LatinX – 26 aripten turatin alfavit.
1. Aa – «а»
2. Bb – «б»
3. Cc – «ш»
4. Dd – «д»
5. Ee – «е»
6. Ff – «ф»
7. Gg – «ғ, г»
8. Hh – «х»
9. Ii – «ы»
10. Jj – «ж»
11. Kk – «к»
12. Ll – «л»
13. Mm – «м»
14. Nn – «н»
15. Oo – «о»
16. Pp – «п»
17. Qq – «қ»
18. Rr – «р»
19. Ss – «с»
20. Tt – «т»
21. Uu – «ұ»
22. Vv – «в»
23. Ww – «дауыссыз у»
24. Xx – «икс»
25. Yy – «й»
26. Zz – «з»
• «Ә, І, Ү, Ө» aripteri qayda?
Oris tilinde bastawic klasta «ударение» tusetin aripterding ustinde belgisi boladi. «Ударение» qoyip uyren'gesin bul belgi qajet bolmay qaladi.
Arap alfavitinde tek dawissiz aripter gana boladi. «Хареке» degen belgiceler aripterding asti-ustine qoyilip, dawisti dibistardi cigaradi. Biraq araptar kundelikti jaziwinda bul belgicelerdi qoldanbaydi. Sebebi sozding qalay oqilatinin belgice qoymay-aq biledi.
Qazaq tilinde sozder juwan nemese jingicke bolip keledi. «Ә, І, Ү, Ө» aripterine saykesince Ä, Ï, Ü, Ö qoldanamiz. Sosin juwan soz ben jingicke sozdi ajiratip uyren'gesin Ä, Ï, Ü, Ö aripterin qoldanbawga boladi. Ä, Ï, Ü, Ö ariperi bastawic klasta jane sozdikterde gana qoldanilatin boladi.
Aa, Ii, Uu, Oo aripteri juwan sozde «а, ы, ұ, о» bolip, jingicke sozde «ә, і, ү, ө» bolip oqiladi. Eger Kk nemese Ee aripteri bolsa soz jingicke oqiladi. Eger Qq nemese sozding kelesi buwindarinda Aa aripteri bolsa soz juwan oqiladi («күнә, кінә» degen siyaqti birnece sozden basqa). Sosin arqacan juwan oqilatin jane tek jingicke oqilatin sozder bar.
• «И, дауысты у» aripteri qayda?
«И» — iy dep jaziladi. «дауысты у» — uw, iw dep jaziladi.
• Nege «ғ, г» bir arippen jaziladi?
Bul «ғ, г» aripteri sozding algacqi buwininda siyrek kezdesedi. Al basqa buwindarda «ғ» men «а», «г» men «е» aripteri qatar juredi. Juwan sozde «ғ», jingicke sozde «г» boladi. Qay dibis ekeni ongay ajiratiladi.
• «Қ, к» aripterin «ғ, г» siyaqti bir arippen jaziwga bolmay ma?
«Қ, к» aripteri «ғ, г» siyaqti emes. Sozding barliq buwindarinda kezdesedi. Sol sebepti ekewin bir arippen belgilesek ajiratiw qiyin.
• «Ң» arpi qayda?
Bugan arip jetpey qaldi. «Ғ, г» siyaqti «н, ң» aripterin bir arippen belgilewge bolmaydi. Sebebi «н, ң» singormonizm zangina baginbaydi. Eger qosimca arip alsaq, onda 26 aripten asip ketemiz. Tagi bir joli NG digrafin qoldaniw. Biraq «ң» jane «нғ, нг» tirkesteri arasinda ulken catasiw boladi. Sebebi «ң, нғ, нг» barligi NG bolip ketedi. Agilcin tilinde «’» (апостроф) degen belgice ote jiyi qoldaniladi. Misali «I‘m / They‘re / o‘clock / company‘s / it’s / don’t».
Osi maseleni rettew ucin «’» belgisin bilay paydalanamiz:
1) NG tirkesi barliq jagdayda «ң» bolip oqiladi,
2) N arpimen ayaqtalatin sozge -GA, -GE, -GAN, -GEN, -GIZ jalgawi jalgan’gan kezde NG tirkesining arasina «’» belgisin qoyamiz. N’G tirkesi «нғ, нг» bolip oqiladi.
Misali:
angiz — «аңыз», tengiz — «теңіз», janga — «жаңа», kenges — «кеңес», songi — «соңы», engis — «еңіс»
san’ga — «санға», ken’ge — «кенге», jan’ga — «жанға», basin’gan — «басынған», min’gen — «мінген», en’giz — «енгіз»
• Alfavitting ati nege LatinX?
Basinda oz atimdagi Nur-di alip, Nur-Latin dep atamaq boldim. Sosin aynip qaldim. Elon Musk ozining macenesin Model X, raketa uciratin kompaniyasin SpaceX dep atadi. Damigan tehnologiyalarding atimen undesip tursin degen niyetpen LatinX dep qoydim.
P.S.: Diakritikaliq aripter Ä, Ï, Ü, Ö bastawic klas oqiwcilarina oqip-jaziwdi uyreniwge kerek. Sosin sozdikter jasaganda kerek. Sozderding juwan-jingickeligin ajiratqannan keyin tek 26 arippen jazip tusinisiwge boladi. NG tirkesin digraph dep emes RT, RS, YT (қарт, шарт, сарт, тарс, тұрс, айт ...) tirkesi siyaqti tusiniw qajet. Apostrof «’» belgisin ne ucin qoldan’ganimdi tusin’gen cigarsiz dep oylaymin.
Қазақ латын әліпбиі • қазақ тілі • латын алфавиті • әліппе • 26 әріппен жазу
2. Bb – «б»
3. Cc – «ш»
4. Dd – «д»
5. Ee – «е»
6. Ff – «ф»
7. Gg – «ғ, г»
8. Hh – «х»
9. Ii – «ы»
10. Jj – «ж»
11. Kk – «к»
12. Ll – «л»
13. Mm – «м»
14. Nn – «н»
15. Oo – «о»
16. Pp – «п»
17. Qq – «қ»
18. Rr – «р»
19. Ss – «с»
20. Tt – «т»
21. Uu – «ұ»
22. Vv – «в»
23. Ww – «дауыссыз у»
24. Xx – «икс»
25. Yy – «й»
26. Zz – «з»
• «Ә, І, Ү, Ө» aripteri qayda?
Oris tilinde bastawic klasta «ударение» tusetin aripterding ustinde belgisi boladi. «Ударение» qoyip uyren'gesin bul belgi qajet bolmay qaladi.
Arap alfavitinde tek dawissiz aripter gana boladi. «Хареке» degen belgiceler aripterding asti-ustine qoyilip, dawisti dibistardi cigaradi. Biraq araptar kundelikti jaziwinda bul belgicelerdi qoldanbaydi. Sebebi sozding qalay oqilatinin belgice qoymay-aq biledi.
Qazaq tilinde sozder juwan nemese jingicke bolip keledi. «Ә, І, Ү, Ө» aripterine saykesince Ä, Ï, Ü, Ö qoldanamiz. Sosin juwan soz ben jingicke sozdi ajiratip uyren'gesin Ä, Ï, Ü, Ö aripterin qoldanbawga boladi. Ä, Ï, Ü, Ö ariperi bastawic klasta jane sozdikterde gana qoldanilatin boladi.
Aa, Ii, Uu, Oo aripteri juwan sozde «а, ы, ұ, о» bolip, jingicke sozde «ә, і, ү, ө» bolip oqiladi. Eger Kk nemese Ee aripteri bolsa soz jingicke oqiladi. Eger Qq nemese sozding kelesi buwindarinda Aa aripteri bolsa soz juwan oqiladi («күнә, кінә» degen siyaqti birnece sozden basqa). Sosin arqacan juwan oqilatin jane tek jingicke oqilatin sozder bar.
• «И, дауысты у» aripteri qayda?
«И» — iy dep jaziladi. «дауысты у» — uw, iw dep jaziladi.
• Nege «ғ, г» bir arippen jaziladi?
Bul «ғ, г» aripteri sozding algacqi buwininda siyrek kezdesedi. Al basqa buwindarda «ғ» men «а», «г» men «е» aripteri qatar juredi. Juwan sozde «ғ», jingicke sozde «г» boladi. Qay dibis ekeni ongay ajiratiladi.
• «Қ, к» aripterin «ғ, г» siyaqti bir arippen jaziwga bolmay ma?
«Қ, к» aripteri «ғ, г» siyaqti emes. Sozding barliq buwindarinda kezdesedi. Sol sebepti ekewin bir arippen belgilesek ajiratiw qiyin.
• «Ң» arpi qayda?
Bugan arip jetpey qaldi. «Ғ, г» siyaqti «н, ң» aripterin bir arippen belgilewge bolmaydi. Sebebi «н, ң» singormonizm zangina baginbaydi. Eger qosimca arip alsaq, onda 26 aripten asip ketemiz. Tagi bir joli NG digrafin qoldaniw. Biraq «ң» jane «нғ, нг» tirkesteri arasinda ulken catasiw boladi. Sebebi «ң, нғ, нг» barligi NG bolip ketedi. Agilcin tilinde «’» (апостроф) degen belgice ote jiyi qoldaniladi. Misali «I‘m / They‘re / o‘clock / company‘s / it’s / don’t».
Osi maseleni rettew ucin «’» belgisin bilay paydalanamiz:
1) NG tirkesi barliq jagdayda «ң» bolip oqiladi,
2) N arpimen ayaqtalatin sozge -GA, -GE, -GAN, -GEN, -GIZ jalgawi jalgan’gan kezde NG tirkesining arasina «’» belgisin qoyamiz. N’G tirkesi «нғ, нг» bolip oqiladi.
Misali:
angiz — «аңыз», tengiz — «теңіз», janga — «жаңа», kenges — «кеңес», songi — «соңы», engis — «еңіс»
san’ga — «санға», ken’ge — «кенге», jan’ga — «жанға», basin’gan — «басынған», min’gen — «мінген», en’giz — «енгіз»
• Alfavitting ati nege LatinX?
Basinda oz atimdagi Nur-di alip, Nur-Latin dep atamaq boldim. Sosin aynip qaldim. Elon Musk ozining macenesin Model X, raketa uciratin kompaniyasin SpaceX dep atadi. Damigan tehnologiyalarding atimen undesip tursin degen niyetpen LatinX dep qoydim.
P.S.: Diakritikaliq aripter Ä, Ï, Ü, Ö bastawic klas oqiwcilarina oqip-jaziwdi uyreniwge kerek. Sosin sozdikter jasaganda kerek. Sozderding juwan-jingickeligin ajiratqannan keyin tek 26 arippen jazip tusinisiwge boladi. NG tirkesin digraph dep emes RT, RS, YT (қарт, шарт, сарт, тарс, тұрс, айт ...) tirkesi siyaqti tusiniw qajet. Apostrof «’» belgisin ne ucin qoldan’ganimdi tusin’gen cigarsiz dep oylaymin.
Қазақ латын әліпбиі • қазақ тілі • латын алфавиті • әліппе • 26 әріппен жазу
Qazaq tilinde 28 dibis bar. Latin alfavitinde F, V, X aripterin alip tastasaq 23 arip qaladi. Biraz arip jetispeydi. Osidan latinca alfavit jasawding eki joli bar: diakritikaliq aripterdi paydalaniw jane digraph adisin qoldaniw. Kop jil boyi qazaqtar ekige bolinip talasip keledi. Men ozim diakritikani jaqtawcimin. Sebebi tek 26 aripten jasalgan alfavitterding ecqaysisi kongilimnen ciqpadi. Sol sebepti minimum digraph qoldanatin, diakritika aripteri bar, biraq korinbeytin alfavit qurastirdim.
Misali, mina sozderde: soz (соз/сөз), un (ұн/үн), tur (тұр/түр), is (ыс/іс).
Misali: Rezengkeni soz (резеңкені соз). Kop soz aytti (көп сөз айтты). Kop söz aytti.
Ol jeti keli un aldi (ол жеті келі ұн алды). Ol qoriqqannan unsiz qaldi (ол қорыққаннан үнсіз қалды). Ol qoriqqannan ünsiz qaldi.
Osi alippe unap tur negizi. Jalpi qazaqtar internette, SMS, email jazganda, watsaptarda osilay jazip, bir-birin cataspay tusinip-aq jur. Tek 'c' ornina 'sh' nemese 'w' qoldanadi demeseng.