Бір тойда таныстым онымен. Құрбы қыздың ағасы шығармашылық ортаға шатысы бар ма, бір бәле әйтеуірі. Тост сөйлегендердің ең кемі үш минут бойы микрофонды босатпайды екен. Бір-бірін мақтағанда бұл дүниеде олардан асқан құрметтілер жоқ, өздері тым маңғаз. Атақтары жер жарады екен, бірақ бір қызығы, өздерін өздерінен басқа ешкім танымайтын да сияқты. Ұлы ойшыл, дана, дария ақылдың иесі, нағыз азамат, атағы дүр деп бір-бірін қолпаштағанда Абай, Мағжан, анау-мынау атақты ойшылдарың кемсеңдеп жылауы мүмкін. Сондай атақтылардың бірі менің жанымда отырды. Атауын алғаш рет естіп отырған бірбәле деген газеттің бас редакторы Мұратқали өзіне айтылған жылы лебіз сайын рахаттана щалқайып отырып, арақтан сілтеп отырды.

Жүрегі езіліп, егіліп жылады… Кеудесін әлі де өше қоймаған қимастықтықтың шоғы күйдіріп бара жатты, оған өкініштің ап-ащы уын қосыңыз… Тамағына бір кесек өксік тығылып алып, ауа жібермей тұрғандай ышқынды, дәл қазір ғұмырының нүктесі қойылғандай, бір қимас армандары қалғандай жан-жағына алақтай берді. Жалғыз болып келген өмірге, жалғыз кете бере ме? Әділетсіздік қой, барып тұрған. Өзімен жастылар дәл қазір балаларының, одан қала берді немерелерінің атынан жаңылысып, абыр-сабыр күй кешуде. Ал, бұның кімі бар? Дүние төрт төңкерілсе де әзірге қозғала қоятын ыңғай танытпайтын, жалбыр жүнді сары мысыққа қөзі түсті. Жылу батареясының үстіне бауырлап жатып алған күйі көзін еріне ашып-жұмып, пырылдап мамыражай күйге енген. Өзінің өліара халінің бір жұрнағы болса да мамыражай күйде жатқан мысыққа әсер етпегеніне ызаланды, қолындағы телефонын бар күшімен, дәлдеп тұрып жылу батареясына қарай жіберіп қалды.
Жап-жасыл жағалауда, қармақ салған әлдекімнің жанында, қармаққа түскен күмістей жып-жылтыр шоршыған шабақтардың ортасында, неше күннен бері тоңазытқыштың астынан жылтыңдап, тырнағына ілікпей мазақ қылған әлгі бармақтай (әрине өзімен салыстырғандай «бармақтай» болмасы анық, адами тілде «бармақтай ғана») тышқанның әлсіретіп кеткен жүйкесін «тыныштық терапиясымен» емдейтін, жанына жағымды балық иісі… Бір сәтте бәрі быт-шыт болды. Көптен күтім көрмеген, балшыққа баттасқан сабалақ жүндері жер сыпырып жүретін сүйкімсіз канден ит арп ете қалып, ойша салып алған мөп-мөлдір көрінісін быт-шыт еткендей, тыжырынып, жұмылуы көздерін ажырайтып, жан-жағына қарады. Быт-шыт болған телефон, бетін басып егілген иесі. Еее, жағдай түсінікті… Келген сайын бір бума гүл, небір тәттілермен қоса бұл үйге шаттық ала келетін әлгі келбетті жігіттің бой көрсетпей қойғанына біраз болып қалыпты-ау. Кеш болса айнаны шыр айналып, гүл-гүл жайнап, құлпыратын иесінің жүзі соңғы кезде солғын тарта бастады. Кешке жақын безілдейтін есіктің қоңырауы да басылмады соңғы кездері. Асүй жақтан аңқитын тағамның тәтті иісі де бұның «танауын қытықтауды» қойды. Охо, келбетті жігіт келген күні бұл үй ханның сарайындай тамашаға толатын еді. Гүл-гүл жайнаған иесі бақыттың бал күйін кешіп, құлпырар еді… Шаттықтың шарабына масайып, бар әлемді жақсы көріп кетуші еді, әрине әлемнің ішінде өзі де бар:
-Муркам менің, тәп-тәттім. Тамағынан қызыл түске боялған тырнақтарымен қасып-қасып жіберіп, сап-сары жүндерін бетіне тақап құшақтап алатын. Иесінің өзіне бөлген ілтипатын келбетті жігітпен бөліскісі келмей қызғанып та қалатын.
-Сүп-сүйкімді екен өзі. Келбетті жігіт те құр қалмай бұны сипайтын. «Атаңның басы саған!» Тілі болса дәл осылай айтар еді, бірақ адамдар сияқты сөйлеу бақыты бұйырмаған соң, жағымсыз дауыспен «Мыыы-ййау» деп баж ете қалатын. Жақтырмаған түрі. Келбетті жігіт те өз ниетінің теріске шыққанын іштей сезсе де иесіне білдірмей:
-Тентек өзі- деп еркелетіп, арқасынан қаситын. Иесі асүйге кіріп кеткен бойда, келбетті жігіт екі көзін ажырайтып (бұндай сүйкімсіз болар ма еді):
-Брись!
Жігіттің лезде сүйкімсіз құбыжыққа айналатын, адамдар «екіжүзді» деп атайтын сортқа жататынын іштей болжап та қойған еді. Иесі мен жігіт ұзақ сөйлесетін, не айтса да иесі жымиып, күле береді. Жігіттің иесін құшақтағаны, еркелете сүйгені, шыр айналдырып көтеріп алып билейтіні бәрі көз алдында. Иесінің халатсыз қалып, әлгі жігіттің бұлшық еттері бұлаудай ойнап, жан алысып, жан берісіп, ыңырана жасайтын тірліктері де бұның көз алдында. Ентігін баса алмай, кеудесі дір-дір етіп демалып жатырған иесінің қандай рахат күйде екенін өзінің сүтке әбден тойып, күннің шуағында, маужырап жататын күйімен салыстыратын. Бірақ, иесінің бақытты күйі бұның сүтке тойған күйінен әлдеқайда артық екені көрініп тұратын.
Бақытты күндерді мазасыз күндер алмастыра бастады. Үйге жұмыстан ұнжырғасы түсіп келетін иесінің түрі аянышты еді. Келеді де телефонды қолына алады, құлағына ұзақ тосып тұрады, ар жағынан жауап болмаған соң, терең күрсініп отыра береді. Әрі-беріден соң күлімдеп тұратын мөп-мөлдір көздерінің жиегінен гауһар тамшылар құлай бастайды. Бұл жұбатқысы келіп, денесін бүрістіріп, құйрығын теріс қарап тұрған екілікке ұқсатып, жанына барып сүйкенеді. Бар жасай алатыны осы болса қайтсін енді? Иесі бұны құшақтап, кеудесіне басады да, тағы жылайды:
-Қайдасың? «Қасыңдамын ғой» дегісі келеді де, өзіне айтылмағанын ұға қояды, келбетті жігітті іздеп отыр. Мультфильмдегі етік киген мысық болса ғой, етігін киіп, қолына қылышын, басына қалпағын киіп алып, сапарға шығар еді. Келбетті жігітті ұстап әкеліп, басын игізіп кешірім сұратар еді иесінің алдында. Өмір ғой, ал өмірде ондай таңғажайып болмасы белгілі, қолдан келер қайран жоқ. Иесінің дәл қазіргі жынды адамша күбірлеп, біресе жылап, біресе талықсыған адамдай көзін жұмып ұзақ отыратын түсініксіз түрін көргісі келмей, жылу батареясының үстінен төрт тағандай секіріп түсті де, дыбысы білінбес жүрісіне басып, асүйге өтіп кетті.
Өмірін нұрға, құшағын гүлге толтырған Саянмен кездесу кездейсоқ басталған. Қырықтан аса бастаған бұның жүрегіне отызға тола қоймаған жас жігіт өмір сыйлайды ойлай қоймаған. Кеудесінен жүрек емес, әлдеқашан қан айналымын ретке келтірер бір уыс етке ғана айналған тастай қатқан кесекті ғана сезетін. Көктемі 20 жасында өтіп кеткен, содан оралмады, күз, күз артынан қыс, қайтадан күз… Өмірі осылай өтіп кете берер ме еді Саян кездеспегенде? Тар көшеден өте бере зулап келе жатқан көлік бұның көлігін оңдырмай соғып, аударып тастады. Дүние шыр айналып жүре берді. Не болғанын түсініп үлгерген жоқ, көз алдын түнек басты. Есін ауруханада жиды. Соқтығысқан көлік апатынан басынан жарақат алып, ауруханада жатыр екен. Дәрігер келіп қорқатын ешнәрсе жоқ екенін айтып кеткеннен кейін, жанына ұзын бойлы, көзінде жарқыраған оттан гөрі ұяңдық басым, жымиғанда екі бетінің ұшында ойық пайда болатын, сүйкімділігі ер адамға артықтау берілген келбетті жігіт келді:
-Қалайсыз? Бізді қорқыттыңыз ғой. Оянғаныңызға қуаныштымын.
Еңкейіп бетінен сүйді. Еріні жұп-жұмсақ, бетіне ыстық із қалдырып кетті.
-Кінәлімін, кешіріңіз! Сіз әбден жазылып кеткенше жаныңызда боламын.
Сөзінде тұрды. Күн құрғатпай келіп, жағдайын біліп жүрді, келген сайын әдемі гүл мен қызықты кітап алып келіп, оқып беріп отыратын. Кетерде маңдайынан сүйіп қоштасатын. Өмірі көрмеген, танымайтын бір жігіттің өміріндегі ең қамқор адамына айналғаны таңғалдырарлық жай еді. Мүмкін бұрын бұндай қамқорлық көрмеген суық көңіл жылт еткеннен жылу іздеді ме екен?
Тәуір болып үйіне шыққаннан кейін де Саян қонаққа келді. Хал сұрасудан басталған қамқорлық тереңдей бере сезім атты «қораға» тірелді. Енді шегіну мүмкін емес еді. Кеш болса елеңдеп, Саянды іздейді, күндіз жұмысында қолы қалт етсе Саянның сөздерін есіне түсіреді. Қоштасардағы бетінен сүйгенін есіне түсірсе кеудесі шымыр ете түседі, бұрын соңды болмаған іңкәрлік пайда болды. Айналасындағылардың бәрін жақсы көретіндей, бәрімен күлімдей сөйлесе бастады. Үнемі қатулы қабағынан ығысатын жұмыстастары оның өмірінде өзгеріс болып жатқанын сезе бастады. Жұмыстан кейін күтіп тұрған жас жігітті көрген кейбір жел сөзге жақындау әйелдер қауымы әлдеқашан түйін жасап үлгерді. Гулеген жел сөз өзінің құлағына да тиді, ешбірін елеген жоқ. Бәрі бақытын қызғанғандай көрді. Саянның жас қыздармен де жүрісі көп екен, қырыққа келген әйелдің басын айналдырып, пайда көргісі келеді екен-мыс. Бұл өсектердің күніне түрін естісе де елемеді. Саян-аппақ, ниеті тап-таза. Жай ғана жымиғанына қарап бағасын беретін айналасындағылар кім еді сонша? Әйтпесе Саянның бұны қалай еркелетінін, тіпті сәбидей әлпештеп көтеріп алып билейтінін, таңды ұзақ сырласумен атыратынын, оның алып армандары жайлы қанатты тәтті қиялдарының барын кім біліпті, өзінен басқа? Құшағы- нағыз рахаттың ордасы, бақыттың бесігі. Құшырлана сүйгені қандай? Миына сүйісу туралы сигнал барғаннан бастап, жүрек бүлк етіп, бар тамырларына ып-ыстық қан ойнатып, саусақтарының ұшына дейін ләззаттың хабары баратын. Иә, бұндай бақытты сезіп көрмеген қызғаншық, сезімсіз, сұп-сұр әйелдер қайдан білсін? Себебі әйел көп, ал Саян жалғыз! Өсекте де, ұятты да ысырып тастады. Ғұмырының жартысын ел сөзінен ығысып, одан қала бере жалғыз ұлының көңіліне қарап өз-өзін құлыптап ұстады. Жанына не керек екенін білсе де, іздемеді, табылғанын елемеді. Ұлыбританияда оқитын ұлы ағылшын қызына үйленіп, сол жақты мекендеп қалатынын жеткізгенде, өзінің жалғыздығын сезді. Ғұмырында есте қалардай тәтті күй кешпегеніне ызаланған, өкінген. Жан-жағына елеңдеп шуақ іздей бастаған. Құлпырған қызғалдақтар тұрғанда, тамыры қатайып қалған қарағайдай ағашқа кім назар аудара қойсын? Бір іңкәрлікке шөлдеген, ғажайыпты күткен… Саян кезіккенде іздегенінің, аңсағанынын барлығын содан тапқысы келген, тапты да…
Саян арманшыл еді, өз кәсібін ашқысы келетін, үлкен жоспарларымен бөлісетін:
-Қолдау жетіспейді,-деп мұңайған сәттерінде ойланбастан, көмекке ұмтылатын. Өмір бойы тынымсыз еңбегінің жемісін жалғыз өзі қайтпек, одан да жаны қалайтын адамының бақытына, қуанышына себеп болсын. Қомақты қаржыны Саянның шотына аударған. Сол күні Саянның үнемі ұяң күлімдейтін көзіндегі жайнаған отты көрсең! Ооо, жолындағының бәрін өртеп жіберуге де жететін еді от! Саянының жүзіндегі қуаныш отын көріп, бұл да есі шыға қуанған. Өмірінде айтуға тұрарлықтай бір қадам жасағанына сенімді еді.
Саян жоғалды. Телефонына жауап бермеді. Мүмкін жұмысқа кірісіп кетіп босамай жатқан шығар деді басында, содан соң алаңдай бастады. Мүмкін бір бәлеге тап болды ма, ауырып қалды ма, әлде… Мазасыз сұрақтар миын жеп, мең-зең күйге түсті. Көктемінің соңын жаз емес, бірден күз жалғай бастайды. Жапырақтарын ызғырық шалып, үсе бастады. Аспанда қалықтаған қарылғаштары, күзден қайыр жоқ екені біліп, жылы жаққа ұшып кетті. Сылдырап, сыңғырлайтын өзен бетіне мұз қата бастады. Суыққа қайта бой үйрете бастады. Көктем келіп қала ма деп көкжиекке елеңдей берді…
Саянын көрді бір күні, су жаңа машина тізгіндеп алыпты. Бағдаршамнан түйісіп қалды. Жүрегін қуаныш, лезде өкініш, үміт, тағы да күйініш оты орап, мың күйге түсті. Жанындағы еліктей лағындай, қарақат көзі мөлдіреген қызды көріп, жүрегін ып-ыстық күйінде суырып алып, мұзға лақтырғандай күй кешті. 20 жасында жап-жас күйінде жолдасынан айырылғанда дәл мынадай қайғырмаған шығар мүмкін. Мүмкін, жастықпен қымбатынан айырылғанын дұрыс сезбеді де. Аспанда қалықтап жүрген ең аяулы арманы быт-шыт болып сынып, қоқысқа лақтырылғандай күй кешті.
Үйге кіре бере егілді, жылады. Тағдырына ызаланды, өтіп кеткен көктеміне өкпеледі. Алдамшы бақытты өлердей жек көрді. Арман атаулымен өштесіп алды. Кырықтың қырқасына шығып, кемелденер шағында бойжеткеннің от күйін кешкен өзін топас санады. Арызын кімге айтарын, кімге жұбанарын білмеді. Пырылдап рахат күй кешкен мысық екеш мысықтың тыныштығын қызғанды. Оны іштей бір сыбап алды. Ең аяулы арманының айдан құлаған күні дүниенің мамыражай тыныштық кешіп жатқанына таңғалды.
Жылап іспектей болған бетін жуып болып айнаға қарады, бетін әжім торлапты, самайына шыққан бір тал ақ шашын ешкім көріп қоймады ма деген күдікпен, жан-жағына ұрлана қарады да, білдіртпей жұлып алды.

Жылдағы дәстүр бойынша 5-ші Блогқұрылтай 21-23 наурыз аралығында Талдықорған қаласында өткен болатын. Жалпы 3 күнге созылған Құрылтайдың мақсаты: Журналистер мен блогшылардың, медиа мамандардың пікір алмасып, тәжірбие бөлісуі. Бұл шараға жан-жақтан 70 ке жуық адам келіп қатысты. Құрылтайдан әсіресе, жастардың түйгені көп болды деп ойлаймын. Сонымен қандай қызықты сәттердің куәсі болдық, берері не болды, әсері қандай? Осы сұрақтарға жауап ретінде өз ойым бойынша бөлісе кетсем:
(Білем, ақсақ қой түстен кейін маңырайды деп уақытты өткізіп алған соң жазып отырмын. Реті бүгін келді, алған әсерді 1-2 жыл өткен соң бөліссе де ештеңе етпейді деген ойдамын… Бастысы, оның ойыңда, бойыңда ұзақ сақталуы.)


Сонымен, бірінші күн:

Сарыөзектегі Шоқан Уәлиханов атындағы музейді тамашаладық. Ауыл әкімдігі арнайы қарсы алды. Дәстүр бойынша апаларымыз қонақтарды шашу шашып, жеті шелпекпен күтіп алды! Арнай оркестр ойнап тұрды. Алдымен Музей алдындағы Шоқан.У ескерткішіне гүл шоқтарын қойып, тағзым еттік, содан соң музей ішін тамашалауға көштік.
Мағлұматтарды көрсетіп, аралатқан Музей қызметкері: Абишева Сәуле Нұртасқызы болды. Не көрдік, не естідік?

* Шоқанның өмірі, туғандары, достары жайлы мәлімет.
* Оның пайдаланған заттары, суреттері.
— Шоқан 1835 жылы Қостанай облысы, Құсмұрын бекінісінде дүниеге келген. Негізі есімі — Қанапия. Шешесі, оны бала күнінде жотада үнемі шоқиып отырғандығынан «Шоқиған Шоқаным» деп атап кеткен екен. Оның 1858 жылы Қашқарияға барғанда таққан белдігі, пайдаланған тостағаны және күміс қасығы осы күнге дейін сол жерде сақтаулы тұр. Және Шоқанның сызған карталары сақталған.
Шоқан және Достоевский өте жақын достар болған. Достоевский оған: «Мен сізді жақсы көретінім соншалық туған бауырымнан да артық жақсы көремін» деп хат жазған. Басына тас орнатқан да осы Орыс достары болады. Оны бір адам қолдиірменін жасауға кескелі жатқанда, көзіне тас ұшып қайтыс болады екен. Кейін ол тас мұражайға әкеліп қойылады.
Өзімен қоса інісі Жақып та керемет суретші болған. Шоқан қайтыс болған соң әйелі Айсараны дәстүр бойынша Жақыпқа үйлендіреді. Одан 1 ұл, 2 қыз қалады.
Суретте Шоқанның 1856 жылы Қырғыз еліне барып, сұхбаттасып отырған сәті бейнеленген.Қолынан қаламы мен қағазы түспеген Шоқан олардың «Манас» поэмасын зерттеген.
Шығыстанушы, тарихшы, этнограф, географ, ағартушы, фольклоршы Шоқанның Қазақ еліне, ғаламға сіңірген еңбегі зор! Небәрі 29 жасында дүниеден өтеді. Оған дейін артына өшпес мұра қалдырды…
Маған әсер еткен әңгіме Шоқанның қайтыс болғанын әкесіне естіртуі болды. Жылап жібере жаздадым… Шоқанды өлді деуге ешкімнің ауызы бармай бірнеше үлкендер жиналып әкесіне зарлы күй тартуы арқылы білдіреді. Бірнеше күйден кейін ғана түсінген әкесі «аһ» ұрып қайғырып жатып қалады…
Екінші күн:
— Жұрт қатарлы Наурыз тойын тойлап, тамашаладық. Ән айтылып, би биленді, кигіз үйлерде арнайы дастархан жайылып дәм ауыстелді. Алтыбақан құрылып, балуан күрестірді. Бұрыңғы кітаптарды көп оқығандықтан, қыздар мен жігіттердің әнмен бір-бірін сынап жарысуы, бимен жарысуы оқығандарымды елестетуге жақсы әсерін береді. Сондықтан, ондай көріністерді тамашалау өзіме ұнады! Бір сөзбен айтқанда барлығының көңіл-күйі тамаша, жақсы тойланды.
— Талдықорғанның біраз жерін араладық. Бәрін айтып шықсам мыжып кетем қазір. Ерекше ұнағандары:
Аңсаған Мұстафаның сурет көрмесін тамашалау. Арманым ақыры орындалды! Мағыналы, терең ойлы суреттер…

.
Тынышбаев атындағы музейді араладық. Жетісудың табиғатымен таныстық. Көргендеріміз:
* Өлкетану бөлімінде: Жер асты қазба байлықтары; Іле тауында мекен еткен жануарлар мүсіні, Алтын адам, қорықтар мен көлдердің суреттері т.с.с
* Тарих бөлімі: Жібек жолындағы Рабат ауылының көрінісі; хан сайлау рәсімі; батырлардың дуылға, сауыттары, оның ішінде Балпық бидің дуылғасы; 1906 жылы табылған "Құран" кітабы, зеңбіректер, соғыс құрал-жабдықтары, Мұқан Төлебаевтың күй сандығы т.б. Сонымен қоса көркем өнер галлериясын тамашаладық. Мә, суреттер күшті енді. Небәрі 3-4 курс студенттері салған екен. Тамсанып қайттық.


Бейсен Құранбек Жетісудағы жаңа медиамен таныстырды. Сонымен қоса Жетісудағы Жетікереметті айтып өтті:
1. Таза ауа;
2. Айнала егіс алқаптарына толы. (қызанақ, қияр, картоп, алма) Натуралды тамақтарды пайдаланады;
3. Қысы жайлы. Шубасыз жүрсең болады;
4. Баспана мәселесі;
5. Қалада пробка жоқ;
6. Бала тәрбиелеуге ыңғайлы. Барлық үйірмелер қарастырылған. Мықты мектептер бар;
7. Табиғаты. Ойланбай Қаратал өзенінен балық аулайсын, талды жерге серуенге шығасын.
Бейсен Құранбектің ұстанымдары, Жапондардың 6S қағидалары бойынша:
1. Жұмысына керек нәрсенің бәрін ұйымдастыр;
2. Заттарыңды ұқыпты ұста;
3. Сынып қалды ма. бірден қалпына келтір;
4. Тәртіпке айналдыр.
Креслоға отырмау екі себебі:
1. Журналист екеніңді ұмытып кетесің;
2. Жалқаулық басады.
Домалақ үстелінің құпиясы, «Кірпікшешен принціпі:»
1."?" белгісі: мені не қызықтырады деген сұрақ әркімде болу керек
2. «1» саны: сол нәрсемен 1 ші орында бола аламын ба?
3. "$" ақша: Осы арқылы «Ақшаны қалай табамын? Ақша таба аламын ба?» — деген сұрақтар жеке компанияларда да және әрбір жеке адамда да болу керек, — деді.


Кешке спорт кешенінде Волейбол, Футбол ойындарын ойнап бір серпіліп қалдық. Мен үшін ерекше сәті болды. Жеңімпаздар арнайы дипломмен марапатталды. Және қатысушылардың барлығы кішігірім сыйлықтарға ие болды: спорт киімдері, қалам, кружка…

3 ші күн: «Дәстүрлі БАҚ және Жаңа медиа» тақырыбында журналистер, блогшылыр пікір алмасты. Серікқазы Кәкілбаланов мына мәселелерді атап кетті:
— Интернет сапасына көңілі толмайды;
— Журналистер блогерлерді, блогерлер журналистерді менсінбит, бұл дұрыс емес;
— Интернетте жүргендер еркін жазады, журналистерде шектеу көп;
— блогердердің кемшілігі — сауатсыздық;
Осы жәйттәр төңірегінде үлкен әңгіме болды. Осыдан ақ біраз мәліметтерге қарық болдық. Бейсен Құранбек те өз ойымен бөлісіп отырды. Назгүл Қожабекова «Жаңа медиа проблемаларына» тоқталды.
Блогерлердің сабағы өтті. Әркім өз қалаған тақырыбына бөлініп, сабақ алды, сұрақтарына жауап алды. Өз басым Жалғас Ертайдың, Ернар Бекеннің, Асқар Базарбаевтың, Абылайдың сабақтарына қатыстым. Үйренгенім:
— Сайттарға мақаланы қалай салады?
— Интернет деген не?
— Журналис пен интернеттің қарым — қатынасы;
— Интернетті құрал ретінде пайдалану;
— Мақала тақырыбының өзектілігі;
— Видео, аудио, суретпен қамту;
— Ілмек сөздерді қолдану;
— Сурет салу, видео салу әдістері, суретті өңдеу;
— Жас блогерлер жібермеуі тиіс кемшіліктер;
— Соңғы, бастапқы сөйлемге мән беру:

Сонымен қорытынды ретінде жабылу рәсімі болды, Наурыз Доданың жеңімпаздары марапатталды.

Енді,қонақ үйге орналастырылуы, тамағы, ұйымдастырылуы барлығы керемет болды. Ұйымдастырушы блогшылар мен облыс әкімдігіне, жастар саясатына барлығына ризамыз! Біз интернет, блогерліктен басқа рухани құндылықтарды да көріп қайттық. Жан-жақтың музейін аралау жоспарымда болған, аяқ асты орындалып кетті, Аңса Мұстафаның суреттерін тамашалауда жоспарда болғантын, Бейсен ағаймен жолығу да) Ойларым тура-тура келе қалды.) Мен психологияға сенемін!) Өз басым ерекше әсермен қайттым. Лә-лә, трәлә-трәләлә үшін емес, өзіме кішкене болсын сабақ болғанына.«Адам саяхаттан өзгермесе, демек саяхат қызықсыз болғаны» деген сөз бар. Бұл саяхат менің алға қойған мақсаттарымның дамуына үлес қосты, менің пікірім өзгерді. Барлық нәрсе өз қолымда екенін түсіндім. Білетінім 09 білмейтінім 9 999 екенін түсіндім. Бұл түсіну мені әрқарай ізденуге, қарайып қалмауға ұмтылысқа жетелейді. Бәрінен бұрын өзімді қалыптастыруға, өзіме есеп беруге тырыстым… Тіпті, "өмірде осындай адам бар екен ғой" — деп ойлап көрмеген адамдарды кезіктірдім. Адамдардың түр-түрі болады екен ғой) Жан-жақтағы жастармен пікір бөлісіп, достасып, әңгімелескеннің өзі көп нәрсеге үйретті. Мысалға: отыра берсең түк шықпайтындығына) Көрдім, білдім, ұқтым, сездім… Бұлардың өзі рухани байлыққа көмегі зор деп ойлаймын… Барлығы тамаша өтті. Көрген-білгендерімді жан-жақты дамытуға, білмейтін нәрселерімді білуге тырысамын!

P.S Кебір суреттер Архун Архунс, Асқар деген азаматтардікі.

Осыдан жиырма жыл бұрын адамдар «Желі ұстамай тұр», «Менің телефоныма ақша салшы», «Саған жаңа ғана телефонмен хат жібердім, алдың ба?» немесе «Телефонымды үйге қалдырып кетіппін, хабарласа алмадым» дегенді естісе, ақыл-есі ауысқан деп ойлауы мүмкін еді. Қазір ұялы телефонсыз өзімізді жалаңаш қалғандай сезінеміз. Почтаны тексеріп, чатқа шығып, баратын мекен-жайымыз туралы білуді смартфонсыз елестете алмаймыз.

Алайда, мұндай «ғажайып құрылғы»қазір арзан болғанымен, біз ұялы байланыс пен қосымша қызметтер мен қосымшаларына өзіміз байқамастан әжептәуір қаражат жұмсаймыз. Өзіміз бен айналамыздағы адамдардың ұялы байланыс шығынын есептеп көргенде смартфонды орта деңгейде белсенді қолданушы айына 5 000 теңгені сөйлесу мен интернетке жұмсайтынын байқадық. Бір отбасында бірнеше адам белсенді пайдаланушы болса, отбасылық бюджетке кәдімгідей шығын болары анық. Мысалы: үйдегі 4 адамның екеуі айына 5000, екеуі 3000 жұмсаса, отбасылық бюджет 16 000 теңгеге азайып отырады. Бұлай болмауы үшін не істеу керек? Үнемдеу жолдарын қарастырып көрейік.

Бірінші – тарифті дұрыс таңдау
Менің таныстарымның жартысынан астамы тарифке мән бермейді екен. Өйткені тариф таңдау қарапайым нәрсе емес. Жалпы білетіндер «жақсы» немесе «жаман» тарифтердің болмайтынын айтады. Өйткені ұялы байланыс операторлары адамдардың түрлі санаттарына арнап, тарифтерді жоспарлайды. Тек өзіңіздің қажеттілік деңгейіңізді анықтап, тарифті таңдауға тырысыңыз. Тарифті таңдау үшін өзіңіз жиі жүргізетін негізгі операцияларды анықтап алыңыз. Бұл үшін тарифтік навигаторды қолдансаңыз болады. Оған сіз қажетті параметрлерді енгізесіз. Ол сізге қолайлы тарифті анықтап береді. Тарифтік онлайн-навигатор қызметін шетелдік, қазақстандық көптеген ұялы байланыс операторларының көпшілігі ұсынады. Егер сіздің операторыңыз мұны қарастырмаса, «қолмен» түзетуге тура келеді. Тариф таңдау үшін анықтап алатын параметрлер:

• Қандай нөмірлерге жиі хабарласасыз (өзіңіздің операторыңыз, басқа операторлар, қалалық нөмірлерге)
• Бір қоңырауға орташа алғанда қанша уақыт жұмсайсыз?
• Бір күнде шамамен қанша рет қоңырау шаласыз?
• Қалааралық және халықаралық қоңырауларға қаншалықты жиі қоңырау шаласыз?
• Сізге роуминг қажет бола ма?
• Ұялы интернетті қолданасыз ба және шамамен қолданатын трафик мөлшері қандай?
Өзіңізге қажетті жауап алған соң барлық ұялы байланыс операторларына мониторинг жасап, өзіңізге ыңғайлы тарифті таңдаңыз.

Менде 3 байланыс операторының нөмірі бар. Жақында бірін ғана қалдырғым келіп, тарифтік навигатордың көмегіне жүгіндім. Таңдау Tele2-нің Супер+ тарифіне түсті. Өйткені 702-ден басталатын нөміріме бірлік шақ келмейді. Салғаныңды жұтып алып қарап отырады. Үшінші нөмір басында жеке оператор ретінде шыққан еді, кейін басқа оператормен қосылып, тарифтері қымбаттап кетті. Маған қолайсыз. Tele2-нің Супер+ тарифін біраз қоладнғаннан кейін шынымен қолайлы екендігін байқап, отбасымызбен таңдадық. Тегін нәрселер көп екен: Желі ішінде қоңырау шалу, 9000 смс, басқа операторларға 90 минут, 5Гб интернет, тегін. Интернетінің жылдамдығы да көңілден шықты.

Тариф туралы толығырақ оқимын десеңіз.

Тағы бір маңызды нәрсе – өзіңіз таңдаған оператор ұсынатын акциялардың соңынан жүгіре бермеңіз. Мұндай акциялар (мысалы: сүйікті нөмір, бірліктерді екі еселеу т.б) сіздің шығындарыңызды азайтуы мүмкін. Бірақ, өмір бір орнында тұрмайды. Өзіңіздің ішкі немесе айналаңыздағы қажеттіліктер өзгереді. Сіз таңдаған тариф бір жылдан кейін маңыздылығын жоғалтып, тиімді ұсыныс болудан қалуы мүмкін. Ұялы байланыс нарығында бәсекелестік жоғары, сондықтан тиімді жаңа тарифтер жиі пайда болады.

Екінші – SMS-ті ұмытыңыз, MMS-ті тіпті ойламаңыз
Қазіргі кезде ұялы байланыс арқылы хабарлама жіберу арзан тұрады. Тіпті кейде кейбір пакеттермен бірге тегін болады. Бірақ, тегін мессенджерлер бар кезде, ол үшін төлем жасаудың қажеті не? Ұялы телефоныңызға Viber, WhatsApp, Telegram-ды орнатып, достарыңызға тегін хат қана емес, фото, видео мәліметтерді жібере аласыз. Бұл қосымшалар өте қарапайым жұмыс істейді. Ұялы телефоныңызға орнатасыз. Қосымша автоматты түрде кітапшаңыздағы нөмірлерді табады, әрі қарай бұл бағдарламаны орнатқан достарыңызбен сөйлесе берсеңіз болады. Viber-де тегін қоңырау шалсаңыз болады. Мұнда тек трафик үшін төлеу керек. Бірақ, бұл бәрібір арзан. Әрі қазір көп жерлерде Wi-Fi деген «ғажайыптың» барлығын ұмытпаңыз.

Үшінші кеңес – интернетте үнемдеңіз
Қарапайым бірінші кеңес: Wi-Fi-ды жиірек қолдануға тырысыңыз. Қазіргі кезде ол көптеген жерлерде тегін. Жаңартулар мен қосымшаларды жүктеуді тек Wi-Fi бар жерде жасауға тырысыңыз.
Екінші, егер мұндай мүмкіндік болмаса, жоғарыда айтылғандай өз қажеттілігіңіздің «мөлшерін» анықтай отырып, тиімді тарифті таңдаңыз. Егер интернетке кірмейтін болсаңыз, лимитсіздік үшін төлеудің қажеті жоқ.

Үшінші, ұялы телефоныңызға ұялы интернет үшін арнайы бағдарламалық шешімдерді орнатыңыз: мысалы, web-парақшаларды сығымдап, 3G-интернетті үнемді жасайтын браузерді немесе электронды поштаңызды сығымдалған нұсқада көруге мүмкіндік беретін арнайы бағдарламаны.
Ең соңғысы, егер лимитсіз интернетті қолданып, тұрақты Wi-Fi қолдансаңыз – қажет емес ұялы қызметтерді өшіріп тастаңыз. Мысалы: ауа-райы, анекдоттар үшін текке ақша төлеудің қажеті не? Бұлардың барлығын интернеттен тегін-ақ көре аласыз.

Төртінші кеңес- роумингті бақылаңыз
Шетелден оралған соң көптеген абоненттер байланыс үшін қарыз болып қалғанына шағымданады. Кейін туыстары шалған жиі қоңыраудан немесе интернетті жиі қолданғаннан байқаусызда минусқа кетіп қалғаны анықталады. Бұл көптеген адамдардың тарифтерін немесе роумингтегі «әрекетін» бақыламағаннан немесе өз смартфонының жұмыс принцптерін түсінбегеннен болады. Смартфондардың көпшілігі дұрыс жұмыс істеуі үшін өздігінен интернетке қосылып, бағдарламаларды жаңартып, жүктейді. Мұндай «еркіндікті» шектеу үшін 3G өшіру жеткіліксіз, желіге GPRS және EDGE арқылы кіруге де шектеу қою керек.

Шетелде жүрсеңіз, мүмкіндігінше әуежай, қонақ үй, кафелерде болатын Wi-Fi-ды қолдануды ұмытпаңыз. Егер интернетті мүлдем қолданбайтын болсаңыз, оффлайнды жұмыс істейтіндерден бөлек барлық қосымшаларды өшіріңіз.
Егер саяхатыңыз ұзаққа созылатын болса – жергілікті оператордың сим картасын алыңыз, бұл сізге арзандау болады. Бірақ, хат жазу, фото, видео жіберу барысында мессенджерлерді қолдануды ұмытпаңыз.

Ең соңғы және сәл мағынасыздау кеңес: өзіңізге қажет кезде ғана қоңырау шалыңыз! Ұялы телефон ұзақ сөйлесуге арналған құрал деген ереже жоқтығын да ұмытпаңыз)

Менде дәл қазір үй, көлік, дүние-мүлік, киім-кешек алуға ақша пайда бола қалса… және дәл сондай сома артылып қалатын болса… Артық ақшамды қайда жұмсар едім? Бизнеске! Жеке кәсіпке! Ақша құрдан-құр жатпау керек, ол айналымда болып, маған пайда әкелу керек.
Бес-он сомым артыла қалса, бизнеске жүгірерім сөзсіз. Алайда, қай түріне? Осы уақытқа дейін караоке, кофейня ашуды да армандадым, қолөнер бұйымдарымды ұлттық брендке айналдыруды да қиялдадым. О-о-ой, мен жасағым келмеген бизнес қалды ма өзі?)))) Жеке кәсіпке сүңгіп кету үшін алдымен тәуекел керек, одан кейін шыдам, еңбек, төзім, тағысын тағы жалғасып кете береді.
Басымды қатырмай-ақ, бірнеше пәтер алып, оны жалға беріп қоямын деп шешіп отырмын. Иә-иә, тиімдісі осы, түбі іске асырамын.
Рахат емес пе, 2-3 пәтерді 150-200 мың теңгеден тапсырып қоясың да, өзің үйде «потологқа түкіріп жатасың»))). Жүйкең де орнында, артық жүгіріс те жоқ.
Үйге инвестиция салмастан бұрын оның қандай артықшылықтары мен кемшіліктері барын біліп алғаным дұрыс болар деп шештім.

Артықшылықтары

Тұрақты табыс көзі
100 мың АҚШ долларына сатып алған үйіңізді айына 150 мың теңгеге жалға беріп қойсаңыз, сабылып жұмыс істеп те қажеті жоқ. «Жұмысымнан айрылып қалмас па екенмін» деген қорқыныш та мазаламайды. Ай сайын жайдан-жай түсіп тұрған ақшаны тиіспестен жинасаңыз, тағы бір жылжымайтын мүлікті болуға мүмкіндік бар. Қысқасы, жылжымайтын мүлікке инвестиция салу — айсайынғы кірістің сенімді әрі тұрақты көзі.

Баспана құнын жоймайды
Қазақстанда соңғы он жылдықта баспана қымбаттамаса, арзандаған емес. Құны мен өзектілігі артып жатыр, артып жатыр. Қазір үйі бар адам ауқатты жандардың қатарына ене бастаған секілді, меніңше. Әсіресе, Алматы мен Астанада.
Артық үйіңіз болса, киім секілді «мезгілі өтіп кетеді-ау, сәннен қалып кетеді-ау», тағам секілді «сақтау мерзімі өтіп кетеді-ау, жарамсыз боп қалады-ау» деп еш қорықпайсыз.

Алып-сату арқылы табысты ұлғайту
Ертерек арзанға алынған үйді өз бағасынан қымбатқа сатуға да болады. Өйткені, баспана бағасы күннен-күнге артуда. Тіпті бір үйді алып, сәл-пәл жөндеуден өткізіп, бағасын өсіріп өткізуге де мүмкіндік бар. Көзін тапса, бұл процесс те жемісті.

Балаға мұра
Көзді ашып-жұмғанша балаңыз ержетіп, қызыңыз бойжетіп қалады. Бірнеше жыл бойы жалға беріп, әбден нанын жеп аласыз да, соңында пәтерді өз алдына отау құрған ұл-қызыңызға сыйлап жібересіз. Керемет емес пе, сіз де мәз, балаңыз да мәз.

Кемшіліктері

Бастапқы шығындар
Жылжымайтын мүліктен түсер пайдаға күмп етпестен бұрын қомақты қаржыны шығару керексіз. Дайын үйді Астанадан өлдім дегенде 50-60 мың АҚШ долларына аласыз. Онда да жағдайы мәз емесін, шаршы метрі азын.
Ал, қымбат үйді қымбатқа жалға беретініңіз әу бастан-ақ белгілі. Ол үйді алған күннің өзінде ішін жиһазға толтырып, жөндеу жұмыстарын жүргізу керексіз. Ай сайынғы коммуналды төлем ақысы бар. Жалға беріп отырған объектіңіз үшін төлейтін арнайы салықты ұмытпаңыз, табыс салығын да еске салайын. Ой, тізе берсе, шығын деген шаш етектен.

Жалға алушыны іздеу
Қазір пәтерді жалға алушы да көп, беруші де көп. Оған қоса, риэлтор да көп. «Күріштің арқасында кұрмек су іштінің» кері келіп, ортадағы алып-сатарлардың дәурені жүріп тұр. Қызметіне сұрар құны да аз емес, жалға берілетін пәтер құнының 10-20 пайызы. Пәтеріңізді жалға алушылар жылдап тұрса жақсы, ай сайын бірі кетіп, бірі келіп жатса, риэлторларға «жем боласыз». Үйіңізге тұрғын іздеу де оңай жұмыс емес, қанша уақыт пен жүйкені қажет етеді. Енді… күніне соғылған пәленбай қоңырауға жауап беріп отыру керек қой. Таңдау өзіңізде: алып-сатардың ақысы не өз энергияңыз, уақытыңыз, жүйкеңіз.

Шұғыл түрде қаржы алу мүмкін емес
Салым объектіңізден шұғыл қажет болған қаржыны суырып алу мүмкін емес. Төтеннен ақша қажет бола қалса, пәтеріңізге сенім арта алмайсыз. Өйткені, сіз қойған бағаға келісетін сатып алушыны сарыла күту керексіз. Ол бірнеше айға, тіпті жылға созылуы мүмкін. Жылжымайтын мүлікті жедел сату үшін құнының нарықтағы бағадан бірнеше пайызға төмендейтініне келісуге тура келеді.

Комиссиялық төлемдер
Жылжымайтын мүлікті сату/сатып алу барысында кездесетін ең атаулы мәселе. Үйді сатсаңыз да, сатып алсаңыз да кәсіби бағалаушылардың, заңгерлердің, риэлторлардың комиссиялық төлем ақысынан қашып құтыла алмайсыз. Оларға беретін қаржыңыздың орны үйірейіп қалуы да мүмкін. Риэлторлар 1 пайыздан кем ақша алмайды.

---

Мен бәрібір ойымды өзгертпеймін: ақшамды жылжымайтын мүлікке салам :)

Бізде тұрақты әңгіме жазып жүрген адам өзін біраздан соң априори «таланттымын» деп есептей бастайтын сияқты. Жалпы, ақын, жазушы біткен бірден өзін құдайдан ерек туған уникум деңгейінде қабылданатынына көзім үйреніп кетті. Ал батыста, қалам тербеушілерге кәдімгі даяшы немесе шаштаразға қарағандай қарайды екен. Бәлкім, бұл да стереотип шығар. Бірақ, қиялды түртпектейтін жаттығулардың, тіпті арнайы жазушылық қабілет дарытатын сабақтардың болуы — соның дәлелі.
Мен өзім адамда қиял өрбіту қасиеті әу бастан жоқ болса, оның кенет талантты болып кетуіне ешқандай курс та, жаттығу да көмектеспейтініне көзім жетті. Дегенмен, титімдей ғана ұшқын болса, оны әр-алуан өмірлік тәжірибе арқылы һәм қатемен жұмыс арқылы біршама тартымды дәрежеге жеткізуге болатынын да көріп жүрмін.

Арнайы "Үздік киномінші" байқауы үшін

"… Бір кино көрсетпей қайтармаймын!
Көрерменге Люмерлерді сағындыртам,
Бла-бла-бла-бла-бла-бла..."…
деген сияқты — пафосқа толы кіріспемен бастағым келген әуелде, херметті хуйреремендер мен охуйрмандар.

Әкемнің туған апайы біртүрлі қызық әйел. Жұрт жын соққан деп шет-қақпайлайтын. Бірақ сөзі, кимі киісі, іс-әрекеті задында жақсы адам болғанынан хабар береді. Қыз кезінде сен тұр, мен атайын дегендей белсенді, жиын-тойдың гүлі болған. Қазір үнемі тұнжыраңқы күйде ой үстіне жүргені. Тек мені көрсе болды, мәре-сәре болып жас балаша шаттанып, жылы-жұмсағын ауызыма төсейтін. Шешіліп әңгіме айтып, екеуіміз тәтті-пәттімен дәмдеп, ұзақ шай ішіп отыратын едік.
Бірде сабақтан босай сала сол апайымның үйіне тартып отырдым. Қаланың шетінде тұрады, жалғыз өзі. Азын-аулақ талы бар, кішкентай жеміс бақшасында арам шөп отап отыр екен. Мені көре сала дереу қолын сүртіп жіберіп, бетімнен сүйгіштеп, қалбалақтап қуанып қалды. Үйге келмеген бір айдың ішіндегі әңгімелерімді шетінен тізіп айтып тауыса алар емеспін.
-Өткенде маған гүл берген бала бар ғой, сол ұнамай қалды.
-Әй, неге, жібі түзу, тәрбиелі сияқты еді ғой?
-Өткенде ол мені түнемелікке пәтеріне шақырды. Содан-ақ ойы белгілі болып қалды-, деймін бұртиып.
-Е, қазіргі еркектерің сол емес пе, нағыз жыртқыш. Мынау менің қарындасым-ау, қыз бала-ау деген ой жоқ. Түгел бетімен кетіп, жыртқыштанып алған. Өтірік өзеурегеніне сенбе. Әлгі жан жарым, құдай бере салған отбасым деп-ақ жүріп, реті келсе қыздарға тиісіп қалудан бас тартпайды ғой, жарықтықтар.Тиыш сабағыңды оқы, жігіт өзі табылады. Солай деші, еее, онда керегі жоқ деш,-деп әлгі жігітің қылығына көңілі түсіп қалды.

Мен апайыммен қандай жігіт қандай тұрыста, қандай қимыл мен қай жерде, не дегенін бүге-шігесіндейін қалдырмай айтып беріп отырамын. Ол балаша аңқылдайды.

Апайымның альбом-альбом болып жиналған фотосуретті көп-ақ. Әр суреттің өз тарихын айтып, әңгімеден әңгіме шыға беретін. Кезек үш қыз, екі ұл болып көңілді тұрыста түскен фотоға келді. Мынау жігітіңіз болған ба еді деп сұраймын әдейі ішіндегі сұғақ бойлысын. Апайым суретті қолына алды да, терең күрсініп үндемей қалды. Ренжітіп алдым ба деп мұндайды күтпеген мен де ыңғайсыз сәттен қалай шығарымды білмей қипыжықтап, көзім жыпылықтап кеткен. Ол маған бұрылды да, «менің ең жақын достарым болатын. Бір қателіктің кесірінен олар қазір бұл өмірде жоқ» деді. Иә, тура солай деді. Сосын диванға оңтайланып жайғасып алып, мына әңгімені айтып берген еді.
***
Ол кезде бала едім ғой, ауылдан келе қалған бетім. Арзан, кішкентай құжыраны жалға алдым. Сондайлық ұнады. Жеке өмірге өздігімнен аяқбасуым, әрі алда мені тек жақсылық пен қуаныш күтеді деп елестетуімнің өзі-ақ тоқшылық сезім сыйлады. Техникумдағы ортам да сондай көңілді еді ғой. Ән мен би десе дес бермедім. Мен дегенде бәрінің ауызының суы құритын. Сонда жүріп осы бесеуіміз дос болдық. Әр түрлі группа да оқысақ та жақсы араласып кеттік. Мынау тұрған екі қыз – Айдана мен Дәрия. Дәрия ұл мінезді, қызу қанды болатын. Басына қисынды, қисынсыз қандай ой келеді, міндетті түрде барып жасайтын қыңыр еді. Айдана болса Дәрияның кері, ұяң, әрі сабақты түгел беспен оқыды. Ал мынау екеуі ағалы-інілі Жүрсін мен Қуандық. Байғұстардың әке-шешесі жоқ, детдомның балалары ғой. Сонда да бір көңілдеріне алмайтын еді өздері.

Осының бәрін бастаған Дәрия болды. Бір күні сабаққа екі өкпесін қолына алып, жүгіріп жетті. Ентігіп тұрып, оның танысы үйіне өлген адамның жанын шақырып, алда болатын оқиғалар туралы сұрап білгенін айтты. Біз күлдік те қойдық, сенген жоқпыз әрине. Бірақ оны бүгін кешке істемесек болмайды деп, ақыры кешке менің жалдамалы пәтерімде жиналатын болып шештік. Алдымен қыздардың ішінде кім бірінші күйеуге кетеді деген сұраққа жауап аламыз деп шуластық.
Кешқарая үйде төрт қара көз түгел жиналдық. Перделерді түсіріп, үстелдің үстіне май шам жағып, дөңгелене отырыса қалдық. Ақ қағазға әріптерді қатарымен тізіп, табақты төңкердік. Стрелканы да мұқияттап қарап бояумен сызуды ұмытпадық. Барлығымыз табақтың жиегіне саусақ ұштарын тигізе отырып, ендігі қалғаны әлгі рухты шақыру. Ойлана келе «қайсысың барсың, сол аруақ келе бер» деп жамырасқан хорымыз бөлме ішін кернеді. Отырғанымызға жиырма минутан асып кетті. Енді шыны керек жалыға бастағандайыз. Мен ұйқысырай есінеп сол жаққа басымды кенет бұрғаным сол еді, бұрышта тұрған буалдыр қара елесті көріп ауызым ашылған күйі қатым. Елес үнсіз, қозғалыссыз бұлдырайды, ер адамның бейнесіне келетін сияқты. Жүрегім ауызыма тығылды дегенді сезініп көрген адам айтады, әсте. Ішімдегі қорқыныш тереңге тастап жібергендей мелшиіп қатып қалғам. Балалар менің мелшиіп қалғанымды көріп, барлығы сол бұрышқа көз тастасты.

Әлі есіміде Айдананың көгерген қалпы, ерінін қалай жымқыра тістегені, шыңғыруға шамасы жетпегендей. Сол сәттегі минуттар ғасырға созылғандай қанша отырғанымыз есімде жоқ. Тыныштықты бұзған сол Дәрия болды:
-Қаңғырған рух! Біздің сұрақтарымызға кәне, жауап бер. Атың кім сенің?
Үнсіз тұрған қап-қара елес қозғала қоймады, ортадағы табағымыз да.
-Әй, жауап бер деймін. Сені не үшін шақырдық мұнда,-деп Дәрия кенет дүрсе қоя берді. Ол маған өзіне ұқсамай кеткендей көрінді. Қуандық ақырын жеңінен тарта сыбырлады:
-Дәрия, жындысың ба? Аруақтармен бұлай қатты сөйлесуге болмайды ғой? Есің дұрыс па, отыр,-деп жатты.
-Ол неге үндемейді енді? Мүсін сияқты қатып тұрғаны несі?!-деп айқайлаған Дәрия орынынан тұра ұмтылды. Ол өзін батыр көрсеткісі келді, әлде өзінің ішкі әлемінде бір құбылыс болды ма маған беймәлім. Елестің қасына жетіп үлгермей, буалдыр бейне жоқ болды да кетті. Мен Дәриядан да қорқып кеттім. Елестің алдындағы Дәрия өзіне ұқсамайтын күмәнді қылықтар көрсетті, әлде шалдуралығы ма екен. Сол түні барлығымыз бірге ұйықтадық. Ұйықтадық деген аты ғана. Ұзақты түн қорқынышы түс көріп, бастығырылып шықтым. Әлгі ер адамның қара түнек бейнесі төсегімнің басында тұғандай, дауысы алыстан еміс-еміс талып жеткендей түнімен елегзіп шықтым. Таңертегісін болған жайды түк болмағандай есімнен шығарғым келді. Бәріміз сөйткіміз келді.

Бұл түннен соң барлығымздан түн баласы тыныштық кетті. Айдана күнде сабаққа шаршаңқы кейіпте, жылап келеді. Буалдыр түнек бейне төсегінің басына отырып алып, түнімен күзетіп шығады дейді. Ал Қуаныдықтың денесі өз-өзінен кесіліп қалып жүрді. Не тіліп кететінінен бейхабар ол, сондай аурудың жаңа түрі ме екен деп ауруханаға қаралмақшы да болды. Сондай бір нашар күндер басталды біздің арамызда. Бір күні түн ортасында бойым тоңазып ояна келсем, терезе ашық қалып, сыртта ұйытқи соққан жел бөлмеге жапырақтарды шашып тастапты. Күздің қара суығы. Айдың сәулесімен барлығы анық көрініп тұр. Орынымнан сүйретіле тұрып, ұйқылы-ояу қалпымда терезені жабуға бара жаттым. Кенет, иә, ол бұрышта үнсіз маған төніп қарап тұрды ғой. Ішімде бір нәрсе төмен қарай зу ете түсіп, қорқыныштан дыбысым шықпай қалды. Ішкі түйсігіммен бұл рухтың қатты ашуына тиіп алғанымызды сезіндім де, жан дүниеммен егіліп кешірім сұрауға көштім. Ебіл-дебіл жылап отырмын. Қанша уақытқа созылғанын білмеймін, есімді жисам рух көз алдымнан ғайып болған екен. Бірақ бұл дауыл алдындағы тыныштық екен. Осы уақиғадан кейін достарымыздың ішінде Қуандық көз алдымызда өзгеріп сала берді. Бұрын қой ауызына шөп алмайтын досымыз енді бізден бөлінетінді шығарды. Ағасы Жүрсіннің айтқанын тыңдамастан, өзіне қарсы шығып, жиі ұрсысатын болды. Жүрсіннің айтуынша ол мүлдем ас ішуді қойған. Ел ұйқыға жатқанда төсектен тұрып алып ерсілі-қарсылы жүреді. Бәлкім өткендегі жайт әсер етті ма екен деген уайыммын айтты.

Тағдыр деші… Бәрінің осылай аяқталатынын білгенімізде ғой, шіркін… Кейін ол екеуі техникумға мүлдем келмей кетті. Хабарсыз қалдық. Артынан естуімізше Қуандық ағасын түнде пышақтап өлтірген де, полицияға барып қылмысын мойындаған екен. Өмірде не болмайды десеңші?! Араласқан ең жақын досы ретінде сотқа бардық. Сондағы аянышты, адам көргісіз түрін көрсең. Сондағы темір тордың арғы жағындағы көзқарасқа көз түйістіру деген мүлдем жан төзгісіз еді. Ол туған ағасын өлтіргеніне сенбейді, қалай жасағаны есінде жоқ. Бірақ факт бар. Амал қанша, «тірі адам тіршілігін істейді» деп қазақ бекер айтқан дейсің бе? Шыққыр көзіміз көрді, құлағымыз естіді. Қуандық түрмеде өкпе ауруынан көз жұмды ақыры. Қыршынынан қиылды деген осы. Өте бір ақкөңіл, елгезек, көңілді балалар еді. Қазір айтсаң түсің сияқты, өзім сенбеймін.
Енді қыздармен үшеуіміз ғана қалдық. Мен қорқыныштың кесірінен өмір сүруге ынтам жоқ жүрдім. Әлгі түсім болса екен, оянып кетсем екен дәрменсіз адамның армандағаны осындай жағдайда болады. Дәрия болса, сол қалпы, оның ойынша бұл жағдайдың барлығы кездейсоқ тағдыр ісі. Мұның өткендегі рух елеске еш қатысы жоқ дейді.

Ақыры мен ауылымыздағы көріпкел апаға бармақшы болып шештім, басқа амал да жоқ еді. Ауылда мал жоғалса да, адам жоғалса да сол апаға баратын. Айтқаны айнымай келеді, иманым кәміл. Үстел үстіндегі ақ жаймасын ашып қойып, сөйлеп кетті. «Қазіргі болып жатқан қайғылы оқиғаларға сенің еш кінәң жоқ. Рухпен бұлай ойнауға, дөрекі сөйлеуге болмайды. Адамдардан тірісінде зәбір көрген бұл рух онсыз да ашулы. Сондықтан тым кекті». Рухтың кім екенін сұрағанымда: «Өй, қазір әне артыңда ғана тұр ғой, жарығым. Тек сен одан қорықпа, тиіспейді саған. Өзің кешірім сұраған екенсің. Әрі сені жебейтін атаңның аруағы мен періштең мықты көрінеді. Тек мына рух сенің ол үйден кеткеніңді қалайды. Тірі кезінде бұл адам сенің үйіңнен он метр жердегі көрші үйде тұрған екен. Бір түнде қастандықпен үйін өртеп жіберген. Сол үйде шыжғырылып отбасымен жанып кеткен. Артынан ешкім іздеп бір дұға қайырмаған. Соған ызалы. Сендер келесіңдер де тірісінде көрген азабы аздай, ойыншық қыласыңдар. Енді сол маңай түгел осы рухтың мекені. Көпке қалма, жинал да көше ғой, қалқам» деді. Мұны естігенде әл-дәрменім құрып, дүниеден жырақ басқа әлемде жүргендей қорықтым. Сөйтсе де әбден титықтатқан істің соңы мен құтылар жолы болғанына іштей қуандым, десе де қорқынышым сейілген жоқ еді. «Қызым, тылсымдықтың сырын білмесеңдер сыртынан жүріп нелерің бар еді. Қазір ғана сенің жақын құрбың өртенген үйдің ішінде жанып кетті. Анау, еркекшора қыз кешікпестен құран бағыштап, кешірім сұрасын. Әйтпесе одан да кегін алмай қоймайды» деп есіктен қоштасып шығып бара жатқанда құлағыма сыбырлап айтып үлгерді апам. Жан-дәрменім қалмай, қаладан шарқ ұрып іздеп Дәрияны таптым да болған жайдың мәнісін түсіндірдім. Ол өзімді мазақтап күлсе бола ма? «Мұның бәрі ертегі ғой. Көріпкелі несі, алжыған кемпір ғой, айдаладағы. Ей, сен де бір. Әрине, мен де қайғырып отырмын. Бірақ өзің ойлап қарашы. Қуандық пен Жүрсінді айтпай-ақ қояйық. Айдананың үйі өзі бұрыннан ескі ғой. Су тиген соң ток құрылғылары өздігінен жанып кеткен. Мен кешірім сұрай салар едім. Бірақ сене алмаймын ғой, сенің көңілің үшін-ақ кешірім сұрауға тырыстым. Бірақ ештеңе шықпады. Түсінші» деп өлердегі сөзін айтты. Тылсымға сенбейтін адамдар соқыр сенімнен ада болады ғой. Қайткен күнде ғылымдағыдай анық болып, барлық дүниені көзіне бажырайтып көрсету керек. Қайтерімді білмеген мен тырнағымды тістеледім.

Бұдан соң екеуіміз хабарсыз кеттік. Бұрынғы жалдамалы пәтерден кеткен мен, тыныштықтың ең үлкен бақыт екенін түйсіндім. Тыныштық, тек жан тыныштығын қаладым да, бір сәт мына дүниеден жырақтап бәрін ұмытуға тырыстым. Өзімді алдап, тек қуанышты, мерекелік шараларда жиі болып көңілімді түсірмеуге тырыстым. Апта өтпей жатып Дәрия қоңырау шалды. «Бәріне кінәлі сенсің, кет» деп айқайлап жылап тұр. Әуелде таң қалғам, кейін негі мені кінәлағанын әлі күнге түсінуге ақылым жетпеді. Ақыры ауылдағы абыз апамның айтқаны дәл келді. Ай өтпей Дәрия есінен ауысты. Мамасының айтуынша түні бойы тыныштық болмаған. Әлде бір ер адамның бейнесіндегі елес құлағына сыбырлап, басын күзетіп отырып алып жүрген. Ал бірде таңертең сабаққа оятуға келсе, төсекте шашы жұлынып, денесі тырналған жансыз күйде үстінен түскен. Зерттеуде анықталғандай жүрегі тоқтап қалған екен. Иманды болғыр-ай, кешірім сұрай салса осы күнде аман отырар ма еді.

Енді міне қалғаны өзіңе аян, өстіп «есі ауысқан» деген атаққа қалып жалғыз қалдым. Алайда бұрыңғы ескі үйге анда-санда құран бағыштап қайтамын. Қазір ол жер өзгерген. Құрылыс жүріп жатыр. Жаңа үйлер бой көтерген. Мүмкін рух та тыншыған болар, кім білсін. Жас едік, көп нәрсенің байыбын ұға бермейтін ақымақ едік…

Астанада күрес түрлерінен Азия чемпионаты басталды. Аталған жарысқа сары құрлықтан келген 18 елдің балуандары бақ сынап жатыр. Турнирдің бірінші күні, яғни 23 сәуірде ашылу салтанаты өтіп, алғашқы медальдар жиынтығы сарапқа салынды.

Күндізгі сағат 10-да басталған бәсекенің үздіктері ашылу салтанатынан кейін жүлдеге таласқан. Бірінші күн біздің балуандарымыз үшін сәтті болды. Екі спортшымыз финалға шықса, екеуі қола жүлде үшін сайысу мүмкіндігін иеленді.
Мерекелік ашылуда әуелі оркестр маған таныс емес музыканы ойнады.



Командалар ашылу салтанатына беттеп келеді.






Содан кейін жарыстың құрметті қонақтары балуандарға сәттілік тіледі. Атап айтар болсақ, Қазақстан республикасы спорт және дене шынықтыру агенттігінің төрағасы – Тастанбек Есентаев турнирге қатысушылар мен қонақтарға лебізін білдірді.



«Дәулет» спорт кешеніне жиналған көрермендер.


Ресми сөйлеу аяқталған соң, Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны орындалды.




Астананың әйдік би тобы түсініксіз би биледі. Бір жағынан "қара жорғаға" ұқсағанымен, тіпті басқаша. Очм, дым ұнаған жоқ.










Ән де айтылды…


Бапкерлер алда-жалда төрешінің пікіріне наразы болса, осы кубикті кілемге лақтырады.


Қапталдағы қазының орны


Ашылу салтанатынан кейін қола жүлде үшін талас басталып кетті. Боз кілемге әуелі 58 келі салмақта сайысатын балуандар шықты. Өкінішке қарай, күндізгі сессияда Айжан Исмағұлова жеңіліп қалғандықтан, кілем иелері жүлдеге таласқан жоқ.



Алтын дауысты Мұхаммедәли Болатұлы мен Ағәділ деген амиго.




Әйелдер күресінде қарайтын ештеңе жоқ деп кім айтты?!






Бас жүлде Рисако Кавайға бұйырды, моңғолиялық балуан Шоовдор Баатаржав күміс медаль иегері атанды. Солтүстік кореялық Ок Хан Кум мен үндістандық Дханда Пуджа қола жүлдеге қол жеткізді.









Келесі кезекте боз кілемге 57 келіде сынға түскен ерлер көтерілді. Самат Надупбекуулы мен жапон Фумитака Моришита Азияның үшінші нөмірлі балуаны атанды.



Алтын медальға таласты «Дәулет» спорт кешеніне жиналған қауым асыға күтті. Енді ше, өзінің мықтылығын дәлелдеу үшін біздің балуан Расул Қалиев барын салмақ.



Финалдық ойында Расул моңғолиялық Дамдинбазар Цогтбахтрмен күш сынасты. Бастапқыда Қалиев босаңдау көрінген. Белсенді қимылдаса да, бірнеше рет қарсыласына есе жіберіп қойды.











Белдесудің екінші жартысында Расул барын салып, моңғолиялық балуанды қалаған жағына лақтырды. Жарысқа дайындық кезінде Аслан АйнаLine сайтына берген сұхбатында мақсаты финалға шығу екенін айтқан-ды. Расул сөзінде тұрып, Азия чемпионы атанды.









































Медаль тапсыру рәсімі аяқталған соң Расулмен суретке түскісі келгендер өте көп болды. Әсіресе, чемпионның қасынан жас балалар шықпады. Телефонмен құттықтағандарда есеп жоқ.




«Мынау кімнің телефоны?»


65 келіде Дәурен Жұмағазиев белдескен. Өкінішке қарай, қолаға таласта Дәурен қарымдылық көрсете алған жоқ.





Нағыз жанкүйер — Назерке Сұлтанбек.






Аталған салмақта Иран балуаны Мұхаммед Ахмад алтын, солтүстік кореялық Джин Хиок Канг күміс, өзбек Фурхат Фарманов, моңғол Батчулун Батмангнай қола медаль иеленді.





Боз кілемге келесі балуандар жұбы шыққанда көрермендер бір желпініп қалды. Біздің балуан Аслан Кахидзе алтын медальға таласты. Өкінішке қарай, Асланның әлі ирандық Мейсам Жоукарға жетпеді. Қола медаль өзбек Рашид Курбанов пен моңғол Оргадой Уитуменге бұйырды. Мамандардың айтуынша Асланның финалға жетуінің өзі зор жетістік. Сондықтан, оның ақтық сында әлсіздік танытқаны үшін айыптауға негіз жоқ.





















Соңғы болып кілемге 125 келіде сайысатын балуандар көтерілді. Қола медальға таласта Дәулет Шабанбай қырғыз Аяйал Лазаровты жеңіп кетті. Бас жүлдені Гасеми Камил иеленсе, моңғол Натсогсуерн Золбоо күміс жүлдегер атанды. Қытайлық Хай Чанг тағы бір қола медальды қоржынына басты.





















«Тістемеееее!»










Жарыстың бірінші күні аяқталған соң қайтуға бет алған едім. Жолда Олимпаиада чемпионы (1980 жыл), даңқты балуан Жақсылық аға Үшкемпіровты көріп қалдым. Әлбетте, мұндай жағдайда суретке түсу уәжіп болар?!



P.S. Жарыстың екінші күні Татьяна Аманжолова Азия чемпионы атанды, 61 келіде сынға түскен Дәулет Ниязбеков қола жүлде иеленді.