Мусор беріп жіберу — ХХІ ғасыр қала қазақтары арасында кеңінен дамыған дәстүр. Мусор әдетте үйден шығып бара жатқан еркектерге әйелдер тарапынан беріледі. Келіншектер күйеулеріне, қайныларына, ұлдарына береді.

Бұл дәстүр арқылы әйелдің еркекке құрметі, сенімі, сүйіспеншілігі паш етіледі. Сондай-ақ қазақтар үйден шыққан мусор арқылы үйдегі негатив энергия, нашар аура, керек емес артық заттар, қоқыстардан құтылатынына сенеді. Үйге келетін жаңа берекеге орын ашылды деп қуанады қазақ әйелдері.

Мусорды үнсіз алып кету — дәстүрді құрметтемегендік болып саналады. Сондықтан үйден шыққалы тұрған жауапкершілігі мол, салт-дәстүрге берік еркек «Мусор бар ма, ала кетейін» деп өзі сұрап алады немесе әйелдер жағы «Тоқтай тұр, мусор беріп жіберейін» деп бұл дәстүрге деген мұқияттылықтарын көрсетеді.

Мусор беріп жіберу — қазақ отбасындағы бала тәрбиесінің де бір бөлшегі. Буыны бекіп, бұғанасы қатая бастаған ұл балаларға жастайынан мусордың жеңіл түрлері беріледі. Ата-аналар әдетте бұл жауапты істі мәртебемен орындаған ұлдарын мақтап, мадақтайды. Осылайша дәстүрге бейімделе бастаған жас ұрпақ жауапкершілік сезініп, өзін үлкен өмірге дайындай бастайды.

Бүгінгі күні интернет түрлі виртуалды ақпараттардың нағыз майданына айналып отыр. Алайда сол ақпаратты кімдер жасап жатқандығы жайында ойланып көрген бе едіңіз? Егер сіз олар да желілік кеңістік сынды виртуалды пайда болады деп ойлайсаңыз қатты қателесесіз. Өйткені әрбір блог, сайт, форумдардағы сапалы контентті арнайы мамандар жасайды. Ол мамандардың атауы – интернет-журналист.

Күн өткен сайын интернет журналистердің қажеттіліктері де артуда. Қажеттіліктің арқасында университеттердің оқу бағдарламасына интернет журналистиканың арнайы курсы қосылса, аталмыш саланы оқыту үшін оқу орындары да ашылып оларда блогшылар мен копирайтерлер веб-журналистиканың негізгі қағидаларын үйретуде.

Төрт жылға жуық уақыт интернет журналистика саласында жұмыс істеп және қазіргі уақытта жаңалықтар тарататын ақпараттық агенттікте қызмет етіп жатқаннан соң бүгінгі жазбамда «Интернет-журналистика» тақырыбын ашып, тәжірибемді жинақтап интернет журналистикаға бет бұрып жатқан жастарға кеңес беруді жөн көрдім.

---

ИНТЕРНЕТ-ЖУРНАЛИСТИКА ДЕГЕН НЕ? ИНТЕРНЕТ-ЖУРНАЛИСТ ДЕГЕН КІМ?

---

---

ЖАҢАЛЫҚТЫҚ ИНТЕРНЕТ-ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ

---

---

ИНТЕРНЕТ-ЖУРНАЛИСКЕ ҚАЖЕТТІ БАСТЫ ҚАСИЕТ

---

Жазбамды бастамас бұрын бірден ескерте кетейінші. Осы посты «су ішкен құдығына түкіргеннің кері» деп түсінбеңіздер, мен бар болғаны өз тәжірбиемде кездескен қателіктерді тілге тиек етіп отырмын.

Байқап та отырған шығарсыз, әңгіме бір кездері өзім жұмыс істеген Munara.kz сайты жайында болмақ. Өзіміз кездескен қателіктер мен қазақ интернет-журналистикасында көзге түсетін проблемаларды тізіп көрдім және бұл – менің субъективті көзқарасым

---

Контент

Munara.kz жаңалықтар сайтының редакциясы блогерлерден тұрды. Тіпті меншіктік тілшілердің өзі блогерлердің арасынан таңдалды десе де болады. Аршат Ораз, Данияр Алан, Айжан Байтанова, Эльвира Ерғалина мен 15 тілшіден тұратын команда «ақпарат мұнарасын» 7-8 ай сүйреді. Бірақ…
Бірақ, бізде дизайнер, аудармашы, SMM-менеджер, редактор, аймақтық тілшілер болғанымен, өз қаламызда, Алматыда журналистіміз болған жоқ. Сондықтан Астана мен Алматыда болған оқиғаларды кешігіп жазатын болдық. Тіпті, әлемде, елімізде болып жатқан жаңалықтардың бәрін кешігіп салатын едік (арасында жанталасып, біз бірінші жариялап жіберген материалдар болды енді). Шапшаңдық жетіспейтін. Оған «лижбы зарблады алсам болды» синдромы кінәлі сияқты. Ешкімнің жаны ашымайды.

Бірінші жариялау қайдан болсын, оқиға болып жатқан жерге интернеті қосулы ноутбукты емес, диктофон мен фотоаппаратымызды арқалап барамыз. Оқиға біткен соң асықпай кеңсеге қайтамыз. Жол-жөнекей шәй ішіп алуымыз да мүмкін. Сосын барып материал жазуға кірісеміз. Біз «жариялау» деген тетікті басқан кезде, орекеңдер ол оқиғаны талқылап, жілігін шағып, майын ішіп отырады. Жазбамыз жаңалық емес, ескілік боп шығады. Контент тұсында жіберілетін тағы бір қателік — қазақ интернет-журналистикасында сараптама жоқ, тың деректер жазылмайды. Журналисттерде өз бетінше іздену деген шынымен де жоқ, елден ерек материалдар сирек, өте-өте сирек жазылады. Көбіне пресс-релиздегі ақпараттарды «азық қылады». Өзіміз де сөйттік кезінде.

Сөйтпегенде қайтеміз, интернеттің не екенін біліп, PR жағын қатырғанымызбен, журналистік тұсқа келгенде тырнақ шұқылап қалатын едік. Журналистер де тап солай (бәрі емес): жазу жағын қатырғанмен интернетті жетік түсіне де, қолдана да білмейді. Жұмысына, жазбасына шығармашылық ретінде емес, механикалық жұмыс ретінде қарайды, құдды бір жұмысқа жегіп қойғандай. Көп журналистерде объективтілік жоқ, «дайын асқа тік қасық» болғанды жақсы көреді көбі. Танымал адамның Инстаграмға жариялаған бір фотосының өзінен үлкен материал шығаруы мүмкін. Мысалы, кеше ғана Роза Әлқожаға Инстаграмдағы қолданушылары «арықта» деген екен, соны үлкен сайттарымыздың бірі ауқымды жазба қылып жазды. Оған екінші бір танымал сайт жауап қайтарып тағы жазба жазды. Яғни, материалды бір жерден алып, екінші жерге қоя салады; салыстыру, сараптау, зертеу жағы кемшін. Мұнараның кезінде ескермей, қазір байқап жатырмыз

Несін айтайын, Мұнараның мультимедиалық жағы «онша емес» болды. Уникал фото тым аз еді, гугл әжейдің жиған-тергенін сарқып біттік. Жалғыз Мұнара ғана емес, қазақ интернет-журналистикасының көбі солай, фотоға назар аудармайды. Тақырыпқа сай фотоны өзі түсіргеннен интернеттегісін қоя салғанды оңай көреді.

---

— Серғали, қазақ интернет-журналистикасындағы контент неге орыстардікінен кеш шығады? Қазақтардың жайбасарлығына жабамыз ба?

Серғали Балажан
— Иә, қазақша жаңалықтар орысшадан қарағанда сәл кешігіп шығады. Оның негізгі екі-үш себебі бар.Ең негізгісі — өтетін жиын, іс-шаралардың барлығы дерлік, өкінішке қарай, орыс тілінде өтеді. Қазақтілді журналистер оны түсініп, аударып боламын дегенше, орыстілді журналист дереу жариялап үлгереді. Екіншіден, интернет журналистикада қазақтілді мамандар әлдеқайда аз. Қазақтілді ақпараттық порталдардың да санын арттыру керек. Үшіншіден, қазақ журналистері орыс журналистеріне қарағанда ынжықтау, жасықтау. Бір маманнан пікір алу үшін бірнеше күн артынан жүруі мүмкін, спикері сылтау айтса соған көніп, қоя салады. Пікір білдірмеймін десе де көне салады. Қазақ журналистерін еріншек, жайбасар деп айта алмаймын, еңбекқор әріптестерім көп.

---

Сайттың техникалық жағы

Мұнара сайты оқырмандарға жол тартпай тұрып сіздер көргендегіден мүлде басқа дизайнда болған. Бәленбай қаржыға жасалған нұсқасы редакцияның қолдануына өте ыңғайсыз болды әрі дизайны көз тартпады. Сондықтан Аршат өз қалтасынан қаржы шығарып, Wordpesтің шаблонын орнатты. Әрине, нөлден бастап жасалған сайттармен салыстыруға келмесе де, ыңғайлылығы олардан кем емес еді. Сайтымыз жиі шабуылға ұшырап, ара-тұра құлап қалатын.
Біздегі (бәрі демейін) көп сайттар жасалуына, техникалық жағына қаржы қысылып бөлінгендіктен осындай қателіктерге жиі ұрынады. Яғни, сайт жиі ашылмай қалады немесе оқырмандары көбейген сайын ашылуына салмақ түседі.
Ақылы плагиндердің түр-түрін сатып алып, оқырмандарға жайдай жасап қоятындары да жоқтың қасы.

---

— Аршат, қазақ интернет-журналистикасы техникалық тұрғыдан ақсап тұр. Оған себеп білікті маманның болмауы ма?

Аршат Оразов
— Техникалық тұрғыда басты мәселе — жоба менеджерлерінің болмауы. Редакциялар техникалық жағына немқұрайдылық танытады, арнайы маман басқармайды сайт істерін. Сондықтан да жүйелі жұмыс жоқ. Нәтижесінде арзанға жасалған нашар сайттар, жұтаң контент, әлсіз SMM көрудеміз. Яғни, жоба-менеджерлігі жоқ деуге болады. Басқарушылардың дені — тек журналистік тәжірибесі бар адамдар, ал интернет істері бойынша біліктіліктері төмен. Сондықтан да интернет-редакциялар әлі газет редакциясы деңгейінде.

---

Қаржы және PR

Munara.kz сайты қаржыландыру жағынан кемшілік көрген жоқ. Тіпті, аймақтардан 15 тілші алып, оларды қажетті техникамен қамтамасыз ете алды. Бірақ, «әттең-ай» дейтін бір тұсы — тілшілерге төленетін гонорар материалдың мазмұнына қарай емес, көлеміне қарай төленді. Колумнистердің еңбегі газеттегідей әріп санымен емес, көрілім санымен бағаланса, оқырмандар саны көбейер еді. Жазбадағы символ көбейген сайын алатын қаламақың да көбейетінін білсең не істейсің? Әрине, «көбәріптікке» жол бересің. Сала-құлаш жазбаны ешкім оқығысы келмейді, қазір халыққа қысқа-нұсқа жазба керек. Адамдардың талғамы өсті ме, әлде еріншек боп бара ма, инфографика, фото, видео арқылы жеткізілетін шағын ақпараттарға құмартып барады.

Ақша демекші, ұзынқұлаққа сенсек, тіпті қазақ интернет-журналистикасының тізімін бастап тұрған бірнеше сайттар тендерден күреп ақша алады екен-мыс. Өкініштісі – ол теңге құжаттағыдан тыс мақсаттарға жұмсалып жататыны. Соның салдарынан командадағы адам саны қысқарады, жарнамаға қаржы бөлінбей қалады, тағысын тағы жалғаса береді.

— Ақберен, сіздіңше, қазақ интернет-журналистикасында ақша дұрыс игеріле ме?

Ақберен Елгезек
— Қазақ интернет журналистикасында игерілетін ақша жоқ қой)) Үкіметтің беретін тендері айлықтан аспайды. Дамуға ақша қалмайды.

Жарнамаға қаржы бөлінбеген соң, жұрт ол сайт туралы естімеген соң бұрынғы ақпарат алып жүрген «жылы орнынан» қозғала қоймайды. Танымал сайттарға баннер орнатып, PRлату қазақ интернетінде ақсап емес, тіпті мүгедек болып тұр. Бренд жасауға ұмтылмайды (бәрі емес). Бірнеше жылдық тәжірбие мен танымалдықтан соң өзі-ақ брендке айналар деген ойдың лебі сезіледі. Біз Мұнараны баннер орнатумен танытпасақ та, көрінген жерде айта жүріп-ақ елге таныстырған сияқтымыз. Брендке айналдыра алар ма едік, ол сайттағы қызметіміз қыршыннан қиылып кетті.
Мүмкін SMM жағы мықтырақ болды ма екен, әйтеуір Қазнетдода жарысында интернет-БАҚтар арасында бірінші орынға ие болды Мұнарамыз. Жұрт дауыс берді. Басқа онлайн-БАҚ сияқты үздіксіз сілтеме лақтырып, лентадағылардың «қанын ішкен» сияқтымыз басында. Кейін уақыт интервалын реттедік. Тіпті, төте жазумен аударып алып, Қытай қазақтарының сайтына ақпарат салып кетіп те жүрдік. Олар фотоны көру үшін біздің сайтқа өтетін, қандай қулық, ә? Қазақ интернет-журналистикасындағы сайттарға көп оқырман қажет болса, міндетті түрде сайтқа төте жазу нұсқасын орнату керек. Өйткені, шетелдегі қандастарымыз Қазақстандағы жаңалықтарға сусап отыр. Біздің, яғни қазақтардың интернетінде SMM деген нәрсе тек сілтеме бөлісумен ғана сипатталатындай. Сайттың аудиториясын, оларға не қажет екенін, қай ақпараттар көбірек оқылатынын, жалпы статистиканы бақылап отыратын мамандар аз.

---

— Жалғас, қазақ интернет-журналистикасында жарнама арқылы табысқа белшесінен батып отырған сайт жоқ. Неге?

Жалғас Ертай
— Себебі — көп. Әр қайсына ежіктеп отырғым да келмейді. Бірақ, негізгілерін атап айтуға болады. Бірінші, мазмұнның сапасы нашар. Ешкім ол мазмұнмен санасқысы келмейді. Екіншіден, жаңалық жасайтын сайттардың жасаған материалдары, көп жағдайда, журналистиканың нормаларына сай келе бермейді. Интернеттің беріп отырған мүмкіндіктерін толық пайдаланбайды десе де болады. Бұның бәрі — сайттың мазмұнына қастыстысы. Одан өзге, үшіншіден, интернет журналистикадағы дәстүрлі журналистика өкілдері, көбіне, техникалық жағынан ақсап жатады. Сәйкесінше, тақырыптың қойылуы, оның іздеу жүйелеріне бейімделуі, суреттердің қарапайым авторлық құқығының сақталуы сияқты нормаларды қадағалай бермейді. Ал, бұның бәрі, сайттың имиджіне кері әсер етеді. Ол, өз кезегінде, жарнама берушінің алдында сапалы сайт ретінде бағасын жоғалтады. Осының бәрі, нәтижесінде, жарнама берушілердің қазақша сайттарға қызықпауына алып келеді. Одан өзге, мысалы, сайттың жетекшілерінің өз аудиториясын зерттемеуі, олардың қалауын қадағаламауы, олардың сұранысына сай мазмұн ұсынбауы сияқты проблемалар да жетіп артылады. Осы мәселердің кешені жарнама берушілердің назарын аударуға кедергі болады деп айтсам, артық емес шығар.

---

Жоғарыда жазылғандардың Мұнара сайтының қазіргі жұмысына еш қатысы жоқ. Өйткені, ондағы блогерлерден құралған редакция қазір тарап кетті. Жаңа құрам басқаша жұмыс істейді. Бірақ, «ақпарат мұнарасының» дәл қазір ашылмай тұрғаны көңілге кірбің ұялатты. Қазір кездестіріп жүрген қателіктерді тізіп шыққаныммен, жазбамды бір ғана сөйлеммен аяқтағым келеді:

БЛОГЕРЛЕР ЖУРНАЛИСТ БОЛА АЛМАЙДЫ.

Суреттер интернеттен алынды.

«Интернет» деген сөз «БАҚ туралы» заңда бар-жоғы сегіз рет кездеседі екен. Оның екеуінде қасына «желі» деген сөз қосылса, алтауында «Интернет ресурс» болып келеді. Заң бойынша Интернет ресурстардың барлығы (!) БАҚ болып есептеледі. Демек, біз бәріміз де-юре интернет журналистерміз.

Интернет-журналистика — күрделі техникалық инфроқұрылымды қажет етпейтін ақпарат таратудың жаңа әрі тиімді үлгісі. Қазір Интернеттің арқасында кез-келген белсенді қолданушы өзінің БАҚ-ын ұйымдастыруға мүмкіндігі бар. Мысалға qisyq екеуміз ұйымдастырған Киностанды алсақ болады. БАҚ ретінде тіркелмеген, бірақ одан оның ақпараттық жауапкершілігі еш төмендемейді. Әйтсе де, бүгінгі әңгіме ол туралы емес.

Қазақ жастары Интернет-журналистиканы еркін меңгеріп, дәстүрлі БАҚ-пен бақталасып келеді деу әлі ертерек шығар. Дегенмен, бұл бағытта алғашқы қадамдар жасалып жатыр.

Қазақтың Интернет-журналистикасы дегенде, белгілі блогер Нұрлан Жанайдың бастамасымен іске асып жатқан жобалар туралы айтпай кету күнә болар еді. Өзім Нұрланның жігіттері атқарып жүрген істер туралы көбірек білуді көптен ойлап жүр едім, бүгінгі тақырып олардың кеңселеріне сапар шегуге қосымша себеп болды.


Интернет-басылымның редакциясы күрделі инфрақұрылымды қажет етпейтінін жоғарыда атап өттім. «Baikadam Media Group» компаниясының сайттарын жасап отырған жастар бірнеше бөлмелі шағын офисті уақытша мекендеп отыр екен. Мониторға үңілген жігіттерден басқа көзге түсер ерекше ештеңе жоқ.

— Интернет-журналистикада тек жалақы үшін жұмыс істеу азшылық етеді, — дейді Нұрлан, — адам өзіне ұнаған идеямен ауыруы керек. Тек ақша үшін жүретіндер болады, әдетте олардың орнын шын қызығушылығы бар, жобаны жоғары сүйрей алатын маманмен алмастыруға тырысамыз.

Нұрланның сөзінен байқағаным, қазіргі жобалармен айналысып жатқан азаматтарға өзінің көңілі толады. Бір қызығы — ешбірі кәсіби журналист емес екен. Мысалы, SportNews.kz жобасын жүргізіп отырған Мейірхан араб тілінің маманы. Бірақ болашақта өзін спорт журналисті ретінде көреді.

Мейірхан Амангелдиев, SportNews сайтының бас редакторы:
— Мектеп бітіргенде 10 арманым болған, қазір солардың үшеуі орындалды: араб тілі бойынша білім алу, «ХХІ ғасыр көшбасшысы» бағдарламасына қатысу және спортқа арналған сайт жүргізу.

Сайттың ашылғанына 45 күн болды (14.08.2014 ж. — автор), енді басталып жатқан жоба. Командада 5 бала бармыз. Қазір Қазақстанның түрлі спорт федерацияларымен байланыс орнатып жатырмыз. Әлемдік және жергілікті жаңалықтарды жедел түрде жариялаудан бөлек, сайтымызда сарапшылар блог жүргізеді. Сонымен қатар, қазір жүріп жатқан футболдағы трансферлерді онлайн-режимде хабарлап отырамыз. Қыркүйектен бастап видеоматериалдар шығарып тұруды қолға аламыз. Болашақта атақты спортшылардың әлеуметтік желілердегі парақшаларын сайтымызға интеграциялап, олардың жаңартуларын трансляциялайтын боламыз.

Қысқа-нұсқа: SportNews ресурсына ақпараттар Guardian, Daily Mail секілді ірі басылымдардан, сондай-ақ түрлі спорт командаларының ресми сайттарынан аударылып алынады. Қолданушылар санының ең ірі көрсеткіші — 400 адам.

Интернет-журналистика туралы айтқанда блогинг деген туыс құбылысты назардан тыс қалдыруға тағы болмайды. Жеке тұлғаны ақпарат таратушы ретінде қарастыратын бұл ұғым азаматтық журналистика деп те аталып жүр. Бұл үрдістен қазақ блогосферасы артта қалып жатқан жоқ тәрізді. Белгілі бір блогерлер ортасын топтастырған қазақ тілді платформалар бізде жеткілікті. Осыдан алты ай бұрын солардың қатарына Blogtime.kz тұғырнамасы қосылған еді.

Негізі осы жоба іске қосылғанда маған: «Неге тағы да блог-платформа? Олар онсыз да аз емес қой», — деген ой келген еді. Сол сұрағымды орайы келгенде қойып қалу керек болды.

Данияр Жаныс, Blogtime сайтының бас редакторы:
— Иә, қазақ тілінде блог-тұғырлар жетерлік. Бірақ олардың бәрін сапалы деп айтпас едім. Блогтаймды ашудағы мақсатымыз да сол — блогосфераның сапалық деңгейін көтеру. Мысалы, тіс пастасы бар екен деп басқа өндірушілер қарап тұрмайды ғой, олар да өз пасталарын ұсынып, бәсекелестен асып түсуге тырысады. Біз де қатарымыздың алды болуды мақсат етеміз.

Сайтымызға қолданушыларды көптеп тарту мақсатында «Блог-марафон» деген байқау өткізіп жатырмыз. Оған кез-келген ниетті қатыса алады. Жазған постына көп «like» жинаған, көп оқылған авторлар іріктеліп, желтоқсан айында ең үздігі миллион теңге алады.

Қысқа-нұсқа: Blogtime әлеуметтік блог-тұғырына күніне 10-30 аралығында пост жарияланады. Контентке цензура бар: анайы сөздерге, үлкендерге арналған егжей-тегжейлі баяндауларға тыйым салынады. Сайтқа күніне 400-500 адам кіреді.

Цензура демекші, Нұрлан Жанайдың жобаларына қатысты өз ұстанымы бар екен: «саясат пен дін туралы жазбаймыз». Оның айтуынша, негатив пікірлер мен түңілген жазбалар өмірімізде онсыз да жетеді және сол әңгімелердің басым бөлігі дін мен саясат төңірегінде өрбиді. Нұрлан өз қарамағындағы сайттарда жарияланатын материалдардың барынша позитивті түрде берілгенін талап етеді.

BusinessNews.kz сайты да бизнеске мемлекет тарапынан жасалып жатқан игі істерді насихаттауды көздейді.

Данияр Тәжімбет, BusinessNews.kz сайтының контент-менеджері:
— Жоба коммерциялық мақсатпен, болашақта табыс әкелетін сайт деген жоспармен ашылған. Әдетте тәуелсіз БАҚ дегенде бірден сынаушы, мемлекеттің кемшіліктерін баяндаушы деген ой пайда болады. Бізде керісінше — мемлекеттің атқарып жатқан істерін насихаттау, кәсіпкерлерді қолдауға арналған шараларын ашып көрсеткіміз келеді. Бірақ бұл бизнестің басқа салаларын назардан тыс қалдырамыз дегенді білдірмейді. Жеке компаниялармен, банкттармен де қарым-қатынас орнатып жатырмыз.

Бизнесньюстің тағы бір мақсаты бар — ол ағартушылық. Бизнес терминдермен, түсініктермен энциклопедиялық деңгейде таныстыру, солар туралы мәлімет беру және Қазақстанның белгілі кәсіпкерлерімен сұхбаттар жүргізу арқылы табысқа қол жеткізудің түрлі үлгілерін көрсету.

Қысқа-нұсқа: BusinessNews биыл наурызда ашылған, көрермендері енді қалыптаса бастаған жас сайт. Ақпараттарын Bloomberg, Times секілді ірі басылымдардан және отандық сайттардан алады. Күнделікті қолданушылар саны 100-ден асады.

Интернет-журналистиканың негізгі артықшылықтары туралы сұрағыма:
— Жеделдік, аз шығын жұмсалуы, — деп жауап берді.

Сөзсіз келісемін, бірақ дәстүрлі БАҚ-пен салыстырғанда бір олқы тұсын айтып өту қажет — ол жауапкершілік. Мысалы, газет баспаханадан шығып, халыққа тараған сәттен бастап атылған оқ секілді — бүкіл грамматикалық, орфографиялық, стилистикалық, т.б. қателіктер жіберілсе, сол күйінде таралып, қайтарымсыз кете барады. Ал сайтты кез-келген уақытта түзетіп, тіпті нысанаға іліккен материалды жойып жіберуге болады. Жанай мырза бұл мәселені ақпараттық сайттарды БАҚ ретінде тіркеу арқылы шешу керек деп есептейді (оның үстіне заң «позволяет» — автор.):
— Жауапкершілік мәселесіне келгенде біз мұқятпыз. Жуырда компанияның барлық сайттарын БАҚ ретінде тіркейміз. Заңды тұлға ретінде жұмыс істеу біздің басты мүддеміз, өйткені болашақта мемлекеттік сатып алуларға қатысқымыз келеді. Бұның тағы бір тиімді тұсы — тіркелген БАҚ салмақтылық береді, халық алдында беделің болады.

Интернет журналистика пайда болысымен дәстүрлі баспасөз өкілдері тарапынан біртүрлі теріс, тіпті менсінбеушілік пиғылды байқауға болады. Осындай іштей бәсекелестік қашанға дейін жалғаса бермек? Өйткені, зерттеушілер Интернет-журналистика мен дәстүрлі БАҚ арасында текетірес болмау керек, керісінші бір-бірінің кемшіліктерін толықтыруы тиіс деген пікірде екен. Десек те, Нұрланның ойынша болашақта бәрібір онлайн-басылымдар үстемдікке ие болады:
— Болашақта баспасөз бен Интернет-басылымдар арасында бәсекелестік болмайды. Интернет-журналистиканың үлесі жыл сайын арта түспек. Ақпараттың 80%-на дейінгі үлесі Интернет арқылы таралатын болады.

Осыдан келіп, қарапайым журналистпен салыстырғанда, Интернет-журналистке қойылатын талап та күшейе түседі. Ол жай контент жасаушы ғана емес, сонымен қатар smm-менеджер, seo-менеджер, редактор, корректор, жоба менеджері, дизайнер секілді мамандықтардан қосымша хабары болуы керек. Нұрлан да өз жобаларына тартылған адамдардың барынша әмбебап болғанын қалайды.

«Baikadam Media Group» директорымен әңгімелескеннен түйгенім, Жанай мырза салалық сайттарды дамытқысы келеді. Бұл жақсы да, өйткені ''ақпараттық-танымдық сайттар" қаншама! Ал тақырыптық контентпен айналысатын менеджерлер саны әлі көңіл көншітіп отырған жоқ. Қазір оларда сән әлеміне арналған Kazfashion.kz жобасы іске қосылды. Одан бөлек келешекте театр өнері және медицина туралы ақпарат тарататын жобалар ашылмақ.

Интернет-журналистика – дәстүрлі ақпарат құралдарының біріккен тұсы екені белгілі. Сондықтан мәтінге қоса аудио және видеоподкаст жасай білу, жедел түрде фото өңдеп жіберу машықтарын кез-келген интернет-журналист меңгеруі тиіс. Осы орайда интернет-журналистикаға енді қадам басқан жас мамандар үшін пайдалы болатын 3 онлайн-сабақ ұсынғым келіп отыр. Сабақтардың алғашқысы аудио өңдеуге арналса, екіншісінде видеоподкаст жасау негіздеріне тоқталамын. Екі жағдайда да тегін таратылатын бағдарламалар пайдаланылады. Үшінші қысқаша сабақта суретті тегін онлайн-сервисте жедел өңдеуді көрсетемін. Сонымен, кеттік!

1. Audacity бағдарламасында қарапайым аудиоподкаст жасау (Audacity-ді жүктеп алыңыз):



2. Freemake Video Converter бағдарламасымен жұмыс жасау (Freemake Video Converter-ді жүктеп алыңыз):


3. Fotor.com онлайн-сервисінде фото өңдеу:



Назарларыңызға тағы да рахмет!

Пікір қалдыра отырыңыздар, сабақтар сіздерге ұнаса, жалғастырамын

Скринкаст CamStudio Open Sourсe бағдарламасының көмегімен жасалды.

Жалпы, «Журналистика» ұғымын өз басым:
«тұрмыста болып жатқан жәйттар мен қоғамдағы актуалды мәселелерді шығармашылық тұрғыда өңдеп, оның жиынтығын бұқаралық ақпараттық құралдар (телевидение, баспа, интернет, радио) арқылы көпшілікке тарату» деп түсінемін.

Қазақтың интернет кеңістігінде әлдекімдер түк өсиет-өнегесі жоқ шытпақтарын тізіп, қасына сапасыз сурет қойып, күлегеш қыстырып, ойнақы бір атау тауып, әр бұрышқа сүйкей салғанды мәртебе көретін болыпты. Онысымен қоймай, журфактың табалдырығын түсінде де көрмеген бейбақтар қазақтың қасиетті қара журналистикасына сын айтатынды да шығарыпты. Еріккен сарттар интернеттің қыр-сырын кейбір дәстүрлі журналистерден бұрын меңгеріп алғанына мастанса керек. Ендеше, журналистердің де ғаламторға жазба мәтін, видео және фото материалдарын дайындауды үйреніп, кімнің кім екенін көрсететін кезі келген сияқты. Төмендегі 40 қырсық кеңесім жаңашылдықтың қиын-қыстау жолын таңдаған жас талапкерге көмекші боларына сенімдімін.

Тым жақсы отырыстың сәнін бұзып, демалысыңның мазасын кетіретін көңіл-күй лаңкестері, отырыс вандаллары туралы сөз қозғамақпын бүгін. Әлбетте олар айналаңызда бар. Оларды жақсы таны, отырыстарға шақырма.

ДӘСТҮРШІЛЕР

— Коламен ішуге болмайды ғой, жалпы ештеңе қоспа араққа!

Бұлар келе сала барлық нәрсеге тиісе бастайды. Тіскебасарлардың қате қолданысынан бастап, нені немен ішу керегін, нені ішпеу керегін айтып берекеңді кетіреді.

ҚОЯНДАР

— Қойэ, тұрайық, кеш болып қалды...

Бар ойлары тез-тез ішу, тез-тез кету. Өзі асығып тұрғасын не өзі дұрыстап ішпейді, өзгеге де ішкізбейді. Бұлармен ішіп, тез масайып қалғанша отырысқа шақырмаған жөн.

АШҚАРАҚТАР

— Ооооо, қарындас бір шанышқы беріп жіберіңізші және нан

Тіскебасар жаулары. Бір отырысқа жететін тіскебасарыңа ортақтасып, 2 минутта көзін құртады. Өзі арақ ішпейді.

ҚЫЗДАР


БҰҚАЛАР

— Жәй қарадың ба, брат? Пездессің ба не?

Алко көтере алмайтын типтер. Шамалы ішіп алып, бұқаланатын бұлар тек сен отырған үстелдің ғана мазасын кетірсе жақсы ғой. Көрші үстелдегі бейбіт тұрғындарға да секіре бастайды. Жоқ жерден мұның кесірінен өзіңе де таяқтың бір ұшы тиіп кетуі мүмкін. Таяқ жейтін жағдайға жетіп жатса араласпа, өз таяғын өзі жесін. Келесіде келмейтін болады.

ЖЫБЫРЛАҚТАР

— Қайдасыңдар, е? Қазір барамыз...

Астарынан су шыққандай, жыбырлап бір орында отыра алмайтындар. Бес минут отыра алмай бір мекеннен бір мекенге миграция жасауға бейім жандар. Караокеге барайық, Пәленшелер түгенше жерде отыр екен деп зайыпты алатындарды «Сен бара бер, шамалыдан кейін арттарыңнан барамыз» деп құтыла салу керек.

ЖЕЛІШІЛЕР

— Вайфай бар ма мына жерде?...

Келе сала қолдарынан смартфондарын тастамайтын малдар. Тамақтың ғана суретін емес, бірге отырғандардың бәрінің фотосын желіге салып жіберуі мүмкін мисыздар. Әңгімеге араласпай, бастарын телефондарынан көтермейтін бұлардың телефондарын бір жерлеріне тығып жібергісі келетін жалғыз мен емес шығармын?

Ескерту: Алкогольды көп қолдану — сіздің денсаулығыңызға зиян. Мақаланың мақсаты — алкогольды насихаттау емес.

Kaztube.kz порталы мен Әдебиет порталы бірігіп жасап жатқан «Бейнепоэзия» жобасының кезекті санын көрермендерге ұсынамыз.
Бұл жолы керемет әнші Құрмаш Маханов Серік Қалиев ақынның «Бес парыз» өлеңін оқиды.

Әншілеріміздің әншіліктен де басқа қырын көріңіздер. Порталымыздың Бейнепоэзия айдарындағы басқа жұлдыздардың да өнерін тамашалауға шақырамыз.