— Виза бермей сенделтсе нетер едің?
— Отаныма түбі бір жетер едім.
— Сөйле десе орысша нетер едің?
— Жерге қарап өтірік жөтелемін.
— Қашқынсыңдар десе егер нетер едің?
— шын тарихтан сөз қозғап өтер едім.
— Оралман деп кемсітсе нетер едің?
-Қойшы, сәулем, барін де көтеремін!!! әлеуметтің желіден

Ойпырмай қайда кеткенсің,
Шабытым менің бір кезгі.
Шарқ ұрып түнде күндізде,
Ойымнан ұйқас із кезді.

Түсімде жатам жыр жазып,
Қожанасырдай әпенді.
Төгілтіп ары кетер ем,
Өңімде тағы бір келші.

Қиялым жатыр жер құшып,
Көміліп боқтық тірлікке.
Көоеңкем жүрде жер басып,
Өзімді жерлеп кеткенбе.

Тазарып бір күн бар кірден,
Сілкініп шығып ой пәлі.
Шар ұрып шығып биікке,
Күйіп кетсемде мейлі.

Одан соң тіпті тілемен,
Татам деп тірлік талқанын.
Айтатын жырым біткен күн,
Жоғалып кетем көрде тұр.

"Құнсыздану — Ұлттық валютаның, бұрынырақ —алтынға, шетел валюталары немесе халықаралық есептік ақша бірліктеріне қатысы бойынша бағамынын төмендеуі түрінде көрінген құнсыздануы" — деп сайрап тұр Википедия данышпан. Әлі есімде бала күнгі ақшалардың суреттері, 1,3,5,10,20 арғысы 50 теңгелер. Ойпырмай сол ақшаларды көрсек бүкіл дүниені сатып алардай көрінетінбіз. Келе-келе 100 теңге, сосын 200, 500,1000-дап шықты. Біз жаңа купюраларды қызықтап жатқанда үлкендер «ееее сабан ақша деген осы екен гой, құнсызданып барады бұл теңге» деп отыратын. Ол кезде қайғыратын. Келе -келе есейгендік па, алде ақшаны танығандық па мен де расымен ойланатын болдым. «Неге осы жұрт құнсызданудан қашады?» — деп. Биылғы жылы осы ақша туралы жаңалықтарға құлақ түре бастадым. «Не білдім?», «не естідім?», "Құнсыздану керек пе?" деген сұрақтарға жауап іздеп көрейік.

Жаңалыққа құлақ түрер болсақ құнсыздана береді екенбіз әлі. 2012-2013 жылғы құнсыздану көрсеткіші 4,7%-ды құрап тұр. Хош, енді кішкенке басқа мәліметтерге сүйенсек анықтаймыз құнсызданудың қаншалықты «керек» немесе «керек емес» екендігін.

Бізге ол үшін статистика керек. Бірінші, еліміздегі 2013 жылғы коммуналдық төлемдердің статистикасына сүйенсек 2013 жылы біздің елімізде жалпы ыстық су — 10,8%, электроэнергия — 10%, жылу беру — 9,8%-ға артқан. Бұл республикалық көрсеткіш. Екінші, тамақ өнімдеріне келер болсақ бір айдың (қараша) ішінде жұмыртқа -16,3%, қызанақ – 13,7%, қияр – 9,5%, қызылша – 3,9%, картоп – 1,8%, май – 1,4%, сыр мен сүзбе – на 1,1%, балық – 0,8%, сүт және сүттен жасалатын тағамдар – 0,7%, макарон өнімдері – 0,5%-ға қымбаттаған. Ал былтырғы жылмен салыстырғанда макарон өнімдері — 6,8%, балық және теңіз тағамдары – 4,7%, сүт өнімдері – 4,5%, кофе, шәй, какао – 3,9%, ұн өнімдері – 3,4%, ұн – 3,1%, алкогольді ішімдіктер мен тәтті тағамдар – 3%, нан – 1,4%, май – 1,2%-ға артқан.Шүкір, арзандаған өнімдер де бар екен, күріш пен гречка (қазақшасын білмедім) – 6,3%, қант – 2,6%-ға арзандапты. Үшінші, жанар-жағар май 2,8%, киім, аяқ киім, дәрі-дәрмектер – 0,5%, үй техникалары және тұтынушы тауарлары–0,3%-ға қымбаттаған. Жекелеген адамдарға қызмет көрету (шаш алу, тырнақ бояту деген сияқты) 1,3%, қонақ үйлер мен ресторандар – 0,8%, ойын-сауық отаулары – 0,6%, денсаулық сақтау саласы – 0,5%, қоғамдық көлік, таымалдау қызметтері – 0,8%-ға артқан.

Экономика және қаржы министрі Ерболат Досаев 2014-2018 жылдар аралығында құнсызданудың көрсеткіші 6-8% болады деп көресетіп отыр. Құнсыздану жалақы мен зейнетақының артуына әсер береді.Бірақ 4,7 пайыз болғанда өскен бағалар анау болса 6-8% болғанда күніміз не болмақ, қай жыртығымызды жамаймыз? Қысқасы бізге құнсызданудың жоғарғы пайызды көрсеткіші мен бағалар тұрақтылығы керек. Құнсызданудың керектігіне екінші мысал келтірсек.

Қайда қарасаң да «келмұндалап» тұратын, «мен сенің барлық проблемаларыңды шешіп беремін, мен сиякты достарың да, туыстарың да көмектесе алмайды», «сіз үшін тағы не істей аламын» деп тұратын кім? Арине, НЕСИЕ! Оооо Несие, несие! «Кредит — это просто „ЖОПА“» дейді орыстар жаңа мақалдатып. Ондайда қазақ сөзден қалған халық па, «Мысқылдап алып, мықшыңдап төлейсің» деп әп-әдемі мақалмен анықтама береді.



Көп сөзді қойып тағы да статистикаға сүйенейік.

Биылға несие қоры 175 млрд теңгені құрайды. Бұл деген сөз Қазақстанның жалпы жалақы қорының 40 пайызын құрайды екен. 2012 жылы 29,6%, 2011 жылы 22,5% көрсеткен екен. Несиеге қатты мәжбүр болып барады екенбіз. Бұл деген жалақы жетпей барады деген сөз шығар. Ал несие алу жағынан Алматы қаласы бірінші орында, ал Астана екінші орынды иеленіпті. Бұл екі бірдей астанамызда күн көру қиын екені көрініп тұр.





Биылғы статус Елбасының өзін алаңдатып жіберді. Кезінде «халыққа несие беріңдер» деп стартта тұрған банктерге пісталетті атып жіберіп «айда пошел» деген Елбасы бүгін де «сол жерім томпақтау болды-ау» деп өкініп қалған сиякты. Әйтеуір не керек, биыл «мен сендерге тұтынушылық несие емес, кәсіптік несие» беріңдер дегенмін де столды тоқпақтап отыр. Бірақ қайдаааааамммм… Қарапайым мысал келтірейікші, сізде 100 000тг бар. Екі досыңыз келіп бірі, маған әлгі ақшаңды берсең 5 жылда 7 пайыз жылдық үстемесімен қайтарамын десе, екіншісі, — сен оданда маған бер, мен 3 жылда, жылдық үстемесі 20 пайызбен қайтарып беремін — деп тұр, сіз қайсысын таңдайсыз. Біріншісін таңдасаңыз таза ақымақсыз, сізден банкир шықпайды, оған кепілдік беремін. Алайда, біріншісі де досыңыз, көңілін қалдыруға болмайды. Ал ақшаны пайдалы жағына жұмсау керек… Нестейсіз?! Мен көмектесейін, бірінші досыңызға 1-ші көп сылтау айтыңыз, 2-ші кепілдіктің базасын кеңейтіңіз, 3-ші уақыт созыңыз, алматыда едім, астанада едім, бір шаруаммен шығып кетіп едім, әзір үйге келмеймін… Міне бірінші досыңызды мезі етесіз, оп-оңай ия? Егер досыңыз ренжісе, «ой сәл күтсең берер едім ғой» дей саласыз. Бірақ сіз ол кезде ол ақшаны екінші досыңызға беріп қойғансыз. Міне, төркінін түсінген боларсыздар.

Бұл бөлімді қорытындылайтын болсақ, қарапайым тілмен айтқанда біздің елдің азаматтары жалақы алғанда несие төлеуден де, азық-түлік алудан да, қажетіне жаратудан да таршылық көрмеуі тиіс. Сонда бәлкім мына жан түршігерлік көрсеткіштер кейін шегінер. Осы көрсеткіштерге қарап отырып өз ойым, бізге құнсыздану дәл қазіргі кезде керек деп ойладым. Бәлкім дұрыс түсінбей, кей жерлерден қателескен шығармын.Сіздер қалай ойлайсыздар?

Жұмыс, үй, теледидар. Ылғи осылай. Кешкі алтыдан бастап сериал көремін. Үзбеймін, тек жарнамада ғана демаламын. Сосын таныс сюжет: жаңа адамдар, ескі шиеленіс… «Келін», «Дениз», «Карпов». Орыс, корей, түрік сериалдары. Соларды ойлаймын, солармен қайғырамын, сосын ұмытамын. Осылай жалғаса береді — жаңа кейіпкерлер, ескі күйзеліс.

Аналар үшін

Анам бар жүрегінде нұр аунаған
Қадіріне бас имей тұрар ма адам.
Көңілінен кілдей кір таба алмайсың,
Мейіріне жылынған мынау ғалам.

Әжем бар тарихтың куәсіндай
Жоймаған құдіретін бір ғасырдай.
Немере, шөберенің қорғаушысы,
Кеудесіне күллі адам сиятындай…
.

Есіме түсе қалса түсімнен шошынып оянамын демей-ақ қояйын, бірақ тұла бойымды өткінші бір сезім билеп, қиялдап кететінім рас. Ойлана-ойлана ойдың шыңына шыққан кездерде махаббат сезімінің бойымда бір ақ рет болғандай сезінемін. Әңгіменің әрін қашыра беріп қайтейін, одан да ұлы сезімге беріліп, сергелдең күй кешкен жанның хикаясын баяндап бергенім дұрыс болар.

Көктемнің кәдімгі күндерден еш айырмасыз бір күнінде көрші үйіне туыс ағайындары келіп жатыр. Ауыл үйі аралас, қойы қоралас бола беретіні о бастан белгілі жайт, көрші үйіне бас сұққанымда имене жылжып орын берген қонақ қыздың көзқарасы есеңгіретіп кеткендей болды. Не де болса еш кірбіңсіз көңілден әңгіме айтып, танысып-білісіп, кешке ауыл көшесіне шығуға көндіріп қайттым. Дене – басымды сол кезден бастап өзгеше сезім баурап алғанын кімнен жасырайын?! Сол кездерде ғана күткен уақытта күннің де ұзарып кететініне, ұнатқан адамың үшін қолыңнан келгенін еш күмәнсіз жасай алатыныңа(достарымның айтуынша), шын сезім билегенде кісі есалаң күйге түсетініне шүбәсіз сенген болатынмын.
Күткен кешіміз де жетті ау. Сезімім де жасырынып қала алмады. Бар күш-жігерді жиып, ойымдағының бәрін ақтарып салдым. Түсінемін, маған да өз сезіміңнің бар екендігін айттың. Ол кезде оныңның уақытша екенін білсемші. Дүние, өмір мен үшін аса маңызды болып көрінген еді сонда.
Қонақ та қашанғы қонақ. Ертеңіне өз үйіңе, өз қалаңа қайтпақ болдың. Жүрек…. Жібергім келмеді. Қалуыңды өтіндім. Қимадым. Қатты сүйіп қалғанымды сол уақыттарда түсінген сияқтымын. Екі күнге қала алатыныңды жеткіздің. Сондағы қуаныштың орны бөлек шығар. Сол күні кешкісін отырыс болды. Сондағы қыз-жігіттердің ішінде өзін аса бақытты санаған екеуміз емес пе едік?! Мен үшін шығар деп ойлаймын өзіңді де біраз қырыңнан таныта білдің. Иә, бәрі, бәрі уақытша екен ғой өмірде.
Ол уақыт менің жұмысқа енді орналасып жатқан уақытым болатын. Жұмыс жасауды ұмыт қалдырып, сенің елесіңді құшып кететінмін. Не керек, уақыт жетті. Қайтатын болдың. Қимай қоштастық. Ауылда қалып қоя бердім. Мен үшін ұялы телефон адам өмірін ұзарта түсетін аппаратқа айналғандай.
Арада айдан аса уақыттан соң, ұзақ жерде тұратыныңды желеу еттің бе, басқа қалада тұратыныңды айтып, көңілің суыды ма тек дос болып қалуды өтіндің. Әрине арамыз жақын болып, көрісіп тұрғанда басқаша болар ма еді кім білсін.
Құрметті оқырман мен жайлы қалай ойласаңыз да мен дәл сол уақыттарда қатыгез, жексұрын жанға айналып бара жатқандай сезіндім. Біреудің ойнап айтқан сөздері үшін ашу-ызамды солардан алғанымды да жасырмай ақ қояйын. Тіпті, өзімнен өзім айқайлағым, жылағым, жаман жолға түскім келетін сияқты. Бірақ оның бәрінің қалай болатынын білмейді емеспін., Тек бар білгенім, қолымнан келгені мынау болған еді:

Сені көрдім, басыла алмай, жүрек шіркін дір етті,
Сонда да сен аямадың, жаралы бұл жүректі.
Жүрмек түгіл, айтар едім мәңгілікке ұсыныс,
Тарттың алға, болмашы бір, әншейін себепті.

Неге мені тайғақ жолға, әлсіз күйге түсірдің,
Сені көріп бұл өмірдің құндылығын түсіндім.
Ренжіме деп қойып қалдың үнсіз ғана жымиып,
Одан маған бір сөзді емес, бар қайғыны ұсындың.

Не мән қалар жүре берсем түсініксіз, осылай!!!
Жүрегімді ауырттың ғой бір болуға қосылмай.
Егер қисаң жүрегіңнің бір бұрышын түсініп,
Айтар едім: — Жанымда бол!, мәңгілік,-деп тосылмай!

Күндіз күлкі, түнде ұйқы, еркіндіктен қалдым ғой,
Үнсіз кетсең осылай сен, мен есімнен тандым ғой.
Күтем сені, күте берем, күте берем жалықпай,
Неге? Неге? Неге жаным! Мені әуреге салдың ғой!!!

… Ұмыта алмадым. Басқа жанға барып тұрып, көз алдыма сенің бейнеңді елестететінмін. Кездесе қалған қызды өзіңмен салыстырып бітетін едім. Өзіңді артық қоятынмын сонда да. Одан бері жылдан аса уақыт та өтіп кетіпті ғой…
Көрші жолдасым сен тұратын қалаға бармақ болды. Менің де бірге жүруімді сұрады. Мен ол уақытта басқа жанмен сөз байласып жүргем. Бірақ, сағыныш қой деймін, өзіңді бір рет көргім келді. Қасымдағы жолдасымды әуелі сенің үйіңе соғып шығуын сұрап көндіріп те қойдым. Не пайда? Үйіңде болмай шықтың. Соңғы үмітім үзілгендей, есігіңнің алдында тұрып телефоныңа қоңырау соқтым. Мазақ қылғандай жігітіңмен бірге жақын маңда тұрғаныңды айтып, кешірім сұрап, жігітіңмен таныстыратыныңды айттың. Жо-оқ, қазақы қыңырлыққа салып, бұл менің соңғы қоңырау соғуым екендігін айтып, нөміріңді өшіріп тастадым. Бірақ ол жүректе сақтаулы еді. Мейлі, сыртыңнан бақытты болуыңды тілеп қайтқан болатынмын сол жолы.

Айтқандай, жақында мүлде бейтаныс біреуге, көрмеген адамыңның алып қашуының құрбаны болып үйленіп кеткеніңді естідім. Қазір енді бақытты ма екенсің? Менің тілерім адал бақ пен бақыт қана.

Салды ма көзің көңліме жалын, қара дақ,
Қалды ма жүзің, кетсең де алыс тым ұзап.
Көлеңке елес қалмай да қойды күн ұзақ,
Жүректің кеттің жартысын алып, жаралап.

Сен кеттің, қалдым, болған соң бақты аралап,
Жібермей көзім, ойым да жатыр саралап.
Тілеймін саған ашық та, анық даңғыл жол,
Боларсың тапқан аралап жүрер жаңа бақ!

Желтоқсанның бірі. Алматы. Азаттық (Республика) алаңы. Құптан кірген кез.
Күн райының көңілсіздігіне қарамастан, қанды алаңда қараша халықтың қарасы қалың. Табиғаттың тосын сыйына мінез көрсеткендері ме, кім білсін? Әйтеуір, жиналғандардың езулерінде күлкі, көздерінде қуаныш… Тәуелсіздіктен артық қос мерекенің куәгерлері болу бақыты кез келгеннің тағдыр тақтасына жазыла бермес Тәңір сыйы… Қуанбай қайтсін..?! Оның үстіне, Тәуелсіздік мерекесіне дейін әлі қайдәәәә, 2 апта..! Оған дейін, кім бар, кім жоқ… Тәуелсіздіктің өзі де болмай қалуы ғажап емес…
… Қара басқанда, «Желтоқсан желі» әнін ыңылдап айтамын деп тұрып, «қасиетті» мерекеге орай арнайы дайындалған қойылымның қалай басталып кеткенін де аңғармай қалыппын. Әй, аңғал басым-ай… Өз жерімде өзге ұлттың мерекесіне өзгелерден кем қуанғаныма қысылдым… Аңдаусызда бойыма қонақжай ұлттың ұрпағына жат қылықтың қашан кеп жабысқанын қайдам, жұрт алдында жүзімді күйдірді. Обалы не керек!
Арада ет асым уақыт өткенде Алматының бірінші адамы Ахметжан Есімов ағамыз келіп, күнұзаққа қара суық жеп қойған «киелі» шыршамызға жан бітірді. Қуанғаным сонша, алғашында ұяттан, артынша суықтан қызарған беттің есесін қайтарғандай болдым. Әй, дүние есігін ашқанда дәл бұлай қуанбаған болармын… Азаттық алған күніміз былай тұрсын.!
Кенет, көктің көңілі босап, көз жасқа ерік бермесі бар ма… Алғашында, «қасиетті» мерекеге бола Алланың жаудырған нұры деп ойладым.(Нұр патшаның мерекесінде) Бірақ, артынан жел соғып, жиылған жұртты алаңнан қуып шыққанда барып, 86 боздақтарының көз жасы екенін түсіндім. Сол сәт, желкемнен су кеткендей жанарымды жерден көтере алмадым. Көтергімд е келмеді… Қалай көтермекпін, өзге ұялған үйірлесімнің жанарына жанарым түйісіп кетіп, көңілім босап кете ма деп қорықтым… Бірақ, бір ұяласымның «жаңбырдың мезгілсіз жауғанын қарашы, мерекелік көңіл-күйді бұзып» деген сөзінен кейін, шынайы жасқа қалай ерік беріп жібергенімді өзім де аңғармай қалдым. Абырой болғанда, бетіме тамған «желтоқсан» жасы еркімнен тыс ыршып шыққан мойыншақты жұрт алдында жасырып қалды. Бірақ, осы жолы өзіміз тұрмақ, өзге алдында қызару былай тұрсын, жылаудан да ұялмас едім… Себебі, ол өлімнен оңай… Әсіресе, тірі өлімнен…
Суреттер: google.com-нан алынды

Бір күні маған сұрақ қойды:
-Аға, қазір анау –мынау дегендер көп. Секталар, ағымдар, қозғалыстар дейді. Солардың біріне қосылып кетпеуі үшін не істеу керек?
Сұрағына жауап беру үшін ойша жан –жағыма қарадым. Жауабы да келе қалды:
-Жан –жанғыңа қарашы, көпшілік адам не істеп жүр? Бұл қоғам. Оны жақсартуға немесе жамандыққа толтыруға болады. Қоғамның ортасында және сол, оң жақ шетінде жүретіндерге бөлінеді. Бірақ осы қоғамнан бөлініп шығып, жаңасын құрамын деме. Бәрібір осы қоғамға қайтып келесің. Егер қоғамда өміріңді жақсартамын десең, оның ілгері қатарыңда бол. Артыңнан ергенді жетеле. Осы түсінсең, ешқандай сектаға, ілімге, қозғалысқа ілеспейсің. Тіпті белгісіз себептермен тұзақтарына түссең де, көзің ашыла салысымен одан құтыласың, -дедім.
Жауабын бердім де, ішімнен ойланып келемін:

Алғашқы «Астана интернет форумы» — 2012 жылы 22-23 желтоқсанында Астана қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектебінде «Мінбер» ҚҚ, «Kazakh Times» жаңа технологиялар орталығы, ГеоГебра институты, «Викибілім» және «Болашақ» қауымдастықтарының ұйымдастыруымен өткен болатын. Форумға ІТ мамандары, блоггерлер мен сайт құрастырушылар, редакторлар мен журналистер, студенттер мен мұғалімдер қатысып, «Ақпараттық қауіпсіздік», «Білім саласындағы интернет» «Бұлтты технологиялар», және «Ғаламтордағы аудармашы сайттар» тақырыптарын қозғаған болатын. Жалпы саны 150 шамасындағы қатысушылар қатарында Ерлан Қарин, Мұрат Әбенов т.б. қатысып, мұндай форумның ұйымдастырылуы қазіргі қазақ ғаламторын қалыптастырушы орта үшін өте пайдалы екенін, жан жақтан келген жас мамандардың біліктіліктерін іс тәжірибе алмасу арқылы жетілдіре түсетінін тілге тиек еткен болатын.
Биыл «Ұлттық Интернет Ассоциациясы» заңды тұлғалар бірлестігінің ұйымдастыруымен 7-ші желтоқсан 2013 жылы «Астана интернет форумы» Назарбаев зияткерлік мектебінде өтеді деп жоспарлануда. Жобаға шамамен 150-200 адам келеді деп күтілуде. Елімізге танымал IT мамандары, жаңа медиа журналисттері, блогшылар және сайт жасаушылар спикер ретінде шақырылып отыр.
Қазақстандық аудиторияға арналған ақпараттық технологиялар саласын дамытып жүргендерге арналған бұл форумның мақсаты — қазақ тілінде контент жасаушылармен, портал мен сайт иелерінің, жаңа өнімдерді ұсынушылардың өзара тәжірибе алмасып, ортақ жобалардың пайда болуына ықпал ету.
Форум барысында елімізде тұңғыш рет өткізіліп отырған ҚазНеттің Бірінші Ұлттық Интернет-сыйлығы — «Қазнет Дода» байқауының марапаттау рәсімі өтеді. ҚазНеттің Бірінші Ұлттық Интернет-сыйлығы «Ұлттық Интернет Ассоциациясының» жыл сайынғы өткізілетін конкурстық жобасы болып табылады және ҚазНеттегі ана тіліміздегі үздік сайттарға, сайт жасаушыларға және Интернет пайдаланушыларға беріледі.
Форумда — қазақ сайттары көрмесі өтеді деп күтілуде.
Форумға қатысу міндетті түрде тіркелу негізінде болады.
Тіркелудің соңғы күні 05.12.2013
Байланыс: 8 778 265 20 86 (Данияр Алан)
daniyaralan@gmail.com
АИФ сайты: iforum.kz
ҚазнетДода сайты: kaznetdoda.kz

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары. Он алты жастамын. Ауылдық әкімнің хатшысы -көрші апай, аудандық әскери комисариаттың жіберген шақырту қағазын қолға табыстады. Ондай шақырту қағазын он шақты бала алыпты. Шақырту қағазы мерзімді әскери борыш өтеуге уақыт тақағанын білдіреді. Үкімет бізді болашақ жауынгер ретінде есепке алып, тіркеуге қойып, тұрғылықты жер бойынша тіркеуде тұрғанын білдіретін куәлік беретін. Кейінен осы куәлікті әскери билетке айырбастайтын.
Бір жұмадан кейін.