1896 жыл. Германияның Цюрих қаласындағы политехникалық училищеде жаратылыстану ғылымы бойынша дәріс өтіп жатқан бір профессор өзінің студенттерінен «Құдай бар ма?» — деп сұрады. Студенттердің бірі орнынан ұшып тұрып «Әрине, құдай бар» — деп жауап берді. Профессор әлгі студентке жақындай түсіп, келесі сұрағын қойды:
— Егер құдай бар болса, онда әлемдегі жанды-жансыз, көзге көрінетін және көрінбейтін жаратылыстың барлығын да құдай жаратқан ғой, солай ма?
— Иә, солай.
— Адам бойындағы мейірім, иман, ізгілік, махаббат сезімдерін де құдай жаратқан ба?
— «Әрине, әлгінде өзіңіз айтқандай, жанды-жансыз, көзге көрінетін және көрінбейтін жаратылыстың барлығын құдай жаратқан, ендеше бұл қасиеттерді де адамға құдай дарытқан» — деді студент ерекше көтеріңкі үнмен.
— Ал енді, осы жақсы қасиеттермен бірге адамдардың бойында зұлымдық, жауыздық, іштарлық, жек көрушілік, күншілдік сияқты жаман қасиеттер де бар ғой, бұлар да жаратылыстан тыс емес, сонда бұл қасиеттерді де құдай жаратқаны ғой?
— «Мүмкін...» — деген студенттің дауысы енді бәсең естілді де, одан әрі ол жарытып ештеңе деместен, күмілжіп төмен қарап еді, профессор өз сөзін әрі қарай жалғады.
— Мүмкін дейсің бе? Ал осындай жаман қасиеттерді де құдай жаратқан болса, онда сол құдайдың өзінің бойында жақсы қасиеттермен бірге осындай жаман қасиеттер де болғаны ғой, себебі, табиғаттың іргелі заңына сүйенсек, ешнәрсе жоқтан пайда болмайды емес пе, әркім өзінде барды ғана береді ғой.
Әлгі студент еш жауап қата алмастан үнсіз тұр. Енді өз біліміне масаттанған профессордың дауысы көтеріңкі шықты:
— Ал, егер жаратушы құдайдың өзінің бойында осындай жақсы да, жаман да қасиеттер бар болса, онда құдайдың адамнан, яғни жұмырбасты пендеден айырмашылығы кәне? Көрдіңіздер ме, қымбатты менің шәкірттерім! Құдайға сенудің дұрыс емес екенін, діннің барлығы ойдан шығарылған аңыз екенін айтушы едім ғой, соны мен бүгін сендерге тағы да дәлелдеп тұрмын.
Осы кезде аудиторияда отырған басқа бір студент: «Профессор мырза, сізге бір сұрақ қоюға рұқсат етіңіз» — деді.
— Әлбетте
— Табиғатта суық деген жаратылыс бар ма?
— Әрине, бар. Сен немене, мүлдем тоңып көрмегенбісің?
Аудиториядағы өзге студенттер ду күлді. Оны елемеген жас жігіт сөзін жалғады.
— Қателесесіз профессор мырза, табиғатта суық деген жаратылыс жоқ, тек жылу деген жаратылыс бар. Жылу оттан пайда болады, яғни жылуды тудырушы көз, ол – от. Ал суық ештеңеден пайда болмайды, суықты тудырушы көз табиғатта жоқ. Суық деген ұғымды адамдар жылудың жоқтығын немесе жылудың аздығын сипаттау үшін қолданады. Басқаша айтсақ, қай жерде жылу жоқ немесе қай жерде жылу аз сол жерде өздігінен суықтық орнайды. Жаратылыстағы қай нәрсенің де бар екенін оның энергиясымен өлшейміз, ал физика ғылымында жылу энергиясы деген өлшем бар да, суықтың энергиясы деген өлшем жоқ қой, демек, суық деген жаратылыс жоқ.
Енді профессор үнсіз қалды. «Тағы бір сұрағым бар» — деді жас жігіт.
— Табиғатта қараңғылық деген жаратылыс бар ма?
— Бар әрине. Түн деген қараңғылық емес пе?
Бұл жолы профессордың жауабы сенімсіз естілді, студенттер де әлгіндей ойсыз күлкіден тыйылып, жым-жырт тыңдап қалған.
— Сіз тағы да қателестіңіз профессор мырза, табиғатта қараңғылық деген жаратылыс жоқ, тек жарық деген жаратылыс бар. Жарықты тудырушы табиғи көз бар, ол – от. Ал қараңғылықты тудырушы көз жоқ. Қараңғылық неден пайда болады? Қай жерде жарық жоқ немесе аз, сол жерде қараңғылық орнайды. Қараңғы деген ұғымды адамдар жарықтың аздығын немесе жоқтығын сипаттау үшін қолданады. Ғылымда жарықтың энергиясы, жарық толқыны, жарықтың массасы деген өлшемдер бар, ал қараңғылықтың энергиясы, қараңғылықтың массасы деген өлшемдер жоқ. Олай болса, қараңғылық деген жаратылыс жоқ. Ал, енді әлгі сіздің сұрақтарыңызға жауап берейін. Зұлымдық, жауыздық, іштарлық, т.б. толып жатқан жаман қасиеттерді құдай жаратқан жоқ. Құдай отты жаратты, оттан тарайтын жылу мен жарық сәулені жаратты, адам бойындағы мейірім мен махаббатты жаратты. От жоқ жерде өздігінен суықтық пен қараңғылық орнайтыны сияқты, қай жерде махаббат жоқ, қай жерде мейірім-шапағат жоқ, қай жерде адамның адамға деген ізгі қарым-қатынасы жоқ, қай жерде имандылық жоқ, сол жерде зұлымдық та, жауыздық та, арамзалық та, ұятсыздық та, іштарлық та, күншілдік те өз-өзінен пайда болады.
Әлгі профессор боп-боз болып сазарып, көзін бір нүктеден алмастан, үнсіз, меңіреу күйде орнынан қозғалмай қалды. Ал профессорға ұтымды жауап берген жас студент – кейіннен әлемге әйгілі ғұлама болған, салыстырмалылық теориясын ашқан, фотоэффект құбылысын ашқан, физика ғылымы бойынша үш жүзден астам еңбектер жазған Альберт Эйнштейн болатын.

Аударған Алмат Рахметов.

Қатты шаршап-шалдыққандықтан осында түнеуге бел будым.
"… Өмірімде елестете алмайтын мұншалықты сұлу тауда қалай пайда болып қалғаныма еш ақылым жетпейді. Жантая жатқан қалде оң жағымнан жүзіп келген ақ ұлпа бұлт үстіне құлай кеттім. Ақ ұлпа бұлт мені қарсы беттегі тік жартасқа оп-оңай алып келді. Ол жерден төмендегі көздің жауын алар табиғатқа көзім түсті. Тау баурайынан ағып өтуші дария бойындағы жазықтықта мен білмейтін бір мереке өтіп жатты. Ол — қуаныш сыйлаушы мейрам, мен көрген мерекелердің еш қайсысына ұқсамайтын. Мерекеге қатысушылар орындаушылар әміріне мойынсұнуларынан өте қуанышты еді. Олар Мизам таразысынан өткен, Аллаһ жарылқаған мүмін-мұсылмандарға ұқсайтын.
Дария бойындағы қақпадан бір кісі шығып, орындаушы періштелер алдында тұрғанына көзім түсті.
Сол сәтте жеті қат көк бойлап керемет үн таралды:
— Мүміннің амал дәптерін оқы!
Перішті амал дәптерді ашып, оқи бастады:
— Есімі Мүмін, Мұсылманның ұлы, тірілігінде диханшылықпен шұғылданған. Соңғы пайғамбар Мұхаммедтің (с.а.с) үмбеті. Барша бірдей Пайғамбар (с.а.с) атына салауат айтқан соң:
— Сауапты істерін жарияла! — деген керемет үн құлақ тұндырды.
— Диханшылықпен бірге, көшелерді жолаушыларға кедергі келтіретін бұталардан тазалап тұрған, мешіт ауласын сыпыруды әдет еткен.
Осы амалдары айтылған сәтте Ухуд тауына тең келетін бір ыдысқа сауап толды.
— Жалғастыр…, делінді.
— Он жыл бойы таң намазынан қайтарда бекетті сыпырып тұрған, бұл қайырлы ісін ешкімге білдірмеген. Сол себепті амалына жазылған сауап жеті жүз есеге арттырылған, Мизам таразасында сауабы басым болған.
— Сыйын есіт! — дейісімен көкте қызыл жолды нұр пайда болды. Күш және қуаныш бағыштаушы үн жәнеде қаттырақ шықты!
— Бұл мүмінді қызыл нұрлы жолмен Дарус-сәләм жәннәтына кіргізіңдер.
— Аллаһқа сансыз мадақтар, Пайғамбарыма (с.а.с) салауаттар болсын, — деді жәннәттық қуаныштан беті бал-бұл жайнап.
— Мұсылманның қуанатын уақыты және орыны осы жерден басталады, — деді басқарушы періште баршаға жария түрде. Және жәннәттық кісіні құттықтады, — Аллаһтың сыйы мүбәрәк болсын, йа, мүмін пенде!
Қақпадан екінші кісі шықты. Орындаушы періште амалын оқыды:
— Кедейге қарыз берген.
Сол сәтте Ухуд тауы көлеміндей үлкен бір ыдыс сауапқа толды.
— Үш кедейдің қарызын кешкен. Оның сауабы өте жоғары дәрежеге көтерілген. Көкте таралған нұрдан күміс түсті жол пайда болды. Тағыда сол үн: — Дереу Дарул хулуд жәннәтына кіргізіңдер. "Әлхамдулилләһ", — деді жәннәттық. Барлық періштелерде Аллаһқа мадақ айтты.
Содан соң амал дәптерлері оқылған бірнеше мүміндерді періштелер алтыннан пайда болған жолмен Жәннәтул аднаға, күмістен пайда болған жолмен Жәннәтул мәуаға, нұрдан пайда болған жолмен Дарул муқамаға алып кетті.
Орындаушы періште келесі мүміннің амал дәптерін оқи бастады:
— Білім иесі болған. Өлімінен соң перзенттері, жазған кітаптары һәм шәкірттерінен келір тұрған сауап екі дүниесін толтырған.
Көкте пайда болған нұр жер бетін нұрландырды, кенеттен гауһардан жасалған жол пайда болды. Баршаны өзіне ғашық еткен үн жермен — көкті жаңғырта қайта естілді.
— Фирдаус жәннәтына кірсін! Білім иесі «Субханаллаһ» деді. Періштелерде дұғаны қайталады. Содан соң бір кемпір шықты. «Жетім асыраған», — деп оқылды амал дәптерінен. Кемпірдің машақатты еңбегіне аз емес, көп емес — он төрт Ухуд тауына тең келетін ыдыстар сауаппен бетпе-бет толды. Дүниелік өмірінде кемпір шалының разылығын алған екен. Көкте таралған нұрдан алтыннан бір жол пайда болып, ол әл — Мақамул — әмин жәннәтының қақпасына дейін жетті. Орындаушы періштелер кемпірді сол жолмен жәннәтқа бастады. Кемпір жол бастаушымен жәннәтқа бұрылған сәтте он сегіз жастағы қызға айналды. Олардың баршасы Аллаһқа мадақ, Пайғамбарға (с.а.с) салауат айтты. Кейін және бір кісі шықты.
Міне ғажап, оның бет-бейнесі маған ұқсайтын, тек жасы егделеу екен. Менің және әкемнің есімі айтылды.
— Оқы!, — дейілді.
Амал дәптерімнен оқылды:
— Ол — ораза ұстаушы.
Сол сәтте мерекені басқарушы періште барлық құжаттарды жинастырып, періштелерге белгі берді, барлық періште бірдей: «Аллаһу акбар!» деп мақтау айтты. Сол сәтте баршасы ғайып болды. Басқарушы періште төмендегі сөздерді оқыды: — Ораза ұстаушы мүміннің сауабын тек Аллаһ Тағаланың өзі береді. Бұл сый баршасынан қайырлы. Ораза ұстаушыларға жәннәттың хош иісті және сұлулықта теңдессіз «Раййан» қақпасы ашылады. Аллаһтың қалауымен бүкіл әлемнің жаратушысы Аллаһтың жүзін көру нәсіп етсін!". Періштелердің: «Жалла жалалоху!», деген үндері естілді.
Кенеттен бір періште келіп, желкемнен тарта бастады:
— Сіз туралы айтылды, жүріңіз оның алдына…
Сол сәтте құлағыма әкемнің үні келді:
— Тұр ұлым — , деп маңдайымнан сипады. — Тұр енді, сәресін ішеміз, қасиетті Рамазан басталды…
Осы қайырлы түстен соң мен әлі күнге дейін оразамды қаза етпедім, маңдайымды сәждеден ажыратпадым.
Сол таң менің ең алғашқы оразам болатын.



#меніңалғашқыоразам

Діннен еш хабары жоқ, сабын өндіргеннен басқа ештеңе білмейтін бір кісі бірде діндар кісімен әңгімелесіп отырып былай дейді:
-Сендердің сенімдеріңнен пайдасы болса, адамдарға тек жақсылық әкелсе, оыншама жылдар бойы дүниеде жамандық, күпірлік қалмайтын еді ғой ?!

Құрбақаны ыстық суға лақтырса, не болады? «Бұл жер ыңғайсыз, дереу бұл жерден кетуім керек» — деп құрбақа жылдам шешім қабылдайды да тездетіп судан тысқары секіріп кетеді. Ал егер дәл осы құрбақаны салқын суға салып, астынан баяу от қойса ше? Құрбақа әлсірей бастайды. Судың жылуын сезе бастаған құрбақа: «маған кішкене жылулық артық етпес»-деп ойлап, рахаттанып жата береді. Ал бұл оқиға сумен бірге қайнап, құрбақаның пісіп кетуіне әкеледі.
Әңгімеден түсінгеніміздей, ақиқатында, бұл өмірде барлығы кішігірім нәрседен басталып, жинала береді. Қарыздар, күнәлар, артық салмақ, денсаулықтың нашарлауы, білім, ауқаттылық. Күнделікті ұсақ-түйекті жете бағаламауға болмайды. Дүниенің алма-кезек екендігін әсте естен шығармаған абзал!

Бір жұп ғашықтар болыпты. Жігіт әлсіз, жасқаншақтау болса керек. Қашан да қиындыққа жолықса алдымен қалыңдығын сынап көруге мәжбүрлейтін болса керек. Ал бойжеткен осы үшін назаланатын.

Күндердің күнінде теңізге саяхаттай шыққан қос ғашықтың қайығы дауылға жолығып, аударылыпты. Әзер дегенде қайықтың сынық ағашын ұстап аман қалған олар амалсыз әлдеқайдан келер көмекті күтумен болыпты. Батыл, қайсар бойжеткен жігітін сынап көрмекке «сен қорқасың ба?» деп сұрайды. Көзінде үрей тұнған жігіт жалма-жан қалтасына үнемі салып жүретін пышағын алып «егер әлдеқайдан қатер төнер болса, алдымен сені қорғаймын» депті сеніммен. Дәл осындай қатерлі сәтте мынадай батыл шешімге риза болған бойжеткен іштей риза болыпты.

Көп өтпей үлкен жүк кемесі бұларды байқап құтқаруға келе жатады. Қуанышы қойнына сыймаған қос ғашық дәл сол сәтте өздеріне таяп келе жатқан жыртқыш акуланы да көреді. Қорқыныштан қалқыма ағаштан ұстап қалған күйі мелшиып қалған жігітке бойжеткен «Тез, ана кемеге бар күшімізбен малтайық. Мүмкін аман қалармыз, тездет!» деп айқай салыпты. Бірақ, жігіт қызды бар пәрменімен итеріп жіберіп, өзі бөлек жүзіп кетіпті. Бұған аңырып қалған қыз сол сәтте қатты күйзеледі. Төніп келе жатқан ажалға амалының жоқтығын біліп іштей қайғырады. Бақытына орай әлгі жыртқыш оның қасынан келсе де, оған бұрылмастан жігіт малтап кеткен жаққа қарай өте шығыпты. Бейшара жігіт әп-сәтте акуланың азуына ілінеді. Жан-таласып жатқан сәтінде бар дауысымен «Мен сені сүйемін!» деп айқайлапты.

Аман қалған бойжеткен есін жиғанда кемешілердің «Қорқақ» жігітіне аза білдіріп жатқанын көреді. Кеме капитаны қыздың жанына келіп, оны жұбата «Бикеш, осы өмірімде көрген ең ержүрек азамат сіздің жігітіңіз! Оның өлімі үшін қайғырамыз, сабыр етіңіз!» дейді. «Жоқ! Ол барып тұрған қоянжүрек! Мен ештеңеге қайғырмаймын» дейді қыз жасын сүртіп. Кеме бастығы бойжеткеннің бұл қылығына түсінбей «Қалайша оны кіналап тұрсыз. Мен бәрін де бақылап тұрдым. Мен оның сізді кеме жаққа қарай итеріп жіберген соң өз білегін тілгенін көрдім. Ал акуланың қанға деген сезімталдығы өте күшті. Егер ол бұлай істемегенде сіздің аман қалуыңыз мүмкін емес еді» дейді сабырлықпен.

Мейлі қаншама әлжуаз, қорқақ болса да шынайы сүйіспеншілікке толы жүрек өмірдің ең бір қатерлі сәттерінде өз махаббаты үшін құрбандық беруден бас тартпайды.

дереккөз

суретке сілтеме

Бір ауруханада екі қарт жатыпты, Екеуінің науқастары бір болғандықтан бір бөлмеге жайғастырылыпты. Тек бірі терезенің жанында, екіншісі есіктің дәл қасында жатады екен. Терезе жанындағы қарт күн сайын есік тұсындағы қарияға сырттағы тыныс-тіршілік туралы айтып отыратын:
— «Бүгін теңіз бір қалыпты. Аздап жел соғып тұр ғой деймін. Өйткені ана ұзақтағы кеменің желкені желбіреп тұр. Теңіз жағалауында шағалалар ұшып жүр».
Осылайша күндер өте береді. Күндердің бірінде әлгі терезе жанындағы ақсақалдың жүрегі ұстап нашарлап қалады. Әдетте, бөлмедегі қоңырау түймесін баса қалса дәрігерер жетіп келетін. Ал бүгін қасындағы қарт дәрігерді шақыртатын түймені баспады. Өйткені терезеден дүниені өзі көре алмай, тек көршісін тыңдаумен ғана шектеліп жататын. Сол есіне түсті ме, шайтанның сөзіне еріп, қоңыраудың түймесін басуға құнт таныта қоймады. Осылайша, ол досын жазықсыздан жазықсыз өлімге қиды да жіберді. Келесі күні дәрігерлер есіктегі кісіні терезе жанындағы босаған орынға ауыстыратын болды. Осы күнге дейін тыңдауды ғана місе тұтқан адамның қуанышы қойнына сыймады. Енді табиғаттың сан қырлы нақыштарын өз көзімен көріп жататын болды. Орнына жайғаса салып, басын көтеріп терезеге асыға мойнын созып еді. Арғы жақта қара қабырғадан басқа еш нәрсе көрінбеді.

Исламға дейінгі кезеңде өмір сүрген Үмамә деген ақылды әйел қызы Үнасты Кинда патшасы Хариспен үйлендіргенде, әлі күнге құны ескіре қоймаған мынадай өсиет айтқан екен:
«Қызым, егер бір қыз ата-анасының байлығы жеткілікті болып күйеуге шығуды қажетсінбейтін болса, онда бәрінен бұрын оған сен лайық болар едің. Алайда өмір заңы басқаша, ер адам қалайша біз үшін жаратылса, әйел де о баста ер адам үшін жаратылған.
Қызым, сен өзіңді туып, аялап өсірген әке-шешеңнің ұясынан ұшып, жат жұртқа кетіп бара жатырсың. Ендігі уақытта сен күйеуіңе бағынып, оның ризашылығын алып отырғайсың, сонда ол да сенің алдыңда құлыңдай құрақ ұшатын болады. Сен оны сыйлаған сайын ол да сені жақсы көріп қалағаныңды істейтін болады.
Мен саған қазір он өсиет айтайын, егер сен оларды бұлжытпай орындайтын болсаң күйеуіңмен ара-қатынасыңда мін болмайды:

Бұл әңгімені массагеттен оқығам біраз бұрын. Кейде қайта-қайта оқып та қоямын. Сіздерде оқыған шығарсыздар, сондада бір оқи салыңыздар))

Араб шөлінде қиын да ұзақ сапар шеккен бір шейх ұлына басынан кешкен оқиғаларды былай әңгімеледі:
– Бір алыс сапарға шыққан едім. Күн ұясына батып, төңірек қараңғылана бастаған кез. Алыстан көзіме көрінген үйге қарай тұра жүрдім. Үйге жақындағанымда алдымнан бір әйел шықты. Жалғыз екенімді көргенде қайран қалып:

Үндістанда су тасығыш бір кісі екі шелек алып, иін ағашпен су таситын болса керек. Алайда екі шелектің біреуі тесік екен. Бүтін шелек өзіне кұйылған суды қожайынның үйіне сол күйі шашау шығармай жеткізеді екен де, ал тесік шелек болса, толтырып қүйылған судың үйге жеткенше жол бойы сыздықтатып отырып, әрең дегенде жартысын ғана