Монтенегро, кей елдерде Черногория, Қаратау деп атала беретін еуропалық мемлекет. Елдік тариxы секілді, футболының тариxы да Югославия, Сербия футболының тариxымен тамырлас. Бүгінгі күні еуропалық ареналардан ойып орын алған «ержүрек сұңқарлар» туралы жазуымызға басты себеп…

Қазақ елінің әлеуметтік-саяси, шаруашылық-этникалық және мәдени дамуының орталығы болған орта ғасырдағы Сауран қаласына былтырғы жылы қыркүйек айында арнайы экскурция жасап барған болатынбыз. Экскурция құрамы Шымкенттің әр түрлі саласында қызмет етіп жүрген, әлеуметтік желі белсенділері — #тәттішай жамағаты.



Отырар, Түркістан, Сайрам, Сауран секілді ортағасырлық қалалардың қазақ тарихында алатын орны ерекше. Солардың арасында жалғыз қала – Сауранның ғана қабырғаларының сұлбалары сақталған. Сырдарияның ортаңғы ағысында орналасқан Сауранның қираған орны Қазақ тарихының талай құпия сырларын бауырына басып жатқан жабық мұрағат секілді.



Сауран – ХІІ ғасырда ірі сауда орталығы ретінде іргетасы қаланған. Түркістанның солтүстік-батыс жағындағы 30 шақырым жерде орналасқан.



Биіктігі 6 м қабырғамен қоршалған қалашықтың өлшемі солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 800 м, солтүстік-батыстын оңтүстік-шығысқа қарай 500 м, мәдени қабатының биіктігі 2 м.



Сауран туралы алғашқы деректер 10-ғасырдағы еңбектерде кездеседі. Араб тарихшысы Мақдисидің шығармасында «Сауран жеті қабат дуалмен қоршалған үлкен қала, оның ішінде рабат, мешіт бар» деп жазған. Шыңғыс хан шапқыншылығына байланысты оқиғаларда Сауран туралы деректер кездеспейді. 13-ғасырдың орта шенінде Сауран Ақ Орданың астанасы болды. 14-ғасырдың аяғында қаланы Әмір Темір әскери қамалға айналдырған. Үлкен мешіті болып, ислам дінінің Қазақстанға тарауына ықпал еткен.



16-ғасырда Сауран мұнаралы биік дуалдармен қоршалған үлкен қала болған. Оның ірі-ірі құрылыстарының ішінен замандастары «шайқалмалы минаретті» және қала мен оның айналасын сумен қамтамасыз еткен кәріздерді – жердің астынан салынған каналды ерекше атаған.



Сауран 17-ғасырдың аяғы мен 18-ғасырдың басында әлсіреп, 19-ғасырдың басында біржолата күйреген. Қазіргі кезде Сауран қабырғалары мен мұнараларының қалдықтары бар, ауданы 550 – 800 м дөңгелек алаң. Қаланың ішіне қақпа арқылы кіруге болады.

Қазақ радиосындағы «Ой-Зерек» танымдық-интеллектуал ойынының 13-шығарылымына «Найза» командасы қатысып, 2-ойынын өткізді. Есеп 2:9. Команда тәжірибе жинауда.

«Бірінші Еуразия» арнасының қорында және Керекинфо ресурсында «Таныс болыңыз: Маралбек» атты сюжет бар. Сюжеттің пайда болуына белгілі журналистің және кәсіпкерліктің қатысы бар. Сюжеттің басты кейіпкерін атаңыз.

Әзірбайжан мақалын толықтырыңыз. «Қанша білсең, бойыңда сонша адам бар». Қандай сөзді тастап кеттік?

Мамамдық – оқуға түсерде мамасы таңдап берген мамандық; Жатракцион – жатып алып, аяғымен балаңды самолет қып ұшыру. «Жаңа сөздік» жобасы – интернетте сөздерді фонетикалық-лексикалық ұқсастықтары арқылы түрлендіру не синтез жолымен заманауи қазақша сөздер жасайтын түсіндірме сөздік. Бұл сөздік болымсыз етістік арқылы құрастырылған он әріптік жаңа сөзді «Сәтсіз жобаларға жасалған сауатсыз инвестиция» деп түсіндіреді. Сіз де құрап көріңіз.

Генерал Дуглас МакАртур Филиппиннен шегінерде бір сөз тіркесін айтады. Ал 1944 жылы айтқанын орындайды. Ал одан 40 жыл кейінгі (1984 жылғы) осы тіркес айтылатын фильмді атаңыз.

Музыкаға қатысы жоқ қазақ жұмбағын шешіңіз.
Адамға қызмет етіп тұр диірмен,
Тұрады ылғи зарлап бір бүйірден.
Ішінде қылдан нәзік жіптері бар,
Тез тауып айтшы, кәне, кім иірген?

«Багси Мэлоун» фильмі – гангстерлік киноға барлық рөлін балалар ойнайтын пародия. Оқ-қару орнына – крем тортттар пайдаланылады, ал автомобильдердегі Х-тер мүлдем басқа түрде. Х-ті атаңыз.

Бір қосымша, яки бағдарлама, шыныққан, шымыр адамды көрсетеді. Жайлап-жайлап оның бұлшықеті кеміп, ақыры кейіпкер мүлдем әлжуаз болған кезде ОСЫ ӘРЕКЕТКЕ қажеттілік туындайды деген сөз. Неге?

Ескендір Зұлқарнайынның әскері шөл арқылы өтіп, өзенге жетеді. Жауынгерлер ішуге лап береді, содан кейін әскер қатары сиреп кетеді. Ал әскербасыларды ажалдан құтқарған не?

Сириялық сериалдар әдетте 30 эпизодтан тұрады. Оның себебін айтыңыз.

1903 жылы негізі қаланған ең ескі америкалық клуб «Кони-Айлендтің ақ аюлары» деп аталады. (Олардың маусымы қарашадан сәуірге дейін созылады) Ал біздер осындай клубтардың мүшелерін қалай атаймыз?

1841 жылы Аргентина мен Уругвай флоты арасындағы айқаста зеңбірек оқтары таусылғанда, уругвайлық адмирал дұшпанға берілгелі жатады. Алайда, кенет трюмда ОНЫҢ бірнеше кесегі бар екенін есіне түсіріп, зеңбірекке салып, дүркін-дүркін атқызады – аргентиналықтар шегініп қалады. Ал Эмилия-Романьеде ОНЫҢ айрықша сұрыбын несиенің кепілі ретінде алатын бірнеше банк бар. Несиені өтейтін шаққа дейін ОЛ да жақсарады. ОНЫ бір сөзбен атаңыз.

Аудиожазбасын мына жерден тыңдай аласыздар.

Қарбыз маусымында ескеретін қағидалар. Қайдан алған жөн? Базар, жол бойы мен супермаркеттегі қарбыздарға зерттеу. Эксперт пікірі.

Ақмешіт үңгірі — Оңтүстік Қазақстан облысы Бәйдібек ауданында орналасқан. Бұл үңгір Шымкент қаласынан шамамен 90 шақырымдай қашықтықта жерде орналасқан.



Ақмешіт үңгіріне кіре беріс жер.



Үңгірге кіретін баспалдақ.



Ақмешіт әулие үңгіріне қош келдіңіздер!



Әктасты жарқабақ үңгірдің ұзындығы 254, ені 65, биіктігі 25 м. Жарқабақ саңылауларынан мезгіл-мезгіл су тамып тұрады. Ішінен қарағанда ернеуі киіз үйдің шаңырағы секілді көрінеді. Үңгір ішіндегі жеке өзіндік микроклимат жыл сайын 9-15 градус аралығында көрсетеді.





Ақмешіт үңгіріне Алладан перзент сұрап немесе қиындықтан шығудың жолын тілеп келуші зияратшылардың саны көп.



Ақмешіт үңгіріндегі шырақшы «Бұл жер — перзент сұрағандарға – перзент, шын ниеттеніп келгендердің ниетін қабыл ететін киелі жер. Сондай-ақ тіл, көз, дуаны сылып тастайды, – дейді.

Үңгірдің ішінде ұзындығы 7-8 метрдей жырық бар. Сонымен адамдар еңбектей көтеріліп, Алладан тілек тілейді.





Үңгірге зиярат етіп келушілер өте көп.



Үңгірдің ішінен сырт былай көрінеді %)



Үңгірдің ішінде де, сыртында да осылай қаланған тастар өте көп.





Ақмешіт үңгірімен байланысты бірнеше аңыз әңгіме бар. Солардың бірі бұл үңгірде халық үшін маңызды үлкен мешіт болған. Орталық күмбезге келетін төрт жер асты жолдары болған. Жер қыртысының өзгерістеріне байланысты, жер асты жолдары жабылып, бірнеше жылдар жерастында қалған. Тек, ХХ ғасырдың басында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде күмбезді орын қалпына келтірілген. Ақмешіт атауын алған бұл үңгір, келушілерді өзінің ерекше тылсым дүниесімен қызықтыруда.

Күнгейге жол түсіп жатса, ғажайып аңыздарға толы, тылсымы мол үңгірге соғып кетіңіздер %)

Ақсу өзені — Оңтүстік Қазақстан облысындағы өзен. Оңтүстік Қазақстан облысы Төле би және Сайрам аудандары аумағындағы өзен, Арыс өзенінің сол саласы. Талас Алатауының солтүстік беткейіндегі 4042 м биіктіктегі мұздықтан басталады. Ақсу өзенінің алабында Ақсу-Жабағылы қорығы орналасқан.

Ақсу каньоны — Ақсу-Жабағалы қорығының аумағында орналасқан. Орта Азия бойынша ең үлкен және ең терең каньондардың бірі. Оның тереңдігі 300 ден 500 м-ге дейін, жоғарғы шеттері 800 м, ал ұзындығы – 30 шақырымды құрайды. Каньонға түсу өте қиын, өзеннің жағалауы тасты және одан сайын қиындата түседі.

Біз Ақсу каньоны саяхатымызды Мәдени ауылының тұсынан бастадық.



Мәдени ауылының тұсынан бастауымыздың себебі — ол жерде екі бетінің арасы тар. Үстінен аттап өтуге болады. Төменде Ақсу өзені ағып жатыр.



Өзен суы тасып ағу кезінде Ақсу өзені көгілдір болып көрінеді, бірақ жыл бойы өзен түсі мөлдір және суы салқын болады.







Мал бағып жүрген балаларға қол бұлғап қойыңыздар %)



Төменге түсіп қарап көруге болатын жерлер де бар.





Сиырлар суат басында.



Жайылып жүрген жылқылар.



Өзен бойымен ары қарай саяхатымызды жалғастырдық.





Ақсудың тамаша табиғаты теледидардан былай көрінеді %)



Сырлыбай көпірі.



Ақсу каньоны Сырлыбай көпірінен осылай көрінеді.



Сол тұстан табиғат көріністері.





Анау Сырлыбай көпірі тұр %)



Мына тастың үстіне шығып суретке түсуге болады %)





Сынған ағаштар осында Ақсу өзеніне түсіп, осы тұста жиналады.



Мына балаларға да сәлем жолдап қойып саяхатымызды жалғастырсақ.



Мына тырнаның кімге бала әкеліп тастағанын байқамай да қалдық ;)



Осылайша Ақсу-Жабағылы қорығына да келіп қалдық.



Өзен суы қазір ақ болып ағуда. Өзен атын осы жерден алған. Кейінірек Ақсу өзені көгілдір болып ағады және мөлдір болады. Сол кезде тағы да келу ниетімен саяхатымызды осы жерде бітіреміз. Қайта айналып келгенше!

Мамыр айының 18-19 күндері Қ. Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театры М.Әуезовтың әңгіме желісімен қойылған «Қорғансыздың күні» драмасының премьерасын көпшілік назарына ұсынды. Режиссер — Әлімбек Оразбек, қоюшы суретші — Шынар Елембаева. Еш премьерадан қалмайтын Қаллекидің тұрақты көрермені ретінде, маған 19 мамыр күні А.Серкебаева, О. Жақыпбек, Е.Нұрымбет, Н. Ташимова, Е.Малаев, Қ. Бұғыбай, Н. Есен т.б. қатысуымен екінші құрамның ойынын көру бұйырды.

Әңгімеден ерекшелігі – оқиға желісі кейін шегініп, жұтаң да болса бақытты тірлік кешіп жатқан жанұяның өмірін суреттеуден басталады. Жақып пен оның сүйікті де ерке қызы Ғазизаның сырластық жақындығы көрсетіледі.


Іс Жақыптың туысы сараң Дүйсеннің малы ұрланған соң насырға шаба бастайды.
Әлімсақтан келе жатқан жамандық пен жақсылықтың, түнек пен жарықтың үздіксіз күресі басталады. Жарық өз сәулесімен адамзатты құтқарамын деп әлек, ал түнек болса «онсыз да қара пейілді пендені қайтесің» деп оны әжуалайды.

Спектакль минимум реквизит тердің максимум қолданылуына құрылған. Бұл тұрғыда режиссердің де, қоюшы суретшінің де шығармашылық жұмысы көзге ұрып тұр.
Қойылымның музыкалық әрлеуі де оның мағынасын үстей түсіп, көрерменді үнемі толқуда ұстап отырды.
Актерлердің ойынына келетін болсам, актриса Алтынгүл Серкебаева бүлдіршіндей жас, нәзік Ғазизаның рөлін жақсы алып шықты. Бас кейіпкердің репликасы аздау көрінгенімен, оның 14-15 жасар жасөспірім екенін ескерсек, одан артықтың керегі де жоқ шығар. Олжас Жақыпбектің Түнегі ерекше есте қалды, дауыс ырғағын құбылта сөйлеп, зымияндықтың көкесін көрсетті. Ақан болыстың атқосшысын ойнаған Қасымхан Бұғыбайдың өз кейіпкері бағытында біраз ізденгені көрініп тұр. Ақан болыс әңгімеде оңбаған болса да тартымдырақ сезілетін, мұндағы бейнесін өз басым қабылдай алмадым (Е. Малаев).

Қойылым соңы биікте шалқалаған бейкүнә құрбанның астындағы Жарық пен Түнектің мәңгілік арпалысымен аяқталады. Құдды бір «Ей, адамзат, байқа!» деп тұрғандай. Себебі өз ниетімізге өзіміз жауап бермесек, Жарықтың да құтқаруы екіталай бізді…

Фото театрдың фейсбук парақшасынан.

Алматыда қоғамдық көлікке бөлек жолақ берудегі мақсаттардың бірі — қала ішіне сыймай кеткен, жол жиегін босатпайтын бей-берекет автомобильдерден арылу еді. Бірақ жекеменшік көліктің иелері оңай берілетін түрі жоқ. Кез келген заңнан жеке пайдасы үшін тесік тауып кетуге шебер халық емеспіз бе, бұл жолы да жолақтың пайдасы мардымсыз болып тұр.

Жақында Желтоқсан көшесін бастан-аяқ жүріп өтудің сәті түсті. Видеотіркегішіме ілінген кадрлар арқылы бір-екі мәселені сөз еткім келеді.

Желтоқсан мен Наурызбай батыр көшелеріндегі «А» жолақтары былтыр, 2016 жылы жазда пайда болды. Мойындау керек, оң өзгеріс бар, әсіресе бастапқы кезде кәдімгідей көрінді: жол жиегінде тізілген машиналар азайды, қоғамдық көліктердің де жүрісі жылдамдай түсті деп ойлаймын.

Бірақ, бірағы бар! Уақыт өте келе автомобильдер кейбір учаскелерге қайтып орала бастады. Бұған себеп — тиісті шараның болмауы. Жол-патруль полициясы қоғамдық көлікке арналған жолақты бақылаудан қалған сияқты әсер береді. Бұл жерде де тобыр инстинкті ойнап кетеді — біреу әкеліп қойса және олар полиция тарапынан еленбесе, қалғандары да соған еріп машиналарын қоя бастайды.

Желтоқсан көшесінен негізі үш тәртіп бұзушылықты байқадым:
— Машинаны дұрыс қоймау. Қоғамдық көлікке арналған жолағы бар жолдарда өзге машиналар бірінің артынан бірі, бордюрге жағалай орналасуы керек (7.6.1. жол белгісі, суреттегідей). Алайда барлық жерде бұл талап сақталмай отыр. Ал дұрыс қойылмаған машинаның арты шошайып, автобус жолына шығып кетеді, сәйкесінше, қозғалысқа да кедергі.

— Жолақтың үстіне қою. Аталған көшеде жол жиегіндегі қалтадан орын жетпегендер «А» жолағының өзіне қойып жүргендер бар. Бұл автобустардың жолын толықтай жауып, бөгеп тастау деген сөз. Ешкім жазаламайды екен, неге қоймасқа?

— Тротуарға көлік қою. Бұлар енді айыппұлдан қорқып, сақтық шарасына көшкендер шығар деп ойлаймын. Желтоқсан бойында жаяулар аймағына шығып кеткен автомашиналарды көп байқадым. Әйтеуір дөңгелек жүре алатын жерлердің бәрін жаулап алыпты.

Аталған мәселелер түптеп келгенде қоғамдық көлікке басымдық беруге арналған жұмыстардың нәтижесін жоққа шығарып отыр.

Бұл постты Алматы әкімдігіне және Ішкі істер департаментіне жіберіп көремін. Нәтиже бола ма, болмай ма — оны келесі постымда жазамын.

Атамыз қазақ, «Асық ойнаған азар, доп ойнаған тозар, бәрінен де қой бағып, құйрық жеген озар» демеп пе еді? Ұлттық тағамдарымызды етсіз елестету қиын, әрине. Сыйлы қонағы, құдайы қонағы келсе де, қойдың басы мен жілігін алдына қойған халықпыз. Мүшел жыл санауда қой 8-жыл. Оның пірі – «Шопан ата» (кейде «Қошқар ата») деп аталады. Сондықтан Шопан атадан тілеу тілегенде «Малды берсең, қойды бер» деп өтінген. «Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық-ақжаулық, үшінші байлық- он саулық» деген ұғым да қойға қатысты. Он саулықтың басын құрайтын кәсіптің иесі – қойшы. Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып табылады. Төрт түлік малдың ішінде жылқы мен қойға ерекше мән берген. Ежелден қой жаюдың, оны көбейту мен тұқымын асылдандырудың өзіндік әдіс-тәсілдерін қалыптастырған.

Кеңес одағы кезінде Қазақстанда 37 млн қой болған екен. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап бұл көрсеткіш күрт кеміп кетті. Дәл қазір 18 млн. Статистика ұсынған деректерге үңілетін болсақ, 2010 жылы ОҚО-да 3 756 700 қой мен ешкі болса, 2017 жылдың 1-ші сәуіріне дейінгі есеп – 4 505 000. Республикадағы қой мен ешкінің 23,7% құрайды. Мүйізді ірі қара мал 2010 жылы 833 200, қазір 847 800. Көрсеткіш төмен. Олай дейтінім, ОҚО халқы шамамен 4 миллионға жуықтап қалғанын ескерсек, облыстың әр тұрғынына 1,4 қойдан келетіні анық. 4,5 миллион халқы бар Жаңа Зеландия мемлекетінің бір тұрғынына 10 қойдан келеді екен. Ол дегеніңіз өзін ғана емес, етпен бірталай елді қамтамасыз етіп отыр. Экономикасы туралы гуглдан-ақ көрсеңіз болады.



ОҚО бойынша қой мен ешкі саны жағынан Сарыағаш ауданы 1-ші орында келеді. Жалпы саны – 787 480. Ал, жан басына шаққандағы ең жоғары көрсеткіш Бәйдібек ауданының еншісінде. Бір тұрғынға 10 қойдан келеді.

Ауыл шаруашылығының басым бағыты мал шаруашылығын қолға алсақ, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы көрсеткіші едәуір өсетіні бізге белгілі. Сол себепті де, 2008 жылдан бері үкімет қабылдаған бірқатар мемлекеттік бағдарламалар осы мал шаруашылығын дамыту үшін жүргізіліп келе жатыр. Қойдың санын өсірумен қатар сапасын жоғарылату үшін үкімет «Алтын асық» бағдарламасын қабылдады. 2010 жылы ғалымдар республика бойынша қой шаруашылығын дамытудың кешенді бағдарламасын жасады. Оны жүзеге асыру үшін былтыр республикалық қой шаруашылығы палатасы құрылды.



ОҚО-да төрт түліктің ішінде қой шаруашылығында асылдандыру жұмыстарына көбірек мән берілген. Бұған шаруалардың өзі қызығушылық танытып отыр. Айталық, өңірімізде 120-дан аса шаруа қожалығы қой өсірумен айналысады. Олар қазақы, биязы жүнді, қаракөл қойларын асылдандыру ісін қолға алған. Мұндағы мақсат – аз шығын жұмсап, көп өнім алу. Мәселен, Ордабасы ауданындағы «Сералы» шаруа қожалығы асыл тұқымды «Ордабасы» қойын өсіріп келе жатқанына көп жыл болды. Бұл асыл тұқымды қойдың басқа қылшықты қойлардан ерекшелігі, таза етті бірнеше есе артық береді. Бір аталық мал басы 120 кг дейін ет береді. Бүгінде ел аумағына таралған ет бағытындағы аталмыш қой тұқымына көрші мемлекеттер де қызығушылық танытып отыр. Өйткені, жаңа тұқымды қойлар ыстық пен суыққа төзімді, шөлге шыдамды. Мемлекет тарапынан асыл тұқымды қошқарларды жалпы шаруаға бірдей етіп, аналық бастарын тегін қашыртуға көмек беріліп отыр. Қойды қашыртып алу үшін мамандар мен оның техникалық құрал-жабдықтары, асыл тұқымды «жалға беру» қаржысы мемлекет есебінен жүргізіледі.



Қой асырап, кәсібін дөңгелетіп отырған шаруаларға да мемлекет тарапынан беріліп жатқан субсидия аз емес.

Сәлем, сәлем!
Неге екенін білмеймін, осылай бастағым келді. Әдетте олай амандаспаймын, ешқашанға жуық. Еркектер, әсіресе жастық-жеткіншектік шақтан өткендер үшін тым жеңіл амандасу сияқты. Қазнеттің бабаларының бірі, блогер, тұңғыш қазақ тіліндегі сайт жасаушы, it-маман, тренинг жүргізуші, Қазақ радиосының қазіргі дикторларының бірі, кәсіби бәс тігуші, әлеуетті покерші, «Болашақсыз» шетелде оқыған толқын өкілі, үш ұлдың әкесі тікелей эфирде солай қақылдаса да…

Ер мен әйелдің арасына несіне групповуха қылып, ой, швед отбасы, ыммм… маңызды емес, қысқасы, несін жағаласқанымды түсінбеймін. Хаттарыңа деймін.
Не ғой, шай іштіңіздер ме барселонада, тойыс, реалда? Смартфони фәни финита? Димашпен (өкінішке орай, Зиядин емес) кездесуге барған халық пен тобырдың қатарына кірмедіңіздер ме? Біріңізде малайзи ахуалдан кейін қазақстани көңіл-күй боп жатқан жоқ па? Екіншіңіз Баян-Нилерді пикчалағаннан бос уақытта сәби құшудан қол тимей жатыр ма (памперс ауыстырудан — ред.)?
Өткенде радиода интеллектуалдық эгомды қасып отырсам, тікелей эфирде мені трольдағаныңызға болайын, ұлытаулық Ахмадуллина! Ғашық-пашық, өлең-мөлең. Сізге көзқарасым дұрыс (шекер-науат, ваниль-бизе сантименттерге жоқ екенімді ескерсек, бұл ғажап, іңкар мойындау сияқты).
Айтпақшы, 13-қабаттағы көршім шайға шақырған өткенде. Реті келмей әлі ішпедім. Бірақ ішемін. «Бірақ ішемін» © деген Сатыбалдының өмірлік кредосы сияқты болып кетті, иә?
Ах, иә, өзім жайлы: менде бәрі жақсы. Лайкоман емес екенмін мүлде. Үйлену тойын жасамау идеясы ұнап жүр. Киностандағы айдарға материал бермей, ұялып жүрмін. Қырынуды маңызсыз деп санап, ұмытып кете беремін әлі. Маркоға Виканы «Арулар» командасынан ұрлап әкетуге аздап ой қосқанымды мойындаймын. Классика шалбарларым сыймай қалды.

Покер ойнаймыз ба? Шай ішеміз бе?

пы.сы. ДБ дегенді анау куалалумпурлық дипломат запқоз блогер «Дәрияның байына» деп ұғады-ау әдетінше…