Футбол десе, қонаққа келген енесінің қорылдауын елемейтін жанкүйерлер, шабыс қалай? Қадым замандағы әдет бойынша мониторға шынжырсыз байланып отырсыңдар. Отырыңдар. Футбол жайлы әңгімені еркіне жіберейік. Бүгін Милан мен Атлетиконы сөз етейік. Қызық үшін. Әуелі Милан жайлы бірер ауыз жаза кетсем, команда екі жыл бұрынғымен салыстырғанда мүлде басқа. Бапкері — Аллегри деген азамат. Ардагерлер кетті, кейбірі басқа командаларға ауысты, буын алмасу, т.с.с. «А сериясында» дәл қазір 13 орында! Жақсы ойыншылар бар, әсіресе шабуыл шебінде. Марио, Робинио. Кака қайта оралды. Былай сүйкімді команда.
Атлетико. Қазір Ла Лигада доп айырмасы болмаса, Барсамен иық тірестіріп 1-2 орынды бөлісіп келеді. Бапкері — Диего Симеоне. Мінезді жігіт. Тәжірибелі жанкүйерлер бұл жігіттің футболшылық кезін де, бапкерлік кезін біледі. Команда осы маусымда жалпылай да, жекелеген кейіпкерлерімен де сөзсіз мықты. Қақпашысынан бастап, шабуылшылармен қоса алғанда.
Фаворит сырт көзге бірұрыпқұлатқандай айқын секілді, бірақ Фортуна жеңешеміз кімге күлімдейтіні белгісіз. Белгілі болса, қызық болмайтын еді. Көрер қызық көп болсын!

«Мен жастарға сенемін!»

Елбасы Қазақстан халқына жолдауында арнайы жастарға қарата: «Мен, бүгінгі жастар, сіздердің ерекше ұрпақ екендеріңізді қайталаудан жалықпаймын. Сіздер, тәуелсіз Қазақстанда өмірге келдіңіздер және сонда ержетіп келесіздер. Сіздердің жастық шақтарыңыздың уақыты – біздің еліміздің көтерілу және гүлдену уақыты. Сіздер осы жетістіктер рухын және табысқа деген ұмтылушылықты бойларыңызға сіңірдіңіздер» – деп, Қазақтың бес елі бағына орай туып, төрт елі маңдайына симай кеткен Ұлы ақыны Мағжан Жұмабаев құсап жастарға деген сенімінен жаңылмады. Сенім жүгін арқалаған жастардың жағдайы қалай...

… Түңлігін – ту, намысын – найза еткен кешегі жауынгер халықтың ұрпағы – біз бабамыз армандап өткен құлдық қарғыбаудан арылып, азаттық таңының астында ширек ғасырға жуық ғұмыр кешіп келеміз. Тарих үшін қарға адымындай уақыт аралығында кей ел құзғынша өмір сүре жүріп жетпеген табысқа қол жеткіздік. Барлығы да табанды түрде төгілген тердің ақысы. Иә, бүгінгі біздің қоғамда барды бар деп бағалай білу – жағымпаздық емес, ерлікпен пара-пар… Бірақ, өкініштісі сол, жетістіктеріміздің басым көпшілігі қарға тамырлы қазақтың емес, өзге ұлт алдында ұпай жинау үшін ұйымдастырылып келді. Келеді де…
Енді, осы уақытқа дейін ел игілігі үшін атқарылған айтулы істерге тоқтала кетейік.
Әлқисса… 1993 жыл. Егемендігімізді алып, еңсемізді тіктеп, ескімізді жаңалап, жыртығымызды жамап жатқан кез. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев болашақ жастардың қолында екенін сезді, нәтижесінде, тікелей өз бастамасымен «Болашақ» бағдарламасын өмірге әкелді. Мақсат айқын – еліміздегі үздік жастардың білімін шет елде шыңдау, солайша, ел егемендігінің нығаюына үлес қосу. Теориялық тұрғыдан алып қарағанда мінсіз жоба. Өкінішке орай, сол мінсіз жоба жиырма жыл ішінде жарытып жеміс бермеді. Себебі, іс жүзіне келгенде қашанғы әдетіміз бойынша «бармақ басты, көз қысты»-лықпен «Болашақ»-тың рақатын қалталылар көрді. Қоңыртөбел халықтың баласы болса, қол үзіп қала берді. «Ақылсыз болса да, байдың баласы барсын...»
Одан, 2003-2005 жылдар – «Ауыл жылы» деп тағайындалды. Мақсат – қазақтығымыздың күре тамыры саналатын алтын бесік ауылдарымыздың хәл-ахуалын жақсарту. Тағы да, теориялық тұрғыдан қарағанда керемет бастама. Бұл жолғы сәтсіздіктің де себебін іздеп көрелік. Дәл осы уақыт «Болашақ» бағдарламасының түлектері жаппай елге оралып, Қазақстанды өрге сүйреу жолында «ерлік» бастамалар көтеріп жатқан кезі. Ауыл деген сөзді естігендері болмаса, өмірі көзі көрмеген «білімділер» құрылған жаңа жобаның теориясымен де таныспай жатып, білек сыбана іске кірісіп кетті. Әуел баста, іштей қуандық. Жыртық шапаннан арылатын кез келгендей көрінді. Сөйтсек, сағым екен… Оның үстіне төріңе ауыл топырағында ала таңнан, қара кешке дейін асық ойнап, тай мінген перзент емес, күннің атысы, кештің батысы тас қаладағы тас қабырғаға қамалып, тас босағадан аттай-аттай жүрегі тасқа айналған тасбауыр ұрпақ келді. Келді де, қазақтығымның бастауы – ауылыма деп бөлінген қаражатты қалталарына басты, қалғанын ауылдың көркеюіне жұмсағансыды. Қарапайым көзбояушылық… Қызық болғанда, шетел көрген жастар мен биліктегі ағаларымыздың ойлары бір жерден шықты. Қазақтың: «Тегіне тартып туады» дегені осы болар…
2009 жыл. «Дипломмен – ауылға!» жобасы. Жоба ғұмырының қысқа екенін ұғу үшін, «Болашақ» бағдарламасымен шетелде білім алудың қажеті шамалы болатын. Себеп, 2003-2005 жылы ауылды көркейтуге бөлінген қаражаттың қолды болуында. Ауылға деп ел қазынасынан арнайы бөлінген ақша қарақшылар құрған ауға ілігіп, нәтижесінде тізесі шыққан елді-мекендердің жыртығы жамалып, жағдайы жақсармады. Аракідік бетіне опа жаққан қыз құсап, Елбасы барады деген кезде ғана театралданған профессионалды қойылымдар болмаса… Енді, ойлап қараңыз. Тозығы жеткен жерден қазығын жұлып алып, қалаға келген жастың қанша кіндік қаны тамған топырағы болмасын, ертеңі тұманды жермен болашағын байланыстыруы қаншалық ақиқатқа жақын. Ақымақ болмаса, әрине… Осылайша, о баста біле тұра жіберілген қателіктің кесірі, «керемет» жобаның өміршең болуына кесірін тигізді. Енді, осы жоба туралы биліктің бұқараға ұсынған төмендегі есебіне көз жүгіртелік: 2009-2013 жылдар аралығында «Дипломмен – ауылға!» жобасы аясында жас мамандардың қалың тобы ауылдық аймақтарды өсіруге аттанды. 24577 маман жоба қатысушыларынан ел тірегі боларлық кәсіпқойларға айналды.18164 педагог, 4967 дәрігер, 769 мәдениет саласының өкілдері, 225 әлеуметтік қамтамасыз ету саласының қызметкерлері, 268 дене тәрбиесінің мамандары, 184 ветеринар өз еңбек жолдарын біздің жобамен байланыстырды. Жоба операторы болып Қазақстан Республикасының аймақтық даму министрлігі табылады. Республикалық бюджеттен 16,2 млрд.теңге, оның 3,1 млрд. теңгесі – 24 573 маманға бастапқы жәрдемақы есебінде және 13,1 млрд.теңге — үй алып, шатыр тігуге 7 882 бюджеттік несие түрінде жұмсалды. Қағаздағы сценарийді қолға алсаңыз, көңіл қуантарлық. Ал, ауылға барсаңыз, үкімет ақпаратындағы, ақ парақтың тұрғындарын жиі кездестіре бермейсіз… Сиқыр…
Биылғы жылдың тамыз айынан бастап, «Дипломмен – ауылға!» жобасының інісі – «Жастар – ауылға!» жобасы қатарға қосылды. «Неге інісі?» Себебі, «Дипломмен – ауылға!» жобасын еліміздің бас партиясы «Нұр Отан» дүниеге әкелсе, «Жастар – ауылға!» – «Жас Отан» жобасы. Енді, бұған пікір айтып, сөз шынғындамалық. Алдыңғысының жетістігіне көз жүгіртіңіз де, соңғысының барар жерін болжай беріңіз! Күлкілі…
...Өкінішке орай, сенім толық ақталмай келеді… Қос тұлғаның сөзі бос құмға сіңіп кетіп жатыр…

Балалық шақта «неліктен» деп сұрақ қоя білмейсің, қолыңды созасың. Сондай заттың бірі сағат. Қоңырауы бар сағат. Қоңырауы соққанда шығаратын дыбысы қайдан шығады деп ойлайтынмын.

1 сурет. Қоңырауы бар сағат.

Қабырғада ілінетін маятникті сағатты да көрдік. Әр сағат сайын қоңырау соғады. Қоңырау дыбыстары жоғарғы ноталардағы әр тондағы дыбыстар.

2 сурет.Қабырғаға ілінетін маятникті сағат.

Қол шамасы сағат корпусындағы винтті бұрап ашқанға келгенде ішін аштым –ау!
Бірден олай-былай жұмыс істейді деуге болады.

Бұл тақырыпта көптеген мақалалар бар. Осы тақырыпқа тағы оралғым келіп тұрғаны. Оқып шықсаңыз, мені түсінесіз деп ойлаймын.

Қандай жазба болмасын кіріспе, негізгі, соңғы бөлімнен тұрады. Жазбадағы ойдың шарықтауы негізгі немесе соңғы бөлімге сәйкес келеді. Кіріспе бөлімнің мақсаты жазбадағы ойдың шарықтауына дейін оқырман жазбаны оқып жеткенше оның көңілін, ықыласын соған дайындау. Егер мұндай мақаланы оқуға дайындықтың қажеті жоқ десеңіз, бірден негізгі бөлімнен бастап оқыңыз.

Ойлау қабілеті адамға ғана тән. Қазір машина адамның есептеу қабілетімен ғана бәсекеге түседі. Әрине, бұл жетістік машиналардың жетістігі емес. Адамның есептеу жүргізгендегі тәжірибесін машина тетіктерімен орындаттыру. Бірақ компьютермен кино көріп немесе музыка тыңдап отырғанда, оның есептеу мүмкіншілігімен байланыстыру қиын. Есеп дегеніміз не? Сандармен жұмыс. Тағы да, солай жалғастыра беруге болады. Түбінде «жоғарғы» деген ұғыммен қорғалған білім саласына келіп тірелеміз. Қаншалықты білу қажет? Қазір көбінде мынандай әңгімелер көп:
-Оқушыларға өмірге қажеті жоқ көп жайттарды айтады, бойларыңа сіңіреді, одан пайда жоқ,- дейді.
Барлық жауапкершілікпен айта аламын. Орта мектептегі қазіргі информатика сабағы зиян келтірмесе, пайда әкелмейді. Меніңше, компьютер қалай жұмыс істейді деген негізгі сұрақ жауапсыз қала береді.

Негізгі бөлім

Әкем аудандық, облыстық жарыстарда бәйге алып жүрген ауданға белгілі шахматшы. Өзінің шахматтас шалдары бар. Ат беріп ойнап, бәрін жеңіп отырады. Бүгін де дастархан басында бәріміз жинала қалдық.
— Алыңыз, алыңыз, Мәке. Бұл — шайтанды жеңген Мәкең ғой,- деп қалды Мәкеңе жиендігі бар жастауы.
Бәріміз елең ете қалдық.
— Он алты-он жеті жастағы кезім,- деп Мәкең әңгімесін бастады. — Әкем көрші ауылға жұмсады. Елсіз құмды дала. Атыммен шауып келем. Жолай иесіз қыстау бар. Жақындай бере қыстаудың алдында тұрған ауылдас Қазым ақсақалды көрдім. Қасына барып, атымнан түсіп, амандастым. Ол әй-шәйға қарамай:
— Әй, бала, күресесің бе?- деді. «Нағашылы-жиендігі жоқ үлкен кісінің күресесің бесі несі?»- деп ойлап жатпастан, күресе жөнелдім. Екеуіміз әрі-бері алысып, бір-бірімізді ала алмай, ұзақ күрестік. Ақыры болмағасын, тарқастық. Атыма мініп, қош айтысып жүріп бара жатып, артыма қарасам, ол маған асқан бір суық көзбен қарап тұр екен. «Япырмай, мен бұл кісіге не жазып қалдым? Күресесің бе деген өзі» деп ойладым. Шауып келем. Алыстан бір қара көрінді. Құйындай ұшқан ақ боз ат көзді ашып жұмғанша қасымнан өте шықты. Бір мезгілде аспанда ұшқан аққу көрінді. Ол анадай жерге барып қонды. Діттеген жеріме жетіп, шаруамды бітіріп, үйге қайттым. Әкем сыртта жүр екен. Оған иесіз қыстаудан Қазым ақсақалды көргенімді, екеуіміздің күрескенімізді айтып, үйге кіріп кеттім. Кірісімен жатып қалдым. Ұйқыдан оянсам, үй іші толған адам. "Құдай баланы мықтап сақтаған екен",- деп жатыр біреу әкеме. Әкем Қазым ақсақалды көріпті. Сол күні ол ауылдан ешқайда шықпаған екен,- деп Мәкең де әңгімесін аяқтады, біз де ет жеп болып, орнымыздан тұрдық.

Жерұйықты іздеп, желмаяны желпіндіріп жүрген кезімізде талай нәрсені естіп, көріп жүрміз.

Бір шал домбыраны үйренбек болып, сабалап жатыр жатыр екен. Кемпіріне мақтанып қояды,
-Кемпір, қалай, жақсы тартып жатырмын ба?-деп.
-Қайдам, шал-ау, домбыра тартқандардың саусағы ары-бері жорғалаушы еді, сенің саусақтарың бір орнынан қозғалмайды ғой,-депті. Сонда шалы,
-Оларың саусақтары ары-бері қозғалса қай жерін басатынын таппай жүреді екен, ал, мен таптым,-деген екен…

Уақыт таппай бір мезгіл АЛЛАға біз,
Артық болды-ау кәпірден қалған аңыз.
Жаңа жыл деп жүгіріп, қарсы алуға,
Көктен Иса түсердей қамданамыз.

Адасқанды түзетер айлам бар ма,
Алысқан ғой олармен Пайғамбар да.
Мәңгүрт қазақ мәз болар мәнін ұқпай,
Қағбаны емес, шыршаны айналғанға.

Ойлануға ерініп милы адамдар,
Жасалуда қисынсыз қилы амалдар.
Ағыл-тегіл шашылар тойлатуға,
Құрбан айтқа тоқтысын қимағандар.

Шырша болып сол тойдың нақ талабы,
Балталылар орманға аттанады.
Зәм-зәм берсең зәресі кететіндер,
Шампан ішіп ол күні шаттанады.

Жаңа жылға жұмсалып қолда бары,
Жын ойнаққа айналар ордалары.
Сөйтуіне ұлықсат беріп қойған,
Аяз-ата дейтұғын молдалары.

Әрбір тойы болатын мағыналы,
Өткен күнді көңілім сағынады.
Аят айтып көрмеген ауыздары,
Тост айтқанда тосылмай ағылады.

Құлдық ұрып АЛЛАға тұрса адамдар,
Жасалмас ед тозақтық мұнша амалдар.
Баспанасыз адамды ойласын ба,
Мұзқалаға миллион жұмсағандар.

Арман Бердалин

Санкт-Петерборда Қазақстан Парламенті Мәжілісі мен Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы қатысушы-мемлекеттер Парламентаралық Ассамблеясының ұйымдастыруымен «Қазіргі заманғы әлемдегі ядролық қауіпсіздік. Ядролық қарусыздану және таратпау үдерістерінде парламентарийлердің рөлі» халықаралық конференциясы өз жұмысын бастады.