүргім келеді. Жиырмадан енді астым ғой. Даналардың өсиетін жеткізетін бейнемнен айырды. Алақан жайып қалдым. Қызуым да үнемі көтеріліп, түсіп мазам қашып кетті. Бірақ әлі тірімін ғой?! Уайымдамаңыз, мен әлі-ақ жазылып шығамын…
Көп сөйлеп қойып алқынған жігіт демігіп тоқтады. Шал тіктеле тыңдап отыр екен. Жүзінде "Қарағым, сені менен басқа кім түсінсін" деген аяныш сезімі жазылып тұр. Бірдеңе демекке аузын аша бергенде бажылдақ есік топсасынан жұлынып кетердей оқыс ашылды. Көзілдірік киген қасқабас дәрігер екен. Сөйлей кірді.
— Сіз, аташка ренжімеңіз! Сырқаттың қызуы көтерілгенін өзім таңертең білдім. Ұйықтап жатқанмын. Екі жүзден асып кеткен екен, қазір дұрысталды!
«Мына екеуі мені тыңдап отыр ма?» дегендей көзілдірігін түсіре қараған қасқабас монологын ары жалғап кетті.
— Ақсақал, Сіз уайымдамаңыз! Жаңа ғана узидан келемін. Жақында қызды боласыз! Өкіл әкесі есімін Алтын деп қойыңдар дейді. Теңгеңіз, енді аман болсақ емдеп шығарамыз әлі!
Талай жылдар аңсаған қызы, алтын қызы дүниеге келер уақыт жақын екенін естіген шалдың күңгірт көзі жарқ ете қалды. Бір сөзден палата ішіндегі ауа райы өзгеріп сала бергенін сезген Теңге күбірлеп, тілін кәлимаға келтіріп жатқан еді…

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ!
Бұл жазбада психикаға әсер етуі мүмкін материалдар қолданылды.
_____________________________________________________________________

Дәріханаға кірсең, көз сүрінеді. Сөре жағалап тұрған препараттардың кейбірін жарнамадан білеміз, кейбірін танысымыздан естідік. Құрамы қандай, пайдасы бар ма, оны ойлап жатқанымыз шамалы. Біреулер дәрі ішіп, сырқатына сырқат жамады, кейбіреулер тіпті о дүниеге аттанып кете барды. Сонда, біз өзі не ішіп жүрміз?

Дәрінің бәрі ем емес
Ақтөбеде иммунитет көтереміз деп «система» салдырған үш әйел бақилық болды. Олардың қаза тапқаны бұлтартпас факт, бірақ, неден өлгені әлі нақтыланған жоқ. Дәрігерлер көз жұмған үшеудің де түрлі созылмалы сырқаттары болғанын айтады. Кім білсін, мүмкін, бұл да бір себеп шығар.

Гәп басқада. Бұл вакцинация кесірінен туған алғашқы дау емес. Өткен жылы ғана Павлодарда жатыр мойны ісігіне қарсы егілген екі жасөспірім қыздың жаханнамға аттанып кете жаздағаны белгілі.

2003-2004 жылдардағы БЦЖ вакцинасы тудырған дүрбелеңді қазір зардап шеккендерден басқа ешкім есіне де алмайтын болды. Әйтпесе, сапасыз дәрінің кесірінен мыңнан (!) астам нәрестенің қолтықасты бездері шошынып, ақыры ота жасап, алып тастауға тура келді. Сол кезде Денсаулық сақтау министрлігін басқарған қазіргі Қаржы министргі Ерболат Досаев отставкаға кетті демесеңіз, ешкім шындап жазаланған да жоқ. Жазаласа да, иммунитетінің бір қорғаныс қабатынан айрылған сәбилерге одан бәрібір пайда жоқ.

Сақтансаң сақтайды

Тәртіп бойынша Қазақстанға әкелінген кез-келген препарат «Дәрілік құралдар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина техникасын сараптау» Ұлттық орталығында тексерілуі тиіс. Бірақ тәжірибе көрсетіп отырғандай бұл жеткіліксіз. Өткені заңның да осал тұстары толып жатыр. Мәселен, жарамдылық мерзімінің 70-80 пайызы өтіп кеткен дәрілер Еуропа елдерінде айналымнан шығарылады. Ал, бізде олар емін-еркін сатыла береді. Оның үстіне кез-келген тексерісті айналып өтіп жатқан дәрілер де бар. Тек былтыр елімізде заңсыз айналымда жүрген он препарат тәркіленіп, бірнеше фармацевтикалық компания жабылды.

Биыл Денсаулық сақтау министрлігі GNP (Good Manufacturing Practice for Medicinal Products) халықаралық стандарттарына көшті. Бұл жүйе дәріні дайындалу барысынан бастап қадағалауды ұсынады. Оған мүше елдердің бәрі өзінде шығарылатын препараттың сапасына жауапты. Демек, оқыс жағдай бола қалса, құрығанда кімнен жауап сұрайтынымызды білетін боламыз.

Қазір Қазақстанда ресми түрде тіркелген 7 174 препарат бар. Оның 85 пайызы импорт. Жоспар бойынша биыл өз өніміміз нарықты 50 пайызға қамтамасыз етуі тиіс. Алайда, мұның ауылы алыс. Ең басты проблеманың бірі — халық елімізде жасалған дәріге сенбейді. Шымкент зауытының парацетамолы мен француздардың долифранының құрамы бірме-бір болса да, шетелдік таңдалады.

Ем төркіні — сенім

Қазақстандық дәрінің сапасыздығына құлай сенетініміз соншалық, шынымен әсері жоқтай көрінеді. Медицинада плацебо деген термин бар. Өтірік дәрі деген мағына береді. Көбіне бұл препараттар кәдімгі лактозадан жасалады. Алайда оның дәрі екеніне иланған пациенттер шынымен жазылып кетіп жатады.

Жуырда дәрігер ағам өз басынан өткен оқиғаны айтып берді. Қауіпті сырқаты болмаса да, бір кемпір күн сайын ауруханаға келіп, мазасын алған екен. Келесі бір келгенінде оған «Aqua distillata, 400 ml. Күніге үш рет жиырма тамшыдан таза суға қосып, екі апта бойы ішу керек», деп рецепт жазып берген. Тура он төрт күннен кейін әлгі кемпір құлан-таза айыққанын айтып, дәрігерге алғысын жаудыра келіпті.

Қазіргі күні плацебо тіпті хирургияда да қолданылады. Пациенттің денесі кесіледі де, қайтадан тігіле қояды. Бірақ, операция жасалғанына кәміл сенген науқас шын жеңілдеп қалады.

Демек, ауырған адам алдымен жазылатынына сенуі керек. Емшіге барса да, дәрі ішсе де, молдаға оқытса да, ең бастысы — сенім. Алайда, сенім де сапасыз дәріден құтқармайтынын мақаланың басындағы мысалдардан көрдік. Сондықтан, күмәніңіз болса, қолыңыздағы препаратты www.druginfo.kz/ сайтында тексеріп алған абзал. Дегенмен, ең дұрысы — ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол іздеу. Сау болыңыз.

Мына ғимараттың ішінде қанша жүректің тағдыры шешіліп жатыр десеңізші… Кей жүректің соғуы дәріге, кейбірінікі аппаратқа, кейбірінікі қуат көзіне байланысты. Біреудің жүрегі арылы өмір сүріп жатқан жандар да бар. Иә, біреудің жүрегі екінші жанның кеудесінде дүрсіл қағуда.

Жәнібек Успанов 1974 жылы Қостанай облысында дүниеге келген. 2012 жылы Астана қаласындағы Ұлттық ғы­лыми кардиохирургия орталы­ғындажүрегіне трансплантация жасалды. Яғни, 46 жасында инсульт алып, дүниеден озған Галинаның жүрегін Жәнібектің жүрегімен алмастырды.

Жәнібек — елімізде ең алғаш рет жүрек трансплантациясын жасатқан пациент.

Кеудесінде орыс әйелінің жүрегі соғып тұрған қазақ жігіті қайта оралған өмірі туралы әңгімелеп берді.



— Ауылда өскен баламын, ауылда денсаулыққа көп назар аудара бермейміз. Әскерде ревматизммен ауырып қалдым. Ол кезде 19 жаста едім. 2005 жылдан бастап жүректе ақау бар екені анықталды. Жарты жыл сайын Астанаға келіп тексеріліп, керекті дәрілерді алып тұрдым. Үнемі дәрі ішіп жүретін ем, 2008 жылы аузымнан қан кетіп, жансақтау бөліміне түстім. Жүректе артерия жарылып кетіпті. Астанаға қайта келгенімде бұл ауру жазылмайтынын, мені құтқаратын жалғыз жол — жүрек ауыстыру екенін айтты. Ол кезде еліміздегі трансплантация туралы ойламайтын да едік.
Өзіме сыздап ауырғаны білінбегенмен, ісініп жүретінмін. Жүрек ұлғайып-ұлғайып, бір күні жарылып кетуі мүмкін.
Кейін кезекті тексерілуге келгенде осы орталықтың ашылғанын, мұнда жүрек ауыстыратынын айтты. Келдім. Тексеруден өттім. Ота жасауды ұсынды.
Адамда таңдау қалмай, ең соңғы жол осы ғана екенін білгенде ойланбайды да екен. Бірден келістім.



Әйелімнің аяғы ауыр еді. «Дүниеге келетін баламды көруім керек, оны өсіруім, бағуым керек. Менің балам кімге керек болады,» деген мақсатпен ота жасауға келістім, сол мақсат үшін өліммен күрестім.



Ота 5 сағатқа созылды. Оянғанымда бірден ет қосып қуырған картоп сұраппын, менің есімде жоқ.
Жүрегімнің кеудемнен шығып кетердей қатты соғып тұрғанын сездім. Оған дейін дүрсілі мүлде сезілмеуші еді. Бірдеңеден қатты қорқып не толқып тұрғандай, жүрегім кеудемнен шығып кетердей сезімде болдым. Сау жүректің соғуын ұмыта бастаған екем.



Операциядан кейін қайта өмірге келгеніме қуандым ба екен, білмеймін, көңілшек боп кеттім. Тамағыма өксік тығылады да қалады. Жылай бергің келеді.
Әкем екі жасымда қайтыс болған еді. Анам 37 жасында 8 баламен жесір қалған. Маған операция жасалғанын білместен үш жыл бұрын ол да қайтып кетті. Сол есіме түсіп, көп жыладым.
Маған жүрегін орнатқан Галинаның баласы Игорь да 22 жасында жетім боп қалды ғой. Соны да ойлап жылайтынмын. Көп жыладым.

Игорьмен алғаш рет кездескен кезімде тіпті сөйлей алмадым. Жасым тиылмады.
Онымен қазір жиі кездесіп тұрамын, досым сияқты боп кетті. Ол болмағанда мен қазір тірі болмас па едім. Сондықтан менің Игорьға деген құрметім шексіз.



Маған операция жасалып біткен соң үш аптадан кейін Махаббат есімді қызым дүниеге келді. Махаббатым — менің құтқарушым, стимулым. Балам бәрімен соңына дейін күресуге басты себеп болды.



Жүрегімді бес жылға дейін бақылауда ұстайды. Бес жылдан кейін жүрек жиырылып, өздігінен соғатын болады. Ал, қазір тек дәрі-дәрмектің арқасында жұмыс істеп тұр. Қазір менде мүлде иммунитет жоқ. Маған қарап түшкірсеңіз, мен бірден ұшып түсем, өте-өте тез ауырып қаламын. Үнемі қолымды жуып, бетіме маска тағып жүремін. Адам көп жерге бармауға тырысамын. Егер ауыра қалсам, ол ағзамда өте тез таралып, ең асқынған түріне бірден апарады.
Қазір маған жүгіруге, секіруге, ауыр көтеруге болмайды. Бес килодан артық көтерме деген еді, мен ештеңеге қарамастан баламды көтеремін. Қызым күннен-күнге өсіп жатыр, қазір 13 келідей боп қалады-ау.
Спортпен айналыспаймын. Кабинеттегі велотренажермен кейде жаттығып тұрам.



Қазір екі айда бір тексеріліп тұрамын. Жағдайым жақсы. Осы орталықта жұмыс істеймін. «Нұрлы қоғам» атты қоғамдық бірлестік құрдық. Ота жасалғанға дейін пациенттердің құжаттарын түгелдеп, оларға психологиялық кеңестер беремін. Емделу барысында өз басымнан өткен тәжірбиелермен бөлісемін.



Отбасымды да осында көшіріп әкелдім. Ауылдағы үйімді, көлігімді сатып, осы жақтан баспана алдым. Баспана деген аты ғана болмаса, жертөлеге ұқсас бір бөлме ғана, үйдің ең астыңғы қабатында орналасқан. Амал жоқ, күн көріп жатырмыз.
Басында бар ақшамды жиып, құрылыс компанияларына, банктерге дені дұрыс үй алғым кеп хабарласқанмын. Олар жандарына да жолатпады. Мүгедек адамға кім несие не ипотека берсін. Көмектеседі-ау деген жердің бәріне бардым, хабарластым, нәтиже болмады. Қазір осында жұмыс істеймін, алатын пенсиям бар, амалдап күн көріп жатырмыз. Әйелім әзірге жұмыссыз, баламен отыр. Қысқасы, маған осы орталықтан басқа ешкім көмектеспеді де, осы орталықтан басқа ешкімге керек те емеспін.



Еркектің тағдыры әйеліне тікелей байланысты, тіпті, аурудан жазылуың да. Күйеуі ауырды деп, тастап кетіп жатқан әйелдер қаншама. Операциядан кейін де қанша күтім керек, одан кейін адамның мінез-құлқы да өзгеріп кетеді.
Операциядан кейін «анау жоқ, мынау жоқ» дегенді, майда-шүйдеге ашулануды доғардым. Олардың бәрі түкке тұрғысыз нәрсе екен ғой. Адамдар көп ренжиді, өзім де солай едім. Тез өкпелеп, кек қайтарғым кеп тұратын. Жүрегіңде кек пен наланы арқалап жүресің, ауруым содан болды деп ойлаймын.



Операция қалай болар екен деп қатты ойландым. Ауылдың ақсақалдарын, ағайындарды жинап алып, мал сойып, құран оқытып келгем. Енді бәрі сәтті өтті. Қазір көбісі айтады: — "саған жоғары жақтан аванс қылып екінші өмір беріп отыр, енді намазға жығыл," — деп. Мен намазды сән үшін не мақтан үшін оқығым келмейді, оған үлкен дайындық керек. Ешкімге жамандық жасамасам болды.



Жоғары білімім жоқ, ауылда көлік жүргізгем. Қазір психология мамандығын алып жатырмын. Бірінші курсымда оқуымның ақшасын жақсы адамдар төлеп берген. Ендігі жылғысын көрерміз, бұйырғаны болар.
Кітап жазуды ойлап жүрмін. Жүрегімнің иесі суретші болған, бірақ, мен сурет сала алмаймын. Тіпті, қызымның куәлігіне толтыру керек арызды жаза алмай қалдым. Сол жердегілер ауруымды қайдан білсін, «бланктардың бәрін құрттың» деп айқайлаған.



Кеудемде орыстың жүрегі соғып тұр, бірақ, мен — әлі де қазақпын. Жүрек деген — бұлшықет қана. «Донор — орыс» деген соң отаға дейін де, отадан кейін де дінім туралы көп ойландым. Діни сауаты бар адамнан сұраған едім, мұсылман боп қалатынымды айтты.

Жүрегім тоқтап қалады деп қорықпаймын. Бұл біреудің жүрегі екенін де ұмытқам. Ештеңе ойламауға тырысамын. Менің қолымнан келетіннің бәрін жасадым, ендігісі «жоғары» жаққа аян.



Интернеттен жаңалықтарды оқып, өзіме қажетті ақпараттарды алып отырамын. Бірақ, қазақ сайттарын оқымайды екем. Әлеуметтік желіден Фейсбук пен Одноклассникида отырамын.



Сөз соңында айтарым, адам алдында не боларын білмейді. Бірдеңе бола қалса, донор болып, біреудің өмірін сақтауға көмектессе екен. Ол үшін қазір-ақ келісім беріп қоюға болады. Бізде ағзасы өзіне сай келетін донорды күтіп жатқан пациенттер өте көп. Олар қазір аппараттың көмегімен ғана өмір сүруде, оңай емес. Біреудің өмірі сізге байланысты болуы мүмкін...

Соңғы жылдары стрип-пластика (ағылш. Strip – «шешіну», plasty – «пластика») нәзік жандылар қауымы арасында кең таралған спорт түріне айналды. Кез-келген қаланың би клубтарында, спорт сарайларында міндетті түрде оған арналған зал мен жаттығу кестесін табасыз. Бағасы шамамен айына 8-12 мың теңгені құрайды.
Стрип-пластиканың тарихы Ежелгі Шығыстан бастау алады. Көптеген тарихи деректер шығыс матриархат мәдениетінде бөксені толқындата айналдыру қимылы бастапқыда ер адамдарды қызықтыру үшін жасалмағандығын растайды. Ол ең алдымен әйелдің бала туу мүшелерінің тонусын сақтау арқылы дүниеге дені сау ұрпақ әкелуіне арналған. Қазір де бұл би өзінің бастапқы міндетін толықтай сақтаған. Жалпы, аты бір қарағанда «ұятсыздау» көрінгенімен, заты оның этимологиясынан әлдеқайда алыс жатыр. Стрип-пластиканың кәнігі стриптизден басты айырмашылығы – би барысында шешіну міндет емес, сонымен қатар киілетін киімнің талғаммен таңдалуы, би қимылдарының ырғақты, көзқарастың жұмбақ болуы.

Осыдан бір жарым жыл бұрын құрбыларыма еріп бидің осынау бір түріне жазылғанымда менің, әрине, денсаулық туралы ойлай қойғаным шамалы. Еу, еу, азғын қиялдарыңды бір шетке ысыра тұрғандарың жөн: менің мақсатым жай ғана артық салмақтан арылу болатын. Жалығып тастап кетпей ұзағынан айналысуымның себебі – бидегі жаттығулар мен қимылдардың сан алуандығы. Белгіленген 1 сағаттың алғашқы жартысы сергіту, жекелеген қимылдар мен созу жаттығуларына арналса, келесі жартысы би үйренуге жұмсалады. Енді осы спортпен шұғылдану кезінде өз бойымнан байқалған өзгерістермен бөліскім келіп отыр.

Салмақтың азаюы
Бірден салмақ тастай қоймайсың әрине. Өзім, мысалы, бастапқы жарты жылда небәрі 1-2 кг айырмашылық байқадым. Тек күзге қарай тұп-тура 5 кг тастадым. Бірақ бұл аса маңызды емес.


Бұлшық еттің қатаюы
Таразы тіліндегі нәтиже аса көңіл қуантпағанмен, алғашқы айларда-ақ тартылып, жинақылана бастағанымды өзім байқадым. Киім де бұрынғыдан жақсырақ жарасатын болып қалды. Сөйтсем, босаң тартқан бұлшық ет қатайып, тығыздала түседі екен. Ал бастысы масса емес, көлем екені қыздар қауымына бесенеден белгілі.

Иілгіштіктің артуы
Студенттік кездің дене шынықтыру сабағы аяқталғаннан бері жүктеме көрмеген денем кәдімгідей қатып қалыпты. Масқара десеңші, алғашқыда биді былай қоя тұрып, тізе бүкпей еңкейгенде қолымды жерге әрең тигізетінмін. Кейін сіресіп қалған арқам қимылға келіп, жаттықтырушыдан мақтау сөздер ести бастадым тіпті. Бірақ шпагат деген бәлеге отыра алмаймын әлі күнге дейін, тіпті соған онша тырыспайтын да сияқтымын. Әйтпесе, менімен бірге келген Бану шпагатқа еш қиындықсыз-ақ отырып жүр ғой.


Иммунитеттің жоғарылауы
Кез-келген би секілді стрип-пластика да жүрек пен қан тамырлары жұмысын жақсартып, қан қысымын қалыпқа келтіруге ықпал етеді. Мен енді үйдің 9-қабатына ентікпей, бір деммен жаяу көтерілетін болдым. Тағы байқағаным, иммунитетім жоғарылады: тұмау тигізіп ауыруды сиреттім.

Көтеріңкі көңіл-күй
Стрип-пластикамен айналысу бақыт гормондарының түзілуіне көмектеседі, эндорфиндер қанға түсіп, көңіл-күй көтеріле бастайды, маусымдық күйзеліс деген атымен жойылады-мыс. Өз басым күйзеліске аса бой алдыратын адам емеспін, әйтсе де, жалпы сымбатыңның жақсарғанын сезінудің өзі мәз қылады емес пе? Жаттығу залынан шып-шып терлеп, құрыс-тырысың жазылып, денеңді тәтті шаршау меңдеп шығудың кайфын айтпай-ақ қояйын.


Комплекстерден арылу
Иә, иә, жан дүниеңнен ойып тұрып орын алатын жасырын/ашық комплекстерден құтылудың тамаша жолы бұл. Стрип-пластика менің өзгеруіме, ашылуыма (әлбетте, шектен шықпай) және өзімді тартымдырақ сезінуіме септігін тигізді. Айналамдағы адамдардан «өзгеріпсің» сынды сөздер мен комплименттер, «қандай диета ұстадың?» тектес сұрақтар көзге көрінетін нәтиженің болғанын растай түсті. Әлеуметтік желілердегі өзімнің спортқа дейінгі және кейінгі фотоларымды шолып шықтым, сіздер де көріңіздер,
дейін:

және кейін:

***
Денсаулық-зор байлық. Осындай ұран іспеттес, нақыл деуге де келетін мәтелді денсаулық мекемелерінен жиі көремін. Кейде осыған қарап отырып «Зор байлық-денсаулық» деп жазса не болар еді деген сынды ойға шомамын…
***
Бұл денсаулық дегеніңіз адамзатқа Құдайдан берілетін сый секілді. Сый деген әркімге беріле бермейді ғой. Денсаулық та дәл солай. Қанша жерден күтінсең де ауыруға шалдыға беретін кездер болады. Қарапайым ғана мысалдар келтіре кетсем.
Біздің үйдің балалары қыста далаға шыққанда жемпірдің сыртынан свитір қабаттап, қалың пәлтесін киіп, мойнына шарпы орап, киіз ұлтарақ салынған етіктерін аяғына іліп, буынып-түйініп шана тебуге шығады. Көрші үйдің балалары күзгі күртемен, жеңіл – желпі киіммен қалай болса солай шыға салады. Біздің үйдің ең кішкентай баласы астына көрпе төселген, одеялмен қымталған шанада отырады. Көрші үйдің сол шамалас баласы астына сабан төселген боқ шығаратын кәритада жатады. Ертеңіне, тымауратып, суық тиіп, сабаққа бармай қалатын біздің үйдің балалары. Ауырмайсың деп тұмшалай беруге де, өбектей беруге де болмайтын шығар. Бірақ, дәл ана балалар секілді жеңіл –желпі киініп шығып, ауырып қалып жататын да сол баяғы біздің үйдің балалары.
***
Біздің ауылда Тайкен деген азамат болды. Мен ес білгелі жалғызбасты. Тайкеннің отбасысы болған еді деген әңгімені естімеппін және ол жағына бала болған соң ба бас ауыртпаған екенмін. Сол Тайкен тереңдігі 3-4 метр болатын құдықтарды жалғыз өзі бір күнде қазып тастайтын. Біз ол кісіні күші қайта бастаған кезде көргенбіз. Құдықтың түбінде тұрып, дымқыл сазды құдықтың ауызынан ары 4-5 метр жерге лақтыратын жарықтық. «Денсаулығы бар кезде Тәйкендерің бұндай саздарды 10-12 метрге лақтырушы еді. Қартайыпты.» деп үлкендер бас шайқап отырушы еді. Денсаулығы қайтқандағы түрі қылшылдап тұрған жігіттерді жолға қалдырып кететін. Құдайдың сыйы емес деп көріңізші енді…

***
«Ақша болса болды, қалғанын сатып аламыз» деген қалжың-шыны аралас тіркесті жиі естіп қаламын. Бос сөз секілді. Рас, қатты ауырып жүрген, қымбат дәріге, қымбат отаға ақша таба алмай жүрген адамдарға солай болса солай шығар. Бірақ, жағдайлы адамдарға да медицинаның көмектеспей қалатын кездері көп. Менің атамның немере інісі ҰҚК ұзақ жылдар қызмет еткен болатын. Мен білетін шені полковник. Сол кісі зейнеткерлікке шыққан соң өзін-өзі керемет күтті. Оған дейін де күтініп жүрген адам деп естігенмін. Мен ол кісімен қызметінен кетер кезден бастап араласа бастадым. Қарағандыға оқуға келген кезімнен бастап дегенім дұрысырақ болар. Ия, сонымен, ол әкеміз өзін қатты күтетін. Тағамдарды талғап жейтін. Жылына екі-үш мәрте денсаулығын тексертіп отыратын. Шипажайларға бас сұғуды да ұмытпайтын. Өзі менің атамнан бір он жас шамасында кіші. Менің атам қайтыс болғаннан кейін үш айға жетер-жетпес уақытта ол кісі де кетті ғой…
***
Жұрттың күтініп жүрген қатындары бала туатын кезде түрлі аурулары шығып, ем қабылдап барып бала көтеріп жатады. Ақ қар, көк мұзды к*тімен ерітіп қайыр сұрап отыратын анабір халықтың қатындарына таң қаламын. Жылда бала туатын секілді өздері. Емшегінде бір бала, жетегінде жеті, етегінде екі бала. Әлде, ол балалар олардікі емес пе? Әй, сонда да денсаулықтары мықты әлгілердің…

Блогиада басталғалы көктеммен бірге Wordpress.com мен Kerekinfo блогтарына жан бітіп, блогшы қауым отауларына бас сұға бастапты. Біразына меймандап қайттым. Байқау серпін бергені көрініп-ақ тұр. Сапалы контент қалыптастыру мақсатында ұйымдастырылған байқаудың бастамасы жаман емес сияқты. Көршілес блогтардан байқағаным,Бүркіт досым өткен-кеткен көктемді түртіп өтіпті. Өркеннің отауында көктем әр қырынан өріліпті. Әйгерім қыз көктемге біраз фотоөнерін салыпты. Араларында ұнағаны Нұрбергеннің жазбасы. Оқып отырып, әр көктеміңді көз алдыңа тізбектейді екенсің. Кітап жазғым келіп кетті. Көктем жақсы ғой. Жаңару. Жандану. Биыл Астанаға көшіп келгелі екінші көктемімді, өмір ағысында 35-ші көктемімді қарсы алып отыр екенмін. Бұған да шүкір. Былтырғы жылы елордадағы көктемімді қалай өткізгенімнен нышан да қалмапты. Тегі, ойда қалатындай ештеңе болмаған сияқты. Ол жылғы қаһарлы қыс та еңсені басып тастады ғой. Артта қалған ел-жұртты да сағынасың… Сәуір айында Медет пен Клараның концертіне барып, шығыс өңірі туралы әнді естіп, бір сағынышымызды тарқатып едік. Ееее, өмір-ай десеңші! «Тірі адам тірлігін жалғастырады» демекші, бұл көктем де есіктен кіргенін байқамай қалыппын. Мен өз «көктемімді» сағынбағалы да, сезінбегелі де біраз уақыт өтіпті. Тек блогиададағы жазбаларды оқығанда ғана, осы бір маусымның адам баласына берері мол екені есіме түсті. Көктем! Қалқаман ақын айтқан «Қара жердің қайғысын сейілтетін...» көктем, Ақберен өрнектеген «Көктем, көктем… өзге көктем!.. жаңа дем…» көктем, Алмас Темірбай суреттеген «Әркімнің өзінің көктемі болатын...» көктем, Серікзат жырлаған «Тіршілік оянатын көктеме бұл...» көктем, Ербол Бейілхан жазған «Жаңартатын жандарды ертегі...» көктем, Толқын Қабылшаның қаламынан туған «Көктем сені күткен ем… дәрмені жоқ..» көктем… Қайсы бір күні Ұларбек ақынның «Түнгi ұйкымда тербеткен кiм, Сағыныш па, жаңбыр ма? Тым кешiккен бұл көктемнiң, Сертi бар ма тағдырға?» деген өлең жолдарын оқыдым. Ехх, біздің көктем биыл да кешігетін сияқты-ау… Жұмыста отырмын… Ой құшағында… Көктемнің құшағында…