Жырыңа қанбайтынмын,
Ауатын назарым көп.
Мен сені ойлайтынмын,
Жастықтың базары деп.
Мен сені ойлайтынмын,
Таусылмас жыр-ән ғой деп.
Төменге қонбайтұғын,
Тәкаппар қыран ғой деп.
Жалынның барлығына,
Күймес деп ойлайтынмын.
Саусағы әр бұрымға,
Тимес деп ойлайтынмын.

Алдыңғы күні үйде түнгі сағат 22:00-ға таман жарық сөніп қалды. Енді бұл уақытта ұйықтап үйренбеген біз, диванға жайғасып, әркім ұялы телефондарына сығалаумен болды. Бір кезде мен «Мафия» ойнайық деп ұсыныс тастадым. Үйде төрт інім, және мамамның інісі болған еді. Сөйтіп, сығырайған екі майшамның жарығымен 6 адам ойнауға кірістік. Мамам да іші пысып отырған соң, оны жүргізуші етіп тағайындадық. Жасы егде адам болған соң, жүргізушіліктің қыр-сырын түсіндіруге біраз уақыт кетті. Онымен қоймай «Мафия» өлтіріп, «Дәрігер» жазған адамдарды шатастырып, біз әуреге түстік. Енді қайтсін, қартайған сайын лезде ұғу қабілеті төмендей түсетініне тағы көзім жетті.
Әйтеуір соңына дейін ережені түсініп, біраз ойын қызығына баттық. Бір інім көп сөйлемейтін, момындау еді. Сол екі рет «Мафия» болып, біз оны байқамай қалдық, екі ұтыс соныкі болды. Ал маған қайта-қайта «Тұрғынның» картасы келіп, «Мафия» болуды қалап отырғам. Әйтеуір «Мафия» болғанның бір шеңберінде бәрін міз бақпай ұтып кеттім )) Көбіне мен «Мафия» болған кезде ұтылып қалатынмын. Осы жолы түрімнің толық көрінбеуіне байланысты ұттым ба, әлде тәжірибем көп болды ма, ұтқаныма қатты мәз болдым. Улап-шулап отырғанда сағат түнгі 1 болып қалыпты. Арғы бөлмеде ұйықтап жатқан әкем келіп, бәрімізді «Жатыңдар!» деп «Тұрғындардың» ұтуымен ойынымызды аяқтатты. Айтысамыз деп ауыз кеуіп, суды кезекпен қылқылдата жұттық қой келіп ))
Бәріміз ұйқыға кіріскенде, жарық та жанды.

Пы.Сы. Интернеттен тапқан мәліметім болайын деп тұр. Кішкене білім базамызды толықтырайын деген мақсатпен. «Мафия» ойынын 1986 жылы МГУ студенті Дмитрий Давыдов ойлап тауыпты. Басында тек МГУ жатақханасында, аудиторияларда, кез-келген жерде топтастар ойнап жүрсе, кейін КСРО-ның түпкір-түпкірінен келіп демалатын студенттік лагерлерде осы ойын кең таралған екен, одан әрі басқа да мемлекеттерде ойнай бастапты. Қазіргі уақытта ойын бүткі әлемге танымал. «Мафияны» ойнау тактикалары жайында бірнеше кітаптар да шығарылған.

Мынау да баяғыда жазылғандардан..Қазір сол балалық шағыма қайта барып қайттым… Балалық шағыма саяхат жасап қайттым… Сіздермен бөліскім келді…

*****************************************************
… Мойынқұм аулына қанша кісінің жолы түсті екен білмеймін… Менің кіндік қанымның тамған жері сол Мойынқұмның Талды-Өзек ауылы болатын… Жан-жағы құм мен сексеуіл… Сол ауылда сегіз жасыма дейін тұрдым..Құдық деген нәрсе жоқ болғандықтан біздің ауылға арнайы машинамен су әкеліп ұлкен цистерналарға толтырып кететін ауыл жамағатына… балалығымның ең қызықты күндері сонда өтті…

Алдымда екі ағам бар… Шешем аудандағы орталық ауруханада қызмет істегендіктен күнде сол аудан мен ауыл арасында қатынап тұратын cары автобустың жолын кұтетінбіз..Әкем де ауыл шаруашылығы қызметкері, қойлы ауылдарды шарлайтын да тұратын… сол үйде маған күндіздері қарайтын сол екі ағам болатын.

Көптен бері мазалап жүрген бір мәселе бар еді, соны қозғап жіберсем. Бұл мәселені негізі қозғалмай келе жатқан мәселе деп айтуға болмайды. Көгілдір экран көрермендерінің көңілін аулау үшін көрсетілетін «Пендеміз ғой», «Әйел бақыты », «Ашығын айтқанда» сынды не түрлі ток шоуларда, сарапшылар мен психолог мамандар қолдарын ары бері сермеп, айтысатын тақырыптарды бірі… Ол қыздардың тұрмыс құруы, не болмаса әжемнің үйге киетін тәпішкесіндей жалпақ қазақ тілмен айтатын болсақ, байға тию болмақ....Әрине бұл менің екі жыл бұрын барахолкадан алған джинсы шалбарым секілді тізесі шығып кеткен тақырып екенін білемін. Дегенмен мен осы айтылып айтылып жауыр болған тақырыпқа өз ойымды білдірсем, басқалардың ойын тыңдасам деген ниетпен жаздым.Байға тиюді осы өмірдің ең үлкен жетістігі деп санайтын нәзік жандылар әсіресе қазақтар арасында жетіп артылады. Өйткені қазақ отбасында тәрбиеленген қыз бала міндетті түрде «Қыз мұраты-кету», «Қыз өз үйінде қонақ» деген идеологияны жастайынан санасына сіңіріп өседі. Содан бой жеткен шағында тұрмыс құру оның мойнына болат құрсау болып киіледі. Ол енді өз теңін іздеп, қалайда күйеуге тиюдің амалдарын қарастырады. Әрине ,әйтпесе ертең ел жұрт не дейді? Бәленшенің қызы байсыз қалыпты дегенді естігенше тірідей өлген артық емеспе? Солай ғой? Өз өзіне сенімді, батылдаулары үстіне бар жақсысын іліп, түнгі клубтарды жағалайды. Ал енді сәл пәл қарапайым, ұялшақтары құрбы құрдастары арқылы немесе тіпті торап арқылы да «бақыттарын» табуға тырысады.Содан өмір бойы сол «бақытының» қас қабағына қарап, отымен кіріп, күлімен шығып, онсыз да қамшының сабындай қысқа өмірін жаттың жағдайын жасаумен өткізеді. Қыздардың басым бөлігі үшін шынайы бақыт осы екеніне күмәнім жоқ. Өйткені олар оны махаббат деп біледі. Бекболат Тілеухан ағамыздың сөзімен айтатын болсақ «Махаббат деген оттаған». Махаббат деген құбылыстың мерзімі екі үш жылдан аспайтынын психологтар әлдеқашан дәлелдеп қойған.Содан кейін оған «бір біріне үйреніп қалғаннан кейін» немесе «балалар үшін » деген айдар тағылып, ол жай ғана екі адамның бір үйдегі тұрмысына айналады.
Қазақ қоғамы қашан да әйелдерді еркектерден төмен қойып келген. Қазақ халқының салт дәстүрі, адамның жеке басының бостандығына қол сұғады. Яғни қыз бала қалағанынша өмір сүрудің орнына міндетті түрде тұрмыс құруға мәжбүр. Өйткені ертеңгі күні өзіне де, әке шешесіне де сөз тиеді.Басты фобия осы. Еуропа демей ақ көрші ресейдің қоғамына қарасақ, бәлен жасқа дейін тұрмысқа шығуың керек деп қыздарды қыспаққа алып жатқан ешкім жоқ. Ол жақтың қыздары өз бетінше еркін өмір сүреді. Ешкімге тәуелді емес, өзін өзі күтеді, сүйікті ісімен айналысады.Байың жоқ деп мүсіркей қарап, не табалап жатқан жан баласы жоқ. Себебі ол қыздың өз таңдауы. Ал айналасындағылар оған түсіністік танытады. Қазір маған «Онда неге Ресейге барып тұрмайсың » деушілердің де табылып қалатынын ішім сезіп отыр. Бірақ мен Қазақстанды,қазақ халқын жақсы көремін, және өз елімде өз қалауымша өмір сүргім келеді.Бірақ бұл жақта қыз боп туылсаң қиын.
Жақында Орал- Алматы жүрдек пойызында орыс әйелмен әңгімелесіп бардым.Оның әңгімесінен күйеуімен ажырасып кеткеніне көп жыл болғанын түсіндім.Ажырасу себебін сұрағанда, күйеуінің өзіне қол көтергенін айтты. Сол оқиғадан кеиін сезімі су сепкендей басылып, әлгі адамның бірнеше мәрте жалынып, кешірім сұрағанына қарамастан, кетіп қалыпты.Мен оған қазақ қыздар болса кешіріп, жүре беруші еді дедім.Өйткені біздің қаракөздер, «байдан қайтып келген» деген сөзден өлердей қорқады.Ал ол қорқыныштарын «жарыма деген құрмет » деген сөзбен әдемілеп жасырып қояды.Үлкендер қыз балаға бата берген кезде «Арқа сүйер азаматың болсын» деп жатады. Кешіріңіздер, бірақ қазір «азаматсыз» қыздың арқасы құлай қалатындай заман емес. Жігіттердің қолынан келетін нәрселердің барлығын дерлік қыздар меңгеріп алды. Машина жүргізу, пойыз, ұшақ жүргізу, керек десеңіз ерлермен тең дәрежеде автомат асынып, әскер қатарында жүрген нәзік жандылар да аз емес. Сондықтан қазіргі заманда еркекке иек артпай ақ өмір сүруге әбден болады.
Жақында Зейнеп Ахметованың «Шуақты күндер » атты естелігін оқыдым. Ол кісінің жары, халық қаһарманы Бауыржан Момышұлының баласы Бақытжан оны үнемі әзілге қосып, кекетіп отыратын көрінеді. Бір күні қонаққа Бақытжан ағаның жолдасы жұбайын ерте келіпті.Бақытжан ағаның әдеттегідей әйелін мұқатып отырғанын көрген досының өркөкіректеу әйелі «Ужас как она терпит ?!»десе Бақытжан аға «Ол үшін Зейнеп болу керек » деп кеңкілдеп күліпті. Жалпы «Шуақты күндерді» оқи отырып өзімнің де келін болғым келіп кетті.Зейнеп ападай келін болу әрбір қазақ қызының қолынан келері анық. Оған тек бір нәрсе Бақытжан ағадай күйеу керек екенін түсіндім. Бақытжан аға Зейнеп апаны қанша мазақ қылса да оның бәрі құрмет пен сыйластықтан екенін түсіндіріп айтып, әйелін әрқашан қадірлеген.Көпке топырақ шашқаным емес алайда қазақ жігіттерінің көбі ұсақталып бара жатқан секілді.Жоғарыда айтқандай қазақ қоғамында еркектер әйелдерді өздерінен төмен санайды. Cөйте тұра «Жақсы әйел ерінің басын төрге сүйрейді, жаман әйел көрге сүйрейді», «Ақылды әйел күйеуін патша етіп, өзі патшаның әйелі болып жүреді ақылсыз әйел күйеуін құл етіп өзі құлдың әйелі боп жүреді», «Еркекті адам қылатын да, надан қылатын да әйел » деп бар жауапкершілікті әйелдің нәзік иығына арта салады. Сонда әйел босаға аттағаннан кейін үй тірлігін істеп, бала тапқанымен қоса күйеуін де адам қылу керек екен. Ал әйелдің жағдайын кім ойлайды сонда? Сөз болады деп не төркініне айта алмайтын ол әйел ақыры өз ішінен тынып, шаршап, қартайып кетеді. Қазақ әйелдерінің бетіне әжім тез түсіп басқа ұлт әйелдеріне қарағанда кәрі көрінуінің басты себебі осы.
Енді сіздерге тағы бір мысал келтірейін, жақында интернет желісінде бір жігіт маған достығын ұсынды. Өзім интернет арқылы таныса бермейтін болғасын қабылдамадым.Тағы жіберді. Бұл жолы қабылдадым. Сөйлесіп кеттік. Әңгіме барысында әскери екенін, шекарада жұмыс істейтінін айтып нөмірімді де сұрап алды. Содан не керек әлгі сабаз күнде кешке звондайтын әдет тапты. Бірақ әңгімесі түзу секілді көрінді.Бір күні әңгімеміздің тақырыбы қыздар мен жігіттер жайында болып кетті. Ол маған қазіргі қазақ қыздары неге шетелдіктерге тұрмысқа шығады деді. Мен оған өйткені сендер шетелдіктер сияқты қазақ қыздарын сыйлау білмейсіңдер, көңілін таба алмайсыңдар дедім. Сендер қыздарды өздеріңнен төмен санайсыңдар,қалай болса солай қарым қатынас жасайсыңдар дедім.Екеуміз біраз тайталасып ақыры әңгіме менің ренішіммен аяқталды.Екі үш күннен кейін тағы звондап кешірім сұрады.Арада он күндей уақыт өтті.Менің үйдегі демалысым тамамдалып Алматыға қайтпақшы болдым. Ол да Алматыға жақын бір елді мекенде тұрады екен.Кездесейік деді. Жарайды деп Алматыға қашан түсетінімді, әпкемнің үйінде болатынымды айттым. Ол болса «әпкеңнің үйін қайтесің, екеуміз квартира жалдайық » деееп тұр. Осыған деиін жөні түзу деп жүрген жігіттің сондай сөзіне қалай ашуың келмесін. «Жоқ мен сенімен ешқайда бармаймын бұдан кеиін хабарласушы болма»дедім.Сөйттім де нөмірін желідегі парақшасын бәрін өшіріп тастадым. Телефонын көтермеген маған «Саған не болды неге сөйлескің келмей қалды » деп жазып жіберіпті.Мен болсам «Сенің квартира деген әңгімеңнен қай есі дұрыс қыз сенінмен сөйлеседі »дедім.Ол «Мен тек қана сенің маған арнап тамақ жасағаныңды қалап едім, ойың таяз екен, соны ғана ойлауға ақылың жетті ма» деп кінәні маған аударып өзі судан таза сүттен ақ болып шыға келді. «Ешкімге жамандық тілемеп едім, қыз керек болса мына жақтан ақшаға жалдайтын едім ғой» деп аяқ астынан мүләйім бола қалды. Ашуым келіп «Саған керек қыздар Сайна мен Сейфулина да көп. Сәттілік. Құдай қыздарды сендей адамдардан сақтасын!»деп жазып жібердім.
Ия осындай жігіттердің ертең біреуге жар болып, біреуге әке болатынын ойласам денем түршігіп кетеді. Сонда Қазақстанның болашағы осындай өзімшіл, надан жігіттердің қолында ма? Олай емес екендігіне сенгім келеді…
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, мен шынымен де тұрмыс құрғым келмейді. Және де тұрмыс құру өмірдің мәні деген стереотипті пікірмен келіспеймін.Жо жоқ бұған себеп жігіттердің осалдығы немесе жақсы жігіт таба алмаймын ау деген қорқыныш емес.Жасым жиырма төртке енді келді.Әлі де жақсы жігіттер жолығады білемін.Жай ғана мен өз өмірімді өз қалауымша өмір сүргім келеді. Әлем тілдерін үйреніп, саяхаттап, әке шешеме көмектесіп, өзіме ұнайтын іспен айналысқым келеді. Өзім үшін өмір сүргім келеді. Және де тұрмыс құру өмірдің мәні деген стереотипті пікірмен келіспеймін.Ал енді маған лақтыратын помидор мен жұмыртқаларыңды дайындай беріңдер.

Бұл әңгімені мен «Алтын көпір» байқауына арнап аударған едім. Бірақ материалымды қабылдамады, көлемі кішкентай екен. Құр жатқанша, оқи отырыңыздар. Сөге жамандамаңыздар.

Қазірде байқап та, көріп те, жүргеніміздей қыз да жігіт те бір — бірінің ең алдымен əлеуметтік жағдайына, түр- əлпетіне, азаматтық позициясына одан соң барып жүрегіне қарайды! Ал, бұл қазіргі қоғамның өзекті мəселесі деп ойлайтындарыңыз бар ма ?!
Талай жігіт «ЖАҚСЫ ҚЫЗ ЖОҚ» деп, жар салады, көптеген қыздар «ЖАҚСЫ ЖІГІТТЕР ЖОҚТЫҢ ҚАСЫ» деп, айқайлайды! Солай айтқандардың өздері сірə, жақсы емес-ау (қалжың).Жігіттеріміз, қыздардың басым көпшілігі бұзылған, ар- ұяттан жұрдай деп жатады! Ал, қыздар қауымы, жігіттердің ойы тек БІР нəрсе деп, басып айтады!
Менің пікірімше, анау жаман, мынау жақсы деп əркімді сөге бергенше, өз — өзіңді қолға алып, өзіңмен жұмыс істеуің керек! Сонда ғана жақсы жігіт керемет қалыңдыққа жолығады, ал ибалы қыз нағыз жігітті кезіктіреді! Жігіт жігіттігін сақтап, қыз бала қылықты болса, қоғамда мұндай мəселенің болмасы анық!!! Айтпағым осы…

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Пойызға мініп, Алматыға жол тарттық. Пойыздың терезесінен телміріп тұрып сары даланың сұлулығын көзбен көріп, ішпен сездім. Түйгенім- тау көзіңнің алдын көлегейлеп тұрады екен. Ал далада шексіздік бар. Шексіздік тұнған сұлулық. Арқаның даласын көргенде пойыздан секіріп түсіп, жүгіре жөнелгің келеді.
Таңға жақын ұйқымнан ояндым. Алматыға жетіп қалыппыз.Терезеге қарасам далам қоқыстың арасында жатыр. Қайран да қазақтың даласы! Қадіріңе жете алмай жүрміз-ау…
Алматы. Әсем қала. Алатауды көріп шуласып кеттік. Жанталасып, суретке түсіріп сұлулығына тамсанып қарап тұрдық. Армандардың орындалуы. Тезірек жетуге асықтық. Алматының вокзалынан түсіп, жан-жағыма таңырқай қарап тұра бердім. Кенеттен «Такси, такси» деген ағайлардың даусынан құлағым бітіп қалды. Егде біреуіне жақындап «Ағай, Қаскелеңге»деп едік, бізге қарап 20 000 теңге дегенде бір түрлі үрейленіп қалдық. Әрине қарапайым студент үшін бұл қомақты ақша ғой. «Қымбат қой» деп едік, «Бармасаңдар өздерің біліңдер» деп суық жауап берді. Жанымызда бізді бастап келген апайымыз да бар. Біраз тұрып едік қасымызға жүргізушілердің барлығы топырлай жиналып қалды. «Қаскелеңге дейін 20000теңге, біреуі 18000 теңге, жоқ мен сіздерді 17000-ге апарам» деп шуласып кетті. Біз қайсысымен баратынымызды білмей, шатасып қалдық. «Құдайым-ай, артқа Қарағандыма қайтқым келіп кетті»- деп қасымдағы құрбым «аһ ұрып» қалды. Біз біраз шегініп тұрдық. Бір ағаймен келісіп, тек бізге фискальный чек керектігін айтып едік, ол кісі мен де ондай жоқ деп тұра қашты. Қасымызға келіп біреуі өзімізді машинаға қарай итермелеп, біреуі қолымыздағы сөмкелерімізге таласты. Ондайды көрмеген біз абдырып қалдық. Одан кейін олар бізге таласып өзара жұдырықтаса кетті. Бір-біріне боқ сөздер айтып, бізді балағаттай жөнелді. Шашына ақ түскен, аппақ сақалды атаның айтқан «жаман сөздерін» естігенде біз жағамызды ұстап қалдық. Басқасы басқа осы кісіден мұндайды күтпеп едік. Ішіндегі ең салиқалысы осы ма деп тұрғанда әлгі сөздерінен кейін ойымыз күрт өзгеріп кетті. Әке-аталарымызбен жасты ағайлардан мұндай қорлық көреміз деп мен ешқашан ойламап едім. Алматыға асыққан көңілді су сепкендей басып тастады.
Иә, ақша не істетпейді?! Ақша үшін бұлар бәріне дайын. Менің жүрегіме тигені осы. Орыс немесе басқа ұлттар болса мен таңғалмас едім, бірақ елім сенген азаматтарымыз осылай істегеннен кейін заманның, адамның бұзылғанына ішің ашиды. «Азғындалып кеткен. Ардан безгендер. Көкейлерін ақша тесіп бара жатыр бұлардың. Қыздарыңдай қыздарға сонша дауыс көтергендерің не? Не үшін жаға жыртысып жатырсыңдар?» деп өткен-кеткеннің барлығы ауыр сөздер айтып кетті. Ақша мен дүниенің адамды осындай күйге душар еткізетіндігі, қоғамды ақшаның билеп алғандығы заманның алай-дүлей ағысы сағыңды сындырады.
Арыстандай ағаларым-ау, сіздерге не болған өзі???

— Әльмәғаштеееең геліндей-аау,
Текеметтең түріндей-ау!
Өтеп өмер бара жа-теееер,
Сез бен бізге-ау біленбей-ай!

«А? Ох шешесс, мынау кәдімгі Арзымқан әже ме?

Интернет арқылы таныстықтың махаббатпен жалғасуы мүмкін бе?