Соңғы кезде қыздарға арналған сайттармен блоқтарда осындай сұрақтармен жиі кездесетін болдық.

Жауабын мен-ақ берейін. Үйленуге тұрарлық жігітте болуы міндетті үш нәрсе; 2 тас пен 1 қотақ.

Ресми кезегі мынандай: (Оң тасы)(Қотақ)(Сол тасы)

Керекті назарды жинап алған шығармын, иә?
Айтайын дегенім негізі не ғо… Жаңадан шыққан бір чайканың түрі бар жігіттер. Маса сияқты шам жарқ ете түссе, тығылып қалатын, өзінше ақылды зайыптар. Инстаграмда жиі кездесе аласыңдар. Мен инста-жәлеп деп атадым оларды. Қып-қызыл жіп дамбалды көттін ортасына тырыстырып алып, суретке түсетін. Күніне бір мемлекетте бәсейіннің шетінде «емшек селфи» жасайтын.
«Оларда не шаруаң бар, саған не көрінді?» демей жалғасын оқындар, нақ.
Байқасам, әлі омырауы көктемеген жап-жас қыздар солардын суреттегі жалған өмірлеріне қызығып, ақыры солар сияқты виртуалды жәлептерге айналып жатыр.

Менін соларға көптен жинап келе жатқан бір ауыз сөзім бар.
Махабатты тақырыпта жазғандай рецептпен іздеп жүре беріндер, не табар екенсіндер?!
Ақша, әдеміліқ, аспанға жеткен эго іздендер. Көрелік, аяғында қандай керемет жігітпен бір төсекте оянады екенсіндер?!
Осы ғасырда жігіттер, адамзат жаратылғаң кезден бастап келе жатқан арзан алаяқтықтарға сенбейді. «Бала сияқты алдап жіберем, емшеқтін ұшімен, сыртқа шығып тұрған танго түрсимен басын айналдырып, машинасын, үйін қағып алам» деп ойланатын кезеі өтті, жандарым! Сол жігіттер тангоңды жыртып барлық мағынасында итеріп жібергенде ғана жетеді миларыңа. Осы кино мың рет ойнап өтті, бірақ түк кірмейді бос қауақтарыңа. Ақымақ болғаның пайдақор жігітке жақсы емес па?

Өз еңбегімен тырысып ақшасын және намысын ұстап жүрген қара қөз қыздардың бедірек құлы мен болайын.
Сен!
Барлық таза сезімді метаға айналдырып жіберген модерн заман жезөкшесі!
Саған айтамын, надан, рухсыз, көтін жігіттерге тіреп алған чайка! Сол сенсің, ақ жүректі қазақ қызының абыройын түсіретін. Махаббат деген осы өмірдегі ең таза, ең пәқ сезімді ақшаға немесе түкке тұрмайтын жалған болашақ армандарың үшін сатасың. Сол оймен төсекте өтірік шынғырып берген жігітіңді қандыра алам деймісің? Ол жігіт өтіріқ қатынастан не рақат көреді дейсің? Мен айтайын, қолымен сыйпаған одан бес есе артық.
Өз жаныңның құмарын қандыратын бассейіні бар үй саған бақыт сыйламайды. Арам оймен берген жігітің мен жалған махаббатың да ұзакка созылмайды. Жасанды сезімді байқаған сәтте жігіт шаршап, көтіңнен бір теуіп жібереді…

уфф ішімді босатып рақаттанып қалдым шщс…

ПЫСЫ: түзетуге көмектескен гастаға үлкен рахмет )

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Біраз адамның басында бар жағдай, жұмыс жасау мақсатымен келген шетел азаматтарына погондылар қырғидай тиіп, есін тандырушы еді. Биылға дейін олар елімізге қонақ ретінде келуші еді, заң жүзінде жұмыс жасап пайда көруге құқықтары жоқ болатын. Өздерін ұстап айыппұл салып, депорт жасағанмен қоймай, жұмыс берушіні де штрафтап әбігерге салушы еді. Былай қарап тұрсаң тым жақсы жұмыс жасап жатырған сияқты ма? Бірақ қанша қаражат үкімет қалтасын айналып кетіп жатырғанын есептеген адам болмас, айтарым да ол емес. Сонымен биыл жұмыс жасау мақсатымен келген шетел азаматтарын салық төлетіп, жұмыс жасау рұхсатын алып беруге болады. Соңғы апта бойы осы мәселемен аудан орталығы мен ауыл арасында шауып жүрмін. Осы туралы қысқаша керекинфо.
Алдымен миграцияға барып, миграция картасының мерзімін уақытша ұзарту қажет, шамамен он жұмыс күні жеткілікті, мереке мен демалысты есептеп қосып алыңыз. Бұл уақытта шетел азаматтарының жұмыс жасауға құқы жоқ.
Паспорттарында орысша жазылым болмаса (қазақша болмасы анық) аудартып, нотариуспен бекіту керек. Аудару да бекіту де ақша, енд ол қызмет көрсетушілердің өзі белгілейді. Осы жерде айта кететін, аудару міселесімен кез келген дипломы бар адам айналыса алады, дым лицензия керек емес. Яғни мамандығы аудармашы не ағылшын тілі мұғалімі болса болды. Оның үстіне ол көршің не туыс, танысың болса тіпті тегінге шығады.
Енді салық комитетіне кеттік, ИНН алу керек. бұл 1-2 күндік жұмыс, кел деген уақытына келесің. Бұл жердегі қиқмет мынадай, ИННнің срогы жоқ екен, келер жылы келсең де сол ИНН пайдалана бересің. Берген бір тілім қағазды жоғалтпасаң болды.
ИНН алдық, енді айына 2 МРП көлемінде банкке салық төлейміз. Біз бірден үш айға төледік.
Банктен шыға ЦОНға, сотталмағандығы туралы бір жапырақ қағаз керек. Бұл да 15 минуттан 3 күнге дейін созлатын жүріс, 15 минутта келмесе 3 жұмыс күнінен соң келесің, Ауылда тұрғасын, айтты, қалалықтар басын қатырмай бірден 3 күн дей салады.
3ке4 екі фото да керек.
ИНН бар, салық төледік, сотталмағанымыз расталды, фото бар кетіік миграцияға.
Енді бұл жерде жұмыс жасауға рұқсат алу үшін өтініш жазылады және жұмыс берушімен келісім шарт жасалады (салық комитетінде де келісім шарт жасалған, неге сол қағазды қайта толтырғанымды түсіне алмадым, біреуінікі бекер не болса да). Қолдарының отпечаткісін де түсіреді осы жерде. Содан бір бума қағазды жеделтіккішке тігіп, 3 күннен соң кел дейді.
Осымен бітті.

Сразым ФАК:
Неге бірден салықты үш айға төледік? Ол дегенің үш айға жұмыс жасау құқын береді
Ай сайын төлеп тұруға болмайды ма? Болады. Мерзімін ұзарту осы жүрістен де канитель екен. Жоғарғыларға қоса, медсправка алу керек еш жерім ауырмайды деген (осыған вичті қоспағанына таңғалдым), банктен шот ашып, 6-10 мың (тошны білмим) ақша салып қою керек екен.
Үш айдан соң тағы ұзартуға болады ма? Болады, канителі екінші пункіттегідей
Басқа жерге жұмыс ауыстыруға болады ма? Болады. Тек жұмыс берушімен миграцияға келіп, келісім шарт жасасу керек. Қайта салық төленбейді.
Елге барып келгесін қайта ИНН алу керек пе?Жоқ. Сол алғаның жетеді, мерзімі шексіз екен.
Елге барып келеген соң сотталмағандығы туралы анықтама алу керек пе? Иә, алу керек.
Жаңа жұмыс берушімен келісім шартқа отырғанда сотталмағандығы туралы анықтама керек пе?Керек
Үш айдан соң банктен шот ашып ақша салмау үшін не істеу керек? Өзбекстанға өтіп қайта кіру қажет. Сол кезде жоғарғыдай қайта рәсімделеді, тек ИНН қайта алмайсыз.
ЦОНда шеретте тұрмау үшін egov қызметін пайдалануға болады ма? Жұмыс мақсатында жиі келетін болсаңыз ЭЦК алвалуға болады, еүкіметтен сотталмаған туралы анықтаманы үйден аласыз, салықты да төлей аласыз. Хех, дисің де бір бума қағазбен миграциядан бір шығасың, Олай болса алдын ала барып, миграция картасының мерзімін ұзартып та қажет емес. Сол Қазақстанға кірген уақытта тіркелуге берілген бес күн мерзімге сиясыз.

Бзб сұрақтарға дайынбыз

Кейде әлеуметтік желілерде, кейде тіпті шынайы өмірде журналистер тарапынан: «Блогшылардан келер пайда не осы?», — деген мағынадағы сөздер естіп жатамыз. Блогшылардың қоғамдық-әлеуметтік, тіпті саясаттағы рөлі стихиялы түрде болса да, жыл сайын артып келе жатқанын меңіреу ғана байқамайтын шығар. Мысалы, Варламовтың Алматы жайындағы посты мен Астана туралы сындары қоғамда біршама пікірталас тудырғаны бар. Ресейліктің жазбасы бізде бірдеңе өзгерте қойды деп айту қиын. Алайды енді оны оқыған әкімдіктердің өкілдері мен басқа да жауапты мекемелердің мамандары өз жұмыстарындағы кемшіліктерді біліп жүретін болады.

Тағы бір мысал: Яков Федоров деген отандасымыз Алматы паркингтерін заңсыз иемденіп алған ұйым-мекемелермен күресіп жүр. Осы заңсыз әрекеттерді фотоға түсіріп, қаланың ІІД-не ашық хат жазды. Нәтижесіз емес — полиция арнайы рейд ұйымдастырып, қоғамдық тұрақтарды клиенттері үшін «резервтеп» қоятын фирмаларға айыппұл салды.

Сұрастыра келе, достарымның арасында да ұқсас мысалдар баршылық екеніне көзім жетті:

Абай Отар (Aynaline.kz)
— Біздің ауыл Аққұм мен Бостандық арасы 8 шақырым жер, одан әрі Ақмола деген жерге дейін 20 шақырым. Осы екі ара тәуелсіздік алғаннан кейін жөндеу көрмеген еді. Таразға дейін 100 шақырым болғанына қарамастан, қалаға 3 сағатта қиналып әрең жететін едік. Күндердің бір күні осы туралы премьер-министрге жазу туралы ой келді. Ауылдың ақсақалдарын ұйымдастырып, хат жаздық. Көшірмелерін аудан, облыс әкімдеріне де тапсырдық. Жоғарғы жақтан жол жөнделсін деген тапсырма келіп, бір айда 28 шақырымды түгел тегістеп шықты. Қазір жыл сайын үстін тегістеп тұрады.


Айжан Кәрібаева (Kerbezful)
— "Екпін" жобасында жүргенде Алматы қаласындағы университеттердің жатақханалары жайлы шолулар жасайтынбыз. Сол кездері материалдар өте қатты талқыланып, тіпті Жүргенов атындағы консерваторияның жатақханасына жөндеу жұмыстары жасалынады деп жоспарланған еді. Кейін де ондай сәттер көп болды, бірақ еске түспей тұр 
Ал видеоблогер ретінде «Медианет» форумында видео жасау жайлы мастер класс жүргіздім, одан кейін маған Республиканың әр өңірінен: «Мен де видеоблог түсіргім келеді, неден бастаймын?» — деген сияқты сауалдармен жас қыз-жігіттер көп жазады. Ол да бір іс-әрекет жасауға шабыт берген болар.

Жанасыл Болатбек (Kerekinfo.kz)
— Әңгіме Үкіметтің электронды порталының жарнамасы жайында. Көшеге ілінген баннерде: «Бегай по клавиатуре, а не по кабинетам!» деген слоганның қазақша баламасы былай жазылыпты: «Кабинеттерде емес, клавиатурада зырылда!». Астана қаласының Тілдерді дамыту басқармасы клавиатураның аудармасы «пернетақта» деп бекітілгенін білмейтін болып шықты.
Сол қателіктің түбіне жетіп, кінәлілердің табу мақсатында әрекет жасадым. Ақыры Е-Үкіметтің баннерлері түзетіліп, қайтадан ілінді.
Cол кезден бастап әкімдіктің өкілдерімен бірнеше рет кездестік. Түрлі ұсыныстардың нәтижесінде, осындай қателерді топтастыратын сайт жасау керек деп шештік. Бұл бағытта жалпы қозғалыс бар, жақында іске асып қалар.

Данияр Жаныс (Blogtime.kz)
— Осы қалада милионнан астам адам тұрса, соның тең жартысы Алматы Алатаудың етегінде деп мақтанады. Бірақ соның 20 пайызы да демалыста сол тауға барып көрмеген шығар. Біз де тек осылай айтып жүргенде кәсіпкер Ахметбек Нұрсила аға: «Мен сендерге демалыста үйде жатқаннан гөрі, таза ауамен денсаулықтарыңа инвестиция жасатайын» деп тауға алып шыққан. Көкжайлауға барғанда ол кісінің не айтпақ болғанын бірден ұқтық. Шынымен де таза ауамен тыныстап, бір апта компьютердің алдында тапжылмай отыратын дене-мүшемізді бір серпіліп қайттық.
Осыдан кейін тауға саяхаттауды дәстүрге айналдырғым келді. Сөйтіп әлеуметтік желі арқылы жарнама жасап адамдарды шақырып көрдім. Осылайша біз былтырдан бастап жексенбі сайын тауға шығуды әдетке айналдырғанбыз. Кейін көбі қызығып жекеге хабарласа бастады. Тауға шығудың арқасында көп нәрсеге қол жеткіздік, соның ішінде виртуалдағы жастармен шынайы өмірде достасып, салауатты өмір салтына бет бұрғанымызды ерекше атар едім.

Амангелді Қалыбек
— 2011 жылы Шымкентте мас күйінде көлік басқарған полиция қызметкері 16 жасар қызды қағып кетеді. Ол оқиға орнынан қашып кетеді. Кейін сот ешқандай жаза бермей, жеңіл қылмыс ретінде амнистия жариялайды. Осы оқиғадан кейін Шымкентке Сенат төрағасы Қ. Мәми келгенде осы мәселені 1-2 жігіт болып бастап көтерген едік. Одан соттың қайта қаралуын талап еттік. Бұл жерде біз блогер ретінде ғана емес, қарапайым азамат ретінде де әрекет еткенімізді айта кеткім келеді.



Бүгінгі тақырып аясында қазақ блогерлерінің үлкен жетістіктерінің бірі ретінде — Домбыра Party шарасын айтып өтпесе болмайды. Басында бірнеше адамның көшеге серуендеп шығып, домбырамен ән салуынан басталған отырыс кейін республикалық, тіпті халықаралық масштабпен тарап, жыл бойы өткізілетін дәстүрге айналып кетті. Блогшылардың үлкен күш екені осындайда көрініс табады.

Достарымның арасында қоғамдық-әлеуметтік тұрғыда белсенді блогерлер бар екенін қуантты. Демек, блогерлер тек жазу мен сөйлеудің адамдары ғана емес, қажет кезінде өзекті мәселеге орай әрекет етіп, өз ұстанымын білдіре алатын, қоғамға пайда әкелуге қауқарлы күш. Тек осы күшті пайдалану кезінде кейбір журналисттер секілді тым әсірешілдікке, радикалдыққа жол бермесе екен деген тілек.

Музыка тыңдауға, сақтауға, жүктеуге, таратуға және сатуға арналған сервистер мен түрлі девайстарға арналған қосымшалардың тізімін ұсынып отырмын. Тізімге енгізілген сервистер мен қосымшалардың дені легальды музыка таратады. Қолданушылар тарапынан жүктелетін әндердің заңдылығына мән бермейтіндері де бар.
Бұл сервистерді «Авторлық құқық» деген ұғымды басына теуіп — тегін, «не дегенмен шығармашылық адамының еңбегі ғой» деп — шартты-ақылы немесе «тегін жатқан дүние жоқ» дегенге көндігіп — ақылы түрде пайдалануға болады.

Сонымен:

1. SoundCloud
Әлеуметтік желінің функцияларын бойына жинақтаған музыкалық сервис. Музыкалық контентті орындаушының аты-жөні, әннің немесе альбом атауы бойынша іздеуге болады.
Музыкалық композициялардан бөлек, подкаст пен аудиокітаптардың кішірігім таңдауы бар.
Әрбір тіркелген қолданушы өзінің жеке плейлистін құрады. Тізімініе саундклоудта бар әндердің ұнағанын қосып, не өзі де жүктей алады.
Қызығы сол, қолданушының тізіміндегі әндерді әлеуметтік желідегі достары тыңдап ғана қоймай, пікір қалдыруына «рұқсат етілген». Тағы бір ерекшелігі: тек әнді ғана емес, әннің қысқа үзіндісін екшелеп алып, пікір қалдыруға болады.
Саундклоудтағы әндерді тыңдау тегін. Сервиске жүктелетін әндердің санына емес, уақытына шектеу қойылған. Барлығы 2 сағат уақыттан аспайтын тегін лимит берілген. Жүктелген контенттің тұтас уақыты 2 сағаттан асса, ақы төлеуге тура келеді. Жүктелетін контентке лицензиялық шектеулер қойылмайды.
iOS және Android ОЖ-іне арналған тегін қосымшалары бар. Мобильді қосымшалары өзінің ыңғайлылығымен «жатып та, тұрып та мақтана алады».
"Әндеткен Youtube" атты жұрт қойған атауы да бар. Сервистің 40 млн қолданушысы болса, соның тек 5% ғана ақылы аккаунтқа ие. Қызмет ақысы: айына — 4 $. 12 $ «лақтырып» лимитсіздік мәртебесін иеленуге болады.
Легальдылығы сол: саундклоудта танымал әншілер, ірі-ірі мейджор лейблдар өздерінің ресми аккаунттарын ашқан. Өнімдерін сол аккаунттары арқылы таратып отырады.

2. «Яндекс.Музыка»
Ресейлік сервис. Әзірге 10 млн композия бар. Ән қоржыны үнемі жаңарып, толығып отырады. Контенті «ойдан-қырдан қашқан» емес, легальды. «Яндекс.Музыканың» кереметі сол, қайдан тауып алатыны белгісіз, сирек кездесетін әндерді осындан кезігеді.
Тіркелуді қажетсінбейді, сайтқа кір де тыңдай бер.
«Вконтактедегі» заңсыз әндерді тыңдап-тыңдап, ақырында ұяты бетіне шыққан жан үшін таптырмас мекен.
«Вконтактідегі» плейлистті сүзіп шығып, өзінде бар сәйкес орижинал аудиожазбаларға алмастырады. Автоматты түрде сәйкес плейлист жасап береді. Онлайн-радиосы да бар.
Дербис компьютерден браузер арқылы тегін тыңдалады. iOS, Android басқаруындағы смартфондар арқылы браузерден тыңдау ақысы — айына 149 рубль, мобильді қосымшасы — айына 199 рубль. Неге қымбат десеңіз, төлемнің 30%-ын Google Play және App Store дүкендері ұстап қалады.
199 рубль төлеген жағдайда: әндіжүктеп алуға, осылайша онлайн тыңдауға болады. Сондай-ақ, «Яндекс.Музыканың» мобильді қосымшасы әндерді микрофон арқылы «тыңдап», қай ән екенін «танып-біледі».
Айтпақшы, алғашқы айда пайдалану — тегін.

3. TuneIn
Менің «сүйіктім». Әлемнің түкпір-түкпіріндегі 70 мыңнан астам радионың басын құраған. Радиостанциялар жиілігі, аймағы мен стилі бойынша жіктелген.
Қолданушы 70мың радиостанцияның ішінен не тыңдарын білмей, абдырап қалса, не тыңдауға болатынын TuneInнің өзі ұсынады. Ұнаған радиостанцияларды таңдаулылар қатарына қосуға, тәнті еткен әнді «лайктап», қажет болса Amozon дүкенін сатып алуға болады.
TuneInнің мақтанашы сол, ыңғайлы мобильді қосымшалары. Android, iOS, Windows Phone, Blackberryге арналған TuneIn атты тегін және TuneIn Pro атты ақылы қосымшалары бар.
Pro-нұсқаның артықшылығы, эфирді жазып алу мүмкіндігі. Тыңдау кезінде ұнаған тұстарын ерекшелеп, қайта тыңдай аласыз.

4. Deezer
Француздық өнім. Мұрағатында 25 млн музыкалық композиция бар. Ән, не альбом атауы, әншінің аты-жөні бойынша ізделінеді. Әндеріне көңіл толмаса, 30 мың радиостанцияның кез-келгенін таңдау ұсынылады.
Бір ай бойына тегін. Одан кейін айына тек екі сағат ғана тыңдау шектеуі қойылады. Шектеуді алып тастау үшін, айына 4 доллар төлеп тұру жеткілікті. Ал 8 доллар төлеп, әндерді оффлайнда да тыңдау рахаты беріледі.
Мобильді платформалардың барлық түріне арналған қосымшалары бар. Қосымшаларының браузерлік нұсқасынан еш айырмасы жоқ.

5. Google Play Music
Алпауыт компанияның сервисі. Өзім қолданбағандықтан ештеңе айта алмаймын. Білетінім: айына 9,99 доллар төлеу керек. Сонда лицензиясы бар әндерді онлайнда-оффлайнда тыңдауға, жүктеп алуға рұқсат етіледі. Таңдау мол.
Өз тарапыңыздан 20 000 әнге дейін жүктеуге болады.
Білетіндер: «Веб-интерфейсі керемет ыңғайлы. Нағыз меломандарға арналған»,- дейді. Рас-өтірігін қайдам… Меломан емеспін. Сол себепті де бұл сервиске ұшыраспаған болармын.
Universal Music, Sony Entertainment Group, Warner Music Group және тағы да басқа мыңдаған тәуелсіз музыкалық студиялармен келісім-шартқа отырған сервисте 22 жанр бойынша миллиондаған әндер бар.

6. iTunes
Appleдің мақтанышы. Музыка индустриясының астан-кестеңін шығарған сервис. Қолданбағанмын. Өйткені, Apple гаджеттерін ұстамаймын.
Тұтас бір альбомды, не жеке әндерді сатып алуға болады. Бір әннің орташа бағасы 0,99 АҚШ доллары тұрады. Бір айға жазылу — 20$. Ән қоры бойынша әзірге әлемде бірінші.
Легальды киноның да үлкен қоры бар. Ақысын төлеп, кинотеатрға бармай, жоғары сапада iOS платформалы кез-келген гаджеттен көруге болады.
Айтпақшы, бұл сервис Қазақстанда іске қосылмаған. Ресейдің өзінде ресми түрде өткен жылы ашылды.

7. Bandcamp
Музыка әлеміндегі жолын тәй-тәйлап бастаған әншілердің арасында өте танымал сервис. Әншілер өздерінің альбомдарын сайтқа жүктейді. Қолданушылар тыңдайды. Қаласа, сатып алады.
Бағаны әншінің өзі қояды. «Сатпаймын, тегін жүктеп ала берсін» десе де өзі біледі. Қолданушының да жомарттығына шектеу қойылмаған. «Осыдан бірдеңе шығады. Дауысы жақсы. Қолдап жіберейінші» деп, қалағанынша ақша құюына да ұлықсат.
Ән форматын әншінің өзі түрлендіре алады. Ең төменгі битрейт сападағы mp3 форматтан бастап ең жоғары битрейттегі flac форматқа дейін таңдау бар.

Қазір балалардың да мерекелеріне «асаба» шақыртатын заман болды. Тіпті үйлену тойына да басты асабадан бөлек балалардың көңілін аулайтын арнайы аниматор жалдайтындар бар. Мақсат, әрине, белгілі –әке-шешесінен қалмай еріп келген келген бала-шағаның шараға кедергі келтірмеуіне жағдай жасау.
Аниматорлардың міндеті — шоу-бағдарламаны жүргізіп, балаларды ойнатып, қызықтырып, көңілдерін көтеріп, олардың асып-тасып бойларына сыймай тұрған энергиясын сығып алу.


Сондай аниматорлардың бірі — Ринат Жетібаев, 25 жаста.


— Ринат, сіздің негізгі мамандығыңыз қандай? Бұл кәсіппен айналысуыңызға не себеп болды?
— Менің мамандығым – архитектор. Мамандық бойынша жұмыс жасап көрген жоқпын, 5 жыл оқып алған дипломым сандық түбінде жатыр. Оған себеп — мен бір орында отыра алмаймын, ылғи қозғалыста жүргенді жақсы көремін. Студент кезімде «Coza -Nostra» компаниясында аниматор болып жұмыс істейтін достарым мені өз ұжымдарына тартты. Ол кезде небәрі 2-курс студенті едім, «қосымша ақша артық етпейді» деген оймен келістім. Алдымен «Шрек» секілді жабық костюмдермен «үндемейтін» рөлдерде шығып, кейін «сөйлейтін» кейіпкерлерді сомдадым. Жүре-жүре костюм-шалбар киіп, «бабочка» тағып шоу-бағдарлама жүргізетін дәрежеге жеттім. Негізі өзім де оқушы кезімнен өнерге жақын едім, түрлі шараларға белсене қатысатынмын. Соның да септігі тиген болуы керек.

— Әлі де сол компанияда жұмыс жасайсыз ба?
Жоқ, қазір Ратмир атты досым екеуміз фриланс режимде жұмыс жасаймыз. Өзіміздің фото, видео, дизайн қызметін ұсынатын достарымыз бар, араласатын түрлі цирк әртістері, актерлер тобы бар. Солармен бірлесе жұмыс жасаймыз. Тапсырыс болса қажет қызметке хабарласып, шақыра қоямыз.


— Тапсырыс көп түсе ме? Клиенттеріңіздің контингенті қандай?
— Осы маусым айын алатын болсақ, менде қазір 8 шараға тапсырыс бар. Ал мамыр айында 5 шара өткіздім, оның ішінде туған күндер, бастауышпен қоштасу сынды шаралар болды.
Өзіміздің тұрақты клиенттік қорымыз бар. Арнайы ивент-агенттіктерден де тапсырыс болып жатады. Сонымен қатар шаралардан көріп ұнатқандар хабарласады. Ең мықты жарнама — ол біздің ұйымдастыратын шараларымыз.
Жалпы бұрын, айталық, 2008-де мұндай қызметті негізінен «қалтатылар» ғана пайдаланатын болса, қазір халықтың басым бөлігіне қолжетімді. Қызметіміздің ең арзаны 20 мың теңгеден басталады, ал қымбатына енді шек жоқ. Мысалы бір дөкейдің баласының 1 жасқа толу туған күнін бас-аяғы 5 миллион теңгеге ұйымдастырдым. Ал туған күн иесі тіпті ол шараға қатыспады десе де болады.

— Құпия болмаса айлық табысыңыз қанша?
— Әрқалай, мамыр айындағы жеке табысым шамамен 400 мың теңгені құрады. Бәлендей қиналып жұмыс істедім деп айта алмаймын, бос уақытым көп болды. Оның үстіне өзім жақсы көретін іспен айналысамын.


— Қазір балалар арасында қандай кейіпкерлер сұранысқа ие?
— Ол енді балалардың жасына байланысты. Кішкентай бүлдіршіндерге ресейлік «Фиксиктер» мультсериалының кейіпкерлері жақсы өтеді. Ал 7-8 жасқа дейінгі балаларға өрмекші адам, Бен Тен, Капитан Америка сынды супер қаһармандар керек. Одан үлкендеулері тіпті ешқандай кейіпкерлерді қабылдамауы мүмкін. Тіпті кейбір еркетотайлар аниматорларды тепкілеп, келеке етеді. Оларды таңқалдыру қиын. Сол үшін кейбір ата-аналар небір әрекеттерге барады. Мысалы біреу ұлының 10 жасқа толу туған күнін әскери тақырыпта өткізіп, арнайы міндетті әскер өкілдерін шақыртты. Олар шара болып жатқан жерге шынайы түрде басып кіріп, баланы туған күнімен құттықтады.

— Сонда қазақша кейіпкерлерге сұраныс жоқ па?
— Сұраныс бар. Алдыңғы жылы жаңа жылдық бағдарламаны толығымен қазақша кейіпкерлердің қатысуымен жасадық. Бағдарламада Алдар көсе, Аққу қыз, Бауырсақ секілді кейіпкерлер болды. Балалар жақсы қабылдады, бізге де тәуір пайда түсті. Мектеп, балабақшалардан бастап жеке жанұялар шақырды.

— Балалардың сіздің қойылымды қабылдамайтын кез жиі болып тұра ма? Ондайда тығырықтан қалай шығасыздар?
— Жиі болады. Әсіресе жасөспірімдер түрлі әнші-биші, цирк әртістерінің қатысуымен дайындаған шоу-бағдарламаға мұрын шүйіріп, гаджеттеріне үңіліп отырады. Ондай кезде, сіз сенбеуіңіз мүмкін, бізді өзіміздің бала кезде ойнаған ойындарымыз құтқарады. Балалар арнайы бағдарламаны былай ысырып қойып, қарапайым доппен атуды (выбивало) рақаттана ойнайды. Бала ол қашан да бала.

— Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасап көрдіңіздер бе? Оларды қалай ойнатасыздар?
— Иә, бірде Алматыдағы онкологиялық емханада рак ауруымен ауыратын балалардың көңілін көтеруге бардық. Біраз қиын тиді, себебі олар белсенді ойын түрлерін ойнай алмайды, көбіне бір орында отырады. Ондайда проектормен ойнататын интеллектуалды ойын түрлерін пайдаланамыз. Түрлі жұмбақтар жасырып, балаларға барымызша жақсы көңіл-күй сыйлауға тырыстық.
Одан бөлек, үйде ауырып жатқан балаға сүйікті кейіпкерін шақыру жағдайы жиі кездеседі. Ол жай баланың бөлмесіне кіріп сөйлесіп, көңілін аулап шығады.

— Қайырымдылық шараларына қатысып тұрасыздар ма?
— Иә, міндетті түрде. Соңғы рет Талғардағы балалар үйіне бардық. Ол шараға аниматорлардан бөлек еліміздің бірқатар эстрада жұлдыздары да қатысты.

— Қазір өнерлі жастар көп, оларға осындай кәсіп бастау үшін не керек?
— Бастысы бірге үнемі ізденісте жүретін команда, креативті серіктестер керек. Қазір құдайға шүкір интернет бар, шетелде өзгелердің не істеп жатқанын көріп, үйренуге болады. Шетел демекші, өзім АҚШ-қа кетуге ақша жинап жатырмын. Майамиге барып орыстілді туристерге бағытталған аниматорлық компанияда жұмыс жасап көргім келеді.

— Сәттілік!
— Рахмет!

2-5 суреттер Ринаттың жеке инстаграм парақшасынан алынды.

Бұл кейіпкер екеуміз бір кездері өзіміз оқыған университет жанындағы пікірсайыс клубының мүшесі болдық. Кейін, пікір сайыс машығына баулып, мектеп оқушыларына, колледж студенттеріне тегін семинар-тренингтер өткізіп жүрдік. Одан соң, жазған құлдарыңыз Астана аттанып, мінберлік пікірсайысты да, қоғам үшін қызмет қылуды да қойған еді. Ал, менің әріптесім – «оппозиция лидері» (пікір сайыс форматтарының біріндегі тараптар позициясы) Нұрлан Азаматов хоббиін тап-тамаша кәсіпке айналдырып алыпты.



— Нұрлан, сен осы жасқа келгенше, берісі – Атырау облысының жастар қоғамдық бірлестіктері қауымдастығының төрағасы, арысы – республикалық маңыздағы бірнеше ұйымға басшылық жасадың. Жасыратыны жоқ, «Атыраудағы жастар саясаты» десе, сен, «Нұрлан Азаматов» десе, Атырау облысының жастар саясаты ойға келетіндей белсенді де беделді адамның бірі болдың бір кезі. Шыны керек, сені болашақта кексе шенеунік кейпінде елестетінмін. Сен болсаң, бәріне қолыңды бір сілтеп, бизнеске кеттің. Өзің «бизнес» деген соң, бизнес деп отырғаным. Әйтпесе, бұл бизнеске де ұқсамайтын сияқты… Қысқасы, неге?
— Менімен келіспеу – сенің баяғы әдетің ғой. Бірақ, менде білімім мен тәжірибем ретіндегі «тауар» бар, халықта оған сұраныс бар. Өз қызметімді оңтайлы бағамен нарыққа шығарып отырмын. Классикалық түсініктегі бизнес қой…

— Жұрт бизнестен билікке қарай жылыстай бастаса, сен неге бизнеске кеттің?
— Білесің ғой, Нұрберген, мен жастар саясатымен айналысқан уақыт ішінде мыңдаған адамдармен жүздеген жобалар жасадым. Сәттісі бар, сәтсізі бар, ол – басқа әңгіме. Мен сол уақытта жинаған тәжірибемнен бір нәрсені анық ұқтым. Адам сүйікті ісімен айналысуы керек. Жұмысың ұнамай ма, өз болмысыңа келмейтінін сезіне бастадың ба, таста ол жұмысты. «Ат басындай алтын берем» десе де, таста. Өзіңді тұлға ретінде жоғалтатының өз алдына, сен қоғамға да зияныңды келтіруің мүмкін. Күлкіңнен көріп отырмын, мұнымды «популизм» деп отырсың ғой. Бірақ, шыны сол, мен саналы түрде осы жолды таңдадым.

— Табысың қалай?
— Жалпы, қазір, инфобизнестің даму қарқыны жақсы ғой. Табысым жаман емес.

— Нақты айтпайсың ба?
— Айтпай-ақ қояйын…

— Тренингтеріңнің хабарландыруларын көргем. Курс бір айлық болса да, бағасы қымбат көрінді. Қатысушылар көп пе?
— Сен тренингтің бағасын білсең, менен дәріс алып жүргендер санына көбейтіп, бәрібір орташа табысымды біліп алғың келіп отыр ғой?! Біріншіден, адам өз-өзін жетілдіруге, соның ішінде, білім алуға ешқашан ақшасын аямауы керек деп, сенің жыныңа тиіп алайын. Екіншіден, онша қымбат демес едім қызметімнің құнын. Курстан өтетіндер күзетші не даяшы емес қой.

— Сұраққа оралсақ. Қатысушылар көп пе?
— 2012 жылдың мамыр айында алғашқы топты қабылдаған едім. Содан бері 70-80 адам өтті курстан.

— Осы 70-80 адамның ішінде, тым құрыса, бір даяшы не күзетші де болмады ма?
— Жоқ. Менің клиенттерім негізінен желілік маркетингпен, сауда-саттықпен айналысатын адамдар. Оқушылар мен студенттер де бар, әрине.



— Сен оларға не үйретесің, сонда?
— Шынымен, білмейсің бе?

— Мәселе мынада ғой, Нұрлан. Сұхбатты қағазға түсіргеннен кейін, тағы бір-екі адамға оқытсам ба деп ем. Солар үшін қызық болар деген ой ғой, менікі...
— Бір сөзбен айтқанда, көпшілік алдында сөз сөйлеген кезде алдыңа қойған қандайма мақсатыңа жету үшін қолданылатын амал-тәсілдер тізімін үйретемін. Бірақ, алдымен, осы тәсілдерді еркін қолдану үшін көпшілік алдында сөз сөйлеу үрейінен арылуды әртүрлі тәжірибелік жаттығулар арқылы үйренеміз. Тренингтің 70% – тәжірибе, 30% – теория.

— Сенің алдыңа келгенде сөйлеу былай тұрсын, көптің алдына шығуға жасқанатын адамның, курсыңды тәмамдағанда «құдды аузын ашса, ақылмандықтың қамшы салдырмас ақбозатындай ағыла төгілткен ақтаңгер парфенондықтар секілді аузын айға білеп, сөйлесе, жел өтіндегі жарлының жамаулы үйіндегі жетімнің жыларман көңілін жұбатардай жылылық есетін афиндық шешендердей қабілетке ие» болып кеткендер болды ма?
— Әрине, бәрі бірдей бір айдың ішінде үлкен жетістікке жете бермейді. Бірақ алдағы уақытта сол парфенондықтар мен афиндықтар секілді сөйлеу үшін өзін қай бағытта дамыту керектігін және оған қалай қолжеткізу керек екенің толық біліп шығады. Негізі, көп алдында сөйлеуге дағдылану кей кезде уақыт пен еңбекті талап етеді. Бірақ, әрине, курстан соң әр қатысушыдан айтарлықтай өзгеріс байқауға болады.

— Сенің де сөз саптауыңның өзгергенін байқап отырмын. Өзің де шеберлік сыныптарына қатысып жүрсің бе?
— Әрине. Онсыз бола ма?! Биыл Астрахань және Мәскеу қалаларындағы сөз өнері мектептерінің тренингтеріне қатыстым. Сосын, осы бағыттағы әдебиеттерді кеміру ғой…

— Неге, Ресей? Қазақстанда жоқ па?
— Бар. Бірақ, қазақстандық тренерлер де курстарын сол Мәскеу қаласының «Риторика және ораторлық өнер» Университетінің бағдарламасымен жүргізеді.

— Олар да өзім сияқты дегің келеді ғой?
— Солай деуге де болатын шығар…

-Қасыңдағы тренерлер де солай ма?
— Ия, оларды да мүмкіндігінше шеберліктерін шыңдау, кәсібилігін арттыру курстарына жіберіп отырамын. Әзірше, өзімді қосқанда, үш тренерміз.

— Әзірше?! Демек, алға қарай кәсібіңді кеңейту ойың бар ма?
— Ия, алға қарай жастарға арналған арнайы оқу орталығын ашуды жоспарлап жүрмін. Оның ерекшелігі – мектеп бағдарламасымен қамтылмаған машықтарға баулитын боламыз. Сен «қандай?» деп сұрама, мен айтпайын. Құпия болсын.

— Жарайды. Жұмысыңа, сәттілік! Сұхбат беруге келіскеніңе рахмет!
— Саған да!

(Cұхбат барысында «күледі», «есінейді», «жылайды» деген секілді жақша ішіндегі түсіндірмелер қолданылмады...)

Кеше кешкісін пейізбүкте бір фблас әріптесімнің постын оқып қалып өткен күндер естеліктері көз алдымнан бір сырғып шығып еді. Дәл қазіргі уақыт ауылда ұсақ малдардың (қой, ешкі) төлдеу басталатын уақыты. Мектеп кезінде үйде малды жайғау, қора тазалау үйдегі інім екеуміздің мойнымызда. Сабақтан келе сала арғы бетке, малдың өрісіне жүгіресің, қой туып қалматы ма екен деп. Туса қозысын алдыңғы екі аяғынан салбыратып ұстап алып, үйге тартасың. Кейде қойлар қозы туған жеріне қарай жүгіреді, ол кезде қозының «мәәә-мәәә» дейсің, қой жүгіріп келеді. Кейбірі түнде туып жатады, оны уақытында бақыламасаң суыққа қатып қалуы мүмкін. Әсіресе ешкінің лақтары өте әлжуаз болып туылады. Түнде төлдесе тезірек үйге апарып қоясың. Суықта аяқ алмақ түгілі маңырауға шамасы келмеген лақты алып, картон каропкаға салып, үйдегі пештің қасына қоясың. Үстін жартылай жабасың. Азанда «мәәәәәә» дегенде будилникке олай оянбайтын шығарсың. Сол лақтар бір аптадан кейін секеңдеп тез жетіліп кетуші еді. Ауылда жақсы ғой, артық проблема жоқ. Мал жайғастыру, аттың жабуын жабасың, сиырға пая саласың, қойдың жылы қораға қамап, арасында туып қалады ау деген «күдіктілерін» бір шолып, жылы үйде аяғыңды пешке төсеп жатасың. Ол кезде интернет түгілі, компьютердің тапшы кезі. Кешке үйдегі бар қызығымыз інім екеуміз кешкі асты ішер-ішпес сега ойнауға кірісеміз. «Балалық бал дәурен ай» дегендерді сол бала кезімізде түсінбеуші едік, осыны көріп-біліп сағыныштан айтады екен ау.

Ауылда қой кезек болып тұрады. Сабақ күндері жарты, демалыс күндері бір күн қой бағасың. Қой кезек бір жағынан рахат еді, бір кітапты қолтықтап алып, итіңді ертіп қойдың артынан жүресің. Айналаң тып-тыныш. Өзіңмен іштей тілдесесің. Ой қорытасың. Кітапты оқып отырып неше түрлі қиялдарға берілесің. Бір сөзбен айтқанда космостан қайтасың. Бала кездің қиялы да ұшқыр болады екен ау. Өскенде анау болам, мынау болам деп.

Өткенде ой шыңдау тапсырмасына орай суретке қарап шығарма жазу тапсырылған болатын. Есіме балалық шақтың естелігі қайта-қайта орала берді, сол шығарманы өне бойы ауылға сағынышпен жазып толтырған болармын. Сонда ауылдағы бір уақиға есіме түсіп еді. Қысқы каникулға шыққан кезіміз. Малдың күтімі тағы қолымызда. Азанда әкем қора жақтан дауыстап шақырып, сиырды айда деп тапсырды. Қорада қара тай болатын. Көк жеп, құтырып қалған. Соған мініп айда деді әкем. Басында жүрексініп тұрғанмен, тоқымын салып, жүгендедім. Әкем тізгеннен тартып тұрды, әуп етіп жайдақ мініп алдым. Сиырды алдыма салып көшеде келе жатып, екі бүйірінен нұқып қалып ем, ытқып шаба жөнелді. Сиырлар да жөңкіле қашты. Көшемен шауып келе жатып оқыс бұрылыста тай орнынан бұрылып қалды, мен бұрылған орынан ұшып түстім. Тайдан бірінші рет құлағаным солай есте қалыпты. Үйге жаяу келсем, әкем мазақтап "қопал екенсің ғой" деді. Содан бері қанша уақыт өтті, қанша сынақтарды өткеріппіз. Әкемнің сол сөзінің өзі балаға қандай тәрбие десей, «балам мығым бол дегені» еді ол. Балалық бал дәуреннің бірі сол екен да.

Ұзақты күн жұмыстан шаршап шығасың, оның үстіне берілген уақыттан аса жұмыс тағы істеп жүргем. Енді қайттім, жыл аяғы, осы жылдың есебі мен келесі жылдың жұмыс бағдарламасын даярлауды менің мойыныма іліп қойған. Жыл болса аяқталуға жақын.
Өзім жалғыз басты болғандықтан, кешке жұмыстан қайтып келе жатып жол бойында асханаға соғып тамақтанып алатын едім, бүгін міне бұлар да ерте жабылып қалған екен. Салым суға кетіп келе жатырымын. Не де болса тамақ даярлау қолдан келмейді, дүкеннен онды-мұнды алайын деп дүкенге кірдім. Тіске басар бірдемелер алып дүкеннен шыққан бетім болатын, кенет арт жақтан қыз баланың «Қанат» деген дауысын естідім. Бұрылып қарасам бейтаныс сұлба. Бұл қалай болды екен, мені қайдан таниды? Аман-жөнсіз осы сұрақты бірден айттым.
-Кешіріңіз, біз таныспыз ба?
Қыз үнсіз, мен таңырқай тағы қайталап:
-Сіз мені қайдан танисыз?
-Есіміңіз Қанат па еді?
Бұл сұрақ мені одан сайын таңырқатты
-Сіз солай дедіңіз ғой, сіз мені танисыз ба?
-Кешіріңіз, сізді артыңыздан біреумен шатастырып алыппын.
Аз ойланып тұрып, оған көз тастадым. Ой үстінде тұрып байқамаған екенмін, киімінде қан жұққан дақ бар екен және бір-екі жерден сәл жырлылған. Өзінің түрі адам аярлықтай болған, сәл ластау. Бірақ жүзі жанып тұрған сұлу екен.
* * *
Бұл оқиғаның өткеніне шамамен бес-алты ай болған. Жұмысты жақсы істегенім үшін бастық жаңа жылдан соң мені бір мәз қылып қойған. Шеттен келіп жұмыс істеушілерге арналған пәтердің кілтін, оған қоса жалақымды көтерді. Бұрынға айлығым да жеке басыма жететін, бірақ пәтерді жалға алатын едім. Оның жарты ақшасын мекеме өз мойынына алған, сондықтан ақша жетпей де, артылмай да қалатын. Бірақ өз басыма ерікті жететін. Ал міне бір-екі ай жүзі болды, ақша артылып, жұмыс жеңілдеп, жұмыстан кейінгі уақытымды мейрамханаға, дүкен аралау, киім сатып алуға жұмсап жүрмін. Жұмыста бірге істейтін әріптестерім де жастар болған соң, олардан кем жүргім келмейді. Аракідік ауылдағы ата-анама да ақша жіберіп мәз қылып қоямын. Әкем ондайда «бастық боласың» деп көтеріп қоятын.
Не керек сол алты ай бұрынғы болған оқиға бір-екі күннен соң-ақ ойдан шығып кеткен. Бірақ бүгін сол қыз алдымнан қайта шықты. Бір әріптесімнің туылған күнін тойлап мейремханадан шығып келе жатқанбыз, сол жерден сәл әріде бір қыз гүлзардың қоршауында сүйкеніп жылап отыр екен. Жүзі таныс, көп ойланбастан сұлу бейнені тани кеттім. Алғашында жақындауға жүрексіндім. Кейін алдыңғы кездескендегі түрі де, қазіргі түрі де аянышты болған соң серіктерімнен қалып қойып, әлгі сұлу қызға жақындадым. Жақындап барғанда ол мен аңғара қоймады. Ашық иығына қолымды қойдым, «Қарындас» деген дауысым діріл қағып кетті. Шошығаннан ыршып кеткен қыз, бірден мөп-мөлдір сұлу жанарын маған тіке қадады. Ол да танған кейіпке еніп, өзіне еш зиян қылмайтынымды сезгендей баяғыша төмен қарап, жылауын жалғастырды. Бұнысына қарап, «бақытсыз ару-ай» дерсің. Ондай сұлулықты көріп, өз-өзіме ие бола алмай қалдым. Бірден басын көтеріп, өзіме еріксіз қараттым.
-Сіз мені таныдыңыз ба?
-Қааанааат…
-Ия, ия… әлі ұмытпасыз ғой, сол Қанатпын.
-Сізге не керек...? Сәл ыңғайсызданып қалдым да, бірден қайта ес жинап, -Сіз мұнда не істеп отырсыз? Түн болса мынау, екі-үш сағаттан соң таң атады- дедім күмілжіп.
-Енді...?
-Ендісі несі, тоңып қаласыз ғой. Үйіңізге қайтпайсыз ба?
Ол маған аянышты түрімен тағы бір қарады. Менің болса жаным ашып тұр.
-Бәлкім шығарып салайын. Жаман ойламаңыз, бірақ түнде қауіпті – деп ақталып қоямын. Содан соң ғана кішкене жүзі күлісіреп сала берді.
-Мен үйге бара алмаймын.
-Неге?
-Оны айту қиын.
-Жарайды, тыңдап тұратын да уақыт емес. Тоңып қалған да боларсыз,өзіңіз жеңіл киініпсіз. Бәлкім ыстық шәй ішіп алармыз, бойыңыз жылынсын.
-Қайдан?
-Біздің үйге жүріңіз – дей салдым ойланбастан.
-Ол қай жерде?
-Өткенде, біз кездескен дүкеннің жанында. Жүріңіз, тоңып қалдыңыз. Қорықпаңыз, сізге еш жаман ойым жоқ.
* * *

Қара түнді жамылып үйге келдік. Бұл кезде жол бойы әңгімеге тартқан соң Саяның көңілі де көтеріліп қалған. Ия оның есімі Сая, танысып та үлгергенбіз. Келе сала, асханаға жүгірдім. Бұл жерге қонақ сирек келетін болғандықтан, мейман күтуге онша жоқ едім. Ертіп келген Саяға да сол қалыпта қызмет көрсеттім. Яғни бір-екі кесе шәй, дастарханда бір-екі жерден тәттілер. Осының шығып қалғанына да шүкіршілік еттім. Ол еш сын көз тастамай, көңілі көтеріңкі күйде шәйін рахаттана ішіп отыр. Өзі де бір әңгімеге жақын қыз болып шықты, тіпті бүгін таныссақ та, ортақ тақырып табыла кетеді. Қысқасы түн бойы көз ілмей әңгімелесіп шықтық. Таңға таяу ғана көзім ілініп кетіпті.
Сағаттың қоңырауы жанымды шығарардай безілдеп жатыр екен. Ия жұмысқа шығу керек деп ойлап жатырмын, кенет Сая есіме түсіп кетті. Басымды жұлып алдым, ол жоқ. Атып тұрып ас бөлмеге жүгірдім. Сая сол жерден табылды. Ол дәл сол сәтте көзіме періштедей көрінді. Әппақ жүзі, келісті денесі, мөлдір көздері… Мен оны сол сәтте ғана көргендей болып тұрмын. Сәл қарап тұрып қалдым. Есімді жинап, тілге келдім.
-Сен қашан тұрып кеткенсің?
-Мен ұйықтаған жоқпын.
-Қойшы сен де…
-Шын айтам, мен ұйықтамаймын. Мен бұл сөзге мән берместен оның құйып берген шәйін іштім. Асықпай отырып шәй іштік.
Мен жұмысқа жиналдым, менімен қосылып Сая да шықты. Ол кетіп бара жатқанда маған үй телефоны мен адресін тастап кетті. Бұл күнгі жұмысым ойланумен өтті. «Мен оған ғашық болып қалдым ба? Қой, қайдағы, сен оны әлі дұрыс танымайсың ғой. Бірақ несі бар, сұп-сұлу қыз?! Негізі «жігіті бар ма?» деп сұраппын да ғой. Қайдағы жігіт, жігіті болса сенің үйіңде түнеп несі бар?! Мүмкін сол күні ұрысып, сосын жылып отырған болар. Егер жігітімен қайта кездесіп татуласса не болады? Мейлі, бақыт тілерсің да?» деген алма-кезек сұрақ пен жауап жаудырып жатқан ішкі дүнием маза берер емес. Осымен жұмыс күнін де аяқтаппын. Оны тағы көргім келіп, кабинетте отырып, берген нөміріне телефон соқтым. Арғы жақтан үлкен әйел кісінің дауысы естілді. Анасы шығар деп ойладым.
-Алло, саламатсыз ба? Мұнда Сая есімді қыз тұра ма екен?
-Сіз кім боласыз?
-Есімім Қанат, айтсаңыз таниды. Бір танысы едім.
-Ол жоқ. – деп тұтқаны тастай салды. «Мұнысы несі, мәдениет деген қайда осы жұртта?» — деп өзінен-өзім белгісіз біреуге ренжіп қалдым. «Қайта соқсам ба, жоқ үйіне барсам ба?»- деп ойланып біраз тұрдым. «Үйіне барайын, сол дұрыс. Есігінің алдынан шақырып алармын» — деп ойладым. Сөйткен басым адрестен бір-ақ шықтым. Алғашында есігінің алдында біраз тұрдым, көріне қоймаған соң үйіне кіруге бел байладым. Оның үстіне кеш батып барады. Есік алдында жүрексініп тағы тұрып қалдым. «Шешінген судан тайынбас»-тың қалпына түсіп, есіктің қоңырауын бастым. Екі рет шақырылған қоңыраудан соң, үйден жас шамасы елуге жакын бір әйел кісі ашты. Тұтқаға да жауап берген сол кісі болатын. Мұнысы дауысынан аңғарылып тұр.
-Ия жас жігіт, сізге кім керек?
-Саламатсыз ба? Маған Сая керек еді. Жаңа телефон шалған мен едім.
-Сіз оны қайдан танисыз?
-Кеше танысқан… Жоқ біраз күн бұрын танысқан едік- дедім күлідеп. Мұным жаман ойламасын дегенім еді.
-Алдамаңыз, шыныңызды айтыңыз.
-Ааа...іііі… ол осы адресті беріп еді, кеше, ия кеше берген – дедім ауызыма басқа сөз түспей. «Сонша тергегені несі» — деп ойлап қоям ішімнен.
-Ол жоқ, болған да емес – деді қатқыл дауыспен. Сөйтіп есікті жаппаққа әрекеттенді. Мен де қалыспай:
-Кешірерсіз, ол осында тұрам деді ғой.
-Тұрған, енді тұрмайды.
-Қалай сонда?
-Саған неге керек, тұрмайды деген соң тұрмайды?!
-Сіз кімі боласыз? Сіздер ұрысып қалғанға ұқсайсыздар ғой, Сіз оны үйден қудыңыз ба? Олай болса мен алып кетем, менімен тұрсын… — деп қысқа мағынасыз сұрақты жаудырып жатырмын.
Қоймай қасарысып тұрып алған соң, қайтпасымды білді ма, сұрақтардың біріне де жауап берместен үйдің ішін ымдап мені үйіне кіргізді. Түпкіргі бөлмеге қарай артынан еріп келемін, келе жатып «үйінде бар ма екен?» деген оймен жан-жағыма қарап қоям. Ол кісі бұл әрекетімді түсінгендей болып, -ол үйде жоқ – деді. Мен ыңғайсызданып қалдым. -Оны сен соңғы рет кеше көрдің ба? – деді сұраулы жүзбен. Мен үнсіз басымды изедім. Сая менің қызым. Ол осыдан алты ай бұрын жол апатынан қаза тапқа… – деді сөзінің артын жұтып, көздеріне жас келіп. Төбемнен біреу мұздай су құйып жіберегендей болды. Мен түсінбей қайта сұрадым, бір жағы есеңгіреп тұрмын.
Сол күні мен оны сүйіктісімен кездесуге шығармай қойдым, біз қатты ұрысып қалдық. Ол мені тыңдамай кездесуге кетіп қалды. Бірақ ол іздегенін таба алмаған. Кездесуге барғанда оның жігіті басқа біреумен тұрғанын көріп қояды. Өз-өзіне ие бола алмай қалған ол, сол жерде жылап-сықтап қала береді. Сөйтіп жүріп жолға шыққанда көлік қағып, сол жерде мерт болады. Ия, сол жерде қаза болады. Сенің алдыңда да бір кісі келген іздеп. Ол кісі такси екен. Айтуынша осы жерге алып келіп «ақша алып келем» деп үйге кіріп кетіпті. Ол әлі мазасызданып жүр екен ғой, ботам-ай – деп отырған ананың көзінен әлдеқашан жас парлап кеткен. «Мен үйге бара алмаймын. Мен ұйықтамаймын» — деген сөздер. Дүкеннен шыққанда қан-қан болған киіммен тұрған ару. Осыларды енді ғана ой елегінен өткізіп жатыр едім. Бірақ сенер-сенбесімді білмей, есеңгіреген бойда есіктен шығып кете бардым…
* * *

Міне, болған іске екі аптадай болып қалған. Алғашқы бір аптада өзіме келе алмай, оны қайта көргім келіп жүрген. Бірақ өткен іске өкінудің қажетсіз екенін түсініп, баяғы тұрмысыма қайта оралғам. Бірақ бұл оқиғаны ұмытпайтын шығармын. Бүгін де атқарылмай қалған істерді аяқтаймын деп жұмыстан кеш шықтым. Бүгін асхана ерте жауып кетіпті-ау. Кешкі ас алайын деп дүкенге бас сұқтым. Қажет деген заттарымды алып, үйге кетіп бара жатқанмын. Кенет арт жағымнан «Қанат» деген таныс дауыс естілді. Мен жалт қарадым…

Бразилияда өтетін әлем чемпионатына баратын 32 құрама анықталды. Енді қызық болатыны, әрине, жеребе, Жеребе тарту рәсімі 6 желтоқсан күні Бразиляның Мата-ди-Сан-Жуан қаласында өтеді дейді ресми ақпарат көздері. Жолдама алған 32 құрама 8 топқа бөлінетін болады, жеребенің жолдас немесе жолдас болмауын анықтайтын ең қызықты сәт.