Джоэл Эдгертонның «The Gift» фильмінен шабыт алдым.
Автор.


Мейрамовтар отбасының жаңа үйге көшіп келгеніне көп бола қойған жоқ. Алғашқыда үйренісіп кету қиын болатын шығар деп қобалжығандары рас. Жаңа қала, жаңа мекен. Бірақ бұлардың жаңа ортаға бейімделу кезеңін күтпеген таныстық жеңілдете түсті. Дүкеннен жиһаз қарап жүр еді екеуі.
— Бәуке! — деген әлдекімнің дауысына алдымен күйеуі, сосын әйелі де жалт қарасты.
— Бәуке, қалайсың? Неғып жүрсің? Танымадың ба, мен сыныптасың Мұратпын ғой.
Күйеуі де есіне түсіре бастады:
— А-а-а, иә-иә! Мұрат, не істеп жүрсің бұл қалада? Танысымды кездестіремін деп ойламаппын!

Күтпеген кездесу бір-бірін қонаққа шақырумен аяқталды. Бір-бірінен байланыс үзбеуге уәде берісіп тарқасты.

Бірде Сәуле жұмыстан ерте келіп еді, есік алдынан шағын қорапшаны көрді. Сырты жылтыр, лентамен ортадан әдемілеп байланған шағын сыйлық. Бастапқыда абдырап қалды, тек қасындағы қағазды оқыған соң түсінді. Өткендегі Мұрат екен. Жандарынан өтіп бара жатып, сәлем беріп шықпақшы болыпты, алайда үйде ешкім болмаған. Жаңа баспанаға құтты болсын айтып, сувинир қалдырып кетіпті. Сәуленің іші жылып қалды. «Жақсы адам екен» деп түйді ол.

Әлбетте, бұндай лебізден кейін оны қонаққа шақырмау ұят болар еді. Сенбіге шақырылған кешкі асқа Мұрат та күттірмей келе қалды. Сыйлығы бар тағы. Дәл өткендегідей қызыл түсті жылтыр қорап, тек сопақтау. Бір шөлмек қызыл шарап екен. Жаңа достың мырзалығына риза болысты екеуі.

Арада бір апта өткен соң есік алдынан тағы бір сыйлық табылды. Тағы да Мұрат келіп кетіпті. Үлкен қораптан теледидар шықты. «Сендерге керегірек деп шештім, өзім үйде көп болмаймын. Үйде теледидар қарайтын ешкім жоқ. Ренжітсем кешіре гөріңдер, Мұрат» делінген қалдырылған қағазда. Сыйлық қымбат болғанымен Бәуке мен Сәулені ыңғайсыз жағдайға қалдырғаны рас. Ақкөңілділігі шығар деп сыйлықты қабылдауға мәжбүр болды.

Уақыт өте келе Мұраттың өзі де "ұсталды". Сол күні Бәуке жұмысқа бармай қалып еді. Аулада әлдекімнің дауысы шықты. Ауланың қақпасын ашып жатқан жерінен Мұраттың үстінен түсті. Жеткізу қызметі арқылы үйге тағы бір үлкен қорап кіргізіп жатыр. Дәу тоңазытқыш болып шықты. Қызыл қаптамасын кигізіп үлгермепті әлі. Екеуі сөзге келіп қалды. Бірақ ең қатты ренжігені Мұрат болды. «Жаңа дос таптым ғой деп қуанып, сендердің қым-қуыт тірліктеріңе қуаныш сыйлау ғана еді ойым. Достарыма сыйлық сыйлағанның несі бар?», — деп кейіді ол сонда. Тіпті Бәуке тым артық кеттім бе деп те өкінді.

«Тағы да келем», — деді Мұрат бұрылмастан. Бәукеңе әлбетте бұл ұнаған жоқ. Мұраттың есі дұрыс екеніне күмән келтіре бастауы да осы сәттен басталып еді. Учаскелік полицейді де ескертіп қоюды шешті.

***

Демалыс күн болған соң ұйқы қандырып, асықпай тұрды екеуі. Терезеден түскен қара көлеңке жарыққа қарап, күн бұлтты деп шешті. Есік алдына шығып, таза ауа жұтып қайтайын деп Бәуке есік ашпақ болды. Бірақ, есік сыртқа ашылмайды. Сосын терезеге жақындап, пердені түрді. О, тоба, дала көрінбейді. Басқа терезелерді де қарап шықты. Түгелімен жабық. Біреу сыртынан тас қылып бітеп тастаған. Дереу телефонды алып, полицияға хабарласты. Біраз уақыттан кейін келген полицей де ештеңе түсіне алмады. Үй жоқ. Оның орнында көлемі үймен бірдей, қызыл түсті алып қорап тұр. Сыртында «Сыйлық» деген жазу бар.

Белоруссиядан шыққан жастардың ойлап тапқан Маскарад деген бағдарламасының эффекттілерінен инстаграмымыз енді тазарып келе жатқан кезде, Ресей жастарының ойлап тапқан #Prisma деген бағдарламасы 1 аптаның ішінде интернеттің хиты болып шыға келді. Сондықтан, жақын арада художниктердің фотосын көруге дайындала беріңіздер)

Маскарад бағдарламасын ойлап тапқандарға Фейсбук 30 миллион доллар беріп сатып алған екен. Енді, 10 күннің ішінде 1 миллион аудитрория жинаған Prisma бағдарламасы үшін Цукерберг қанша ақша дайындап отыр екен?
Менің ойымша, мал-жануардың тілі мен құлағы атып шығып нервке тиетін Маскарадқа қарағанда призманың эффектісі қызықтырақ сияқты. Сізге ұнады ма?
Айтпақшы, андройдтан іздеп әуре болмаңыздар) Самсунгтың фанаттары үшін бағдарлама шілденің басында дайын болады.

Инстаграм

Жаз сайын еліміздің һәм жақын шетелдің бір-екі қалаларын аралап бару жақсы дәстүрге айналып бара жатыр. Мақсаттары әрқашан әртүрлі, қыдырып, я білім алу, туысқандық, немесе жастар лагеріне. Осы жолы еліміздің ескі шаһарларының бірі — Шығыстың қазрігі астанасы (әлбетте, семейліктердің ашуын келтіру үшін жазып жатқаным жоқ) Өскемен қаласына ат басын бұрдым.
Өскеменге жазда келсеңіз бірден көзге түсетіні — ағаштар, парктердің көптігі. Қазақстандағы жалғыз парк осы қалада, Жастар саябағының ортасында отырып, көліктің дауысын есітмейсіз.

Көшеде жайқалып ақ қайындар жатыр. Әрине, қаланың жасыл болуы себебі — экологиясының нашарлығында, әсіресе, «выброс» кезінде. «Выброс» — деген ірі өндіріс орындарының зиянды заттарды шығаруы деп дефинициаласам болады-ау.

Қаланың ішінде «ескілік» дейміз бе, «ретролық» дейміз бе, әйтеуір, кешегі заманның иісі аңқып тұр. Әсіресе, көп қабатты үйлердің мүлдем жоқтығында бір кешегі күннің ала алмай кеткен өші жатқандай.
1720 жылы негізін қалағандықтан болар, бұл қаланың адам саны Павлодар, я Қостанайдан аспаса да, алып жатқан аумағы әлдеқайда үлкен боп көрінді. Яғни, кеңес заманында жоспар бойынша салынған қалалардан қарағанда, елу жыл сайын өз орталықтары мен әкімдіктері пайда болғандықтан сондай-ау деймін. Алайда, сол ертедегі орталыққа бармаса болмайды.


Кешегі көпес қыздарының үйлері бүгінде сұлулық салондарына айналды.

Мына ғимараттың не болғанын білмеймін, алайда, олимптай көршісі барына қарттың мәз еместігі көрініп тұрғандайын.

Өскеменнің көліктерінде де кешегі күннің суықтығы сақталғандай. Ал мына бір көліктің не үшін арналғаның әлі де түсінбей келемін.

«Кеңес Үкіметіненбіз» деп зарлап тұрған тағы бір өзгешелік — автобустар. Жаңа автобустар Астанада бар, Алматыда, бар, Павлодарда бар, бірақ, Өскеменде емес.

Мені «Семейде жасалынатын автобустар бар» дегенге көндіргісі келді, тіпті біреуін көрсетті, сол біреуін көрсетіп отыру үшін әкелген-ау деп қалдым. Қаланың лас болу себебінің бірі осы ескі автобустар да болуы мүмкін.

Жаңадан не бар деген сұраққа "Қазақстан 2050" деді.


Еліміздің шағын және орта бизнес өкілдерінің креативтілігіне қашан да сүйсініп қараушы ем. Мына бір шауырма шығарушылар Макдональдсті теріс аударып тастады.



Мына бір ғимарат жәндіктердің музейі екен. Әрине, ол осындай болуы тиіс, пластмассалы таэурлерде жәндіктер бола алмайды ғой.

Бұл қалада бәрінен де таңқалдырғаны — депутаттардың қоғамдық қабылдауы. Ешбір пафоссыз, еш мақтанышсыз таңдалған офис.


Бәрінен де халқының жол жүру ережесін сақталуы ұнайды. Жасыл жанбағанша ешкім жолды кесіп өтпейді, көліктердің бар-жоғына қарамай, себебі, бұл жерде милиция көп.

Иә, әсіресе, маусым айында қоғам сақшылары көп болады. Жыл сайын бұл жаққа бір елдің басшысы келеді екен. Бір уақытта.

Олар өте көп, әрбір жерде, олардың отыру пунктері бір жағынан шаурма жасайтын бутикке, бір жағынан кішігірім кафеге ұқсайды.

Бұл қаланың басты өзгешелігі — 4 жағалаудың болуы: Ертістің екі жағасы мен, Үлбінің екі жағасы.

Үлбі Кенді Алтайдан бастау алып, Өскеменге келген сәтте Ертіспен бірігеді. Желтоқсанда қатып, сәуірде молданатын қасиетке ие.


Заречный базары — барлығы көк түсті палаткаларда болғаны қызық.

Мен білетін Тимоштардың барлығы «ТамЕрлан» еді, мына бір сауда үйінің атауы Шығыстың Ресейге жақын болуы себепті ме деп қалдым.

Ғимарат үстіндегі жарнама жақсы дамыған қала. олар барлық жерде. Әрбір ғимараттың үстінде. Олар барлық жерде!



Өскеменнің басты символы — "Қазақстан" «голивуды».

Иә, бір қарағанда Ресейдегі Барнаул, Омбы қалаларының типінде. Сырт көзге қазақ санының басымдығы көрінбейді. Заманауи ғимараттар мен биік мұнарлар, тұрғын-үй кешендерін кездестіру қиынға соғады. Бірақ, соған қарамастан, жаз айларында бір қыдырып қайтқыңыз келсе, тауды көріп, тамаша парктерде серуендеп қайтқыңыз келсе — Өскемен керемет қала.
Келетін болсаңыз, ешбір қаламызда жоқ таза орыс асханасынан дәм татып қайтыңыз.

31 мамыр — Ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күнінде көптен жоспарлап жүрген КарЛаг мұражайына жолым түсті. "Қаралы күн" деп айта салғанмен, бұл қайғы-қасіретті қазақ ұмытпауы керек. Ұмытпау деген бір бөлек, бұл кешірілмейтін зұлымдық! Шіркін, сол солақай саясат болмағанда қазақтың саны әжептәуір болатын еді-ау! Ашаршылықты қолдан жасау үшін қандай қатыгез адам болу керектігін елестете алмаймын.
1. Сталинизм

2. Шаш ал десе бас алар

3. КарЛаг басшысының кабинеті

4. Хатшының орны

Мұражайда камераның «вспышкасын» қолдануға тыйым болғаннан кейін барлық фотоларды ұялы телефонға түсірдім.
5.

6. Абақты

7. Зындан

8. Жазалау камерасы

9.

10.

11. Зертхана

12. Айдаудағы адам

13. Ажалын күткен әйел

14. Ленинизм

15.

16.

17. Тәркілеу

18. Сананы сыммен торлаған кезең

19.


1 сағат жүріп көргенімді суретпен жеткізуге тырыстым. Бірақ, көзбен көргендегідей әсер алу қиын. Қайғылы әуенмен сүйемелдеп тұратын абақтыға кіргеннен-ақ бойыңыз шымырлап қоя береді. Мұражайда муляждардан бөлек құнды құжаттар да бар. Қазағым деп еңіреген зиялы қауымның суретін осы мұражайдан көргенде Голощекинді тірілтіп алып қайта өлтіргің келеді.
Бұндай қорқынышты жағдай ендігәрі адамзаттың тарихында болмаса екен!

КарЛаг мұражайын көрмегендер болса келіп көруге кеңес беремін! Мекен-жайы: Қарағанды облысы, Долинка кенті, Школьная көщесі 39. Дүйсенбі күні демалыс.

Күнделікті түсіріп жүрген суреттерімді @erzhan_khamitov инстаграмға салып отырамын. Қызықтырып жатса тіркеліңіз)

Арамызда осындай да жандар бар екендігін қазақша оқитын достарым да білсін деп, аударып едім жазбасын. Көпбалалы ана, жетімдер үйінен 11 баланы ғана емес, үшеуінің туған анасын да жанына алған Жанар жайлы біле жүріңіздер! Қолдау көрсетеді деген үмітпен, Айкерім.

«Көбіміздей балаларыңды асырай алмадың» деп 5 баласын мемлекет тартып алған ана да бар. Өзі де жетімдер үйінің түлегі. Сөзбен жеткізілмес қайғы. Анасының мейіріміне зәру өскен жан, баласыз да қалды.

Балалар да аң-таң. Күнделікті өзектерін өртеп жүрген сұрақтарға жауап жоқ. «Анашымыздан бізді неліктен алып кетті? Біз тамақты аз жегендіктен бе? Мына жерде де оңдырып азықтанып жүрген жоқпыз ғой. Ойыншықтарымыздың аздығы ма себебі? Жетімдер үйінде тіпті көрмейміз де ойыншық атаулыны. Олай болса, себебі не?». Уақыт өте баланың анасына деген ұмтылысы бәсеңдей берді. «Балалық бақыт» дегенді де ұмытқандай. Ішкі дүниесінің бар нәсібі — қайғы менен қасірет.

Бірақ, қаншалықты алыста болса да, көзге көрінбестей әлсіз болса да бір үміт оты жүректерін жылытады. Ол үміт — АНА! Баланың тілегі жауапсыз қалмайды. Жетімдер үйі атаулы жүйеден балаларды жұлып алмақ ниеті мен мейірімділікке толы жүрегінің қалауымен бір келіншек келіп оларды бауырына басты. Осы үшін мемлекет оған айына 10АЕК (21 000 ₸) төлейді. Жаңа жанұя қалыптасып қана қоймай, күннен-күнге өсіп-өркендеп жатыр…

Ол келіншекті де түрлі ойлар жайына қалдырар емес. «Анасынан неліктен тартып алды екен? Не себептен асырай алмады екен? Маған берген сол 10 АЕКті туған анасына бермейді неге мемлекет? Сол балаларды тартып алып, қамап қою үшін салынған ғимараттардың орнына, осы ананы баспанамен неліктен қамтамасыз етпеді?

Осы сұрақтардан тыныштығы бұзылған келіншек, балаларға деген маxаббатына қарамастан, балалардың туған анасын табуға бел буды. Тауып та алды… Сыртқы бейнесі тартымсыз болғанымен (күтімі жоқ екендігінің белгісі), жан дүниесінің әсемдігі нұр шашқандай. Кедейлік сыр бергенімен, үй іші таза және жайлы екен. Тағы да бала босаныпты. Ұлы, сүп-сүйкімді, асыр салып ойынға беріліп кеткен. Жасы 3,5да. Оған қоса жүкті екен. Келіншек „бұныңыз қалай? Бұл балаларды да тартып алатын шығар?“ деп, уайымын білдірді.

Туған ана: „мен балаларды жақсы көремін. Тағдыр мені әке-шешесіз қалдырды, оған қоса балаларымнан да айрылдым. Бірақ, мен өмір сүргім келеді. Мен ТІРІМІН! Кеудемдегі жүрек те тас емес, тірі ғой“ деп үн қатты.

Жүздескенде, туған ана келіншекке балаларын жақсы көріп, құтқарып қалғаны үшін қаншалықты қуанышты екендігін де айтты. „Тек бір арманым. Сізге бала болған балаларымды бір көрсем...“

Барлық мән-жайға көзі жеткен келіншек үйіне, балаларына қайтты. Ас ішуге зауқы жоқ. Көз алдында қайғыдан қайысқан ана. Көз алдында сол ананың кішкентай ғана ұлы. Олардың жарытып ас жемейтіндігін де аңғарды. Бірақ, ол кісі не зарланбады, не көмек тілемеді.

Балалары дастарқан басында отырып, бұл келіншектің туған аналарын тауып алғандығын сезбейді де. Келіншектің басында түрлі ой зымырандай зулап жатыр. Бірі: „айтсаңшы-ау! Аналарыңды таптым! Керемет жан екен! Сендерді жақсы көреді екен“ деп жатса. Енді бірі: „Мен ше? Олар есейіп, туған аналарына, мені тастап, кетіп қалса қайтемін? Менің қаншама еңбегімнің зая кеткені ме? Доғар! Қалай болса да, игі істі міндетсіну бұрыс жәйт. Ал, енді қайтем?“

Екі күн дегенде шешім қабылдап қойды. „Туған аналарын жанымызға алу керек. Сонда балалар да бірге болмақ. Кішкентай інілерін де тартып алмайды ешкім“. „Мына әйел алжасқан болар! Осыншама баланың жанына артық ауызды қосып не істемек?“ дер ел-жұрт.

Бұнысына келіншек: туған ана туған балаларын жетілдіріп тәрбиелеуге көмектессін. Егер ол кісіден кішкентай баланы тартып алардай болса, балалар үйінен мен алып кетуім керек болады. Себебі ағайындары менде ғой. Ол үшін тағы күтуші де жалдауым керек болады. Қайтемін оны, туған анасы барда?»

Алысқа терезеден көз жүгірткен балалардың анасы келіншектің ұйытқып бұған келе жатырғанынан бейxабар. «Жүр, бізбен бірге бір шаңырақтың астында бол. Ендігәрі, балаларыңды аңсап, жас төкпейсің» деген сөздерді есту ойында да жоқ. Естіген сәт: «Алла ұлық һәм мейірбан ғой. 10 минут берші, заттарым көп те емес, салып алайын» деп жауап қата алды.

Келіншек пен балалардың туған анасы үйлеріне де жетті. Қыздары құшақтарын айқара ашып қуанғанымен, ұлы жақындай қоймады. Ол әлі де ренжулі. Әлі де есінде. «Сен бізді тастап кеткенсің» дейді. Тым-тырыс болды да қалды. Барлық балалар ананың жауабын күтіп, бір-біріне жалтақтайды. Келіншектің көзінен жас ытқып шығып: "өзіндей тірі жанға қаншалықты қатігез бола алатын еді адам баласы" дегені естілді. «Осынша жетімді қанатыңның астына алдың деп, біраз адам көмектесіп жатыр маған. Ал, кезінде осы әйелге қол ұшын созғанымызда, сегіз жылға созылған қайғылы оқиға да орын алмас па еді!»

Дегенменен, мемлекетіміздің өз аналарына деген әділетсіздігі сөзсіз. Балаларды тартып алудың қажеттілігі бар ма еді? Асырап алған әйелдерге, бала 18 жасқа толғанша төленетін 10 АЕКті туған аналарына берілсе қаншама адамның тағдырына ықпалы болар еді? Осынша қайғыға батқан жан болар ма еді? Осынша аты шыққан, әсерлі, әдемі, мейірімді істерге де мұқтаж болмас па едік? Бұл істер болмай-ақ та қойсын, қайта жанұяның сақталуы маңыздырақ емес пе?

Қорытынды: мемлекетіміздегі балалардың жетім үйлеріне баруының алдын алу — ең маңызды істердің бірі болып танылуы керек. Бұған қоса, мемлекетіміз жетім үйлеріне қыруар қаражат жұмсауда. Неге?

Бұл жазба арқылы әлеуметтік жағдайы төмен жанұяларға көмектесіп жүрген барша жанға АЛҒЫС білдіремін. Қаһарман мен емес, сіздерсіздер!

© Жанара Байжулдинова (фб)

Кезінде «Biting Elbows» инди-рок-тобының «Bad Motherfucker» деген клипі біраз шу тудырып еді. Әрине, позитивке толы шу. Сюжетті баяндау тәсіліндегі жаңа бетбұрыс ешкімді бей-жай қалдырмайтыны анық. Бұл видеоклип Тимур Бекмамбетовтың де көзіне түсіп, осының негізінде толықметр кино түсіру идеясын да көтерген сол еді.

Бекмамбетов режиссер іздеуге бас ауыртпастан, бұл міндетті «Bad Motherfucker» клипін түсірген, «Biting Elbows» тобының мүшесі Илья Найшуллердің өзіне тапсырды.

Жоба толықтай сәтті шықты деу қиын, өйткені халықаралық басылымдардың бірқатары мақтады, бір бөлігі төмен баға берді. Сондықтан да фильмге, өз басым, ұнамай қалу мүмкіндігін ескеріп, іштей дайындалып бардым.


Фильм 100 пайыз бірінші жақтан түсірілген. Яғни, барлығы басты кейіпкердің көзімен беріледі, құдды шутер ойын ойнап отырғандай сезінесіз. Сіз сенбессіз, бірақ бір тұсын «Call of Duty 4» шутерінен көшіріп алды ма деп ойлап қалдым. Ал иесіз ғимарат ішіндегі атыс тіпті «Counter-Strike»-ты еске түсіреді.

Бұл да эксперимент, соны бағыт қой, сондықтан шайқалып-секірген кадрлардың кейде тым көп болып кетуіне түсіністіктпен қарадым. "Қара юмор" мен жүйкеге тиер қан-жоса қырғынға, визуал азапқа дайын болған жөн.

Сюжеті күрделі емес. Бастан-аяқ негізгі кейіпкердің және оның досының бір міндетті (басты зұлымды өлтіру) іске асырудағы бастан кешкен (көзбен көрген) оқиғаларына куә боласыз. Фантастика жанрында болғанымен де, оның фантастикалығын ақтайтын, уәж келтіріп, түсіндіретін аргументтер жоқ, жай фантастика мен Мәскеу оқиға фоны ретінде алынған. Негізгі акцент — шутер стилінде қызықты фильм түсіруге және сол арқылы көрермендерге ерекше әсер беруге қойылған тәрізді. Фильмнің кіші экранда (ТВ, компьютер) ерекше әсер ететініне күмәнданып тұрмын.

Бірақ мойындау керек, аттракциондық әсері молынан. Кейіпкердің басына кіріп кетіп, бәрін өзің басқарып немесе өзің реал режимде көріп отырғандай әсерде отырасың.


Фильм Ресей мен Америка актерлерінің қатысуымен түсірілген. Басқаларын білмедім, Шарлто Коплидің сан қырлы актер екенін дәлелдейтін аз киноның бірі осы болды десем артық айтқандық болмас. Әрине, сосын Сергей Шнуровтың 1 минут шамасындағы эпизоды есте қалды. Фильмді жасаушылардың да идеясы осында секілді — Ресейдің сүйікті боқтампаз әншісін көрсету арқылы эмоциялық бонус сыйлау.

«Хардкор» өз атына лайық деп ойлаймын. Ешбір лирикасыз, басқа артық нәрселерге көңіл бөлмей, тек қана бір бағытпен өрбіп отыратын қатал, қатаң фильм. Қаншалықты сәтті жоба болады оны уақыт көрсетер.

6/10

Кез-келген тақырыптағы, әсіресе, қоғамда қызу талқыланып, қазнетте тұздық болған оқиғалар мен мәселелер жайлы көзқарасты-деректі сериялар. Кез-келген уақытта шығуы мүмкін жеке еркін блог әлеуметтік желіде мәтіндік ой білдіруден бас тартып, көрнекі видео нұсқамен ой айту әдісі болып табылады.
Автордың көзқарасы кейде жалпы қалыптасқан ұстанымдарға сай келмей жатады. Сонымен, сапасы түрлі, темпі орташа видеороликтерді қарап, пікір білдіріп тұрыңыздар!

Леонардо ди Каприо, «Оскар» сыйлығы, әлемдік және отандық кинематограф жайлы

8 наурыз, тарих, қазақ сайттары, стереотип ақпарат хақында

Макдональдс пен ММА шеберлері туралы

p.s. Youtube каналыма жазылып қойсаңыздар, тіпті риза болар едім!

Оның есімі ғаламтор пайдаланушылары арасында жақсы таныс. Ол — виртуалды әлемнің қыр-сырын меңгеріп, қазақтілді контенттің дамуына қомақты үлес қосып жүрген азамат. Ол еліміздегі бірнеше интернет жобалардың авторы, IT саласының маманы, блогер, фанат, спорт шолушысы, медиа-дәріскер, фрилансер, бүгінде жеке кәсіпкер. Ол –“Жігер. Абырой.Сана” қоғамдық қорының jas.kz жаңалықтар сайтының бас редакторы Аршат Оразов.



Аршат, сізге телефон шалғанымызда, Алматыда тауда тренингке қатысып жүрмін дедіңіз. “Алатаудың басында” өтіп жатқан ол қандай тренинг? Бізге қызықты болып тұрғаны…
Жыл сайын ҚазҰУ-дың журналистика факультеті қыста және жазда студенттерге арналған медиа-тренингтер ұйымдастырып жүр. Негізгі тақырыптары: интернет журналистика, жаңа медиа, әлеуметтік желі, ақпараттық қауіпсіздік және жалпы журналистика саласы. Оған тек ҚазҰУ емес, еліміздің басқа өңірлерінен де студенттер қатысады. Осымен екінші рет медиа-дәріскер ретінде қатысып, ақпараттық қауіпсіздік тақырыбында сабақ бердім. Бір жағынан тренинг, бір жағынан демалыс. Жалпы осындай кабинеттен тыс, табиғат аясында өтетін тренингтер көп болса, жақсы болар еді деп ойлаймын.

Медиа дәріскер ретінде студенттерге сабақ беремін дедіңіз. Еліміздің ЖОО-ғы интернет журналистиканың оқытылуы қандай деңгейде? Кемшін тұстары бар ма? Семинар-тренингтер өз жемісін беруде ме? Ақтөбедегі интернет журналистиканың дамуына қандай баға берер едіңіз?
Шыны керек, интернет-журналистиканы толыққанды оқытып жатқан университеттер саны саусақпен санарлық. Жаңа медианы мойындап, жастарды соған қазірден дайындамаса болмайды. Интернет-журналистиканың бөлек кафедра болғанын қалар едім. Қазіргі танымал ақпараттық сайттарды қарап көріңізші. Не шығарып жатыр? Сары басылым жаңалықтары, өсек-аяң, масқара-сұмдық, инстаграмнан алынған шоу-бизнес жаңалықтары, тексерілмеген дезинформация. Жаңалық оқуға қорқатын болдық. Мультимедиа қолданатын редакциялар саны өте аз. Бірнеше жылдан кейін жағдай қандай болмақ? Қазірден бұл сала қолға алынбаса, нәтижесін болжау қорқынышты. Біз өткізетін семинар-тренингтер тек 1-2 күндік курс ғана. Бұл жетпейді. Тұрақты, жүйелі оқытылып, сонымен бірге практика да өткізіліп отырылуы тиіс. Интернет-журналистиканы оқытып жатқан және жеке инициативамен бөлек клуб құрып, айналысып жатқан ЖОО-лар бар. Мысалы, олар студенттерге арнап сайт ашып, үйреткен нәрселерін сол сайттарға жариялатуда. Басқаларға үлгі боларлық нәрсе — бұл. Ақтөбеде журналистика бұрыннан мықты. Бірақ интернет тұрғысында олай айта алмаймын. Өкінішке қарай, интернет-журналистика саласында Ақтөбе бойынша танымал автор жоқ.

Ақтөбеден Астанаға қызмет ауыстырып кеткеніңізге алты жыл болыпты. Ақтөбені сағынған жоқсыз ба?
Қолдан келгенше жылына бір рет келіп тұрамын. Барлық ағайын-туыс Ақтөбеде болса да, Астанада кішігірім “Ақтөбеміз” бар. Ақтөбеліктер болып жиі жиналып тұрамыз, “Ақтөбенің” Астана және жақын қалалардағы матчтарына да барамыз.

Мачт демекші, өзіңіз спорт шолушысы ретінде танымалсыз. Фанатсыз. Отандық футбол командаларының сайттары қаншалықты даму үстінде?
Тек қана “Ақтөбенің” фанатымын. Қазақстандық футбол командаларының сайттары өздерінің футболдағы деңгейлеріне пара-пар. Сайттардан гөрі желідегі топтарында ақпарат көбірек. Футболды дамыту күштерінің бірі – медиа. Сондықтан Еуропа деңгейіне жету үшін сайттарды да сол деңгейге көтеру керек. Мысалы, ойыншылар туралы толық мағлұмат болса: биографиясы, статистикасы, суреттері, видеолары. Болатын матчтарға алдын ала толық превью-шолулар жасалуы тиіс. Әлеуметтік желідегі аккаунтарының сүйемелдеуімен бірге клуб жаңалықтары жиі жарияланғаны дұрыс. Әр матчтан кейін сапалы фотолар мен видеолар салынып отыруы керек. Онлайн трансляцияның видеосымен қатар мәтіндік нұсқасы да керек. Жанкүйерлер үшін онлайн билет сатып алу және клуб атрибутикасы сатылатын онлайн фан-шоп та — маңызды нәрселердің бірі.

Кезінде Ресейдің “Мой мир”, “Одноклассники” сияқты әлеуметтік желілеріне ұқсатып, “Кездесу.кз” жобасын жүзеге асырғаныңызды білеміз.
Ол бұдан 8 жыл бұрын болған еді. Иә, ол кезде әлеуметтік желілер әлі дамымаған, саны да аз болатын. Сол кезде техникалық мүмкіндіктер аз болса да, қазақша әлеуметтік желі жасап көрдім. Кейін оны блог-платформаға айналдырдық. Осылайша бірнеше жыл тұрып қалған бұрынғы жобам “Керек Инфоны” қайтадан құрдық. Сіздің газетпен аттас болуын осы жерде айта кетейін. Газет ашылар кезде досым Жаңалық Ахаш жаңа газет үшін жабылып қалған бұрынғы сайтым “КерекИнфоның” атын сұрады. Сайт ол кезде жабық болғасын, қарсы болмадым. Бірақ бұрынғы қолданушылар сол жобаны жаңғыртуымды өтінген соң, жаңа концепциямен қайтадан аштым. Осылайша қазір Қазақстандағы ақпарат айдынында екі “КерекИнфо” бар.

Ол жобадан бөлек алғашында “Ақтөбе” газетінің сайтын, “БАҚ.кз” сияқты үлкен жобаны жасап шықтыңыз. Бүгінгі күнге дейін тағы қандай ірі жобалар іске асырдыңыз? Туризм мамандығын игерген студент қалай сайт жасаушысына айналды?
Иә, ол екеуінен басқа “Егемен Қазақстан” газетінің сайтын да жаңадан жасадым, оған түрлі қосымшалар қостық, латын және төте жазу нұсқалары да ашылды. Одан кейін “Нұр Медиа” холдингінің “Munara.kz”, “Kaharman.kz” жобаларын жасадым. Өзіме ұнайтын жобаларымның бірі — Қазақ хандығының 550 — жылдығына арналған “1465.kz” сайты. Жалпы мен жасаған сайттардың басым көпшілігі — ақпараттық сайттар. Мені интернетке қызықтырған журналист әрі нағашым — Қуат Ақмырзаұлы. Ол да Түркияда оқыған еді. Алғаш рет интернетпен таныстырып, қызықтырып жіберді. Кейін қолдануды үйреніп алғаннан кейін, мұның қазақшасын жасауға болмас па екен деп зерттеп, үйрене бастадым. 1998 жылдар болатын. Ол кезде әлі оқулықтар да аз. Форумдардан, түрікше, ағылшынша кітаптардан үйрендім. Басында қызығушылықпен басталған нәрсе кейін кәсібіме айналып кетті.

Алғашқы боп блог ашқандардың бірісіз. Қазақша блогосфераның кешесі мен бүгініне үңіліп, салыстырып көріңізші. Азаматтық журналистика деуге бола ма?
Қазақша блогосфера 2007-2008 жылдары жақсы дамыды. Сол кезде біраз блогтар ашылды. Кейін 2010 жылдары “КерекИнфо” сияқты қазақша блог-платформалар пайда бола бастады. Бірақ 2012-2013 жылдары “Facebook” танымал бола бастаған кезде блогосферадағы белсенділік азайып кетті. Қазір әлеуметтік желіден жалыққан жұрт қайтадан блогтарына орала бастады.Бұрынғыға қарағанда контент сапасы да анағұрлым өсті, әлбетте. Өйткені блогтарда қолданылатын мультимедиа құралдары көбейді. Жалаң мәтін емес, қазір түрлі мультимедиа элементтерін қолдану — тренд.

Блогерлердің жазбаларымен қоғам, мемлекет қаншалықты санасып отыр? Ақпараттық қауіпсіздік туралы да айтып өтсеңіз.
Қазір блогта айтылған нәрселерге көңіл бөлінеді. Түрлі қоғамдық мәселелер шешіліп те жатыр. Соған қарағанда, желі белсенділерінің ықпалы бар деп айтуға болады. Әлбетте тапсырыспен жазылатын посттар және жарнама сипатындағылар да бар. Жалпы халыққа дұрыс ақпарат жеткізіліп жатыр дей аламын. Ақпараттық қауіпсіздік тақырыбы да — блогерлер үшін маңызды тақырыптардың бірі. Ақпаратты дұрыс тексеру, негатив ақпаратпен күрес, желідегі лента тазалығы — негізгі ұстанымдарымыздың бірі.

Интернеттегі жаңа тренд деп айтуға болатын шығар. “Klout.com” туралы толығырақ айтып өтіңізші?
“Klout.com” — әлеуметтік желідегі ықпалдылықты 100 баллдық жүйемен есептейтін жүйе. Соңғы 90 күндегі қолданушының посттарына жиналған лайк, пікір, шейр саны және меншн (тегтеу) есепке алынады. Шетелде “Klout” ұпайына қарап түрлі компаниялар жеңілдіктер ұсынады, түрлі презентацияларға шақырту жібереді. Әлемде қазір бірінші орында 99 ұпаймен АҚШ президенті Барак Обаманың аккаунттары тұр. Ал, Қазақстанда көш басында 77 ұпаймен Есен Елеукен және Мұхамеджан Тазабек. Бұл рейтингке қарап жарнама берушілер желі белсенділерін түрлі акцияларға шақыра алады, жарнамалық посттарға тапсырыс береді.

Жалпы қазақ интернетінің дамуы қандай деңгейде? Көршілерге ілестік пе? Артта қалушылық бар ма? Қазақтілді сайттардың алдында тұрған қандай мәселелер бар?
Желідегі белсенділер арасында қоғам қайраткерлері, блогерлер, журналистер бар. Жалпы өз ойларын, жаңалықтарын желіде жиі бөлісетін адамдар. Сондай-ақ өзекті тақырыптарды, жаңалықтарды көпшіліктің талқысына ұсынатын адамдар. Сондықтан да басқаларға қарағанда ұпайлары жоғары болуы заңды. Қазақ интернеті өзінің деңгейінде деп есептеймін. Тек интернет емес, басқа салалардың да дамуына халық санының көп болуы өте маңызды. Ал, біз ондай көрсеткішпен мақтана алмаймыз. Көп нәрсе шыны керек, тұтынушы санына байланысты. Яғни, сұраныс көбейген сайын, сапа да жақсарады.

Сізді соңғы кездері интернетке, әлеуметтік желіге байланып қалған жастар алаңдата ма? Бұл қаншалықты қауіпті? Қалай арылуға болады?
Иә, қоғамдағы дерттердің бірі — онлайн өмірге тәуелділік. Оффлайн тірліктен оқшау қалу психологиялық және денсаулық мәселелерін тудырады. Түрлі ағым, ұстанымдарға еріп кететіндер де осындай топтардан шығады. Алдын алу үшін, нақты шешім айту қиын. Әркім өзінен, өз отбасынан бастағаны дұрыс деп ойлаймын.

Интернетке қызығып, болашақта сайт ашқысы келетін адамдарға қандай кеңес берер едіңіз?
Сайт жасау қиын емес, оны жүргізіп алып кету қиын. Қазіргі уақытта идея өте маңызды. Жақсы идея болса, табыс табуға да болады. Сондықтан бар нәрсені қайталамай, ерекше идея, тың ойлар табуға тырысу керек.

Біраз жерлерде жұмыс істеп үлгердіңіз. Бүгінде немен айналысып жүрсіз? Отбасыңыз туралы айта отырыңызшы?
Еркін фрилансер, жеке кәсіпкермін. “Жігер.Абырой.Сана” қоғамдық қорының jas.kz жаңалықтар сайтының бас редакторымын. Сайттарға техникалық қолдау көрсету, кеңес беру, жоба жүргізу, жарнамалау, тренинг өткізумен айналысамын. Үш ұлым бар. Үлкен ұлым қазір жеті жаста. Ол дизайнер болғысы келеді. Болашақтағы көмекшілерім – ұлдарым.

Өзекті өртеген өкінішіңіз бар ма? Жақсыдан бөлек қандай жаман қасиеттеріңіз бар?
Еш нәрсеге өкінбеймін. Қателікті келесіде қайталамас үшін, әр нәрседен қорытынды шығаруға тырысамын. Болған оқиғаны, өтіп кеткен уақытты кері қайтара алмасаң, жалпы өкінгеннен не пайда? Сондықтан ондай бос ойлардан аулақ болуға тырысамын. Жаман қасиетім ұмытшақтығым және ұнамаған, интеллектісі төмен адаммен сөйлескім келмей қалатыны шығар?! Жалпы аз сөйлеймін, телефонмен ұзақ сөйлесе алмайтыным үшін де ұяламын кейде.

Уақыт бөліп, сұқбат бергеніңізге рақмет!

Гүлсаян Ыбырай
Ақтөбе қаласы
Керек.info газеті

Сәлем достар! Менің кейде жасаған затымнан пост жазуға мүлдем уақытым жетпей қалады, сол себепті кешірім сұраймын! Алдынғы постта жалған моншақтар киімді түрлендіруге, жаңа өн беруге болады деген едім. Міне менің бір жұмыстарымнан мысал келтірсем деймін. Бұл ою қазақша киімдерге арналған белдікке арнайы тігілген. Әрине жұмысы көп уақытты алады, шыдамдылықты қажет етеді. Қазір қазақша оюланған киімдер сұранысқа ие. Үйреніп алып неге өз қалауынмен жасамасқа. Бұл жұмыстарда мен Жапония және Чехияның су моншақтарын қолдандым.

Әбілді кабель өлтірді.

Иә. Сөйтіпті. Қараусыз жататын, араны әлдеқашан ашылған апаннан, аспанға шапшып барып қатып қалған әбжылан тәрізді қарашұбар кабель, бір сорлықаззақтың түбіне жетті. Мыс-мырышы, болмағанда қалайысы бар деп ойлап, өршелене арши бастаған Әбілді кабель аспандатып тұрып лақтырып, апанның айналасында тұратын — құрылысы әлде басталмаған, әлде бітпеген үйлердің бірінің жарқабағына етбетінен жапсырыпты.

Сол мезетте Әбілдің бойынан кем дегенде үш жүз ампер тоқ жүріп өтті дейді білгіштер. Қаззақ өлсе, білгіштердің есеп-қисабы дайын ғой әйтеуір. Мысалы, "қаззақ құлап өлді" деші. Қайыр айтудан бұрын есеп-қисабын айтады саған білгіштер. «Осы жылы барлығы жүз елу қаззақ құлап өлді» дер еді саған. «Марқұмың көптің бірі болады да» деп жұбатқанының кескіні ғой. Өмір онымен тоқтап қалған жоқ деген ишарасы. Қайтеді енді. Жоқтауға қосыла кетсе тағы болмайды. Жоқтауға қосыла кетсе, қаззақты түгендеуге де қосылуына тура келер еді. Бірақ ондай қауқар қайда білгіштерде. Сондықтан, Жәбірейілдің қасына есепші болып орналасып алған. Өлің-өлің, ал біздің есебіне жауаптымыз олар.

«Жүз қаззақ пәледен көз жұмды» десең де осы. Білеміз деп жамырар еді білгіштеріміз. «Жүз емес, жүз он екі!» деп, өзіңді түзетіп жіберуі де кәдік. Жүз марқұмның атына — ең болмаса жылы сөз естимін деп жүріп, қалған он екісін білмегеніңе өзің ұялып тынасың. Әнеки дер еді білгіштер сонда, біздің жұмыс ауыр, біздің жұмыс неблагодарный. Бұлтартпас сандәйек айтсақ та, бізді Сволочь деуден тайынбайсыңдар түге деп, көздері бұлауланар еді.

Жалпы осы Сволочьтар, қаззақ қоғамына қашан тұтқиылдан шауып еніп алғанын түсініп болмайсың. Өлім-жітімге деген сан-сапалық тұрғыдағы көзқарас — бізге жат, әйтеуір он бесінші мен жиырмасыншы ғасыр арасындағы я ғадабиятта, я тарихнамада тіпті кездеспейді. Өзің елестетші, ауылға шауып келген хабаршыны. Осындай бір білгіш хан шатырына шауып келіп, иекем де биекем, жорықтан жеттік, он төрт-ақ кісімізден айырылдық, сен саспа, демала бер деп көрсін. Алатын жазасының ең төмені төрттағандап бұтын айыру болмаса де. Не деп көкіп тұрсың ит дер еді. Он төрттің әрқайсысы кітапқа татитын өмірхаят иесі емес пе, сайып келгенде — кісінің жай ғана — киесі, обалы қайда, «он төртағың» не сенің дер еді. Әйтеуір өлім-жітімді қазіргілерше сау еткізіп айта салу сірә болмаған замандар ғой.

Содан ойлаймын, бұл қаззақ кісі өлімін бармақпен санап есеп беруге кешегі қызыл күндерде бейімделіп, кейін ұстаздан озған болса керек. «Биылға қорытындымыз: мың пұт кәртөшке, жүз пұт ет, халық болса мың қаралы кісіге азайды» деп есеп берген ғой кезінде, қазіргі білгіштердің аталары. Есепті тыңдап тұрған Мәкеудегі біресе қараторы, біресе шикілсары, біресе түкті, біресе тазбас Құдайлары дүрсе қоя беретін болған. «Етті кәртөшкемен теңестіруге тырысыңдар» деп ақырады екен. Бір емес екі, екі емес үш, үш емес төрт рет осылайша есік жағалағасын, Сволочьтардың кісі өліміне еті өліп кеткен. Адамның обалы мен киесі деген түсінігі суалып, әдірем қалған. Келесі есеп беруге барғанда, Сволочьтар әккіленеді. «Короче, короче!» деп есіріп тұрған жаналғыштарына короче жеткізу үшін, кісі өлім-жітімін айтпай-ақ қояды. «Екі мың пұт кәртөшке мен екі мың пұт ет өндірдік!» дейді де қояды Сволочь. «Молодцы, — дейді сонда жаналғыштары, — ет пен кәртөшке өндірісі теңесіпті, ай да молодцы!». Сволочымыздың кескіні мәз, арты шелек. Галоппен би биленіп, арақ та ішілуі мүмкін. «Елдегі кісіні ойлағанша, кәртөшке мен етті ойласақ нетті!» деп жаңалық ашады Сволочь сонда өзіне. Әйтпесе, былайғы жылдары мыңдап-жүз мыңдап қырылатын қаззақ — төсіне орден әкелмеп еді. Енді әнеки, бар ынта-жігеріңді ішіп-жемге аударғанда қандай қошеметке бөлендің!

Құртқанда, адамның кәсіпқойлығы ұрпақ сайын шыңдала беретін қасиеті бар. Зергер зерлей түссе, мерген мерген бола түссе айыбы жоқ қасиет былай. Бірақ Сволочьтар да шыңдалады ғой. Бар қасірет осында. Кісі хақын — жалғандық ішіп-жем, кебін-тебеннің барлығын тізіп болған соң — ең соңғы еске алу әуелде таңсық болғанымен, кейін қанға сіңген әдетке айналды Сволочьтарға. Енді осы, кісінің өмірі — есеп-қисапта салпылдап-салпаңдап жүрген, «настроениені түсіретін» құйыршық-көрсеткіш. Реті келсе айтпай-ақ қояр ма еді. Бірақ былайғы жұрт сұрап, қоятын түрі жоқ. «Биыл қанша қаззақ өлді?» — деп анталайды жұрт. «Есесіне астық мың пұт, ет жүз пұт!» — деп қипақтап көреді Сволочь әуелде. Онысының жөні бар. Себебі, астық пен еттің молдығын естіп, жаны байыз табатын жұрт та жеткілікті. Мұндай дәйектен соң жұрттың — қарын қамы реттелген бөлігі кетіп қалады. Сосын қалғандарына құрғақ санды естірте салуға болады. Себебі, астық пен еттің молдығын естігендер енді Сволочьты — қаззақтың жоғын жоқтап келгендерге шоқытпайды. Ұрғызбайды. «Он мың қаззақтың жол апатында өлгені сөз боп па! — деп басу айтады енді олар Сволочьқа жақтасып, — Бангладеште өзеннің бер жағынан ар жағына жүзіп өтемін деп миллиондар өліп жатыр керек десең!». Итше көбейетін халық пен әр баласын әулеті алақайлап күтіп алатын халықты салыстырып тұрғандары санасына да кірмейді. Оны олар «погрешность, минус-плюс 10 процентов» дер еді. Ашу шақырып келген қауымда қапелімде есеп-қисапқа қағілездік қайдан пайда болсын.

Сволочьтар ендігәрі — бес адамның ындынын бес мың адамның құлқы қылуға әккіленіп алды. «Сен хошиісті жалбыз сабынымен жуынғанды жақсы көресің деймін!» — деп әлек Сволочьтар. Себебі, бес адамнан сұрапты. Ол бесеу ләм деместен бас шұлғысыпты. Ал енді жақсы көрмей көр. Хошиісті жалбыз сабынды. Себебі үйреншікті өз бұзаушығың дүкеннен жоқ боп кетеді.

Не деп түйіндесек бұл әңгімені? Өй, қойшы соларды десем де болып тұр. Сволочьтармен күресіп опа таппасымды, таппасыңды білемін. Бауыр-бүйрегің аман болса, маған жаман ба? Әсілі, Сволочьтан бақ тайған күнді күтіп, қапыда пышақ ұрамыз деп жүрген осы күніміз дұрыс…
Енді, Ублюдок жайында...