Өлең – ақын, өлең – шабыт, өлең – ұйқас,
Өлең – батыр, жорыққанда өрен айқас.
Өлең – дос, пенделікке рух берген
Өлең асыл құндылық, өлең – шайқас.

Өлең саған ақыл берер данаң болар.
Өлең – сырлас, қиындықта панаң болар.
Өлең – алтын, сарқылмас қазынамыз,
Өлең – білім, таусылсаң санаң болар.

Өлең – тіл, байлығымыз дара тұлға,
Өлең – патша, біріншілер санатында.
Қара халық басына іс түскенде
Осы өлең хан алдына баратында.

Өлең – ән, жүректерден орын алған,
Өлең – шешен, көсемдерді орып алған.
Өлең тылсым дүние түсінгенге,
Өлең – тұлпар, жүйріктердің жолын алған.

Өлең – кітап, жинағы парақтардың,
Өлең – пенде, куәсі сұрақтардың.
Құдіретін өлеңнің түсінсе деп,
Осы өлеңмен өздеріңе сыр ақтардым.

Самат Жүзбергенов
01.12.2013 ж.

Есіме түсе қалса түсімнен шошынып оянамын демей-ақ қояйын, бірақ тұла бойымды өткінші бір сезім билеп, қиялдап кететінім рас. Ойлана-ойлана ойдың шыңына шыққан кездерде махаббат сезімінің бойымда бір ақ рет болғандай сезінемін. Әңгіменің әрін қашыра беріп қайтейін, одан да ұлы сезімге беріліп, сергелдең күй кешкен жанның хикаясын баяндап бергенім дұрыс болар.

Көктемнің кәдімгі күндерден еш айырмасыз бір күнінде көрші үйіне туыс ағайындары келіп жатыр. Ауыл үйі аралас, қойы қоралас бола беретіні о бастан белгілі жайт, көрші үйіне бас сұққанымда имене жылжып орын берген қонақ қыздың көзқарасы есеңгіретіп кеткендей болды. Не де болса еш кірбіңсіз көңілден әңгіме айтып, танысып-білісіп, кешке ауыл көшесіне шығуға көндіріп қайттым. Дене – басымды сол кезден бастап өзгеше сезім баурап алғанын кімнен жасырайын?! Сол кездерде ғана күткен уақытта күннің де ұзарып кететініне, ұнатқан адамың үшін қолыңнан келгенін еш күмәнсіз жасай алатыныңа(достарымның айтуынша), шын сезім билегенде кісі есалаң күйге түсетініне шүбәсіз сенген болатынмын.
Күткен кешіміз де жетті ау. Сезімім де жасырынып қала алмады. Бар күш-жігерді жиып, ойымдағының бәрін ақтарып салдым. Түсінемін, маған да өз сезіміңнің бар екендігін айттың. Ол кезде оныңның уақытша екенін білсемші. Дүние, өмір мен үшін аса маңызды болып көрінген еді сонда.
Қонақ та қашанғы қонақ. Ертеңіне өз үйіңе, өз қалаңа қайтпақ болдың. Жүрек…. Жібергім келмеді. Қалуыңды өтіндім. Қимадым. Қатты сүйіп қалғанымды сол уақыттарда түсінген сияқтымын. Екі күнге қала алатыныңды жеткіздің. Сондағы қуаныштың орны бөлек шығар. Сол күні кешкісін отырыс болды. Сондағы қыз-жігіттердің ішінде өзін аса бақытты санаған екеуміз емес пе едік?! Мен үшін шығар деп ойлаймын өзіңді де біраз қырыңнан таныта білдің. Иә, бәрі, бәрі уақытша екен ғой өмірде.
Ол уақыт менің жұмысқа енді орналасып жатқан уақытым болатын. Жұмыс жасауды ұмыт қалдырып, сенің елесіңді құшып кететінмін. Не керек, уақыт жетті. Қайтатын болдың. Қимай қоштастық. Ауылда қалып қоя бердім. Мен үшін ұялы телефон адам өмірін ұзарта түсетін аппаратқа айналғандай.
Арада айдан аса уақыттан соң, ұзақ жерде тұратыныңды желеу еттің бе, басқа қалада тұратыныңды айтып, көңілің суыды ма тек дос болып қалуды өтіндің. Әрине арамыз жақын болып, көрісіп тұрғанда басқаша болар ма еді кім білсін.
Құрметті оқырман мен жайлы қалай ойласаңыз да мен дәл сол уақыттарда қатыгез, жексұрын жанға айналып бара жатқандай сезіндім. Біреудің ойнап айтқан сөздері үшін ашу-ызамды солардан алғанымды да жасырмай ақ қояйын. Тіпті, өзімнен өзім айқайлағым, жылағым, жаман жолға түскім келетін сияқты. Бірақ оның бәрінің қалай болатынын білмейді емеспін., Тек бар білгенім, қолымнан келгені мынау болған еді:

Сені көрдім, басыла алмай, жүрек шіркін дір етті,
Сонда да сен аямадың, жаралы бұл жүректі.
Жүрмек түгіл, айтар едім мәңгілікке ұсыныс,
Тарттың алға, болмашы бір, әншейін себепті.

Неге мені тайғақ жолға, әлсіз күйге түсірдің,
Сені көріп бұл өмірдің құндылығын түсіндім.
Ренжіме деп қойып қалдың үнсіз ғана жымиып,
Одан маған бір сөзді емес, бар қайғыны ұсындың.

Не мән қалар жүре берсем түсініксіз, осылай!!!
Жүрегімді ауырттың ғой бір болуға қосылмай.
Егер қисаң жүрегіңнің бір бұрышын түсініп,
Айтар едім: — Жанымда бол!, мәңгілік,-деп тосылмай!

Күндіз күлкі, түнде ұйқы, еркіндіктен қалдым ғой,
Үнсіз кетсең осылай сен, мен есімнен тандым ғой.
Күтем сені, күте берем, күте берем жалықпай,
Неге? Неге? Неге жаным! Мені әуреге салдың ғой!!!

… Ұмыта алмадым. Басқа жанға барып тұрып, көз алдыма сенің бейнеңді елестететінмін. Кездесе қалған қызды өзіңмен салыстырып бітетін едім. Өзіңді артық қоятынмын сонда да. Одан бері жылдан аса уақыт та өтіп кетіпті ғой…
Көрші жолдасым сен тұратын қалаға бармақ болды. Менің де бірге жүруімді сұрады. Мен ол уақытта басқа жанмен сөз байласып жүргем. Бірақ, сағыныш қой деймін, өзіңді бір рет көргім келді. Қасымдағы жолдасымды әуелі сенің үйіңе соғып шығуын сұрап көндіріп те қойдым. Не пайда? Үйіңде болмай шықтың. Соңғы үмітім үзілгендей, есігіңнің алдында тұрып телефоныңа қоңырау соқтым. Мазақ қылғандай жігітіңмен бірге жақын маңда тұрғаныңды айтып, кешірім сұрап, жігітіңмен таныстыратыныңды айттың. Жо-оқ, қазақы қыңырлыққа салып, бұл менің соңғы қоңырау соғуым екендігін айтып, нөміріңді өшіріп тастадым. Бірақ ол жүректе сақтаулы еді. Мейлі, сыртыңнан бақытты болуыңды тілеп қайтқан болатынмын сол жолы.

Айтқандай, жақында мүлде бейтаныс біреуге, көрмеген адамыңның алып қашуының құрбаны болып үйленіп кеткеніңді естідім. Қазір енді бақытты ма екенсің? Менің тілерім адал бақ пен бақыт қана.

Салды ма көзің көңліме жалын, қара дақ,
Қалды ма жүзің, кетсең де алыс тым ұзап.
Көлеңке елес қалмай да қойды күн ұзақ,
Жүректің кеттің жартысын алып, жаралап.

Сен кеттің, қалдым, болған соң бақты аралап,
Жібермей көзім, ойым да жатыр саралап.
Тілеймін саған ашық та, анық даңғыл жол,
Боларсың тапқан аралап жүрер жаңа бақ!

ҚҰРМЕТТІ ИСІ ҚАЗАҚ ЖАНЫ АЗАТ БАУЫРЛАР!!!

Қазақ хандығы – Алаш үкіметі – Желтоқсан – 1991ж.

Бұл мейрам азаттық жолының бел ортасы.

АЛАШ ҮКІМЕТІ

Алаш үкіметі құрылмағанда Қазақ елі сол «степной край» есебінде қалар-тын.
Тәуелсіздіктің таңы атқалы ғылым атасы саналатұғын тарих атаулыны еске алу жер -жерлерде көңілі тірі есті азаматтарымыз тіліне басқанын ісіне қосқанын жиі байқаушы едік ендігі бір серпін мемлекеттік хатшы Марат Тәжиннің баяндамасынан кейін байқалды. Қуантарлық жайт! Алайда ауыздан ауызға, адамнан адамға берілетін «ұлт» сөзінің астарын, мән-мағынасын сипаттайтын болмыс/түсінік атадан балаға мирас етілу дәстүрі Ұлы Даланы мекендеушілерінде ғана санадан санаға, тілден тілге, көзден көзге таралуы ерекше мәнге ие болған. Кітап білімнің кілті. Рас! Кітап оқып біліміңді толықтыру орынды, бірақ оқығаныңды тоқып, қорытқаның мен түйгеніңді саралай саналай келер ұрпаққа із ету ардақтырақ! Сол себепті де жер бетіндегі ең абыройлы мамандық – ұстаз! Мұны да ескерген Азат ерлер — кемі қырық ғасыр Дештіні мекен еткен бабалар ойын, санасын, ақылын, ұлтты құраушы әрбір бабын жалғыз шырақ сәулесімен киіз үйде және жусаны мол жайлауда кең отырыс, мәжілісте мансап пен байлықтан артық көрген ат үстіндегі жасампаз тарихын ата балаға мирас етсе бала атадан аманат тапқан. Дәл осы дәстүр бұл күнде сиреуде… Кешегі кек қуар бүгінгі нан табарлар — әкенің балаға айтқан әр өсиеті бір мектеп екенін ескеріп өмірдің мәні адам тәрбиелеу екенін есте ұстайық! Нарықтың заңы екен деп әлеуметтік торға шырмалу жарамас… күндік несібеңнен Жаратқанда құр айырмас! Айналайын ағайын, нан табу қолыңнан келетіні күмәнсіз, тек сол нанды не үшін тауып жүргеніңді жадыңа жаттап, ұмытпағайсың...!!!

Бұл тақырыпта көптеген мақалалар бар. Осы тақырыпқа тағы оралғым келіп тұрғаны. Оқып шықсаңыз, мені түсінесіз деп ойлаймын.

Қандай жазба болмасын кіріспе, негізгі, соңғы бөлімнен тұрады. Жазбадағы ойдың шарықтауы негізгі немесе соңғы бөлімге сәйкес келеді. Кіріспе бөлімнің мақсаты жазбадағы ойдың шарықтауына дейін оқырман жазбаны оқып жеткенше оның көңілін, ықыласын соған дайындау. Егер мұндай мақаланы оқуға дайындықтың қажеті жоқ десеңіз, бірден негізгі бөлімнен бастап оқыңыз.

Ойлау қабілеті адамға ғана тән. Қазір машина адамның есептеу қабілетімен ғана бәсекеге түседі. Әрине, бұл жетістік машиналардың жетістігі емес. Адамның есептеу жүргізгендегі тәжірибесін машина тетіктерімен орындаттыру. Бірақ компьютермен кино көріп немесе музыка тыңдап отырғанда, оның есептеу мүмкіншілігімен байланыстыру қиын. Есеп дегеніміз не? Сандармен жұмыс. Тағы да, солай жалғастыра беруге болады. Түбінде «жоғарғы» деген ұғыммен қорғалған білім саласына келіп тірелеміз. Қаншалықты білу қажет? Қазір көбінде мынандай әңгімелер көп:
-Оқушыларға өмірге қажеті жоқ көп жайттарды айтады, бойларыңа сіңіреді, одан пайда жоқ,- дейді.
Барлық жауапкершілікпен айта аламын. Орта мектептегі қазіргі информатика сабағы зиян келтірмесе, пайда әкелмейді. Меніңше, компьютер қалай жұмыс істейді деген негізгі сұрақ жауапсыз қала береді.

Негізгі бөлім

Сауалнамадан тыс:

ҚР Парламенті Мәжілісінің спикері Н.Нығметоллин Мәжілістің кезекті бір отырысында бір министрге: «Я извиняюсь, что перебиваю, у меня к вам просьба: вы вот эту комплиментарность в нашем национальном стиле оставьте там для застолий — Уаке, Баке. Если обращаетесь к депутату — то по имени-отчеству, хорошо?»

«Парламент ресми орган, сондықтан ол жерде ресми түрде “обращаться нужно”» депті кейінірек осы жөнінде. Адамға қарата сөйлегенде оның есімін және «вич» жалғанған әкесінің есімін айту — орыс халқының ертеден келе жатқан ұлттық қарата сөйлеу формасы. Сәйкесінше қазіргі кезде ресми түрде де, бейресми түрде де кісіге қарата сөйлегенде орыстар оның есімі мен вичті әкесінің есімін атайды.

Иә, адамның толық аты-жөнін атағанда әкесінің атын атау қазақтарда да кездеседі — Махамбет Өтемісұлы, мәселен (сосын бұл жерде отчество ретінде емес, фамилия ретінде екенін ескеру керек). Бірақ кісіге қарата сөйлегенде әкесінің атын қосып айту қазақтарда жоқ. Ағылшындарда да жоқ, американдарда да жоқ, қытайларда да жоқ. Ендеше Нығметоллиннің ресми түрде «обращайтесь» деп отырған орыстардың обращениесінің ресми формасы (есім+вичті әкесінің есімі) қашаннан бері бізде де ресми түрдегі «обращение» болып белгіленген деген сұрақ туындады менде? Сендерде ше?

Бір күні маған сұрақ қойды:
-Аға, қазір анау –мынау дегендер көп. Секталар, ағымдар, қозғалыстар дейді. Солардың біріне қосылып кетпеуі үшін не істеу керек?
Сұрағына жауап беру үшін ойша жан –жағыма қарадым. Жауабы да келе қалды:
-Жан –жанғыңа қарашы, көпшілік адам не істеп жүр? Бұл қоғам. Оны жақсартуға немесе жамандыққа толтыруға болады. Қоғамның ортасында және сол, оң жақ шетінде жүретіндерге бөлінеді. Бірақ осы қоғамнан бөлініп шығып, жаңасын құрамын деме. Бәрібір осы қоғамға қайтып келесің. Егер қоғамда өміріңді жақсартамын десең, оның ілгері қатарыңда бол. Артыңнан ергенді жетеле. Осы түсінсең, ешқандай сектаға, ілімге, қозғалысқа ілеспейсің. Тіпті белгісіз себептермен тұзақтарына түссең де, көзің ашыла салысымен одан құтыласың, -дедім.
Жауабын бердім де, ішімнен ойланып келемін:

Жерұйықты іздеп, желмаяны желпіндіріп жүрген кезімізде талай нәрсені естіп, көріп жүрміз.

Санкт-Петерборда Қазақстан Парламенті Мәжілісі мен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы қатысушы-мемлекеттер Парламентаралық Ассамблеясының ұйымдастыруымен «Қазіргі заманғы әлемдегі ядролық қауіпсіздік. Ядролық қарусыздану және таратпау үдерістерінде парламентарийлердің рөлі» халықаралық конференциясы өз жұмысын бастады.

Туып-өскен, кіндік қаны тамған жері дегенде кім-кімнің де жүрегі елжіремей, қобалжымай қоймайды. Кім тебіреніп, кім толғанбайды?! Мен де туған жерім Маңғыстаудың бір перзенті ретінде, осы бір ғажап жер туралы, мүмкіндігімше сіздерге сыр шерткім келеді.
Маңғыстау өз тарихы өзгеге ұқсамайтын бет-бейнесі бар өлке, елге аңыз боп тараған шежірелі өлке. Бір сәт мынау талай сырды ішке түйіп, тым-тырыс жатқан құпияға толы далаға көз салыңызшы!.. Алыстан адассаң дұрыс жөн сілтер Бекет Ата, күнді сүйген Қаратау жоталары, қарт Каспийдің көгілдір толқыны… Бәрі де керемет емес пе?! Осынау керемет өлкенің мен де бір куәгері.
«Маңғыстау» деген сөз қазақтың «мың қыстау» деген сөзінен шықса керек. Бұл сөздің мағынасы-бұл аймақтың табиғат жағдайы ықтасындары мол, таулы жерлері мал қыстауға ыңғайлы болуында. Міне, сондықтан да бұл алқап – мың қыстаулар мекені.
Маңғыстау — өлең сөздің өрен жүйрігі – Қашағанның, «Атыраудың ақиығы» атанған Нұрымның, «Досан батыр» дастанын жеткізуші Сәттіғұлдың кіндік қаны тамған жері.
Мен қазір Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде оқып жатырмын.
Қазақта: «Адам өмірге келген соң, ең әуелі анаға, содан соң туған жерге борышты»,-деген қанатты сөз бар. Болашақта қалаған маман иесі болып, туған жерге деген борышымды өтегім келеді.
Атырауға асқақ арманым жетелегенде, туған жерге деген қимастық сезімімді сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес еді. Борпылдаған топырағында жалаңаяқ жүгірген, құмды, шыңы бораған, жазы ыстық, қысы қақаған Маңғыстауды сағынып жүрмін…