Астана ең салауатты қалалардың бірі екенін тағы бір мәрте дәлелдеді. Бұл жолы №1 қалалық ауруханада Дүниежүзілік бронхиалды астмамен күрес күніне орайластырылған ашық есік күні өтті.

Пульмонологтар мен аллергологтар пациенттер мен тәуекел топқа жататын немесе бронхиалды астмадан қауіптенетін адамдарға тегін кеңестер берді. Мұндай шаралар бірінші рет емес, жыл сайын дәстүрлі түрде өткізіліп келеді. Жыл сайын демікпемен ауыратын қала тұрғындары дәрігерлерден ауру мен оны емдеу жолдары туралы қажетті ақпарат алады.



— Бұл шара арқылы халықтың барлық топтарын қамтуға тырысамыз, біздің басты міндетіміз – аурудың алдын алу. Кейбір пациенттерде бронхиалды астма емес, аллергиялық ауру немесе демікпеге ауысатын астма кездеседі. Сондықтан профилактика жүргізу керек. Мұнымен қоса, шара барысында науқастарға аталған ауруға шалдыққанда өзін-өзі қалай ұстану керегі туралы ақпарат беріледі. Негізінен, дәрігерге уақытылы жүгініп, барлық кеңестерді сақтаған жағдайда, астманы реттеуге болады, — деді Астана қаласының Салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығының директоры Ақмарал Құрманбаева.

Бүгін 80 жуық адам консультациялар мен жолдамалар алды, дәрігерлер көбінің емін түзетті.

— Мұндай іс-шараларды өткізу маңызды, өйткені, пациенттердің бәрі бірдей пульмонологқа бара бермейді. Тар шеңберлі мамандар барлық емханаларда бар деп айта алмаймын, әсіресе, пульмонология – бұл тапшы мамандық, Қазақстан бойынша мұндай дәрігерлердің саны 100 аспайды, — деді «Астана» медицина университеті пульмонология кафедрасының көмекшісі Әсия Тоқсарина.

Дәрігерлер бронхиалды астманың қазіргі заманғы диагностикалау және емдеу әдістері жайлы айтып берді, адамдарды дене шынықтырумен айналысуға, салауатты өмір салтын ұстануға және дұрыс тамақтануға шақырды.

Материал Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты astana.gov.kz деректері бойынша әзірленді.

Астанада тұрғын үйлердің аулаларын абаттандыру бойынша кешенді бағдарлама сәтті іске асуда. Былтырдғы жылдың өзінде 50 астам аула абаттандырылып, балалар ойыны, спортпен шығылдануға арналған құрылғылар орнатылды. Биыл Астананың 30 астам ауласы абаттандырылады деп хабарлайды Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты astana.gov.kz. Аталған бағдарлама аясында жол жабыны ауыстырылып, балалар ойын алаңдары мен спорт алаңдары, қоқыс жәшіктері орнатылады, көлік қоятын орындар жасалады.

Биыл «Сарыарқа» ауданында 19, «Есіл» ауданында 7 ауланы абаттандыру көзделген. «Алматы» ауданында көп қабатты тұрғын үй секторындағы 16 үйді қамтитын 10 аулада кешенді абаттандыру жұмыстары жүргізілмек. Атап айтқанда, 11 балалар ойын алаңы, 3 спорт және 5 гимнастика алаңы жасалады, 56 тренажер, 80 қоқыс жәшігі, 72 орындық орнатылып, 8 күрке, 8 кір жаятын орын дайындалады. Сонымен қатар, 12 801 шаршы м аумақта асфальтбетон жабыны жөнделеді, ал 4 465 шаршы м аумақта қайта төселеді.


Өткен жылдың қорытындысы бойынша Астанада абаттандыру бағдарламасы аясында 41 аула мен 12 аула аумағы абаттандырылды. Жөндеу жұмыстары аясында аулаларда қауіпсіз шағын архитектуралық пішіндер, тренажерлар орнатылып жатыр. Сондай-ақ, «Есіл» ауданында спорт және ойын алаңдары жасалды, бұзылған шағын архитектуралық пішіндер, спорттық снарядтар мен тренажерлар, сәндік қоршаулар қалпына келтіріліп, ауыстырылды, балалар алаңдарына жарақат алуға жол бермейтін қауіпсіз резеңке жабындар төселді.

Астана келбеті тек жаңа құрылыс нысандарымен ғана емес, тұрғын үйлердің тамаша аулаларымен де ажарланып келеді. Бұл бағдарлама тек Елордамыздың көркін ғана ашпайды, сонымен қатар астаналықтардың салауатты өмір салтын ұстануға да септігін тигізетіні анық.

Мына жердегі пікірімді толықтыру керек болды. Жаңа тақырып етіп аша салуды жөн көрдім.

Сонымен қазақтар неге бұлай шатасып жүр десем, гәп мынада екен. Араб тілінде осы талқыланып жатқан екі сөзге ұқсас тағы бір сөз бар екен. Ол сөз — صلابة

Салауатты өмір салты?.. Пффф… Сөз тию және көз тиюмен ғана ауыратын, және оны ұшықтап емдейтін, ауруханаға жедел жәрдем келіп әл үстінде жатқанда алып кетпесе бармайтын типичный қазақ үшін ол туралы айтып жатудың өзі бос әурешілік болар...

Бірақ мен кеше бір тойға асаба болып барған кезде, салауатты өмір салты мен той егіз ұғым екенін байқадым))). Қалай дейсіз ғой? Былай.

Салауатты өмір салты дегеніміз:
1. Жақсы гигиена
2. Дұрыс тамақтану
3. Жақсы көңіл-күй
4. Дене шынықтыру
5. Жаман қылықтардан арылу

Ал осының барлығы тойда бар. Оны ретімен төмендегі репортажым арқылы түсіндіріп көрейін.

1. Тойға барсаң, тазарып бар.

Бойыңды таза ұстау — денсаулығыңның кепілі. Бірақ біз мұны білмесек те, тойға барардың алдында апталап, айлап алынбаған аяқ-қолымыздың тырнағын аламыз(әсіресе еркектер). Егер той болмағанда тырнақтың астынан ауру алып жүре берер едік. Әлеуметтік жерлерде неше түрлі адам ұстаған тұтқаны біз де ұстаймыз, дәретханаға барамыз, қалтафонымызбен ойнаймыз, т.с.с. осының бәрінен тырнақтың астында қаншама микроб жиналатынын білесіз бе? Қолымызды қанша сабындап жуғанымызбен, тырнақтың астындағы паразит кете қоймайды. Содан келіп әртүрлі асқазан-ішек ауруларына шалдығамыз.

Тойға барғанда қолтығыңның астынан жағымсыз тер иісі шығып тұрса немесе шашың май-май болса, қонақтардан(әсіресе құдаша немесе құда баладан) ұят болмай ма? Сондықтан, міндетті түрде монша немесе саунаға барып жуынамыз, тым құрығанда душқа түсеміз.

Адам бір аптада 7 литр терлейді екен. Соның салдарынан іштегі неше түрлі зиянды заттар сыртқа шығарылады. Егер оны жиі жуып тұрмаса, денемізде қауіпті микроорганизмдер пайда болады.

Шашымызды да жуамыз. Сөйтіп басымыздың қан айналымы мен зат алмасу процесін жақсартамыз.

Тойға келген құдашаға барып «Танысайық» дегенде аузың сасып тұрса, құдашаң жарнамадағыдай отырған орындығымен жоғары көтеріліп кетіп, қолың жетпей қалмай ма? Сондықтан, әлбетте, тісімізді жуамыз. Осылайша ауыз қуысын тазартамыз.

Сосын кеше ғана әдейілеп жуып қойған киімдерімізді киіп алып, әдеміленеміз. Айнаның алдына келіп, өзімізді танымай қаламыз))) Неге күнде осылай жасап тұрмасқа?

2. Позитив

Той деген — барлығын ұмытып, таза позитивке енетін тамаша жер. Той иелерінінің қуанышына ортақтасып келіп, көптен көрмеген танысыңды тойда кездестіріп тағы бір қуанамыз.

Тойда адамдардың үнемі позитивте жүруіне жауапты адам ол – жақсы-жаман болсын мен сияқты асабалар.

Біз басында шамалы шоу қосамыз.


Келген қонақтар біртіндеп күйкі тірліктерін ұмыта бастайды.


Әрі қарай ән айтамыз, бір сыпыра анекдоттың басын қайырып, ойындар ойнатамыз.


Әрине, дұрыс өткізе алсаң, қонақтар күледі. Яғни олардың көңіл-күйі жақсарып, әртүрлі аурулармен күресетін иммунитеті жоғарылайды деген сөз.

3. Тәрелке-тәрелке иммунитет, табақ-табақ ақуыз

Салауатты өмір салтын ұстану — бір сөзбен айтқанда, аурудың алдын алу деген сөз. Яғни кімнің иммунитеті мықты, сол адам беймезгіл келген ауру, вирустарға қарсы күресе алады. Иммунитет мықты болу үшін көптеген витаминдер мен ақуызға толы тағамдар керек. Ал тойда ол жағынан проблема жоқ)))



Алма, алмұрт, банан, жүзім және т.б. жеміс-жидек тоя же де, жетіспейтін витамин қорыңды толтырып ал. Табақ-табақ ет, қазы, қарта, жал, жая, балықтан жасалған түрлі-түрлі салаттар аямай соқ та иммунитетіңді ақуызға байыт. Ал қалғанын «ет етке, сорпа бетке, қалғаны пакетке» деп, ұялмай пакетке салып алып кет. Үйдегі бала-шағаның иммунитетіне керек болады))).

4. Биле! Билей алмасаң, үстелдің үстіндегі 100 граммды тартып жіберіп тағы бір көр. Оған да болмаса, жаңағы айтқанды тағы бір қайталап жібер)))

Тойға келген соң билеу керек. Кез-келген әнге, кез-келген жағдайда және кез-келген қимылдармен))). Сол үшін тілектен кейін ән айтылады, бір сағаттың әр жақ, бер жағында антрактіке уақыт беріледі.

Билеген кезде:
Адамның барлық дене мүшелері қимылдап, жаттығады.
Буындарға жақсы әсер етеді.
Тыныс жүйесі ашылады.
Қан айналымы жақсарады.
Артық каллорийден арылуға көмектеседі.
Ағзаның шыдамдылығы мен жұмыс қабілетін арттырады.
Қартаюды тежейді. «Өмір – қозғалыстан тұрады» деп бекер айтпаған ғой.
Мидың жұмыс істеуі мен есте сақтау қабілетін жақсартады.

5.Әдеттегіден көп шегу мен ішу

Өкінішке қарай, бұл — тойдың үлкен минусы. Жоғарыда айтылғандар арқылы денсаулығына жағымды әсерлердің барлығын кейбір қонақтар жаман әдеттері арқылы жойып тастайды. Оның үстіне олар тойға келгенде әдеттегіден көп темекі шегеді және алькоголь тұтынады. Ал спирттік өнімдер ағзаның қауіпті вирустарды анықтайтын қабілетін жояды екен.

Бонус. Тағы бір +

Басқа салауатты өмір салтының орындарына қарағанда тойға еңкейген қартынан бастап, еңбектеген баласына дейін келе береді. Жасқа және жынысқа шектеу жоқ.

ПыСы: Сонымен той дегеніміз — ақысы әкелген подаркоңа байланысты болатын, шамамен бес сағаттық party-терапия. Келесі бір үндінің телесериялынан «жүр, жүгіріп қайтайық» деп тұрғыза алмайтын қазаққа, «жүр, тойға барамыз» десең өзі-ақ жүгіріп барады. Егер ұлтымыздан дені сау, мықты ұрпақ тусын десек, қазақтың әр күні той болсын ағайын!) Ибо, бұрынғы қазақтың әр тойы мәдениет пен спорттық іс-шараларға толы болған)))

Роуп-джампинг – биіктен арқанмен секіретін спорттың айрықша бір түрі. Яғни өзіңді биіктен тастап жіберу арқылы бірнеше секунд бойына әуеде құлдилаудың еркін сипаты десе де болғандай. Бұл спорттың негізін салушы американдық Дэн Осман 1998 жылы 300 метрлік биіктен секіру кезінде арқаны үзіліп кетіп көз жұмған болатын. Әлқисса деп қойып, бұл спортты елімізге алғаш енгізген Астаналық «FLY» командасы екнін айта кетсем. Олар жылдың кез-келген мезгілінде Қазақстанның әр қаласына барып, қонақтарға ерекше көңіл-күй сыйлаудан танған емес.
Бүгінгі роуп-джампинг қатысушылары Астана қаласының маңындағы Көкталда орналасқан биіктігі 45 метрлік болатын ескі құрылысқа жиналдық. Түстен кейінгі үш жарым шамасында жеткен мені бір топ қауым қарсы алды.


«FLY» командасының жетекшісі Алексей Лютый бұл спорт түрімен 2011 жылдан бері айналысып келеді. Оның айтуынша «FLY» командасы Қазақстанның Астана, Алматы, Петропавл, Өскемен, Семей, Павлодар, Қарағанды сынды қалаларында болған. Мақсатымыз адамдарға бір сәттік көңіл-күй сыйлау, жаңа таныстық пен өзіне деген сенімділігін арттыру дейді ол.



Сонымен алғаш келе қалғанда-ақ көзіме қораш көрінген 45 метрлік бұл ескі ғимаратты менсінбеген едім. Алайда осынау темір баспаладақтар менің зәре-құтымды қашырып қана қойған жоқ, төменнен жоғарыға көтеріле салу оңайға соқпады. Әсіресе мен сияқты эмоциясын басқара алмайтын, берілгіш, қорқақ адамға. Көтеріліп келе жатып төменге көз салсам, басым айналып, көзім қарауытып кете берді. Мұны жеңу үшін төменге мойын бұрмастан тек жоғарыға қараумен болдым. Қолым талып кетіп, дем алып тұрған сәтімде бұл тәжірибемді өмір салтымда да қолдана алсам ғой деп ойландым сонда. Яғни, артыңа қарайлай беру, өткен естеліктер мен ескішілдік болмысыңды сүйретіп жүру болашақ жарқын өміріңдегі қадамыңа тұсаудан өзге ештеңе емес екен. Тіпті әлгі, ұзатылып бара жатқан қыз балаға «артыңа, қарама» деген өсиеттің де бір сыры барма деп қалдым.



Қойшы, сөйтіп пысылдап жүріп, орта жолда философиялық ғақлияға бой алдыра жүріп төбеге де көтерілдім-ау. Жарқ еткен, кең дүниенің құшағында тұрып тіліме неге, Мұқағалидың жыры оралмасын, оралды:
Кең дүние, төсіңді аш, мен келемін,
Алынбаған ақым бар сенде менің.
***
Аспанындай кей сәтте күрсінемін,
Жас талындай жауқазын бүршік едім.
Кең дүние, керемет қалпыңменен,
Жүрек болып кеудеме кірші менің.
***



Байтақ ел, балауса тау, бозаң далам,
Секілді бәрі менен көз алмаған»
Кең дүние, кенде етсең сыбағамнан,
Шырылдаған сәбидей мазаңды алам.



Ұйымдастырушы жігіттер жұмысына еш қабақ шытқан емес, көңілді, қалжыңқой, шат-шадыман



Төмендегілер осылай көрінеді, биікке шығып алған мені енді эйфория биледі, анау жердегі сызылған жүректі кім байқады, өзім фотодан көріп отырмын қазір:)



Мұнда ғашықтар да жүр, жалғыз-жарым мен сияқты өзгелер де бар екен қызық іздеп келген. Ықтасыны жоқ ызғар бәрімізді тоңдырды. Тіпті біреуінің үстінен бірдеңенің иісін сезіп те қалғандай болдым ба. Орайы келіп тұрғанда ескерте кетейін, роуп-джапингтің шарты бойынша биіктен секіретін кезде спирттік ішімдіктен аулақ болған дұрыс. Және жасы он сегізден асқан кез-келген азамат бұл спортпен айналыса алады, Сонымен бірге өз бетінше секіру өмірге қауіпті, сондықтан ұйымдастырушылардың айтқанымен жүріп-тұрғаннан абзалы жоқ.



Жұрттың қыздары айтса айтқандай ержүрек, батыл. Алмен болсам тұрдым ғой қорқып:(



Менің ең жаман жерім, осындай қызық дүниенің ортасына келгенде, не көпшіліктің ортасында сөйлейтін кезде, не ең сүйікті, сыйлы адамыма тіл қатар кезде өз-өзімді жоғалтып, ұмытып кететінім. Осы жолы да сөйттім. Фотореп жасауға барған мен командамен бірге улап-шулап жүріп жөнді суретке түсіруді ұмытып кеттіпін. Сонымен менің кезегім келді. Мұндай сезім Каспий теңізінде биіктеу жардан секіретін кезде де болған еді. Көзімді жұмып секіріп кетіп, судың астынан күнге қарай, жарыққа қарай, бір жұтым ауаға қарай ұмтылып келе жатқан сәтті, айтсаңызшы. Бұл секіру одан да қиынға түсті. Ғимараттың ұшар басынан кейін қарай қайтып кетуге оқталып тұрғанмын, егер Дима итеріп жібермегенде. Өз еркіммен емес, шынымен құлап кеттім)))



Төменге құлдилап келе жатқанда салмақсыздықты сезіну деген сіздерге немен салыстырып беретінімді білмей отырмын. Салмақсыздықты сезіну деген әуеде қалықтау екен, құстарға қандай рахат деңізші. Ең маңызды, ең қызықты уақытта мен еркімнен тыс көзімді тарс жұмып және шыңғырумен айналыстым, басқаша қимылдаруға, өзімді басқаруға шамам келмеді. Яғни, роуп-джампингтің фокусы салмақсыздықты сезіну екен, көзімді ашып айналаның тынысын бағуды келесі секіріске қалдырғандай болып қайттым.



Сонымен бүгінгі демалыс маған серпін сыйлады, қуат сыйлады және өзіңе қол жұмсап, биіктен тастай салудың оңай шаруа емес екенін де ұқтырды. Өз-өзін биіктен тастап жіберуге немқұрайлы қарайтынмын, ее деп. Расында өле салу оңай шаруа емес екен дәл маған.

Сонымен биылғы жылға секіруге қолайлы жаңа ғимарат тапқанша роуп-джампинг уақытша өз жұмысын тоқтады. Бүгінгі күнге үлгергеніме ризамын. Билет бағасы 4 мың, бірігіп секіретіндерге 7 мың теңгені құрайды. Жалғыздан гөрі бірігіп секірген қызық әрі қорқынышсыз болатын сияқты.



P.S Бүгін биге баруға үлгермей қалдым, суықтан іші-бауырыма дейін қалтыраған мен осы жазбаны аяқтай салып ыстық шай мен шоколад жеп отырмын. Демалысты көңілді де сәтті өткізіңіздер. Айтпақшы менің парашютпен құлағым кеп жүргеніме біраз уақыт болды, ондай жоспарларыңыз болып жатса маған айтарсыздар, экстримді көңіл-көтеруден еш қашпақ емеспін.

Жалпы, қоғамда ақсап келе жатқан түсініктердің бірі — салауатты өмір салты. Оның да мына жобада бекер қойылмағаны көрініп тұр. Нақты айтқанда, әрбір оқырман кезекті блогтан кейін, жазбада түсіндірілген өмір моделіне деген қызығушылығы арту қажет. Яғни, салауатты өмір салтын өміріне енгізуге ынталану. Мини-блогиаданың да мақсаты осы болса керек.

Жарыстың шарты бойынша, салауатты өмір салты атты үлкен, әрі маңызды тақырыпта репортаж стилінде жазба талап етіліпті. «Репортаж деген белгілі бір уақиға жеріне барып ақпарат алумен қатар, соны халыққа шебер түрде жеткізу мақсатында жасалынатын видео, фото, жазба түріндегі ресми/бейресми құжат» — дейді google-ата. Дегенмен, ғасырымыз вертуалды-ақпараттық жүйеге тікелей байланысты болғандықтан, репортажымды онлайн түрде жасасам, ешкім дау айта алмас, сірә.

Салауатты өмір салты деген не?

Анықтама:
Салауатты өмір салты — белгілі популяцияның денсаулығын сақтап, нығайтуға, салауаттандыруға арналған мінез-құлқы, тәрбиесі. Салауатты өмір салты — тек медициналық емес, сонымен қатар өндіріс пен өндірістік қатынастардың дамуына байланысты болып келетін әлеуметтік-экономикалық категория. Салауатты өмір салтыжеке адамның тіршілік жағдайын денсаулығына сәйкес таңдауы, яғни жеке әлеуметтік топтар мен жалпы қоғамның жоғары гигиеналық мәдениеті.

Гигиена, тазалық, спортпен шұғылдану, жаман әдеттерден алыс тұру және т.с.с. мысалдар айтып нәрсіз сценарийді әрі қарай жалғастыра беруге әркімнің де тілі жетерлі-ақ. Алайда, іске келгенде ауыз толтырып айтып жатқан адамдардың көбісі сол өмір моделін ұстанбайтынына күә болып жатамыз.

Менің репортажымның мақсаты — айтқан нәрсесін тірлігімен құптай отырып, тіршілік жағдайын денсаулығына сәйкес таңдаған, үлкен жетістікке жетіп, халық алдында беделді атанған нағыз ерлердің салауатты өмір салтын қалай жүргізіп жүргендері туралы жазу, әрі солардың өсиеттерін өсіп келе жатқан саналы ұрпаққа жеткізу. Сонымен қатар, мотивация алған жастарды жетістіктерге жетелейтін, таза, әрі мүмкіндіктерге толы өмір моделіне шақыру, үндеу!

Онлайн сұхбатымның бірінші қаһарманы, бизнесмен, Arman Holding компаниясының іргетасын қалаған жетекші және президент — Серікбай Бисекеев (bisekeev.com). Жетістік шыңының төрі қаншалықты жарқын болса, оған жетелейтін жолдың да соншалықты қараңғы екенін білеміз. Жұмыстан шаршап-шалдыққанда, немен айналысатынын, бос уақытын қалай өткізетіні туралы сауал қойдым. Және салауатты өмір салты туралы ой-пікірін қалдыруды өтіндім. Серік ағамыздың жауабы төмендегідей болды.



Шапағат Бердібек — Массачусетск технологиялық институтының (MIT) степендианты, облыстық және республикалық дәрежедегі дүркін-дүркін жеңімпазы, жүлдегері, Asian Physics Olympiad атты олимпиаданың қола жүлдегері, Шымкент қазақ-түрік лицейінің (Шымкент КТЛ) түлегі. Өзге елде оқып жүрсе де, Бердібек салауатты өмір салтына дұрыс қарайды. Оның таэквондо спорт түрінен USA ішінде 1-орын алуына ештеңе кедергі келтірмеді. Керісінше, сабағына деген мотивация болды десек қателескен болмаспыз, сірә. Сұхбат барысында көп мағлұматтың болғанын қаламады. Бар алып қалғаным осы болды. Алған жетістіктері мен салауатты өмірі ой саларлықтай деп ойлаймын.



Шамиль Аляутдинов

Ал, Шамиль ағамыз біздің тақырып туралы не айтады екен? Өмірінде кездескен қиындықтардың арқасында денсаулықтың қадірін түсінген триллионер (өзін солай атағанды ұнатады. Тіпті, «триллоинер слушает» деген кітабы да жарық көрді) «тәні саудың — жаны сау» немесе керсінше «жаны саудың — тәні сау» принципін ұстанады. Күніне 12 км жерді велосипедпен (белсебед, шайтанарба) жүріп өте аласыз ба? Мүмкін, бірақ баршамыз көлік бар кезде, велосипед қолданбаймыз. Дегенмен, қаншалықты бақуатты, бай, беделді болса да, Шамиль жұмысына көлікпен бармайды екен. Тіпті, 2010 жылында қымбат көлігін (Ауди A5) сатып, орнына велосипед алған екен. Оның жұмысына баратын жолы, күнделікті жаттығудың түріне айналып кеткен десек те болады. Өзінің жауабы былайша:

2010 жылдың желтоқсан айында мен өзімнің ең жақсы көретін, жап-жаңа, бір жылдық «Ауди А5» көлігімді сатып, орнына велосипед алдым. Өзімнің денсаулығыма ұқыпты қарайын деген мақсат болды. Сол уақыттан бері мен жұмыс пен үйдің арасында 12 км арақашықтықты велосипедпен қатынап жүрмін. Оған қоса, офисте белтемір (турник) орнатып қойғанмын. Себебі, 33 жасымда алғаш рет омыртқа-арасы жарық ауруына (межпозвоночная грыжа) шалдықтым. Жүре алмадым, отыра алмадым. Аурудың асқынғанын тіпті құлайтын кездер де болған. Қазір, шүкір, арнайы жаттығуды үйреніп, соларды күнде жасап тұрамын. Денсаулықтың кепілі – салауатты өмір салтынан басталады.

Жаны саудың – тәні сау ма әлде керсінше ме?

Адамдар қадірін білмейтін 2 нәрсе бар. Денсаулық және бос уақыт. Бос уақытымды әрқашан пайдалы өткізуге тырысамын. Жастарға да тілерім мейілінше уақыттарын өзін дамытумен және салауатты өмір салтын ұстанумен өткізсін. Адам баласы бағындырмаған талай белестер бар.

Асқат Мұрзабаев

Асқат Мұрзабаев — IT маманы, программист, Твиттерде (Twitter.com) тәжірбие алуға ие болған студент, Сhocomart.kz сайтының ортақ құрылтайшысы. Асқат бос уақытында тауға шыққанды ұнатады. Яғни, бір сөзбен әбден берілген альпенист. Таза ауаның әсері болуы керек, әрдайым өзін жақсы сезінуге көмектеседі. Әрдайым осылайша уақытын таза ауада өткізуі, Асқаттың болашақ жеңістеріне деген мотивация сыйлайтынына күмән жоқ. Салауатты өмірді түзеткенде ғана, біздің ерекше креативті ойларымыз ашылып, дүниеге басқа көзбен қарай бастаймыз. Адамда жиналған стресс, күйзеліс, қаттылық осы спорт, серуендеу арқылы кетеді. Асқатқа молынан пайда алып келгенін аңғару қиын емес.



Интернет әлемінің майталмандарынан да сұхбат алып үлгердік. Kerekinfo.kz сайтының бас директоры Аршат Ораздың жұмыстан шаршаған уақытта жалғыздықты ұнататынын білдіңіз бе? Жалғыз қалып, жаяу жүргенде тынығып қалатынын жасырған жоқ. Оның ойынша, салауатты өмір салтын жалғыз ұстану — қиын. Бір топ болып, бірге жүріп, бірге іс жасаған абзалырақ. Осылайша, топ ішінде бірлік пен қолдау сақталады деген ойда.

«Біз, мысалы, жігіттермен жиналып футбол ойнап тұрамыз» — деп, салауатты өмірінен тәжірбие келтірді.

Ал, Blogtime.kz блогтұғырының директоры Нұрлан Жанайдың ойы өзгеше болды. Бос уақытын соншалықты спортқа бермесе де, онсыз еш болмайтынын сызып көрсетті. Соған қарағанда, халыққа қызмет бірінші орында тұрған секілді. Дегенмен, тынықпаған тән мен қаяу көңіл іс жасайтын кезде ықыласты бұзады. Ықыластың қайнар көзі — демалған рухта. Нұрлан бағындырған белестердің тамыры салаутты өмір салтына байлаулы екенін аңғару қиын емес. Тіпті, кейде серігіп алғанда "Қырып жоямын деп ойлайсың" деп қояды, мотивацияны мақтан тұтып. Жалпы Нұрланның талғамы:

Жүзу, жүгіру, секіру сияқты жеңіл атлетика түрлері. Нұрланмен бірге бір марафонда қатысып көрсем бе екен деген ойда жүрмін.

Арқамыздан қадам басып келе жатқан жас інілерміз бен қарындастарымызға өз ақыл-кеңесімен бөліскен Ерболдың жауабы маған қатты ұнады. Ербол Серікбай — сұрақ-жауап сайтының құрушысы.

Сұрақ:

— Жаңадан жетістік жолын бастап келе жаткан жас ұрпакка салаутты өмір салтын дәріптейтін, үндейтін қандай істерді ақыл кеңес етер едің?

Темекіден аулақ болсын! Ең жаман әдет — темекі… Өмірімде темекіге қызықпаппын, шеккен де емеспін. Яғни, менің санамда темекі шегуді "қызық, әдемі көрінеді" деген түсінікті шығарып тастағанмын. Оның орнына велосипед алу, конькиде әдемі сырғанауды мотивация ретінде алса жақсы.

Қорытынды: «Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды.» Салауатты өмір салты жетістік жолы мен адам бақытымен тығыз байланысты екенін аңғардық. Өмірінде жетістікке жетіп, ары қарай тоқтамаған ерлер де сол әдетті ары қарай жалғастыруда. Тіпті, келер ұрпаққа өсиет етуде. Невролог Даниель Левитиннің сөзін оқып алып, содан тұжырым шығардым.

Қай орта болмасын, жетістіктің шыңына (шеберлікке) жету үшін, адамға салауатты өмір салтын белсенді түрде жүргізу керек. Денсаулықтан асқан байлық жоқ. Ал, оны сақтауда алғышартты ойнайтын маңызды рөл — осы салауатты өмірде жатыр. Кез-келген адам — композитор, блогер, бизнесмен, жазушы, пианист, спортсмен, ғалым, — кім болса да, өмір жолы бойы салауатты өмір салтын ұстанып отқанын аңғарамыз. Серік Бисекеев ағамыз айтқандай, өзіне керек өмірді әркім өзіне қарай жоспарлайды. Сол себепті, өмірімізге бет алды қарамастан, болашақта жетістікке жеткен, әрі соның жемісін тамсана отырып тата алатындай дәрежеде болу үшін, салауатты өмір салтын дұрыс ұстанып, оның іргетасын бүгін қалау керекпіз.

Сәлем — сөздің атасы демекші, танысып — амандасып алайын. Ең әуелі сәлем! Орталарыңызға жаңадан қосылып отырмын. Мені жылы шыраймен қарсы алады деген үміттемін. Ендеше, алғашқы жазбамды оқып, сындарыңызбен пікірлеріңізді айта отырыңыздар .

Бүгінгі таңда, тәрбиелі және зиялы ұрпақты тәрбиелеу басты мәселе. Соның ішінде, жасөспірімдерді спортқа баулып, салауатты өмір салтын ұстауға шақыру. Заман дамып тұрған шақта, соның ішінде біздің елімізде көптеген спорт залдары және түрлі үйірмелер ашылып жатыр. Күні бүгінде бірнеше сараң жастарымыз ішімдікке салынып жатады. Осы мәселені өзекті етіп, Атырау қаласындағы химия — биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінде ағылшын тілі пәнінен дәріс беретін мұғаліммен әңгіме — дүкен құрдым.

Жалпы, қай елде болмасын салауатты өмір салтын қалыптастыру қажет нәрсе. Әсіресе, өзіміздің еліміздегі кейбір қалаларда экология мәселесі жақсы жағдайда емес. Сол себепті, спортпен шұғылдану жастардың денсаулығын физиологиялық тұрғыдан нығайту таптырмас мүмкіндік. Болашақта болашақ ұрпағымыз дені сау болсын десек, барлығы спортпен айналысу керек. Мынау қарыштап дамып отырған заманда, сонау шет елдерінде қарт — кәрісінің салауатты спортпен шұғылданатынын байқаймын. Өзім мәселен, спортың бірнеше түрімен айналыстым. Мектепте ұстаздық етіп жүрсем де, спорттан алыстап жүрген жоқпын .

Ия, спорт бұл тек қорғаныс емес. Сондай — ақ, адамның рухын жігерлендіре түсіретін, жан — дүниесін шыдамдылыққа үйретеді.







Осы тақырыпты жаза отыра, өз ойымды ортаға салсам деймін. Мейлінше, жастарды спортқа қызықтырудың амал — тәсілдерін табу керек. Сондай — ақ, тек оқу орындарымен шектелгеніміз дұрыс болмас. Жұмыс орындарында небір қызықты тренингтер өткізсе нұр үстіне нұр болады. Өйткені, ылғи жұмыс, жұмыс деп, бел омыртқалары және буындары ауырады. Бұл белсенді қозғалыс болмағандықтан. Онысы ол, семіздіктің алдын алуға мүмкіндік туады. Ең қызығы жылына бір рет болса да, марафон секілді жарыс ұйымдастырған жөн. Ең біріншісі, марафонның өзі қызықтырып тұр. Екінщі, адамға уәж (мотивация) ретінде болады. Ең бастысы, қаладан қашық орналасқан жергілкті жұртқа спорт кешендерін салу жұмысын іске асыру. Сөздің растығы керек, кей ауылдардан спортпен шұғылдану үшін қалаға келетіндері бар. Шынайы өмірден мысал, менің бір танысым сонау Махамбеттен келіп жүреді. Бұл адамға физиологиялық тұрғыдан шаршаңқы болады.
Міне, солай. ) Ойларыңыз болса, жаза отырыңыздар !)

Әдетте, салауатты өмір салты дегенде мұрныма спорттың «иісі» келеді. Дегенмен, өмірді спортпен «сасытуға» еш қимаймын. Шыны керек, осы күнге дейін бұл тақырыпқа ми қатырған емеспін. Енді, міне, ойда жоқта ұйықтап жатқан қызығушылығымды теуіп оятты. Әңгіменің ашығы, менің өмірім спорт дегенде сорпасы BOSCH HGG 343455 газ плитасында 70-80 градуста төрт қайнаса да қосылмайды. Сондықтан салауатты өмір салтының мәні мен маңызын екі күн бойы іздедім...

---

---

І күн. Уәһәбиссің бе? — Мен мұғаліммін...

Бейсенбі күні сабағым (сағатым) болмаған соң жұмысқа (Байқоңыр «Космос» колледжі) бармадым. Ал жұма күні бармасам, үйіме ит ататындармен бірге іздеп келетін еді. Кафедраның іші мұғалімдерге толы екен. Оның да себебі түсінікті: кітапханада жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Шакимов ағайға жақындай бергенімде: — Уәһәбиссің бе? — деді. Таз таранғанша той тарқар демекші, бұл жалтыр бас кісі осы сұрағын үшінші рет қойған еді. Бәлкім, ер адамда сақал-мұрттың өсетінін білмейтін шығар. Әншейінде ауыз жаппас еркектің осы тақырыпта неге білімі жоқ екен, ә? Сонау Алматыдан Байқоңырға осыдан үш-төрт жыл бұрын көшіп келген елуді еңсерген еркек мүмкін діни ағымның тыңшысы болар? Тәблиғ жамағатпен палау жеп, сәләпиттермен бірге балақ қысқартып, сақал тарасқан шығар? Күдікті екен. — Сақал-мұртыңды қырмайсың ба? — деді. Рас, тықыр бас менің үнемі қырына бермейтінімді біліп, күнде таңертең айна алдында қырынуды әдетке айналдыруымды түсіндіргендей болды. Рақмет!

«Сұрағаның алдыңнан іздемей-ақ табылар» дегендей, сағат он бірден өте кәмелетке толмаған балалардың ісін қарастыратын капитан келіншек пен орыс жігіті (РФ ІІМ) колледжге келді. Жиналыста «мұрынбоқтардан» үлкендердің тиын-тебен жинап-жинамайтыны сұралды. Төретам мен Ақайдың боқмұрындары мәз болып, бірауыздан жоқ десті. Қап-қара Төренің көгерген көзі бұған дәлел бола алмады. Келген "қонақтар" да бәрін біліп отыр. Алайда мұғалімдердің студенттерді сессия кезінде «ақшаға отырғызатыны» туралы әңгіме болмады. Тіпті, грантта оқитын кейбір студенттердің сабаққа қалаған уақытында келетіні сөз етілмеді. Қызық екен… Ал кейбір билігі бар мұғалімдер бейшаралардан ай сайын «тапқанын» алып отыр.

Орыс жігіті төрт адамның төбелесін топтық бұзақылыққа жатқызып, жігіттердің әуелі колледждің "қара тізім қармағына" ілінетінін, келесіде қайталанса, РФ "ішкіштер" (Ішкі істер) мекемесіне тіркелетінін ескертті. РФ заңнамасында насыбайдың есірткі боп табылатынын да айтты. Нәтижесі темекінің айыппұлынан да көбірек болатынын қуана жеткізді. Жаңалықтан алыс жүретін мен үшін бұл жақында шыққан заң секілді немесе джируги-сул жасап, құлақтан паль чаги сам бон тари тебіс боп көрінді. Осы ақпаратты телефоныма түртіп отырғанымда бойымның қысқалығы, әрі кіші көрінетіндігім үшін ойы қысқа келіншек мені студент қатарына тықпалағанымен, мұғалім екенімді жеткіздім. Жиналыс аяқталған соң келіншектің қасына барып, қаладағы жастардың қылмыстық істері жөніндегі статистиканы сұрадым. Өтініш жазып, тек бастықтың рұқсаты арқылы ғана бұл мәліметке қол жеткізе алатынымды қазақшалап айтты. Ал мен салауатты өмір салты «тірі» кезінде жастардың қылмыстық әрекеттерге неге баратынын білгім келген еді. Әлде қоғамдағы рөлі әлсіз бе? Мәні неде?

---

---

«Представитель партии Нур Отан»...

«Десятилетие» стадионы жанындағы «Маяк» спорт кешеніне барып, жаттықтырушылардан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Қой аузынан шөп алмас, той күндері мас болмас мен үшін бірқызық жағдай болды. Тәжірибе деген атымен де, затымен де жоқ. Логикалық тұрғыдан бара салып сұрақтарға жауап алып қайту оңай көрінді. Бақытыма қарай, футболдан жәй ғана доп беріп ойнатып қоятын Қанат ағай жұмыс орнында екен. Ол балаларды жаттықтырмайды, ештеңе үйретпейді. Бар болғаны екі-үш сағат футбол ойнап қайтатын едік.


Қанат ағай балаларға мені «представитель партии Нур Отан» деп таныстырып жіберді. Қақпасына гол, бәлкім, бір күні партия қамқорлық танытып, партиясына қоса жатар. Тек бір ғана себеппен Нұрсұлтан Әбішұлы менің де президентім. Жоқ, қазақ болғаным үшін емес. Колледжде айлықты теңгемен алатыным бар. (Әйтпесе деймін-ау, заңы РФ-ға бағынып отырса, әкімі Мәскеуде бекітілсе, сауда рубльдің тілінде жүрсе, кәсіпкерлер мен Halyk Bank-тегілер, базардағы қатындар халықтың тапқан-таянғанын валюта бағамын күн сайын ойнату арқылы жырып отырса т.б. себептерге реалистік тұрғыда қарайтын болсақ, бұл елдің президенті Путин болмағанда несі қалды). Басында қазақша сұрақты түсінбейтінін, орыс мектебінде оқығанын алға тартты. Содан соң қалтасынан қағазын шығарды да, айтатын сөзін жаза бастады. Сөйтіп, диктофоным мұрнына тақалған күйі жауап берді:

Салауатты өмір салты денсаулық үшін керек. Тәрбие болады. Бала спортқа қатысса, далада жүрмейді. Іііі… Боғауыз айтпайды. Жауапкершілігі болады, үлкендерді сыйлайды. Екінші сұрағыңа келсек, салауатты өмір салты жалғыз спортта емес. Оған деген дұрыс тамақтану мен ұйқы керек. Ата-анасының тәрбиесі керек. Сосын… спортта темекі шегеді дей ме, насыбай атады дей ме, сыра ішеді дейді ме, ондайға мен тіпті қарсымын. Спортты ондай нәрсеге қосуға болмайды мүлдем. Жаттықтырушы боп жүргеніме он жылдай болды. Оған дейін жас кезімнен бастап футбол ойнадым осы қалада. Байқоңыр құрамасында ойнадым. Бала кез келген спортқа бара беру керек. Тамақты мезгілімен ішуі керек. Сабағын жақсы оқуы керек. Сосын әке-шешесін, үлкендерді сыйлауы керек.

Жалпы, бірінші сұрақ ретінде салауатты өмір салтының мәнін, қаншалықты қажет екенін алдым да, келесі екі сұраққа: салауатты өмір салтының спортқа ғана байланып-байланбағанына, спортта жүрген ішіп-шегетін жастарға байланысты пікір керек еді. Стадионға барып, бокс бапкері Айбек ағайдан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Әлбетте, мұрнына диктофонымды тақай алмадым…

Салауатты өмір салты адамға жауапты болуы үшін, дені сау, дұрыс жолдағы адам болуы үшін керек. Бокспен 18 жыл айналысқам. Байқоңырға келгеніме екі жыл болды. Спортта жүрген темекі шегетін жігіттер белгілі бір мерзімге дейін ғана шыдайды, әрі қарай қалады. Мына он екі баланың арасынан екі-үш боксшы шықса да жетеді. Кейде табиғатынан талантты боксшылар болады. Олар ішіп-шексе де, спортта жетістікке жетеді.

Суретке түсіруімнен, тегін жазып алудан күдіктенді, келісім бермеді. Бұл да сақал-мұртыма америкалық үлгіде қайта-қайта қарай берді. Өзінің шашы өсіп кетіпті. Бір кезде белсебетпен тағы бір жаттықтырушы келе қалды. Қазбек ағай екен. Бұл кісі диктафонға жауап беруден мән таппады. Мен де есімде қалған сөздерін келтіріп отырмын. Иә, сөйтіп, ол кісі темекісін шеккен күйі:

Не үшін керек дейсің бе? Өзің нашақор адам мен спорт адамын салыстырып көрші. Салауатты өмір салты деген тек қана спорт емес. Балыққа бару, тауға шығу, демалу, саяхаттау т.б. салауатты өмір салтына жатады. Өзім темекі шегем. Бірақ бізге қазір ол аса маңызды емес. Темекі шекпегенмен, спортқа икемі жоқ адамдар да болады.

Есте сақтау қабілетімнің әлсіздігі тағы бір мәрте күмілжіте түсті. Сөйтіп, бірінші күні салауатты өмір салтының мәнін қайыршыға тиын тастағандай тапқандай болдым. Салауатты өмір салты адамның жан саулығы үшін, жауапкершілігі жоқ жерден дүниәға шыр етіп келе қалуы үшін, тәрбиелі болуы үшін қажет екен. Дегенмен, салауатты өмір салты «бар» болса, неге жастар арасындағы бұзақылық, ішіс пен шегіс, т.б. қиянаты бар нәрселер көп деген сұрақ туындап отыр. Шыны керек, «түсік жасатуға» да келмеді. Ал ішу арқылы адамның денсаулығы жақсара түспейтініне ауладағы Қырғызбай алқаш мысал.

---

---

ІІ күн. Күрес

Екінші күні жұмыстан ертерек шығып, стадионға тарттым. Себебі спорттық сайыс өтетін еді. Ол қандай спорттық сайыс еді?

Ағылшын халқының сөзін қазақшаласақ, «білек» екен. Күрес тек екі адамның арасында ғана жүреді. Жаныңызға досыңызды шақырып, бір адамға жабыла алмайсыз. Амал жоқ, әлсіздік танытсаңыз, таяқты тігінен «жұтуыңызға» тура келеді. Ас болсын! Бұл күресте аузыңыз әбден ашылады, тамырыңыз теріңізді жырта жаздайды, бейсаналы түрде бетіңіз бен көтіңіз неше түрлі эмоцияның көкесін көрсетіп, әкесін танытады. Иә, дәл таптыңыз, бұл — армрестлинг _VideoArm.

Қол күресі стадионның шығыс трибунасында өтіп жатыр екен. Қайда барсаң да Қорқыттың көрі. Бұл жолыма сақал-мұртыма орыс (көше жағалап жүретін) полиция қызметкерінің көзі түсті. «Жағы» сынған Lenovo-м ішінде «жүзіп жүретін» сөмкемде не бар екенін сұрады. Қай террорист өзінің сөмкесінде жарылғыш заттардың, қару-жарақтың бар екенін айтады? Мақұл, сөмке тексеру — оның қызметі. Ішке кірсем, халық деген «ығы-жығы». Отыратын орын таппадым. Амал қалмай, сайысты суретке түсіруіме тура келді. Білем, «Виза 2» каналының операторы мен журналисі менің қолымдағы Grans Duos-ты көріп, күлкіден «жер жастана» жаздады. Үстел үстінде медальдар мен мақтау қағаздары жатты. Ал орындық үстінде Демидов Сергей Петрович қатысушыларды бақылап, қағазға оқушылардың ұпайын белгілеп отырды. Иә, бұл деген 65, 75, 85 кг салмақтағы оқушылар арасындағы қол күресі болатын. Ал 16 қараша күні үлкендердің қол күресі өтеді екен.
Сайыс мәресіне тез жеткендей әсерде қалдырды. Әлбетте, арасында үзілістері де болды.


Үзіліс кезінде мынадай қызықты тамашаладым:
Керек болса, мінеки, сергіту сәті:


Сөз бен суреттен жалыққан болсаңыз, ұйқыңызды келтірген болса…


Дегенмен, төрешілер қатысушылардың ұпайын есептеп, марапаттау рәсіміне дайындала бастаған.

---

---

Күрес соңы

Сайыста күрестің соңы болғанымен өмірде күрестің соңы тек өліммен аяқталатын шығар. Рас, өмірден өттің — бітті. Қарның ашпайды, ұйқыны іздемейсің, тән қалауың жоққа айналып, топырақта жатады. Ал адам тірі кезінде күнделікті тіршілігі күреспен өтеді. Қайдағы күресті айтасың деп те өзіңіздің эгоңызды уқаласаңыз болады. Алайда адам баласы, әйтеуір, бейсаналы түрде болса да бірнәрсе үшін күреседі. Күрестен қашқан адамдар тағдырдың боқ-зәріне тап болады. Өмірдегі қиындықтар адамды құлату үшін емес, сынақ ретінде кездеседі. Тек қана адам күресе білсе, айналдырған бір қадам арқылы өмірін жақсы жаққа өзгертеді.

Әлбетте, сайыстың соңғы сәтін де тамашалай отырыңыз:

---

---

Өмір — күрес

Қазіргі технология дамып жатқан тұста көбіміз аз қимыл-қозғалыс жасайтын секілдіміз. Ал айтатын әңгімеміз — салауатты өмір салты. Күлкілі. Дегенмен, өмірде аз қозғалыспен де жетістікке жеткен адамдар баршылық екен. Мәселен, Стивен Хокинг физика ғылымының саласында көптеген марапаттауға ие болғанымен, толықтай сал ауруына шалдыққан екен.

P.S. Жалпы, кез келген құбылыстың мәнін бір іздегеннен табу мүмкін емес. Алайда салауатты өмір салтында мынадай түсінік қорытылған сияқты: адамның күнделікті тіршілігі — күрес. Бұл күресте әрбір адам өзінің жағдайын ойлайды. Бірі жақсарту жолында күрессе, бірі тағдырдың соққысына шыдамай, жерге жығылуда. Салауатты өмір салты деген адамның жақсы өмірге деген ұмтылысы, сол жолда күресі секілді. Құрметті оқырман, сіз үшін салауатты өмір салтының мәні неде?

Жыл сайын тамыздың үшінші жексенбісінде Қазақстан спорт күнін атап өтеді. Керекте байқағаным спорттың жанкүйерлері мықты, ал Gastarbaiter мырза тіпті спортты өмірлік серігі етіп барша насихаттап жүр. Спортты өмірінің бір бөлігі етіп алған адамдарды қатты сыйлаймын.

Кеше профессор Шелепов Жандос екеумізді Донецк өзенінің жағасында орналасқан Богородичное селосындағы саяжайына алып барды. Донецк өзені — 1,5 миллионнан аса халқы бар Донецк қаласын ауыз сумен қамтамасыз етеді. Міне, сол өзеннің бойымен

Украинаға келгелі «таңертең ерте тұрып жүгіру керек еді» деген ой жиі келетін. Неге Астанада емес? Білмеймін, әйтеуір құнт жоқ ол жақта. Жұмыстың өзі адамды шаршатады.
Дайындықты кеше бастадым (шыны керек, ең жағымдысы осы дайындық болды:))). Спорт

Бекболат ағамыз блог ашуы қазақ блогшыларына жаңа серпін алып келген секілді. Әсіресе Астана жазғыштары үшін. Дуалы ауыз ағамыздың жазған жазбасынан кейін пайда болған ой осындай кішігірім ( біз үшін үлкен ) бас қосуға алып келді. Сонымен не керек Өркен, Кәмшат, Аршат блогтарына жазбалар жазған екен, сондықтан кімдер жүлделі болғанын шұқылап көрсетпей ақ қояйын. Жарыс барысында алда келе жатып аяғымнан шаңғым шығып кетіп (қарсыластардың үйымдасқан әрекеті болуы мүмкін) құладым. Қайта тұрып шаңғымды киіп жатқан кезде Аршат озды да кетті. Кейіндеу Арекеңе адамгершілік болмады неге көмектеспедің деп әзілдеген едім, дұрыс түсінбеген бе (түсінуі керек қой, тәжірибесі көп кісі емеспе)менің тарапыма біраз әріптер жазып тастапты керек инфода. Ал Қыздар арасындаға жеңімпаз Кәмшат әпкеміз Есімімді Ерасыл деп жазып жіберіпті. (Ерасыл інім, осы суреттерді түсірген жігіт). Мақұл делік!!! Сонымен суреттерге келсек: Суреттерді мына арадан көре аласыздар.