Жаман жаңалықтар ТВ-да қаралымды, газет пен сайтта оқылымды, желімді өтімді болып тұрған заман. Рейтинг пен лайк үшін адамзаттың кей құндылықтары ұмытылып барады. Жаңалықты таратушы БАҚ редакторлары мен қарапайым қолданушылар журналистік және азаматтық жауапкершілікті сезінбеуде. Негатив ақпараттан туатын себеп пен салдарларға көз жұмылуда. Қоғамды дұрыстағымыз келсе алдымен өзімізден бастауымыз керек. Жаман жаңалықты не үшін таратпауымыз керек?

1-себеп: Депрессиялы қоғам
Үнемі жаман жаңалықтар еститін, оқитын адамдарда стресс көп болады. Ұйқысыздық пайда бола бастайды, қан айналымы нашарлайды. Мұндай адамдардың көптігі әлбетте қоғамға да әсер етеді. Нәтижесінде қоғамдық ортада, жұмыста, отбасыда кикілжің, айқай-шу, наразылық көбейеді. Бұл жалпы көңіл-күй атмосферасына үлкен әсер етеді.

2-себеп: Оқиғалар тізбегі
Бір нәрсе туралы жиі айтыла бастаған сайын сол нәрсе туралы ақпарат та көбейе береді. Ол ақпарат біреуге жаман болғанымен, біреу үшін жақсы ақпарат. Біреу үшін ол құнды инструкция, идея және өзі сияқтылардың бар екендігіне куәлік. Мысалы: зорлық, өзін өзі өлтіру, педофилдік сияқты түрлі маньяктықтар. БАҚ-та мұндай оқиғалар тәптіштеп жазылады. Бұны өз пайдасына қолданатындар бар. Жақында ғана бірінен соң бірі жалғасқан өзін өзі өртеу оқиғалары, нәрестелерді тастап кету әрекеттері осындай тізбектерден құралады.

3-себеп: Жануар түйсігінің оянуы
Жаман нәрсені қарай берген сайын адамның оған еті де үйрене бастайды, қалыпты нәрсе ретінде қабылдайды. Жалпы ғалымдардың айтуынша бір нәрсені 7 рет көргеннен кейін адам оған анормал нәрсе ретінде қарамайды екен. Сондай-ақ адамның ішінде жатқан кей түйсіктер оянады, оның қызығушылығы арта бастайды. Бірақ, мұны білдіргісі келмейтін жасырын маньяктар мұндай жаңалықтарды «Масқара, сұмдық!» бетпердесі арқылы тарата бастайды. Өзіне ұнаған нәрсені басқаларға да көрсеткісі келеді осылайша. Мұндай адамдарда психологиялық және жыныстық ауытқушылықтар бар деп айтуға болады.

Осы негізгі 3 себеп үшін жаман жаңалықтарды бөліспеңіз. Осылайша стрессіз қоғам құруға болады, жаман жаңалықтар тізбегін тоқтатуға болады, жасырын маньяктар санын азайтуға болады. Бар болғаны негатив ақпаратты бөліспеу ғана.

P.S жақында журналист Қанат Әуесбай желідегі парақшасында өзін өзі өлтіру тізбегі Вертер эффекті туралы жазды:

Америкалық социологтардың айтуынша, ақпарат құралдары суицидті жаппай жұртшылықтың қаперіне сала беріп, есіне түсіре берсе, бұл өзіне қол салу әрекеттерін одан сайын маздатып, өршітіп, ушықтырып алу қаупі жоғары. Өйткені, өмірімен қош айтысуға оқталып жүрген адам, теледидардан өзі сияқты суицид жасаған бейбақтарды көргенде өзін-өзі ақтай бастайды. Яғни, «мен ғана емес екем, мен сияқты өмірмен қоштасқысы келетін адамдар көп екен ғой» деген сияқты кереғар ойлармен өзін жұбата бастайды.

P.S.S Блогер Дінмұхамед Зиядин aka qisyq үлгілі желі қолданушысы туралы:

Бразилия… Кедейлік пен қылмыс тұнған фавелдер мекені. Бұл аудандарда туып-өскен балаларға өмірге жолдама алудың екі-ақ жолы бар: футбол және криминал.

Сондықтан да Пентакампеондардың футбол шеберлері, әдетте, кедейліктен ортасынан доп қақпақылдап шығып кетуге тырысады. Кака секілді өнегелі отбасында туып, тамаша футболшы боп кететіндер некен-саяқ.

Қысы-жазы доп тебуге қолайлы осынау елде өз мүмкіндігін күтіп жүрген мыңдаған футболшылар бар. Олар өз еліндегі деңгейі әртүрлі лигалар мен чемпионаттарда өнер көрсетіп, лажы келсе, Сингапур біріншілігі болса да тиын-тебен төлеуге әзір шетелдік лигаларға кетуді мүдде көреді.

Солардың бірі Венделл Лира есімді шабуылшы — «Гояс» клубының түлегі. «Спартакта» ойнаған Веллитонды білесіздер ме? Ол да сол мектептің жігіті.
Қазір Венделл «Вила Нова» клубында ойнайды.
Жалпы, обалы нешік, Венделл талант атаулыдан құр алақан емес. «Гоястың» ең дарынды шәкірттерінің бірі. Бір кездері 20 жасқа дейінгі Бразилия жастар құрамасына шақырту алып, Виллиан мен Патомен бірге доп тебеді. 2007 жылы Бразилия жастар біріншілігінде 7 гол салып (өзі 8-ақ ойын), сұрмерген атанады. Бұл жетістік «Сантостың», сонан соң «Миланның» назарын аудартады.

— Италиялық клуб 6 миллион реал ұсынып еді, «Гоястың» мені сатуға ықтияры болмады. Бірер жылдан соң әлдеқайда қымбатқа етеді деп ойласа керек. Басқа да клубтарға бас иген жоқ. Бұған 5 жылдық келісім-шартқа отырып қойғаным себеп болды

Ақыры «Гояспен» келісе алмаған «Милан» Алешандро Патоны сатып алды.

Қырсық десеңші! Келесі маусымда Венделл ауыр жарақат алып, 10 айға лазаретке жатып қалады. Ақыры өзінің бабына ене алмай, үнемі бұлшықеттеріне байланысты жарақаттар алып қала берді. 2010 жылы оны «Форталезе» клубына жалға беріп жіберді.
Ол жерде Лира тағы да сол жарақатына үстеме зақым алады. «Екі отадан кейін бұрынға бабыма келе алмадым» дейді футболшы.

Венделл футболды серік еткенімен… спорттық жолдың үнемі жарқын еместігі талай тағдырды мұқалтқан да секілді. Бұл жігіт спорттық карьерасының спортпен қош айтысуға шақ қалады. Сөйтіп, бір кафеге анасымен бірге даяшы болып жалданып, азын-аулақ ақша жинап жүреді. Оның бәрі — тойдың қамы. Дегенмен, дәл болашақ жары оны спортты тастамауға үгіттеп шығады.

Сөйтіп, осынау үш жыл ішінде ол Гояния мен Сан-Паулу штаттарының небір ортаңқол клубтарын шарлап шығады. Сөйтіп, 2015 жылдың 11 наурызы келеді.

Бразилияның 4-дивизионындағы 389 адам жиылған матчта оған тәуір гол соғудың сәті түсті. Бұл ойында сатылған билеттерден 740 доллардан сәл астам қаражат түсті.

Гол, әрине, әдемі. Бірақ… егер төменгі лигаларды қазбаласақ, мұндай голдардың кемі он шақтысын тауып алуға болар еді. Сондықтан голды бірінші болып Youtube-ке салған адамға да алғыс айтудың жөні бар.

Ақыры голы «Жылдың үздік голы», яки Пушкаш атындағы сыйлыққа үміткерлердің үздік үштігіне енгенде, телефон шалмаған таныстары кем де кем шығар. «Мұндай өмірде болуы мүмкін бе өзі?»

— Түнгі 12-де анамның үйінен шығып келе жатсам, бір жігіт жолымды бөгеді. Қазір атып кететін не тонайтын шығар десем, суретке түсуімізді сұрады.

Номинанттар қатарында залда болу үшін Гояния — Цюрих арасындағы жолға 2,7 мың доллар қажет еді. Матчтан түскен 740 долларды жол-пұлға пайдаландық деп санасақ, эконом-класстың жарты құнын да шығарып бере алмай тұр.

Швейцарияға ұшатын сәтте Венделл ұшаққа тұңғыш рет мінді. Мен өзім бұл дерекке күмәндімін, мүмкін Сан-Паулуда жүргенде қарапайым ұшақтарға мінген шығар?

Сыйлықты ұтқанға дейін Венделл айына 3-4 мың реал (740-980 доллар) табатын. Қазір жалақысы сәл де болса өсіпті. Рәсімнен соң Лира келіншегімен ата-анасының үйіне қайтып оралды. Футболшының өз үйі жоқ

— Мен екі футболшының фанатымын. Роналду мен Марсело. Роналду — идеал ойыншы. Ал Марсело үнемі көңілді. ешқашан мұңаймайды. Бұл маған үлгі болар алар еді. Неймар — сыпайы және білімді. Месси қарапайым, аз-ақ қана сөйлесіп үлгердік. Ал Криштианумен суреттке түстім. Арман орындалды!

Сол Цюрих кешінде Венделл отандасы Неймармен аз-маз базарласып үлгерді. Басқа да ең үздіктермен сөйлесті.

Төселген қызыл алаша үстінде одан өмірінде бірінші рет қолтаңба сұрады.

Хидетоси Наката оның жеңімпаз екенін атаған кезде Венделл сенер-сенбесін білмеді. Түсініксіз сөз, алғыс айту, жасаураған көз.
Кейбір жігіттер өз әлемімен саясат деп жатса да, футбол — ғажайыпқа сендіретін үміт оты болып қала алғаны да жақсы.

Ол — Криштиану Роналдудың фанаты. Өзінің бір арманы — Криштиану Роналдумен кездесу болса, бұл арман жүзеге асты.

Дани Алвес оған сөз сөйлеген кезде жылап қалмауға кеңес берді. Дегенмен… Сөз сөйлеп келіп, орнына отырғанда, Венделл өкіріп жылап отыр еді.

— Давид пен Голиаф жайлы хикая менің өміріме қатысы бар. Өзімді Давидке теңемесем де, бала күнімнен кәсіби футболшы болу арманым үшін күрестім. Мен өте арық, 52-ақ келі болдым ғой.Денсаулығым да сыр беретін. Ата-анам футбол ойнағаным үшін ұрсатын. Барлық мәселелерді шеше бергенде, жаңа қиындықтар күтіп тұратын. Дегенмен, Давид хикаясы тек мен үшін үлгі болып қалмайды деп ойлаймын.

ESPN, GloboEsporte, «Советский спорт», .euro-football.ru, sports.ru, sport-xl.org, sports.uz

Жалпы телевидениенің "ішкі өмірін" бір көрсем деп жүргенмін. Күнделікті көретін жаңалықтар, түрлі бағдарламалар қалай дайындалатыны қызықтыратын. Ол тілегім қабыл болып, кеше Ұлттық арнаға блогтур жасап қайттық ;)
Алдымен арнаның өзінен бастасақ ;)

1465 жылы іргесі қаланған Қазақ еліне биыл 550 жыл. Бүгінге дейін еңбектері ел есінде қалған тұлғаларды санап көрсек деймін. Тарихымыздағы басты 550 тұлға кімдер? Бірнеше санатқа бөліп, бірге жинастырып көрейік.

(Тізім жаңартылып отырады, пікір қосып отырыңыздар)

ЕЛ БАСШЫЛАРЫ

1. Керей хан
2. Әз-Жәнібек хан
3. Бұрындық хан
4. Қасым хан
5. Момыш хан
6. Тайыр хан
7. Тоғым хан
8. Ахмет хан
9. Бұйдаш хан
10. Хақ-Назар хан
11. Шығай хан
12. Тәуекел хан
13. Есім хан
14. Салқам Жәңгір
15. Батыр хан
16. Әз-Тәуке хан
17. Қайып хан
18. Болат хан
19. Әбілқайыр хан
20. Әбілмәмбет хан
21. Абылай хан
22. Бөкей хан
23. Жәңгір хан
24. Кенесары хан
25. Жұмабай Шаяхметов
26. Дінмұхамед Қонаев
27. Нұрсұлтан Назарбаев

БАТЫРЛАР

1. Қабанбай
2. Бөгенбай
3. Наурызбай
4. Райымбек
5. Қарасай
6. Исатай
7. Махамбет
8. Амангелді
9. Ағыбай
10. Батыр Баян
11. Жалаңтөс Баһадүр
12. Тама Есет
13. Есет Көтібарұлы
14. Оспан
15. Жанқожа
16. Сырым
17. Шақшақ Жәнібек
18. Қасым Қайсенов
19. Бауыржан Момышұлы
20. Талғат Бигелдинов
21. Әлия Молдағұлова
22. Мәншүк Мәметова
23. Төлеген Тоқтаров
24. Мәлік Ғабдуллин
25. Рақымжан Қошқарбаев

АҚЫНДАР

1. Қазтуған
2. Ақтамберді
3. Шалкиіз
4. Бұқар жырау
5. Доспамбет
6. Үмбетей
7. Сүйінбай
8. Дулат Бабатайұлы
9. Шәкәрім
10. Иса Байзақов
11. Қасым Аманжолов
12. Ілияс Жансүгіров
13. Мағжан Жұмабаев
14. Мұқали Мақатаев
15. Қадыр Мырза-Әлі
16. Олжас Сүлейменов
17. Тұманбай Молдағалиев
18. Абай
19. Жамбыл
20. Сүйінбай
21. Мұхтар Шаханов

ЖАЗУШЫЛАР

1. Мұхтар Әуезов
2. Әбіш Кекілбаев
3. Әбдіжәміл Нұрпейісов
4. Мұхтар Мағауин
5. Дулат Исабеков
6. Ғабит Мүсірепов
7. Бердібек Соқпақбаев
8. Жүсіпбек Аймауытов
9. Бейімбет Майлин
10. Сәбит Мұқанов
11. Ғабиден Мұстафин
12. Ілияс Есенберлин
13. Шерхан Мұртаза
14. Асқар Сүлейменов
15. Төлен Әбдік

ӘНШІЛЕР

1. Ақан сері
2. Біржан сал
3. Жаяу Мұса
4. Үкілі Ыбырай
5. Сегіз сері
6. Мұхит Мералыұлы
7. Қаракесек Мәди
8. Балуан Шолақ
9. Майра Уәлиқызы
10. Әміре Қашаубаев
11. Күләш Байсейітова
12. Ғарифолла Құрманғалиев
13. Бибігүл Төлегенова
14. Роза Бағланова
15. Нұрғали Нүсіпжанов
16. Ескендір Хасанғалиев
17. Роза Рымбаева
18. Нағима Есқалиева
19. Батырхан Шүкенов
20. Ақжол Мейірбеков
21. Бақтияр Тайлақбаев
22. Мақпал Жүнісова
23. Нұрлан Өнербаев
24. Бекболат Тілеухан
25. Ермек Серкебаев
26. Кенен Əзірбаев
27. Манарбек Ержанов
28. Əсет Найманбайұлы

ӨНЕР АДАМДАРЫ

1. Құрманғазы
2. Тәттімбет
3. Сүгір
4. Дина
5. Дәулеткерей
6. Қазанғап
7. Ықылас
8. Ілия Жақанов
9. Нұрғиса Тілендиев
10. Шәмші Қалдаяқов
11. Шара Жиенқұлова
12. Тұңғышбай Жаманқұлов
13. Құдайберген Сұлтанбаев
14. Шәкен Айманов
15. Әбілхан Қастеев
16. Досхан Жолжақсынов
17. Сабира Майқанова
18. Әмина Өмірзақова
19. Серке Қожамқұлов
20. Әмен Қайдар

СПОРТШЫЛАР

1. Қажымұқан
2. Әмин Тұяқов
3. Ғұсман Қосанов
4. Мұстафа Өзтүрік
5. Шәміл Серіков
6. Жақсылық Үшкемпіров
7. Дәулет Тұрлыханов
8. Владимир Смирнов
9. Шоқыр Бөлтекұлы
10. Әлжан Жармұхамбетов
11. Серік Қонақбаев
12. Бекзат Саттарханов
13. Ермахан Ыбырайымов
14. Бақтияр Артаев
15. Бақыт Сәрсекбаев
16. Серік Сәпиев
17. Илья Ильин
18. Александр Винокуров
19. Тимур Сегізбаев
20. Құралбек Ордабаев
21. Сейілда Байшақов
22. Ольга Шишигина
23. Нелли Ким
24. Ольга Рыпакова
25. Юрий Мельниченко
26. Василий Жиров
27. Марат Жыланбаев

ҒАЛЫМДАР

1. Шоқан Уәлиханов
2. Ахмет Байтұрсынов
3. Қаныш Сәтпаев
4. Рәбиға Сыздықова
5. Ишанбай Қарақұлов
6. Әлкей Марғұлан
7. Ермұхан Бекмаханов
8. Манаш Қозыбаев
9. Ыбырай Алтынсарин
10. Санжар Асфендияров
11. Евней Букетов
12. Ақселеу Сейдімбек
13. Əлімхан Ермеков

ҚОҒАМ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІ

1. Асан Қайғы
2. Төле би
3. Қазыбек би
4. Әйтеке би
5. Мұстафа Шоқай
6. Әлихан Бөкейханов
7. Міржақып Дулатов
8. Жұмабек Тәшенов
9. Хəлел Досмұхамедов
10. Тұрар Рысқұлов

Қызылорда темір жол вокзалынан түскенде, алдыңызда шағын сары үй тұрады. Бұл "ғимараттың" фундаменті 1905 жылы құйылған. Кезінде әскери казарма, темір жол милициясының кеңсесі болған деседі. Қазір «Ақмешіт» мұражайы.



Мұражай Қызылорда астана болып тұрған кездегі мәліметтерге басым көңіл бөлген. Ал, менің көзіме өзге экспонаттардан бөлме ортасында тұрған Ақмешіт бекінісінің макеті ерекше көзге түсті.

Бұл бекіністі қоқандықтар 1817 жылы салған. Бекіністің айналдыра 15 метр тереңдікте қазып, ішін суға толтырып, бетін қамыспен жауып тастаған. Әрине, жаудан қорғанудың керемет әдісі. Қамыс қорғаны болып, жерінде қамыстың мол өсуінен Қамысты қала атанған… Қамысты қала – қазіргі Қызылорданың алғашқы аты.
Бекініс салынған кезде 400 үй болған. Қырғыздардан бөлек, санақ бойынша, 400 қазақ тұрған деген бар. Бекініс қабырғасының қалыңдығы 11 метр. «Оқ тек қабырғаны жанап өтеді, жара алмаған» © Мұражайдағы гид апай.
1853 жылы қайқы мұрт, бұйра бас генерал губернатор Перовск шабуылдап, қамалды бағындырып, Перовск форты деп атайды… Перовс – Қызылорданың үшінші аты.

Ол өз гербін енгізіп, қаланың жеке елтаңбасын жасайды. Герб – қалқанға күміс қызыл көз бұқа, киіз үй, бидай, Александр лентасы бейнеленген қойытрақ. Ана қызыл көз өгіз"Қазақтың ортасын «каша-малаша» қыламын" деген сияқты болып тұр..

Мұражайдан басқа да қызықтар бар. Бір, бір жарым ғасыр бұрынғы қазақтың маңдайалды марғасқаларының қолжазбаларын кездестіруесіз. Олар туралы кейін.
P.S. Мұражайға кіру 200 теңге, гид апаймен жүрсеңіз 600 теңге.

Қазақстанда тас және қола дәуірінде өмір сүрген тайпалардың қоныс орындары өте көп. Ерте дәуірдің өзінде қазіргі қазақ жеріне адамдардың қоныстанып, өмір сүргеніне Бестөбе, Бөріқазған, Маятас, Ботай тағы басқа қоныстары дәлел. Осы қоныс орындарынан археолог — ғалымдар қазба жұмыстарын жүргізгенде түрлі бұйымдар, тас құралдар, ыдыстар, құрал-саймандар тапты. Бұлардың барлығы ата қоныс Қазақстан жерінде сол дәуірде өмір сүрген адамдардың тұрмыс- тіршілігін көрсетеді. Мұндай қоныстар, таңбалы тастар қазақ жерінде жүздеп, мыңдап кездеседі.


Осындай ескерткіштің біріне ауылымыздағы Кестелітас петроглифі жатады.
Ескерткіштің орналасқан жері: Кестелітас қыстағы, Жаңатоған ауылынан 18 шақырым батысқа қарай орналасқан. (Қарқаралы ауданында). Қыстақтың атауы осы жердегі тасқа салынған суреттерге байланысты «Кестелітас» деп аталып кеткен. Тастардың орналасуы сол жердегі таудың етегіне қарай боздөңгелдің күнгей бетіне қараған. Тастардың жалпы саны отыздан астам, соның ішінде он бірінде суреттер сақталған, ал, қалғандары қазіргі жазулармен бүлінген.
Тастарда көшпенділір өмірінен көріністер келтірілген:
1. Жылқы жетектеген адам бейнесі;
2. Таутекелер;
3. Құлын ерткен бие;
4. Арба;
5. Сүзісіп жатқан таутекелер т.б. Суреттердің жартысынан көбі тастың күнгей бетіне салынған.

Мектеп оқушысы кезімде сол жерге отбасымызбан арнайы барып, көріп қайтқан едік. Тастары біз көріп жүрген жай тастар емес, ерекше тастар. Пішіндері де әр түрлі. Жұмыртқа тәріздес, кейбірі сүйір жағымен жерге қадалып қалған. Кейбірі теп — тегіс, жып — жылтыр. Тырнағыңды үйкелесең, жоқ қылады екен.) Ол жерді қаншама ғалымдар, тарихшылыр зерттеген. Тарих пәнінен беретін ұстазымыз да арнайы зерттеу жасапты.

Сонымен, таңбалы тастарды көре отырып бізбен қоса ұстазымызды таңғалдырған не болды екен?

* Біріншіден, сурет салынған тастар тау тастарына мүлдем ұқсамайды, яғни метеорит тастар;


* Екіншіден, тасты — тасқа ұрғанда, басқа тастарға қарағанда өзгеше дыбыс шығарады. Мысалы, темірді темірге соққандай.
Таңбалы тастардың бұл сыры мынада болды:
* Біріншіден, тастың құрамында марганец көп болып, күнмен тотыққан, содан қара, әрі жылтыр тасқа айналған.
* Екіншіден, құрамында металдың көп болуына байланысты осындай дыбыс шығарғаны белгілі болды

.

Жалпы таңбалы тастар үңгір қабырғаларына, таулы жер тастарына түрлі белгілер арқылы бейнеленеді.
Кестелітас петролглифі осының ішіндегі ерекше мазмұнға ие болған тастарға жатады. Бұл ескерткіштер Неолит және Қола дәуірін қамтиы. Себебі: Неолит дәуірінде табиғи орта осы заманға бейімделді. Бұл кезеңнің басталуы V мыңжылдыққа тура келеді. Ол — тас өңдеу техникасының әбден жетілген кезеңі.

Қазіргі кезде Қазақстан жерінде ғылымға белгілі 500 — ден аса неолиттік және энолиттік ескерткіштер бар, бірақ олардың басым көпшілігі ішнара ғана зерттелген.

Б.Э.Д. II жылдықтың бірінші ширегі біткен кезде евразия даласында қоланы ойлап шығарады. Ежелгі адамдар жезге қалайлыны қосу арқылы металл беріктігін күшейтеді.
Қоладан ұңғылы балталар мен сүңгілер жасауды үйренеді.Қазақстан жерін мекендеген тайпалар Қола ғасырында Андровтық археологиялық мәдениетке жататын жәдігерлер (мекендер, қорымдар, рудниктер, тастағы суреттер) қалдырған.
Қола дәуірінің жартастар бетіне салынып, кілегей қоңыр қабыршақпен жабылып қалған суреттерінің өзіндік ерекшеліктері бар, ертедегі адамдар жартастың бетіне қатты да үшкір сынықтармен жануарлар, күн бейнелі адам суреттерін, соғыс арбалары мен шайқас көріністерін салған. Қазақстан — жартастағы суреттер — петроглифтердің саны және алуандығы жөнінен әлемдегі ең бай жерлердің бірі.
Осы бір уақытта Қазақстан жерін Арийлер мекендеген. Олар артына құнды мәдениет ескерткіштерін көптеп қалдырған. Олардың көпшілігі — жартаста салынған суреттер. Қола дәуірі петроглифтері арасында соғыс арбаларын бейнелеу де кең тараған. КЕСТЕЛІТАС петроглифінде соғыс арбасының он шақты түрі ғана, көбі қазіргі жазулармен өшіріліп қалған. Арийлердің негізгі бөлігі ата — жұртында қалып "сақтар" деген атаумен әлемге белгілі болды.

ЗЕРТТЕЛУІ: Андронов мәдениеті қамтылған Орталық Қазақстан жерін көп зерттеген ғалымдардың бірі -Ә. Х. Марғұлан. Сол зерттеулердің кезінде Жаңатоған өңірінен саны 10 — нан астам ескерткештерді өз күнделігіне түртіп алған. Бұлардың ішінде ең көрнектісі Кестелітас петроглифі болды. Ал, 70 — жылдардың бас кезінде ҚарМу — ден арнайы экспедиция келген. Осы экспедицияның құрамында Жауынбаев Сағындық Ұбайұлы болған. Кестелітас петроглифі сол кездің өзінен — ақ бүліне бастаған. В.А. Новоженовтың Петроглифі «Сары Арки» деген еңбегінде Кестелітас петроглифінің фотосуреттері келтірілген.

Ендігі, бұл жерде не себепті неолит, қола және сақ дәуірлерін Кестелітас петроглифінің көлемінде тоқтала кеттім? Осы сұраққа жауап ретінде төмендегі болжамдарды ұсынамын:

Неолит (V — III мыңжылдық) Неолит дәуірінде бұрын болмаған экономикалық өрлеу басталады. Қыш ыдыстар дүниеге келеді.
Ана беделінің өскен кезі. Табиғи орта осы заманға бейімделеді. Кестелітастың құрамында марганеці бар тасы күнмен тотығып, өзіндік қалыптасу процесін жүргізген. Тас тек тотығу процесінің нәтижесінде қара әрі жылтыр тасқа айналған. Бұл жерде яғни тастың осылай қалыптасуына табиғаттың рөлі зор.

Қола (II — I мыңжылдық) Мыс + Қалайы = Қола.Қола дәуірінің ең басты ерекшелігі — түсті металдар мен алтынның өндірістік жолмен игерілуі. Көшпелі мал шаруашылығы өркендеп, әке билігі орнады.
Осы дәуірде Кестелітасқа қарапайым суреттер салына бастады. Қарапайым демекші, жылқы, таутеке және адам бейнесі сызықтармен салынған.

Сақ (Б.Э.Д. VIII — IV ғ.ғ.) Бұл дәуірде Кестелітас петроглифіне жаңадан суреттер қосылып, толыққан. Осы кездегі таутеке, жылқы суреттері ерекше компазицияға ие болды. Және бір ерекшелігі шошақ бөрікті адам суретінің болуы. Адам бейнесінің осы суреті тиграхауда сақтарын еске түсіреді. Сақтардың негізгі үш тобы ( парадарайы, тихрахауда, хаумаварга) мектеп бағдарламасынан белгілі және жиі қоныстанған жері, яғни өзіндік территориясы болды.

Міне, осылай қолымдағы мәліметтермен Қарқаралы ауданы, Жаңатоған ауылы өңірінде орналасқан Кестелітас петроглифінің тарихына байланысты кішігірім зерттеу мен болжамдарды ұсынып отырмын.

«Желтоқсан оқиғасы» Тәуелсіздік әперді ме?

     Күмәнім бар. Бірақ осылай айтқаным үшін қаншама адамнан балағат естігенімді санап тауыса алмаспын :) Өйткені 16-желтоқсан қарсаңында әлеуметтік желілерде тәуелсіздігімізді алып берген желтоқсаншылар деген пікір белең алып жүр. Тіпті сол оқиғаға қатысқандардың өздері осы пікірді алға тарта беретіні жасырын емес. Тікелей айтпаса да, жанама түрде. Тіпті баспасөз беттерінде де кездесіп қалып жүр. Рас, «Желтоқсан оқиғасы» қазақ тарихында ауыр да қасіретті парақтың бірі болып жазылары белгілі. КСРО атанған қанқұйлы алып машинаның алдына қаймықпай қарсы шыққан батырларды қалай құрметтесек те, артық болмас. Бірақ...

     Кішкене кезімнен бері естіп келе жатқан осынау «Желтоқсан оқиғасы» туралы қаншама шығарма, қаншама деректерді оқыдым. (Яғни қазір құпия құжаттарға қолы жетпейтін, тек желтоқсан туралы іздеген адамның қолына түсетін құжаттар мен тарихи деректерді қарасаңыз, осы сұраққа мен сияқты күдік келтіретініңіз белгілі). Сонда да дәл тақырыптағы сұраққа жауап таба алмадым. Сөз көбейтпей, неге күмән келтіретінімді қысқаша айтып кетейін.
     Айталық тәуелсіздікті кімнен алдық? Әлбетте, КСРО-дан. Ендеше нақты құжаттар мен тарихи деректер, шетел баспасөзіндегі шолуларға қарасақ, «қызыл империяның» құлауына «қырғи-қабақ соғыс», мұнай бағасының арзандауы, соның салдарынан рубльдің құнсыздануы, экономиканың әлсіреуі, қала берді КСРО генсекретары Горбочевтың ЦРУ-дың адамы деген пікір әлсіз болса да, баспасөздерде аз айтылып жүрген жоқ. Ал желтоқсан оқиғасының ықпалы туралы бірде-бір дерек естімеппін.
     Әрине, оқиға туралы деректердің бәрін оқып шықтым деу мүмкін емес. Бірақ баршаға қолжетімді құжаттарды оқып шыққанда, күмәнім қоюлана түсті. Негізі бұл пікір кейінгілерді 1991 жылғы 16-желтоқсанда қол қойылған «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңымен шатастырып алғаннан туындаса керек.
     Ал енді «Желтоқсан оқиғасына» оралайық. Сол кезге көз салсақ, ең маңызды бір сұрақ туындайды:

16-желтоқсанда жастар тәуелсіздік үшін күресті ме?

     Тағы да күмәндімін. Біріншіден, деректерге қарағанда жастар шеруі 17-желтоқсанда басталды. Әлбетте, оған түрткі 16-сы күні Г. В. Колбиннің Қазақстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы болып тағайындалғаны екені рас. Бірақ біз айтып жүрген оқиға ертесі басталып еді ғой.
     Екіншіден, шеруге шыққан жастардың қолында "Әр халықтың өз ұлттық көсемі болу керек" деген ұранмен қатар, «Ленин идеясы жасасын!» плакаттар да болған. Бұл нені білдіреді?
     Демек, олардың ойларында КСРО-ны құлатайын, болмаса қазақ жеке шықсын деген «өзге пиғылды» ниет болмағаны көрініп тұр. Сонда олар қалай Тәуелсіздік алып бермек? Оның үстіне КСРО-ны сақтап қалу жөніндегі референдумда Қазақстан халқы «иә» деп жауап берген және одақтан ең соңғы болып шыққан мемлекет болды. Бұған әрине, басшылардың қатысы болар, бірақ сол кезде желтоқсаншылардың еңбегі қайда?
     Осындай жайттарға қарап, қорытынды жасасақ, «Желтоқсан оқиғасы» КСРО-ның тарауына негіз болған жоқ деген пікірге тірелеміз(Қазақстанның соңғы болып шыққанын ескеріп, КСРО-ның тарауы ұғымымен бір қарап отырмын).
Алайда, қазақ халқының өміріндегі маңызды кезең болғандықтан, оған нақты баға берілу керек. Алайда «әрі тарт, бері тартпен» әлі шешілмей келе жатқан мәселе бұл. Әлеуметтік желідегі жұртшылықтың да «Тәуелсіздік күні» қарсаңында жұлмалап жатқаны да осы сұрақ:

Желтоқсан оқиғасы: қозғалыс па, көтеріліс пе, әлде толқу ма?

     Мүмкін, 17-желтоқсан. Жарайды, қойшы ол маңызды емес. Маңыздысы қандай дүрбелең?
     Оқиға емес деушілер өте көп. Әй, сонда болған жағдайды оқиға демегенде, не деп атаймыз? Оқиғаның үлкен-кішісі болады. Бірақ олай айту баға беру емес қой. Сондықтан тағы бөлшектеп көрейік.
     Жалпы саяси қозғалыстың анықтамасы – өкімет билігі үшін күрес арқылы қазіргі жағдайды өзгертуге немесе үкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан қоғамдық күштерді айтады екен. Осы жағынан аздап келеді. Бірақ қозғалыстың нақты сипатында белгілі бір мерзімді болмай ма? Бастаушысы, басқаруылуы, ұйымдастырылуы тағы бар дегендей… Ал деректер Желтоқсан оқиғасына Колбиннің тағайындалуы түрткі болғанын айтады. Басы да, аяғы да жоқ, өте қысқа мерзімді қозғалыс болуы мүмкін емес.
     Көтеріліс десек, бірден көз алдымызға қару ұстанған адамдар елестері сөзсіз. Басқа не болушы еді?! Аты айтып тұрғандай көтерілу, өре түрегелу. Қанша жерден стихиялы түрде болса да, көтерілістің де бастаушысы, ұйымдастырылу мерзімі болады. «Азаматтық көтеріліс» дегенді алға тартсаңыз да, ол аяқ асты пайда болмайды. «Бұрқ ету» деген тіркес әдеби шығармаларда болар. Әйтсе де аттан дегенде билікке қарсы атқа міне шапқан әрекетті қазақ тарихынан таба алмайсыз. Демек бұл нұсқа да «істен шықты».
     Менің ойымша Желтоқсан оқиғасы толқуға көбірек келетін сияқты. Былайша айтқанда мемлекет ішіндегі билікке наразылық. Өйткені жоғарыда айтып өткендей, алаңға шыққан жастардың ойында егемендік алу, жоғары билікті құлату, болмаса коммунистерден азат болу болмағанын көріп отырмыз. Рас, Қазақ АКСР-ы басшылығына қазақ отырсын деген талап болды. Бірақ бұл ұлттық саясатты негізге алды деуге келе ме, тәуелсіздікті былай қойғанда? Жеке басты кемсітушілік салдарынан осындай жағдай болды деуге мәжбүр етеді тарихи деректер. Өйткені бұған ұлттық дейтіндей орыс пен қазақтың арасындағы шиеленіс емес, алаңға шыққан жастардың басым көпшілігі қазақ болғанмен, ішінде 26 орыс, 18 ұйғыр, 10 татар, 7 қырғыз, 4 өзбек, 4 кәріс және бірнеше (қарақалпақ, грузин, шешен, грек, украин, башқұрт) ұлтының өкілдері болғандығы дәлел бола алады (тапқан деректер бойынша бұл мәліметтер сол кездегі ішкі істер министрлігінен алынған).
     Көрдіңіз бе, тапқан-оқыған деректерім менің осылай ойлауыма әсер етіп отыр. Ал бұндай билікке қарсылық қазір әлемнің түкпір түкпірінде болып жатыр. Тіпті Еуропа елдерінде де. Бірақ бұны ешкім көтеріліс немесе қозғалыс деп атамайды. Толқу деп баға береді. Айталық Түркиядағы Гези саябағындағы талдарды кесуге қарсы наразылықтың соңы Ердоғанға кет деумен жалғасқан жоқ па? Онда да бірнеше адам өліп, мыңдаған адам жараланған еді.
Білем, сіздің көкейіңізде «жастар өзге ұлт өкілінің сайлануына қарсы шықты, Түркиядағыдай емес» деген пікір тұр. Бірақ ол да өтірік сөз. Өйткені Деректер Қонаевтың орнынан алынғанына емес, айдаладағы Колбиннің сайланғанына наразылық туғанын айтады. Әйтпесе оған дейін Қазақстанды кіл қазақ басқарып келмегені әмбеге аян. Аяқ астынан намысы оянып кетті дей алмаймын. «Колбин емес, елдегі өзге ұлт басқарса болмай ма» деген сарындағы пікірлерді көзім шалған-ды.
     Міне, қолым жеткен деректерді қарап отырып, мен түйген пікір осындай. Бұлардың барлығы әлеуметтік желілерде отырып, негізсіз пікір айтатындарға қарсы білдіретін ойым еді. Босқа даурығып, тарихты зерделеген ұрпақтың алдында өтірігіміз шығарғанша, нақты деректерге сүйенген артық болмас.
     Осындай негізсіз псевдопатриоттық әңгімелерді айтқанша,

«Желтоқсан оқиғасындағы» батыр ұл-қыздардың тұлғалық келбетін, азаматтығын неге кейінгілерге дәріптемеске?!

     Расында да, мемлекет «желтоқсаншыларды» бағаламайды, көтермейді, әлеуметтік жеңілдіктер жасалмайды деп билікті жамандаумен боламыз. Бірақ қарапайым халықтың өзі олар туралы керемет білетініне сеніміңіз кәміл ме? Билік тұрмақ айқайлап жүргеендердің өздері Қайрат пен Ләззатты, Ербол мен Сәбираны тек қана 16 желтоқсанда еске алатынын көріп жүр емеспіз бе?
     Неге?
     Оның себебі біреу-ақ! Біз олардың себебін саясатқа тіреп қойғанбыз. Билік мойындау керек, орыс мойындау керек, геноцид, біз қырылдық деп соңы өш алу керекпен аяқталады. Сонда біздің ойлап жүргеніміз кек пе? Мүмкін саяси ұпай жинау болар?
     Құрып кетсінші, мен үшін олардың бірі де бір тиын. Тіпті өліп кеткен боздақтар үшін де кектің қажет екеніне күмәнім бар.
     Сонда не істеу керек?
     Дәріптеу керек. Бірақ жаңағы жалған ұрандармен, популистік жарнамалар емес, Қайрат, Ерболдарды кезіндегі Павлик Морозов немесе Ғани Мұратбаев секілді неге жастардың кумиріне айналдырмасқа?! Оларды ҰОС соғыс ардагерлерімен теңестіруге тырысып, дау тудырғанша, ұлттың намысын таптатпай, қазақ екенін көрсетіп кеткен ер екенін дәріптесек қой шіркін! Мағынасы мүлде жуымайтын ҰОС ардагерлерімеен емес, Алаш қайраткерлері, «Жас тұлпар» ұйымымен, «Целиноград оқиғасымен» бір қатарда қарастырған жөн емес пе?! Жас ұрпаққа «Желтоқсан оқиғасының» саяси мәселесін алға тартқанша, жоғарыдай айтып өткендей, Қайрат Рысқұлбектің «Мен алаңға қазақ қызын ұрып жатқандықтан келдім» деген бір ауыз сөзінің астында қаншалықты ердің ісі, ұлттың тәрбиесі жатқанын ұғындырсақ кәні?!
     Ол үшін билікті әурелеп емес, өз ұрпағымызға мақтанышымыз ретінде көрсете білсек, желтоқсан құрбандарының нағыз аңсаған арманы орындалған болар еді. Ол үшін «Қайрат Рысқұлбеков» атындағы «Ұлт батыры» деген халықтық атақ бересің бе, жыр дастан арнайсың ба, ән жыр арнайсың ба, өз шаруаң. Тек 16 –желтоқсандағы науқандық шараға айналдырмасаң бопты. Өйткені, тағы да айтам,
     Сенің популистік ұрандарың мен науқаншылдығыңның құны көк тиын!!!

IT кәсіпкерліктің артықшылықтары:
Нәтиженің лездігі. Мысалы, кәсіпкер үшін ең маңыздысы тұтынушылар, және ол тұтынушыларды көбейту үшін кәсіпкерлер белгілі бір маркетингтік шаралар қолданады. Ал ғаламтор арқылы бұл мәселе оңай шешіледі. Себебі интернет арқылы ақпараттың таралуы өте тез. Интернетте жасаған маркетингтік шара нәтижесі көп күттірмейді, кейде бір күн, тіпті 1 сағаттың ішінде өз жемісін әкеліп жатады.
Қаржылық шығындардың салыстырмалы түрде аздығы.Жалдамалы еңбекті аз қолданып жүзеге асырылатын кәсіп болғандықтан, шығынды азайтуға мүмкіндік бар. Әрине, егер сіз өз салаңыздың қыр-сырын жақсы білетін, кәсіби маман болсаңыз.
Қашықтықтан басқарылу мүмкіндігі. Интернет желісі қол жетімді кез-келген жерден басқаруға болатындықтан, ІТ-кәсіпкерлік тұтынушы үшін де басқарушы үшін де өте қолайлы. Бір мезетте бірнеше шаруаны қатар тындыруға мүмкіндік бар. Мысалы, қажетті құжаттарды рәсімдеу үшін талай кабинеттің есігін күзетіп, таблодан нөміріңді сарыла күтпей, интернетке қосылып, өз істеріңмен айналысып, уақытты тиімді қолдануға болады.

Менің виртуалды репортажымның кейіпкері өз кәсібінің артықшылығын осылай суреттеді. Енді кейіпкерлер туралы аздаған ақпарат:
Ғабит Бекахметов – 29 жаста. Биологиядан халықаралық олимпиадалар жеңімпазы (Аршаттың түнгі чаты есіме түсіп кетті) Дьюк Университетінде (АҚШ) экономика, шығыстану және саясаттану мамандықтары бойынша білім алған. Нью Йорк, Алматы, Астана қалаларында энергетика және пайдалы қазбалар салаларында жұмыс жасаған. Ғабит курстастары арманаған Уолл-стритте мансап қуып, мықты лауазымда отыруға мүмкіндігі бар еді. Алайда, бүгінде ІТ-кәсіпкерлікке бет бұрып, энергетика және білім саласында инвестициялық жобалармен айналысады. Айтпақшы, ол критикалық ойлау негіздері бойынша дәріс береді, осы аттас кітап авторы.
Абай Жарлығап — Нью Йорк Университетінде компьютер инженерлігі мамандығын игеріп, Астанада стартап және білім беру саласындағы жобалармен айналысады. Физика мен математика сабақтары бойынша оқу құралдары мен емтиханға дайындық әдістемелерінің авторы.

Ал енді репортаж жүргізілетін жер туралы айтсақ: www.kz.educator.com/ сайты

Өз жобасының басталуы туралы Ғабит былай дейді:
Жаһандану заманында, интернетті қолданып білім алу ең ыңғайлы тәсілдердің бірі. Алайда, еліміздің бұл саладағы білім қазынасы әлі толыса қойған жоқ, яғни ғаламтор желісінде оқушыларға қажетті қазақша материалдар өте аз. Сондықтан, бұл жағынан сұраныс бар да, қажеттілік өтейтін ұсыныс аз. Осыны ойлай келе, Қазақстанда кеңінен қолданысқа ие болып, жақсы нәтиже беретін веб сайт ұйымдастыру қажеттілігі туды деп қорыттым. Сөйтіп американдық достарымызбен ақылдаса келе ҰБТ, SAT сияқты емтихандарға дайындалуға көмектесетін сайттың негізін қаладық. Жеке инвестицияландыру арқылы, Калифорнияның Educator.com сайтымен бірге Educator.kz интернет порталын құрдық.
Қазірде бұл порталдың он мыңнан астам жазылушылары бар. Онлайн сабақтары қымбат емес. Бір жыл бойы сабақтарды шектеусіз көрем десеңіз – 12 мың, 3 ай – 5 мың, 1 ай – 2 мың. Сайттағы төлем жасау туралы нұсаулығы еріксіз жымитты:

Сайттың контентін толтыруға баса назар аударылады. Қазір порталда математика, физика, биология, химия, тарих, география, тілдер (ағылшын, қазақ, орыс) пәндері бойынша дәрістер курсы толық жүктелген. Дәрістердің мазмұндық және техникалық сапасын қатаң қадағаланады.

(1 сағаттың шикі видео-контентті өңдеуге шамамен 3 сағат жұмсалады)
Физика сабағынан Астана қаласының дарынды балаларға арналған «Зерде» мектебінің мұғалімі, білім саласының үздігі, 39 жыл ұстаздық еткен Қамбар Хатапұлы дәріс береді. Дәріс тақырыптарының өзі адамның мысын басады екен :)

Порталдың жазылушыларының демографиясымен таныстық. Астана қаласының жастары ең белсенді әрі оқымысты болып шықты)

Бұл кәсіптің өзін өзі өтеуі туралы сөз қозғағанымда, Ғабит былай деді:
Қазақ тіліндегі ресурстар арқылы жоғары табысқа жету үшін оған лайықты сайт болу қажет. Ол үшін желі басқарушылары барынша ақпарат базасын толықтырып, дамытып отыруы тиіс. Ең қажетті информацияларды біріктіру арқылы қолданушылардың жоғары трафигіне қол жеткізу қажет. Тек осы критерийлер қарастырылған жағдайда ғана қазақ тіліндегі ресурстардың монетизациясы жоғары болады.
Дегенмен өз жобамызға келер болсақ, кәсібіміз жаман табыс әкелмейді (сомасы туралы нақты ақпарат тек инвесторлар мен салық агенттігіне ғана айтылады), алайда біздің негізгі мақсатымыз еліміздің ғылыми ақпараттандырылу ахуалын көтеру. Ал табыс табу мен ғаламтор арқылы пайда келтіру негізгі мәселе емес, оны жай ғана толассыз еңбектің жемісі ретінде қарастыруға болады.

Ресми деректерге сүйенсек, бүгінде интернетті пайдаланушылар саны 12 миллионға жетіпті. Ал пайдалану мақсатына келер болсақ, сипаты келесідей:

Бұл деректі бекер келтіріп отырғам жоқ. Себебі маған интернет керек-жарағы да, қоқысы да араласқан үлкен бір үйіндіні елестетеді. Біреу бар уақытын әлеуметтік желілерге сарп етіп, өзінің сасық амбициясын қанағаттандыруға тырысады, енді бірі «мәңгілікке» айналған 9 сағаттық жұмыс уақытын жылдам өткізу құралы ретінде пайдаланады. Ал біреулер, осы алапат ақпарат тасқынында сіз бен бізге сапалы контент ұсынуды мұрат тұтады. Кәсібің тіршілік етуге қажетті қаражат көзі ғана емес, өмірлік ұстанымың болған қандай жақсы…

Ескерту: Осы жазбамды жазарда Шу қаласында болғандықтан, 2-3 күн кәсіпкер іздеп уақыт өкізіп алдым. Шуда бұрын байқамаппын, ешқандай өнеркәсіп шығаратын зауыттар, шаруашылық қожалықтары жоқ екен. Барлық кәсіпкерлер тек тойханалар, дүкендер мен бутиктер ашып қойған. Содан не керек, Шу қаласынан 20 км жерде Қорағаты өзенінің жанында бір кәсіпкердің жеке мал шаруашылығы кешені бар дегенді естіп сол кісімен келістім.
Сенбі Телефонмен:
-Ассалаумағалейкум, аға! Мен студент едім, маған сіздің мал шаруашылығы кешеніңіз туралы фоторепортаж жасау керек еді. Сізден рұқсат алмақ едім.
-Түсінбедім, ол сонда қайда жарияланбақ?
-Миниблогиядаға қатысып жатырмын, кәсіпкерлікті кеңінен насихаттайтын жазба жазу керек еді, «КерекИнфо» деген сайт бар соған жариялаймын.
-Білмеімін.
Осы уақытта байланыс үзіліп кетті.
Қайта қоңырау шалдым
-Аға, не болды келісесіз бе?
-Жамандап жазбасаң болды.
-Оныңыз не аға, сізді керісінше жақсы қырынан көрсетуге тырысамын.
-Е, онда бопты.
-Айтпақшы, қай кезде келуге болады сізге?
-Ертең жексенбі мен өзім сонда боламын. Мекен-жайды білесің ғой?
-Иә
Жексенбі.
Досымды жаныма алып, фотоаппаратымды иығыма асып келісілген жерге беттедім. Шыны керек, бұл «ферманы» өзім бұрын көрмегенмін.


Анадайдан үйлер көріне бастады. Мәшиненің ішінен түсіргендіктен, дірілден фото сәтті шықпады.

Сағат 17-00. Сәскеден бесін ауғалы біраз уақыт.
Фотоаппараттың «Вспышкасы» істемей біраз қиындықтар туды. «Мал өрістен 1-2 сағаттан соң келеді»,- дейді өзін Думан деп таныстырған бір кісі (Суретке түсуге көндіре алмай-ақ қойдым. Өзі көнбегесін қатты қысатамадым). Айтпақшы осы жерде мал бағады екен. Айлығы айына 45000 теңге. Шағын аудан тұрғыны үшін жаман сома емес.
Бұл қожалықтың иесімен осы жерде сағат 17-30 да кездесеміз деп келіскенбіз. Мен біраз ерте барып алдым. Бірақ, сағат 18-00 болғанда өзім телефон соғуға оқталдым. Сөйтсем бұл жерде «свзяь» деген тек шатырдың төбесінде ғана ұстайды екен. Оған да көндігіп шатырдың төбесінен телефон соқтым. Көтермейді. «Вот қырсық». Енді қайтпекпін. Таға 5-6 рет «звондадым». Бір кезде әлгі кісіден смс келді.

«Балам, мен жиналыста отырмын. Аудан әкімі Қазақ хандығының 550 жылдығына орай бір маңызды шаруамен кәсіпкерлерге жиналыс ашыпты. Тоғыз-онсыз шықпаймын. Өзің бірдеңе ғып жаза бер»

Айта кетейін, Қазақ хандығының 550 жылдығы келесі жала тойланатынын естідік. Интернет шулап жатыр. Шу мен Талас өзені, Қозыбасы тауына Керей мен Жәнібек ту тіккен. Соны ескере отырып, 550 жылдық тойланатын қала — Шу болып бекітіліпті. Шудағы «дөкейлердің» дереу іс-әрекетке кіріскеніне қарағанда бұл сөздің растығына шүбәм жоқ.

Күн ұясына кіріп кеткен, вспышкамен бірдеңе ғып түсіру керек енді. Неден бастарымды білмеймін, Атқа мініп алдымда үйден шамамаен 500 метрдей жерде өрістен келе жатқан қойларды түсіруге беттедім..



Қой саны 250 екен.

Кеш қарайып бара жатыр. Өрістен сиыр мен жалқы келер емес. Атқа мініп алып өзеннің арғы бетінен сиырды іздеп жүрмін.

Осы өзеннің арғы бетінде сиырлар жайылып жүр екен. Барып іздеп түсірмекке бел будым.

Мынау суреттен сиырды байқау қиынның қиыны. Десе де әнебір жерде талдың жанында ақбас сиырды байқауға болады. Мұнадғылардың айтуынша Қайрат ағай(«Ферма» иесі) өткен жылы қазақтың «ақбас сиыры» тұқымын көбейту үшін мемлекеттен 5млн. теңге субсидия алып, оған ақбастың әрқайсысы 450000 теңге 11 бұзауын сатып алыпты.

Мен сиырларды түсіріп келемін дегенше жылқылар өрістен айдалып келіп, қораға қамалып үлгеріпті. Қораның ішінен жалқыны түсірудің ырымын жасап бақтым.



Қойларды қораға кіргізу сәті.
Қорытынды. Бұл жолы «пост» аса сәтті шықпаса да, мен үшін өте қызық болды. Бұрын атқа мініп көрмеген мені, «сиырларды түсіремін десең, мына жылқыға отыр да өзеннің арғы жағынан түсіріп кел», — деген Думан ағайға бұрын атқа мінбегенімді білдіртпей аспай-саспай өзеннен өтіп, жұмысты сәтті-сәтсіз аяқтадым. "Өлімнен ұят күшті". Аударыспақ тауралы пост жазып, ондағы чемпиондардың атқа мінбеген жігіттерден қорқамын деген сөздері, өзімді қамшылап еш саспай, атты меңгеуге себеп болды. Тіпті үйге кетер уақыт таяғанда досым мені аттан түсіре алмай әуре болғаны бар. Себебі атпен шапқан, атқа отырған өзіме қатты ұнады. Тақарып — Мал бағу да кәсіп. Мұндағылардың бар өмірі малмен байланысты. Онсыз өмірлерін елестете алмайды. Қайрат ағаның 250 қойы, 50 жылқысы, 80 сиыры(оның 11 асыл тұқымды «ақбас» сыйыры) бар екен. 80 сиырдың, саууға болатын 50 сиырынан күніне 400 литр сүт сауылып мемлекетке өткізіледі. Аптаның әр жесенбісі 40 литр қымыз базарға жеткізіледі. Құрт, май, ірімшік те дүкендерге жеткезіледі екен. 2 отбасын жұмыспен қамтып отыр.

Табыс.
Сиыр сүті 400 литр х 90 теңге= 36000 теңге күніне
36000х30= 1080000теңге
1080000х12960000 теңге жылына

Жылқы сүті 40литрх350теңге=14000 теңге аптасына
5250 теңге x 4= 56000 теңге айына
56000х12=672000жылына

12960000+672000= 13млн 632мың теңге

Шығын:

Арпа 1 тонна= 67000
Ұрпақ 1 тонна= 55000
Жоңышқа 1 жылға 350 теңгеден 500 тюк = 175000
Шөп 1 жылға 175 теңгеден 500 тюк =87500
Жұмысшылардың айлығы — 45000 теңге х 2 отбасы= 90000айына
90000х12= 1млн 80 мың теңге жылына
Азық-түлік 10000х12=120000жылына

Жалпы: 1 млн 584 500 теңге

Кіріс — Шығыс = 13632000-1584500= 12 миллион 47 мың 500 теңге

Мәлімметерді Қайрат аға смс арқылы жіберді

.

Мал бағып, істің көзін таба білген адамдардың бірі осы Қайрат аға. Халықты сүтпен, қымызбен, қамтамасыз етеді.
2 отбасын үймен, жұмыспен қамтып отыр.

Ерлан Әшім мырзаның аты Қарағанды қаласының жұртшылығына жақсы мәлім. Бұл азамат, Қарағанды мен оның айналасындағы серіктес қалаларды, алыс аудандарын және Повладар облысының кейбір аймақтары мен Астана қаласының бір бөлігін сапалы сүт өнімдерімен қамтамасыз етіп отырған «Нәтиже» сүт фабрикасының басшысы және Қаладағы мәдениет пен өнер салаларына үнемі қаржылай қолдау көрсетіп отыратын ірі демеушілердің бірі. Осы күз айында Ерлан Әшім мырзаның қарамағындағы «Нәтиже» мен «220 вольт» фирмаларының ұйымдастыруымен өткен Асық патиден кейінгі, сүт фабрикасына жасаған саяхатымыз барысында естіп-білген мәліметтермен таныса отырыңыздар...


Компания тарихы

Ерлан мырза бизнеспен 1999- жылдан бастап айналыса бастаған. Әуелде бөлшек саудамен айналысатын шағын фирмасына кейіннен кондиттерлік цех пен шағын наубайхана қосылады. Бірақ, бұл жетістікпен ғана шектеліп қалмай, әрі қарай өсуді ойлаған кәсіпкер, қаланы сүт өнімдерімен қамтамасыз етуді қолға алуды ойластыра бастайды. Себеп, сол кезде Қарағанды сүт заводы дағдарысқа ұшырап, халыққа сапалы өнім ұсына алмайтын дәрежеде болған еді. Нарықтағы жағдайды бағамдай келе, фирма басшылығы үлкен тәуекелге бас тігіп, бұрынғы айналысып отырған бизнесін түгел сатып, қаржыға айналдырады. Ол ақшаға бірнеше көлік пен сүт сақтауға арналған тоңазытқыштар сатып алып, Қостанайдан Қарағандыға сүт тағамдарын тасымалдай бастайды. Аз уақытта бұл кәсібі күткен нәтиже беріп, бір аптадағы сатылым көлемі 15-20 тоннаға дейін өседі. Қарағанды нарығын жаулап алған соң, алдағы таңда сүт тасымалдаушы емес, өндіруші болуымыз керек деген шешім қабылданып, бұл жобаны бірге жүзеге асыру туралы «Балқаш сүт» ААҚ ұсыныс тасталады. Олардың қолдауына ие болған соң, қала сыртында қараусыз тұрған ғимараттарды сатып алып, сүт өңдеу қондырғыларын орнатады. 2003 жылдан бастап, өз сүт өнімдерін шығара бастайды. Компания өз айналасына жұмыс істеуге құлшынысы бар, алғыр жігіттерді топтастырып, өздерінің «Нәтиже» брендін шығарып, нарықта бәсекеге қабілетті ірі фирмалардың қатарына қосылады. Бірақ, компания басшылығы бұл жетістікті де місе тұтпай, кәсіпорынның өнімділік қуатын арттыра түсу мақсатында іздене бастайды. Соның арқасында Дания мен Голандия тәрізді шет мемлекеттерге іс-сапарларға шығып, сол елдердің тәжірибесіне сүйене отырып, завот құрылғыларын бірте-бірте Европалық технологиялармен жабдықтай бастайды. Қарағандылық «Нәтиже» сүт фабрикасында қазір — «Tetra Pak» швед компаниясының жабдықтары жұмыс істеп тұр. Фабриканың өнім шығару қуаттылығы алғашқы кездері 12 тонна болса бүгінгі таңда 120 тоннаға жеткен.



Компанияның серіктестерімен жұмысы

Компания бір стильде безендірілген 12 фирмалық бөлімшеден тұрады. Бұл фирманың жұмысын жандандыру мақсатында қолға алынған жоба, әр фирманың өзінің айналысатын кәсібі бар. Мысалы, бір фирма тек сүт тасымалымен айналысатын болса, келесі фирма дайын өнімді саудаға шығарады т.с.с. Әр фирманың өз басшысы, өзіне тән қаржылық есебі бар. Олар бір-біріне кедергі келтірмей, қайта тиімті байланыс орната отырып жұмыс істейді, бұл компанияның дамуына оң ықпалын тигізуде.



Фабриканы үнемі шикізатпен қамтамасыз етіп отыру мақсатында Шет ауданында 200 ірі қарадан тұратын екі шаруа қожалығы ашылған. Фабрика өзіне қажетті шикізатты сол фермаларда бағылатын сиырлардың сүті арқылы және Қарағандыға жақын орналасқан елді-мекендерден сүт жинау арқылы қамтамасыз етеді



Сүт тапсырушылар компанияның серіктесі деп танылады, сондықтан оларға компания тарапынан қолдаулар көрсетілу үстінде. Мәселен, сиыр саууға адам күші жете бермейді. Бір адам әрі кетсе 5-6 сиыр саууға ғана үлгереді.
Бұл кемшілікті жою мақсатында «Нәтиже» сүт фабрикасы жеңілдетілген несие түрінде фермерлерге Түрік мемлекетінде жасалған 220 волттық сиыр сауу апараттарын ұсынады. Бұл аспаптар сынақтан сәтті өтіп, сиырлар екі-үш күннің ішінде сауудың осындай түріне үйреніп кетуіне жағдай жасаған екен. Ал Ресей мен Қытайда жасалған сауу аппараттары, сиырларды қаны шыққанша сауатын болғандықтан, олар сауғызудан қашып, сүтін тартып алатын болған.

Нағыз өнім 7 күн ғана сақталады

Компания ұстанымы бойынша өнімге ешқандай консерванттар мен тұрақтандырушы заттар пайдаланылмайды. Тек таза табиғи сүт өнімі ғана нарыққа ұсынылады. Рас бұл ұзақ сақтауға келмейді және завоттың дамуына айтарлықтай кері әсерін тигізеді, бірақ, бұл кемшіліктің орнын халықтың көңілінен шығатын өнім ұсына отырып, толтыра алады.
«Нәтиже» сүт фабрикасының өнімін тек 7 күн ғана сақтауға болады. Себебі пайдалы бактериялар тек осы уақыт аралығында ғана өз белсенділігін сақтайды, ал 8 күні ол бактериялар өле бастайды және өзінің пайдалы әсерін жояды.
Фабрикада арнайы зертхана орналасқан, ол жерде мамандар өнімнің сапасын қадағалап отырады және айран өндіруде қолданылатын ашытқылар құрамында кездесетін бактерияларды өсіреді.



«Нәтиже» сұйық сүттен басқа айран мен ірімшіктің бірнеше түрін және сықпа құрт өнімін нарыққа шығарады. «Нәтиже» өнімдерінің ішіндегі ең танымалдары: Ішетін сүт, Қарлы сусын, Нәринел, құрт, Био-айран, т/б…

«Наринель» қалай «Нәрине-L» атанды
Фабриканың шығаратын сүт тағамдарының арасында «Нәринел» деп аталатын өнім бар. Бұл өнім кешегі кеңестер үкіметінің тұсында халықтың сүйіспеншілігіне бөленген «Наринель» йогурт өнімінің бір түрі. Фабрика аяққа тұрған шақта, тұрғындардың сұрауы бойынша аталмыш тағам түрі нарыққа шығарыла бастайды. Арада бірер ай шамасында уақыт өткен соң, Армениялық бір компанияның өкілдері хабарласып, «Наринель» брендін заң жүзінде еншілеп алғандықтарын, сондықтан «Нәтиже» компаниясы аталмыш өнім түрін нарыққа шығарғандары үшін өтем ақы төлеулері керек екендігін айтады. Бұл хабардан соң, фирма тарапынан өнім атауын өзгерту керек деген шешім қабылданып, йогурттың атын «Нәринел» деп қазақшалап жаза бастайды.

Ұлттық ерегшеліктері

«Нәтиже» сүт фабрикасының басқалардан бір ерекшелігі, компания басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттауды жолға қойған. Компанияның бас кеңсесіндегі қабырғаларда ұлттың ұлты тұлғаларының портреттері мен қанатты сөздері орын тепкен. Кеңсеге кірген кезде құдды мектеп қабырғасына қайтып келгендей әсер алған болатынмын. Себебі тұлғалардың сөздері мен суреттерін тек мектептен ғана көрген екенмін. Ал басқа жерден әсіресе кәсіпкер азаматтың кеңсесінен көремін деп еш ойламаған болатынмын.

Ерлан Әшім мырзаның айтуынша ол кісіге қарайтын фирмаларда жаңа жыл тойланбайды. Ескерусіз қалдырылады. Рас тойлама деп ешкімді қинамайды, жұмысшылары тойлаймын десе ерік өздерінде, бірақ компания көлемінде атап өту, мерекелік безендіру, сыйлық беру тәрізді шаралар өткізілмейді. Есесіне наурыз мерекесі үлкен көлемде атап өтіледі. Фабриканың ауласында қазан асылып, алты бақан тебіліп, ұлттық ойындар ойнатылып, қызметкерге сый-сыйапат жасалып, мерекелік банкет өткізіледі. Жалпы ірі мерекелік іс-шара жылына бірнеше мәрте қайталанады екен. Мәселен, Наурыз мейрамында көктемнің келуін, жаңа жылдың басталуын тойласа, онан соң, ораза айт, құрбан айт мерекелері де компания көлемінде тойланып тұрады екен.

Қолдау көрсетулері

Фирма басшылығы тек ақша тауып қана қоюды мақсат тұтпайды. Бизнесті алғаш бастаған күннен бастап, әлеуметтік істерге назар аударып, қолдау көрсетіп тұру бұл фирманың әдетіне айналған. Сол әдет, фирма дамыған сайын, ұлғайып, қайырымдылық шаралары мен түрлі жұмыстарға демеушілік көрсетуге бөлінетін қаражат көлемі күн өткен сайын барынша ұлғайып отыр.
«Нәтиже» фабрикасы балалар үйіне, мектептерге демеушілік көрсетіп, әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларына жағдай жасау үстінде. Сонымен қатар спорт саласына, мәдениет пен өнерге де хал-қадірінше қолдау көрсетуге тырысып келе жатыр екен. Ерлан Әшім мырзаның айтуынша фирманың қайырымдылық шараларына белсене қатысуы, жарнамалық мақсаттан не болмаса о дүниеде сауап аламыз деген ойдан туындамаған екен. Бұл адамди құндылықтан туындаған. Қолда мүмкіндік барда, айналадағы жандарға жәрдем көрсетіп қалу қажет екендігін айтады. Себебі ертең қандай күн күтіп тұрғанын ешкім білмейді.

Қолға алынған жобалар

Бизнестен бөлек фабрика басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттайтын бірнеше жобаны қолға алған екен. Олардың ішінде екі жобаны ерекше бөліп алып қарастыруымызға болады.
Алғашқысы «Текті қазақ» жобасы. В контакте, Фейзбук, Майл.ru тәрізді әлеуметтік желілерде пабликтер ашып, ұлттық құндылықтарды насихаттауға бағытталған. Бұл пабликтерде ұлттың келешгі үшін еңбек еткен тұлғалар туралы, олардың қанатты сөздерін және адамға ой саларлық қысқа да нұсқа мәтел сөздерді таба аласыздар.

Келесі жоба «Лұғат.kz» қазақ тілінің сөздіктер кешені. Айбек Өжкен деген жігіттің бастамасымен ашылған, сайт. Бұл жерде ағылышын-қазақ, орыс-қазақ, түсіндірме сөздік, орфаграфиялық сөздік, аймақтық сөздік тәрізді бірнеше сөздіктер жүйесі ашылған. Өзіңізге қажетті сөздің аудармасын не болмаса түсіндірмесін осы сайттан таба аласыздар.
Аталмыш жобалардың екеуі де бейкомерциялық жобалар болып табылады және пайда табуды көздемейді. Тіпті, осы жобалардың бас демеушісі болып отырған, «Нәтиже» фабрикасы туралы да көп айта бермейді.

«Нәтиже» сүт фабрикасы туралы мен жинаған мәліметтер легі осындай болды. «Нәтижес» фабрикасы денсаулыққа пайдалы сүт өнімдерін өндіру арқылы тұрғындардың саулығын қамтамасыз етумен қатар, жақын ауылдардан сүт жинап, ауыл тұрғындарына жұмыс көзін ұсынып отырса, басшылары мәдениет пен өнер саласынан қаражатын аямай, тұрғындардың рухани жан дүниесінің сау болуына да назардан тыс қалдырмауда.