Адам өмірі таңдаудан тұрады. Нені таңдайсың, соған байланысты сен де анықталасың. Арманыңды таңдайсың ба әлде жұрттан қалмау жолын таңдайсың ба? Көп адамдар тіпті таңдау туралы ойланбайды да. Оқу, табысты жұмыс, бақытты отбасы, жылына бір рет Турцияға демалу және т.б.
Отбасын да құрып, «халықтың сүйікті ....-не» (әншісі, спортшысы, жазушысы… керегін қоя бер) болғысы келетіндер өнерді жеткілікті сүймейтіндер. Әсіресе әйел адамдар өз бақытын тек отбасымен, нақтырақ айтсақ қасында күйеуі болумен бағалайды. (яғни, баласы болса да, ер адамсыз олар бақытсыз). Ал ер адамдарда олай емес. Ер адамдарда Адамдық, Жоғары қасиеттер басым, ал әйел адамдарда Пенделікб Тіршіліктік қасиеттер басым.
Сондықтан да, әйел жыныстыларды бір саты төмен санау да дұрыс шығар.
Қазақтың болсын, басқа ұлттың болсын, (әйел деген сөз дөрекі естіледі) певицалары қалайда бір күні карьерасын тоқтатып, отбасы құруды мақсат етеді. Ой, негізі барлық нәзік жандыларда солай. Бұл жерде тағы бір таңданыс. Қалай оны мақсат етеді? Ол мақсатталатын дүние ма? Емтиханнан бес алуды мақсат етуге болады, Университетті жақсы бітіруді мақсат етуге болады, ал бірақ отбасын құруды мақсат етіп қою жиіркенішті емес па? Ол болады немесе болмайды. Сен біреуді сүйесің, онда да сүйген адамыңды кездестірсең ғана. Одан соң ол адам саған да сондай сезімде болса жақсы. Көөөөп жағдайда олай бола бермейді. Сонда осыншама ықтималдықтарға толы шарттардан тұратын дүниені (отбасын құруды айтам) қалай жоспарлауға, мақсат етуге болады? Бұл — бірінші.
Екіншіден, өнер жолына бет бұрсаң, халықтың махаббатын сезгеннен соң, ұлылыққа ұмтылу деген құлшыныс неге нәзік жандылардың бойынан сирек кездеседі? Ер азаматтар, ұлы жазушылар, әнші, суретшілер өнерге өмірін арнайды, одан өзін бақытсыз сезінбейді, ұлылыққа ұмтылады. Неге, неге осы қасиет біздің бойымыздан көрініс таппайды? Бұл — екінші.
Пост тіпті де таңдау туралы болмай, шым-шытырық ойымды ғаламторға жүктеу процесіне айналып кетті. Кешірім сұраймын. Біразыңыз түсінбейтін шығарсыздар, бұл енді менің кінәм. Ойды анық жеткізіп үйрену қажет.

Преәлгібула

— Осы арақ сусынға жата ма? Әйтпесе, менде бір керемет сюжет бар еді, — деді Ергеш, «Тассайдан» ұрттап қойып.
— Алкогольді сусынға жататын шығар? — дедім.
Ергеш жүресінен отырды да:
— Онда диктофоныңды қос! — деді.

Ит, мысығын жазатындар еріккендер демекші, мен де сол еріккендердің бірімін. Біз көшпелі қазақ пәтер ауыстырып, басқа жерге қоныс аударғандықтан ба, күн тәртібіміз бұзылып, түні бойы жүріп алуды шығардық. Ұйқысыз жүрген кішкентай шуламасыншы, «мяу, мяу» деп мяулап мысыққа дейін айналдық. Пайғамбарымыздың (с.а.с) ең сүйікті үй жануары болғанымен, мен ұнатпайтын (қорыққанымнан шығар) мысықтардың суреттерін көрумен болдық. Жапонияда мысықтардың отанына айналған Фукуока деген арал бар екен. Бұл жердің мысықтары балықшылардың қолынан тамақтанып, үйді-үйге емін-еркін кіріп-шығып, көшелерінде рахаттанып жүрсе керек. Саны жағынан сол даладағы мысықтардан да аз тұрғылықты халқы оларды қатты жақсы көреді екен. Бұл махаббатты жапондық фотографтарының түсірген суреттерінен де аңғаруға болады. Fubirai деген фотограф бес жыл бойы осы аралдың жартылай жабайы мысықтарын суретке түсірумен айналысқан екен.

Әңгіме оңай жолмен ақша табатындар немесе табуға тырысып жүргендер туралы болады. Әдетте олардың қызметтері стихиялы формада ұйымдастырылған және барынша ештеңе істемей (әлде аз іс-қимылмен) көбірек ақшалы болуға бағытталған. Оларды жұрт біледі және солардың қызметтеріне жүгінеді. Олардың «жұмыс орындарын» көпшілік біліп алған. Алматыда өзім байқаған осындай «нүктелерді» бір шолып шықтым.

Паркингшілер

Әдетте бұл жігіттер — «Алматыпаркинг» мекемесінің жұмыскерлері. Базардан ұқсас арнайы киім сатып алып, бос территорияларды жаулап алатын «самозванецтер» де болады деп естідім. Мекеме оларға бір күнге 4-7 мың теңге көлемінде жоспар қояды. Артылғаны — қалтаға. Паркингшілер табысы күніне 9-13 мың теңгені (мекемеге өткізілетін жоспар соманы қоса есептегенде) құрайтын көрінеді.

Адам баласы бұл өмірге келуінің өзі сүттен басталып, өмір бойы сүтпен қоректене бере алатын тірі организм. Алайда қазіргі уақытта интернетті ақтарып қарасаңыз сүттің адам ағзасына зиян екендігі туралы ақпараттар өте көп. Оған бірі сенсе, бірі сенбейді.

Қоғамда «Адам баласы туылғанда ана сүтін емгенде, кейінінен неге сиыр сүтін ішпеске» деген түсінік қалыптасқан.

Осы жерде сүттің ағзаға зиян екенін біліп тұрып. бірақ ішкісі келетін адамдардың ойына "Өлмек пе, қалмақ па? Ендігі сауал екіұдай" деген Гамлеттің сауалы орала береді, орала береді, орала береді…

Енді осы сүттің құрамын талдап қарайтын болсақ

Лактоза

Сүттің құрамындағы ең зиян нәрсе ол лактоза. Себебі адам ағзасында лактозаны қорытатын фермент жоқ. Сол үшін ол адам ағзасына түскен кезде ол адамның ішіндегі бактериаларға қорек болады. Егерде адам сүтті жиі қолданатын болса онда адам ағзасы латаза деп аталатын фермент бөліп шығарады. Алайда ол адам біраз уақыт сүт ішпей жүрсе бірден жоқ болып кетеді. Бірақ лактозаны қорытатын бұл ферменттің пайда болуының өзі дұрыс емес. Себебі лактоза қорытылғанда олглюкоза мен галактозаға бөлінеді. Глюкозаның жұмыс істеу принципі түсінікті. Ал галактозаны ағза қабылдай алмайды. Сондықтан ол ағзадан шықпай буындарға көздің жанары мен жыныстық мүшелерге жиналады.

Сүттің ақуызы мен май

Сүттің ақуызы негізіненказейн мен клейстерден тұрады. Бұзау сүтті емгенде оның ағзасында соларды қорытатын ренин ферменті түзіледі. Бізде ренин болмағандықтан казеин адамның қанына сіңіп аллергия тудырады. Ол сүттің ақуызын қорытамын деп тырысатын азға көптеп қышқыл бөледі, соның салдарынан адамның бүйрегіне зиян тиеді.

Егер сүт қышқылданбайтын болғанда майынан ешқандай да зиян болмас еді. Себебі қазіргі сүттер тұтынушыға жетемін дегенше қаншама өңдеуден өтеді. Табиғатта сүтті ауамен өңдемейді. Ал біздің ішіп жүрген сүтіміз жәй ғана май емес оттегілендірілген холестерин. Ол адам ағзасына өте зиян.

Кальций

Енді сиыр сүті кальцийдің қайнар көзі деген ең үлкен адасуға келетін болсақ. Иә, сиыр сүтінде сүйекке пайдалы кальций бар. Бірақ ол шамадан тыс көп. Ол кальцийдің бәрін ағза қалай қорытады деп ойлайсыз? Кальций калий мен магниге қарағанда белсенді элемент болғандықтан қолайлы жағдай туа қолса кальций ол элементтерді ағзадан ысырып тастайды. Содан суда өте қиын еритін кальций тұздары пайда болады. Соның салдарынан буындарда, бүйректе тұз жиналады.

Кальцийдің осы қасиетін білген ағза оның сіңуін тоқтатуға әрекет жасайды.

Сол кезде келесідей картина пайда болады. Сүт кальцийге өте бай, сол үшін ағза оның артықтарын барынша ығыстырып шығаруға әрекет жасайды. Ал сүттің ақуызын қорытуға бөлініп жатқан қышқыл қандағы pH қышқылды бөлікке өтіп, оныңм орнын толтырмақ болған ағза кальцийді адамның сүйегінен алады.

Сүт адам ағзасына зиян екендігін білдіңіздер. Алайда сүтті мүлдем ішуге болмайды, ол ағзадағы кальцийді толық жойып жібереді деп есептейтінер қатты қателеседі. Өйткені бұл тек табиғи сүтке ешқандай қатысы жоқ тұжырым болып табылады.

Бүгінгі тас қаланың балалары пайдалы, ауылдың сүтін қайдан аламыз?

Бізге бұл жерде тек пастерленген жоғарыда айтқан зиянды қаситтері бар сүт қана бұйырған…

P.S. Постта пайдаланылған деректер көп уақыт интернетте сүт жайында оқыған мәліметтерге сүйене отырып түйген ойдың арқасында жазылған.

Студенттік өмірдің қызықтары шетелдік телехикаялардың сүйікті тақырыбына айналғанына біраз уақыт болған. Отандық «Нархоз» комедиялық телехикаясында да осы өзекті мәселе қозғалған.
Мамандықты меңгерудегі алғашқы қадам, оқуға берілу, алғашқы махаббат, өмірді түсіну- осының барлығы кейіпкерлердің мінез-құлықтарын білуде және сюжеттік желіс үшін қызықты материал.

Басты кейіпкер – Данат үлкен қалаға алғаш келген ауыл баласы. Келе салып көптеген қиындықтармен соқтығысады: үлкен қаланың қарбалас өмірі, жатақханадағы жаңа достар, компьютердің қыр-сырымен танысу. Және университетке келе салып Данат бір қызға ғашық болады. Айсана – сұлу, сабағын жақсы оқитын, Жастар ісі бойынша комитеттің төрайымы. Осы кезде Данаттың белсенділігін университет басшылары да байқап, Данат еркінен тыс сүйген қызына қарсылас болып шыға келеді.

Дәріске бару немесе қызбен кездесу- қайсысы маңыздырақ? Осы сұрақтардың жауабын 17 жасар кейіпкерлерге күнде іздеуге тура келеді!

Кейіпкерлердің өмірлік тәжірибелерінің жоқтығынан, қызбалыққа салынуларынан көптеген күлкілі де, түсінбеушілік жағдайлар туындайды. Тілге шеберлердің көптігінен, телехикая әзілдерге толы.

Жақында студенттік өмірдің қызықтары, ду күлкі, сессия алдындағы қобалжу және басқа да жан толғаныстары 31 арна көрермендеріне ұсынылады!

Эй, жалған дүниені жалпағынан басқан быраттар! Мына бауырларың арағы мен қарағы, анашасы мен тамашасы көп дүниеде не көрмеді дейсің? Сонау барыс жылы бақырып туған сабаздарың биттеп те көрген, ит жеп те көрген. Биттегенімді айтып позор болатын жайым жоқ, ит жегенімді айтайын.
Жоғарғы оқу орнын кішігірім дипломмен тәмамдап, «енді арағым мен тамағыма ақшамды өзім табайын» деп жүрген кезім болатын. Сандалып үш ай қала кездім де, бір күні бұрынғы рөмкелесім шақырған соң алыс ауылдардың біріне мұғалім болуға тартып отырдым. Жартысы орыстар мен хохолдар, қалғаны русохохолообразный қазекемдер тұратын кәнігі деревня екен. Мектеп директоры да «негр» деген лақап аты бар кәдімгі сары қазақ. Дегенмен, ауылдықтардың тілдері орыс болғанмен, жөн-жосықты білетінге ұқсайды. Алғаш барған күні-ақ мені өзен жағасына қонаққа шақырды. Алқа қотан отырған жігіттердің ортасына жайғаса беріп едім, Миша есімді «старшактары» бір щеголга «әкел малды» деді де, маған қарап қолқа салды: «Ал, Асеке, құдайы қонағымызсың, бер батаңды!» Қуанып қалдым. Қолымды жайып жіберіп, «Әумин десең, міне бата...» деп, бастап жібердім. «Әрбір үйде той болсын, жегендерің қой болсын» деген жерге келгенде ғана алдымда байлаулы жатқан алабайдың семіз күшігін көрдім. Көрдім де… Сасқан жоқпын. «Қой болмаса, ит болсын, всегда дружно жить болсын!» деп, бір қайтардым. Бәрі риа болды. Ырқ-жырқ етіп, арақ іштік. Владик, Серега деген жігіттер, «біссіміллә» деді де, Бобикті мауыздап, астың қамына кірісті. Пақырлардың жартысы отырып келген бе, сөздерінің көбін ұғар емеспін. Миша бір щеголға «Магазга барып, по питихатке 2 литр ал. Баблосын потом береміз. Все по пониятием.» деп, тапсырма берген сәтінде көп нәрсені түсіндім. Түсінгенімнің бірі — олар арақты «литр» дейді екен. Яғни, 0,5 деген түсінік жоқ, бірден литр! Менің сондағы бар қорқынышым қайнап жатқан қара қазанда болды. Мыналар қуырдақ піскен сәтте Бобиктің басын әкеліп тағы бата сұраса не қылмақпын? Дегенмен, мен ойлағандай болмады. Ас пісем дегенше, біз де бір қараға жетіп қалдық. Масайдық. Қалған «литрлерді» қара етпен закусить етіп, Бобиктің жаны жаннатта болуы ішін алдым өзім. Эх, қайран Бобик…
Мен ол ауылда бір жыл ғана шыдадым. Сол бір жылда жүздеген «литрлер» мен абыройымды тауысып үлгердім. Енді ше?! ДШ мен еңбек пәндерінің «учителі» емес, «магаз» иелері мен иттердің мучителінен басқа не күтіп едіңіз? Бірақ мені сонша қатігез, тасжүрек деп ойламаңыз. Қазір арақ ішкен сайын қыңсылаған үндері мен қансыраған түрлері жадымда жатталып қалған төрт Шарик, үш Тузик, екі Рекс, екі Алыпсоқ, Бобик, Белка, Құтжол, Лайкаларды қимастықпен еске алып тұрамын.
Р.S: Менің санамды әлі күнге дейін Бобиктің бейкүнә рухы кезіп жүр…

Бақтыбай байғұс жұмысына бүгін тағы кешігіпті. «Кеше енесі тіріліп келгендей өкірте ішіп еді, обалы жоқ» деп отырмын. Дегенмен, менің де онып отырғаным шамалы. Алапат ішістен соң 3 сағат қана ұйықтап келген адамның жағдайын түсінесіз бе? Түсінсеңіз, сол. Бүгін тағы ішу қажеттігін ойлағанда, тіпті өмір сүруге желаниям қашып кетті. Не үшін ішу дейсіз бе? Тыңдаңыз. Кеше жұмыстан кейін Бақтыбай екеуміз Теміртайға соққанбыз. Қатыны төркініне кетіп қалған, сол қуанышын бөліспек болдық. Үйіне кірген соң, Такең бізді түсіне қойды да, тоңазытқыштан бір қылмойынды алып шықты. — Қатын кеткелі ішу, шаршап кеттім – деп қояды, біреу зорлап ішкізіп жүргендей. Төрт-бес стақаннан кейін ол көңіл айта бастады. Тіпті, бір-екі рет көзінің жасын сығып-сығып алды. Біз де көңілшек қатындарша даусымыз дірілдеп жұбатқан боламыз. Сол көңіл айтумен тағы екі жартыны төнкердік. Бақтыбай ұйықтап қалды. Теміртай екеуміз көөөп әңгіме айттық. Бұл әңгімелер кейбір ақкөңіл алқаштардың жай көңіл айтуы емес, елдің болашағы, жастардың тағдыры, ұлттық мүдде – бәрі қамтылды. Мұндайда мінбелерден міңгірлейтін кейбір месқарын бастықсымақтардан гөрі пяншіктердің пікірі өтімді көрінеді екен, әнасс. Бірақ біздің әсерлі әңгімемізді Бақтыбай пақыр бұзды. «Тарс» еткізіп жел шығарды да, өз осырығынан өзі шошып, атып тұрмасы бар ма!.. Біз де ыршып-ыршып кеттік. — Соңғы кезде біртүрлі болып жүрмін, кеше түнде түсімде біреулермен төбелесіп жатыр едім, қатыным шапалақпен ұрып оятты. Атып тұрып: «Ей, хотын, не болды?» десем, түсімде сілтеген жұдырығым оның дәл құлақ шекесінен тиіпті ғой, нақой! Ол да төркініне кетіп қала жаздады.-дейді, Бәкем. Оған енді Теміртай екеуміз тиісе бастадық: — Сен бізге еріп ішпей қалдың, осалсың ғой. – Ей, ептімаймайттар, ішем! Ішкенде мен ішейін! Дауай, ертең питница, жұмыстан кейін кездесіп, кімнің көп ішетінін көрейік. Аноу «Әгәнок» деген кафеге барамыз. Әписанты менің балдызым, сенімді қыз. Сол кафеде сыралатамыз, кім аз ішіп, аузы былшырап қалса, ертеңіне ішкен-жегеніміздің ақысын сол қыртпан төлейді!-деп, төрелік те айтты Бәкем. Емшекке емешегі үзілген сәбилерше біз де келісе қойдық. Сөйтіп үйге қайтып кеттік қой. Енді бүгін тағы ішу қажеттігін ойлап, оранжевый уайымдамын. Негізі бұған дейін Теміртай екеуміздің 16-17 саптыаяқтан қотарған кезіміз болған.Бір жағынан сол тәжірибеме сеніп отырмын. Бірақ өмір деген осы ғой, адамның ғана емес, кейде алқаштың да арманы орындалмай қалады. Өкініштісі алқаштар аламаны болмай қалды. Жұмыс уақыты аяқталуға бір сағат қалғанда Теміртай ызбандады: — Ей, қазанбас, ана ептімаймайт Бақтыбайдың не істегенін естідің бе, нақой? -Е, не істепті? — Өй, тырқ неме, түнде мас болып үйіне барып, картопты жарыпты, шешесс! Ол кеше ауылдан қайын енесінің келгенін білмеген. Бізден кейін мас болып кіріп барыпты да, әдеттегідей пәтерде тек қатыным ғана шығар деп, азынаған айғырша ауызғы бөлмеде тыр жалаңаш шешінген. Сосын қаранғы залда диванда жатқан енесінің үстіне секірген ғой, қыртпан. – Уа-ха-ха-аха! -Ей, күлме, әнәсс! Бишара, қазір қатыны мен қайын атасынан таяқ жеп, балконында жатыр екен. Пошему то, енесі ұрмапты-деп, Бақтыбай ентігін басты. -Уфф!-дедім мен. «Бақтыбай тайм аут алды. Знәшит, бүгін ішу жоқ, кешке қатыныма арқамды тыр-тыр қасытып, үйде жататын болдым.»

Мына қызықты қараңыз: Батыс ғалымдары сүндеттеудің пайдасы туралы ғаламат жаңалық ашып жатыр. Айтуларынша дер кезінде үшкіртіп алған насыбай көптеген инфекциялық аурулардан сақтайды екен. Тіптен Америка мен Австралия педиатрлары тізе қосып, ел үкіметіне 99 түрлі екпемен қатар насыбай кесуді міндеттеу туралы хат тапсырыпты деген сыбыс бар. Брайан Моррис атты бір профессордың сүндетке отырғызылмаған балалардың тең жартысы түрлі инфекциялық ауруға шалдығады деген оқыс мәлімдемесі бір аптадан бері батыс басылымдарында «хит» болып тұр.

Бірақ айтпағым бұл емес. Бүгінде тәнге шипа делінген дәрі-дәрмектің пайдасымен қатар 99 түрлі зияны бар болып шықты. Басымыз ауырып, балтырымыз сыздайды. Салып ұрып дәріханаға барамыз. Күлімдеп тұрып саудасын жасайтын дәріханашының берген дәрілерін уыс-уысымен ішіп жатып, құлан-таза сауығып кетеміз. Есесіне басқа ағзамыз зақымдалып жатады. Әсіресе, бүйрек, бауыр, асқазан секілді аса сезімтал мүшелер қатты зақым көреді екен. Жұрттың бәрі біледі: «кетонал» деген керемет таблетка бар. Ауруды басып, тыныштандырады. Бірақ сол дәріге үйір болғандардың көбі алпысқа толмай ақылынан алжасады екен. Бір сөзбен айтқанда жасына жетпей алжуға алып келеді. «Аналгин», «парацетамол» деген дәрілер де дәл осындай кешірек жарылатын биологиялық бомбаның бірі. Қызу түсіретін, бас ауруын жазатын қасиеті бар. Есесіне аса жұқпалы ин­фекциялық ауруларға қарсы иммунологиялық қасиеттен жұрдай етеді. Осыған байланысты әлем­нің 39 елінде тіркеуден алын­ып тасталыпты. Ал бізде күнде ішеміз. «Пара­цетамол», «солпадеин», «юниспаз», «антиспазм» және «пенталгин-п» сынды дәрілер деосындай қауіпті топқа жатады. Құрамында кодейн (апиын (мак) өсімдігінен алынады – ред.) атты есірткі тектес зат бар екен. Ебін тапқандар пенталгин мен бензинді араластыра отырып, өте күшті наша түрін дайындап шығарады екен. Әсері героиннен еш кем түспейтін, бірақ құны ондаған есе арзан, әрі жасалуы оңай бұл есірткі түрі «қолтырауын» (дезоморфин) деген атпен елге танымал болған дейді мамандар. Оған тәуелді болған адам бар-жоғы бір-екі жыл ғана өмір сүреді екен. Адамның ағзасын шірітіп жібереді. Қазір еліміздегі әрбір төртінші нашақор осы «қолтырауынға» тәуелді болып үлгерген.

Сөз жоқ медицина дамып келеді. Бірақ есесіне өлім-жітім де өкшелеп келеді. Кезіндегі адамзатты айран-асыр еткен жаңалықтың көбі бүгінде адамзат атаулының жауына айналып үлгерді. Мысалға кезінде талай сықымның тұсауын шешіп, ләзәт (кайфтың қазақшасы осылай ма еді?) иіріміне емін-еркін сүңгуіне мүмкіндік берген контрацептивті таблеткаларды алып көруге болады. Жүктіліктен сақтандыра­тын бұл дәрілер бүгінде ұрпақ санын күрт қысқаруы мен жаппай бедеулікке алып келді.

Әсіресе, вакцина (екпе) мәселесі. Осыдан бес-алты жыл бұрын «әртүрлі вакциналардың арқасында жылына әлем бойынша 3 миллиондай сәби ажал тырнағынан аман қалып, тағы 750 мыңдайы мүгедек болу қаупінен арылады екен. Сондай-ақ тағы 3 миллион сәби қазіргі таңда вакцинасы табылмаған түрлі жұқ­палы аурулардан көз жұмады», – деп сарнайтын мамандар бүгінде пікірін өзгерте бастады. Пайдасынан гөрі зияны басым деуге көшті. Сенбейін десең, үстін тоқсан тоғыз түрлі ұлт мекен еткен Еуропа атты алып материкті оба, шешек, күл дейсіз неше түрлі ауру жайлап жатқанда суық тию мен ыстық ұрудан басқа ауру болмаған қазақтың кейінгі жылдары қаны бозарып, ешкімге ұқсамайтын қасиеті сұйылып сала берді. Білетіндер мұны сонау алпысыншы жылдары келіп кірген «екпе» деген бәленің салдары дейді. Бәлкім рас та шығар, топырлатып егуін ексек те ауру атаулыны алып ұрып, салауатын сақтап отырған ешбір елді көріп отырған жоқпыз. Керісінше, ауру атаулының бірі бәсеңдесе, бірі күшейіп ырыққа көнбейтін болды. Адамзат қоғамына адамның өңі түгілі түсіне де енбеген дерт дендеп, дүние есігін ашпай жатып неше түрлі ауруға ұрынып жатқан сәбилердің қарасы да көбейіп барады.

Бүгінде елімізде бала бір жасқа толғанша он төрт түрлі, ал елу жасқа дейін 21 түрлі екпе салынады екен. Ауызға тамызады, санға, білекке, башпайға егіледі. Тағысын тағылар. Соның бірі – 1921 жылы француз микробиологы Альбер Кальметт пен ветеринар Камиль Герен ойлап тапқан БЦЖ туберкулезге қарсы екпесі. Қазіргі таңда бұл вакцина жаңа туылған нәрестелерге алғашқы 3-4-інші күнінде егіледі. Негізінен, қауіпсіз және туберкулез ауруына қарсы жалғыз амал ретінде танылғанымен, аталмыш екпенің артында құпия көп. Сол жылдары осы вакцина салынған 240 нәрестенің барлығы да туберкулез ауруына шалдығып, 77-сі шетінеп кетен екен.

Өкініштісі, мұндай жайттар қазір де тіркеліп жатыр. Мәселен, 1997 жылы Жаңатас қаласында 153 бала вакцинадан зиян шеккен. Олардың екеуі артық мөлшерде берілген дәріден қаза тапқаны белгілі. Сондай-ақ 2004 жылы Сербияда жасалған вакцинаның салдарынан елімізде 100-ден астам нәресте лимфаденит ауруына шалдығып, көбі осы вакцинадан соң операция жасалып, аса ауыр антибиотиктермен емделуге мәжбүр болған еді. 2009 жылы да көктем кезінде Ақтау қаласында қазіргі қолданылып жүрген жапондық БЦЖ екпесі салынған 4 сәби тубостит (сүйек туберкулезі) ауруына ұшыраған екен. Осындай жағдайлардан соң АҚШ, Голландия, Ұлыбритания, Германия секілді бірқатар батыс елдерінде БЦЖ вакцинасын байқап пайдаланатын болған.

Тағы бір мысал туберкулезге қарсы екпе салудан алдына жан салмайтын мемлекет бола тұра Ресей өкпе ауруы жағынан әлем бойынша көш бастап тұр. «Біз де Ресейден қалыс қалып отырған жоқпыз. Сәби атаулыға перзентханадан шықпай жатып екпе саламыз. Алайда соған қарамастан, Азия мемлекеттері арасында туберкулез ауруы бойынша алдыңғы орында тұр екенбіз.

Ал екпенің құрамы тіптен сұмдық: Иерусалимдегі атақты Еврей университетінде докторлығын қорғаған бір ресейлік ғалым, имунолог Александр Коток өзінің «Безпощадная иммунизация» деген кітабында былай деп жазады: «Вакциналардың тиімділігі 50 пайыздан аспайды деп шамалауға болады. Екпе табиғи иммунитетті бұзады. Екпе салғаннан кейін де балалардың ауырып немесе басқа да ауруларға душар болатыны осыны көрсетеді. Вакциналар жоғары токсинді болып саналады, олардың құрамына фенол, формальдегид, тимеросал немесе мертиолят (сынаптың қоспасы), ашытқылар, алюминий фосфаты, ацетон, глицерин, шошқа немесе жылқы қанының компоненттері, сиыр желінінен алынған ірің, қоянның ми тіндері, иттің бүйрек тіндері, тауық немесе үйрек жұмыртқалары ақ уызы және басқалар кіреді. Бүгінде заманауи технология таза вакцина жасауға мүмкіндігіміз жоқ». Осыдан кейін ойланбай көріңіз.

Ең сорақысы, кез келген екпенің арты бедеулікке, тіпті бүтіндей бір ұлттың жойылып кетуіне әкеліп соғуы мүмкін көрінеді. Бұл пікірді де маман пікірімен түйіндейік: сыдан бірнеше жыл бұрын отандық телеарналардың бірі медицина ғылымдарының докторы, акушер-гинеколог Қайша Сейітжанованың сұхбатын көрсеткен еді. Қырық жыл бойы қояндарға тәжірибе жасаған мамандар талай сырға қанық болыпты. «Біз қазіргі таңда балаларға егіліп жатқан АКДС вакцинасын халықаралық денсаулық сақтау ұйымы бекіткен ереже бойынша көжектерге егіп отырдық. Сол қояндардың ұрпақтары төртінші, бесінші буыннан кейін ұрпақ әкелуге жарамсыз болып қалды. Барлығы іші-нен қан кетіп, өліп қалды. Қазіргі қаптап бара жатқан бедеулік пен белсіздіктің барлығы – осы вакциналардың әсерінен болып жатыр», – деген болатын.

Тақырыпқа тұздық:

Өткен жылы Павлодар облысына қарасты Майқайың ауылында жатыр мойнының қатерлі ісігіне (Папиллома вирусы екпесі) қарсы жаппай вакцина егу жұмыстарынан кейін бірден үш қыз есінен танып артынша жағдайы күрт нашарлап жансақтау бөлімінен бір-ақ шыққан болатын. Папиллома демекші, батыс ғалымдары екпенің бұл түріне мүлдем қарсы болып жатыр. Осы дерек әсер еткен болар осыдан үш жыл бұрын Кезінде Парламент Мәжілісінің депутаты Меруерт Қазбекова аты мен заты күдікті екпеге қатысты сараптамалардың жалпы жұртқа жария болуын өтініп, Премьер-министрге депутаттық сауал да жолдаған болатын. Артынша Мәжіліс төрінде «АҚШ-та осыған ұқсас екпе жасағаннан кейін бірден 93 адамның көз жұмғанын білеміз. Тағы 22 мың адам ауруға ұшырап, жедел жәрдем қызметіне жүгінген. Осыдан кейін АҚШ үкіметі аталмыш екпеге біржолата тоқтау салды. Ал бізде неге осындай қауіп-қатерлер жайында еш жерде айтылмайды? Керек болса, бағдарламада да қыз балалардың денсаулығына жағымсыз әсерлердің болуы мүмкіндігі туралы ешқандай ақпарат жоқ. Болуы мүмкін қауіп-қатерлерге талдау жасалмай жатып, бір ғана министрліктің ешкіммен келіспей жатып шешім қабылдай салуын балалардың қамын ойлап отырған іс емес, қарапайым «маркетингтік қадам», немесе балаларға жасырын түрде экспримент жүргізіліп жатқан жоқ па деп ойлауға мәжбүрлейді», – деп Денсаулық сақтау министрі Салидат Қайырбековаға жүргізілген сынақтар мен сараптаулардың қорытындысы мен адам өміріне қауіпсіздігін растайтын дәйек әкелуін талап еткен болатын. Сол жолы депутат сөзіне дәйек ретінде қоса, АҚШ-тың Азық түлік өнімдері мен дәрілерді бағалау басқармасының қандайда болмасын ашытқы түріне аллергиясы бар әйелдердің гардасилді қабылдауына болмайтыны туралы ресми ескертпесін де келтірген-тін. «Біздің елімізде азаматтардың кез-келген медициналық қатысуға өз еріктерімен келісуге немесе келіспеуіне құқығы бар екеніне заң жүзінде кепілдік беріледі. Іс жүзінде бұл құқық әрдайым бұзылумен келеді. Бұған мысал – көптеген егу науқандары кезінде екпенің құрамы немесе ықтимал болуы мүмкін асқынулар туралы білу іс жүзінде мүмкін емес. Толық және ұзақ мерзімді зерттеулердің нәтижелерін алғанша, Франция және бірқатар еуропалық елдердегі сияқты гардасил және цервариксті жарнамалауға тыйым салу керек. Жұртшылықты тарта отырып екпенің қысқа және ұзақ мерзімдегі салдарлары бойынша мониторинг жүргізетін арнайы қызмет құру қажет. Заңнамада белгіленген мерзім ішінде жауап берулеріңізді сұраймыз», – деген еді. Алайда содан бері екі жылға жуық уақыт өтіпті. Жауап жоқ әлі.

Құрамында ашытқыдан басқа алюминий, хлорлы натрий, полисобрат және натрий тетрабораты (буру) сияқты компоненттер бар. Сол алюминий жүйке және иммундық жүйелерге кері әсерін тигізіп, Альцгеймер ауруының дамуына себепші болады. Сондай-ақ сал, аутизм, паралич секілді ауруларға әкеліп соғады. Ал Бура элементі мен гербицидтер және жууға арналған құралдар өндірісіне пайдаланылады. Ең сорақысы, гардасилдің 21 мыңнан астам кері әсері бар. Бұл туралы қарапайым жұрт ештеңе білмейді.
Ғаламтор бетін ақтарып отырып бұдан да қорқынышты деректерге тап болдық. Мәселен, гардасил өндіретін «Merck» фармацевтикалық компаниясы сынақ жүргізген уақытта қатысушылардың 73 пайызының жаңа ауру түрлерін тапқаны анықталған көрінеді. Өкінішке қарай, бұл деректер басында көпшіліктен құпия ұсталыпты. Тек АҚШ Конгресі араласқан соң ғана мәселенің беті ашылған. Бүгінде АҚШ, Испания, Австралия, Ұлыбритания, Жаңа Зеландияда гардасил екпесінен кейінгі адам өлімі оқиғаларын қоспаған күннің өзінде қояншық, тырысқақ, ұмытшақтық, жүрек ақауы секілді аурулар тіркелген екен.

«Сенің анау қызға көзің түсіп отыр, ол қызға деген ықыласың өзгеше екенін байқамай қалды дейсің бе? Сен соны жақсы көресің, қаласаң соған бар» деген сыңайдағы жанжалды әңгімені естігенде жүйкеңіз жұқарып, төзіміңіз таусылып сала береді.