… Озалдан биік нүкте дейді. Отпанды айтам да. "Әр халықтың өзінен биік көретін, құлдық ұратын шексіз Жаратушысына жақындай түспекке талпынарында бір зау биікті айырықша қастер тұтары бар еді — ау" дейді Әнуар ақын. Сол ғой…

Бұрынғы ата-бабаларымыз аңды қалай аулаған? Жеті қазынаның бірі жүйрік атты ерттеп мініп, соңына құмай тазыны ертіп, иығына берен мылтықты асынып, қолына қыран бүркітті қондырып шықты емес пе? Ата-бабамыздан келе жатқан бұл дәстүрді қаншалықты дұрыс жалғастырып, дәріптеудеміз?..
Жалпы, аңшылық өнері Қазақ жеріне сонау ежелгі Полеолит дәуірінен қалыптасып келе жатыр. Алғашқыда жануарларды аулау қорек негізі болып табылды. Мүйізінен, сүйегінен ине, басқа да құрал-саймандар жасаса, терісінен киім тігуді үйренді. Келе-келе бұл ұрпақтан-ұрпаққа аң аулау дәстүрі болып жетті.

Аңды қалай және немен аулаған?

Дәстүрлі аңшылықтың тәсілдері сан алуан болған: құм қақпан, тас қақпан құру, орға жығу, індету, қысаңға қамап, сойылмен ұру, тұзақ, абақ, шаншу, атқы, баспа, ау, тор, ат үстінен сойыл-шоқпармен соғу, құс салу, итпен қуу, ату құрылғыларымен (мылты, садақ) және т.б.
Осыған байланысты аңшылықты жақсы меңгерген мамандар– аңшы (аңды аулаушы);
аңкөс (аң аулаудың сырларын жетік меңгерген аңшы);
құсбегі (қырандарды түрге, топқа жақсы ажырататын);
бүркітші (бүркітті баптай алатын) және
қағушы (бүркітшілерге қолғанат болатын), — деп бөлінеді.

Мылтық ұстаған аяғына сүйеніп атып алады,
Бүркіт салған қызығына батып алады.
Ит жүргірткен шалқасынан жатып алады,
Қақпан салған сілесіне қатып алады,

-деген өлең жолдары аң аулау тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктерін айтып өтеді.

Аңды бүркітпен аулау

Бүркітпен аң аулау, саятшылық құру – қазақтың көнеден келе жатқан байырғы дәстүрі. Бүркітпен аң аулаудағы ең қызықты әрі қиыны-түлкі аулау болып табылады. Себебі: түлкі басқа аңдардай емес дыбыс, иіс, дүбірді алыстан сезеді, дереу жасырынады. Бүркітті көрген түлкі шамасы келсе қыранның тасасын сығалап, қараған-бұтаны аралай қашады. Түлкінің бұлай жықпылдата бой тасалауын құсбегілер «жабыттап қашу» дейді. Ал, жасырынған түлкінің үстіне қағушы немесе ит барып қалмаса, жатқан жерінен тыпыр етпейді. Көбінде бүркітті алыстан байқап, осылай бұғып қалады.
Қорғалауға мұршасы келмей, сасқан түлкі дереу тұра қалып, бүркітке қарай арсылдап үреді. Тісін қайрап ырылдайды, айбат шегеді. Көктен сорғалап, тақап қалған бүркітке құйрығын көлденең тартып, алдағысы келеді. Мұндайда өзіне-өзі сенген бүркіт болмаса, көп ретте сәтсіздікке ұшырайды да, түлкі құтылады.
Түлкі мен қыран арасындағы арпалыста қызық сәттер өте көп кезігеді. Бүркіт қашқан түлкіні қуалап, тегеурінімен артқы таңынан іле бергенде, түлкі кенет қайырыла қарманып, ауыз салады. Сол кезде бүркіттің екінші аяғы көз ілеспес шапшандықпен аузын аштырмай ноқталап ұстап, таңындағы екінші аяғын ауыстырып, өкпесіне шершеулей салып, тырп еткізбей басып қалады. Бүркіттің жыртқыш аң ұстаудағы көбірек қолданатын тәсілі осы.

Аңды ұрып алу – аңшылықтың қарапайым түрі. Тазы ерткен аңшы қолына шойыл, шоқпар, дойыр сияқты ұру құралдарымен қаруланып, жүйрік атқа мінеді.
Аң аулауға өрімі жуан, дойыр, өзегіне қорғасын қосып өрген сабы ұзын бұзаутіс және дырау қамшылар аң ұруға аса қолайлы болды. Балуан Шолақтың дойыр қамшысы«қашқан қасқырды қуып жетіп, онымен жоннан тартқанда, қабырғаларының көбесі, омыртқалары сөгіліп кетеді екен. Қашаған жылқылардың қандайы болса да, қабырғаларын қуалай тартып өткенде етпетінен түсетін көрінеді»,– деп жазды С.Мұқанов. Саятта, ұрыс- соғыстарда қамшымен олжа түсірген қамшыгерге өзіне тиесілі олжаның сыртында«қамшы сыбағасы» деген арнайы олжа берілген.

Атқа мініп, аңға шығудың өзі бір ғанибет меніңше… Аңды аулаудағы бүркіттің, тазының аң аулау ерекшелігін және жыртқыш аңдардың олардан қорғану тәсілдерін білудің өзі қызық. Оны тек аңшы ғана сезініп біле алады. Мысалға, Мұхтар Мағауинның «Тазының өлімін» шығармасын алсақ нағыз тазының аң аулаудағы шеберлігін, және иесімен өзара сырлас болатындығын, оның жай иттерден айырмашылығы басқа екендігін білеміз. Зейтін Ақышевтың «Шынардың шыбығы» атты кітабында Иманжүсіптің өз тазысының ешкім қолға түсіре алмай жүрген аты шулы «Бір ішек» атты қасқырды аулауын оқи отырып, қасқырдың да өз айла тәсілдерін білеміз. Аяғын сылтаң басу арқылы аңшыны алдайтындығын, өз қаншығын ешқашан тастап қашпайтындығын т.б… Ақселеу Сейдімбеттің «Тауға біткен жалбызын» оқи отырып, қасқырлардың өтірік өлген болып жемтігін қолға түсіретінін, қақпан құру арқылы киікті қалай қағатынын т.б көптеген ерекшеліктерді білуімізге болады.

ҚАЗІРГІЛЕР АҢДЫ ҚАЛАЙ АУЛАЙДЫ?
Дәстүр демекші, қазіргі кезде аң­шы­лық жаңаша сипат алған. Өйт­кені қазіргілер аңды дәстүрлі атпен емес, темір тұлпармен аулайтын болған.Және олардың қол­дарында мылтық емес, винтовка, авто­матқа ауыстырған. Және де саятшылдықтың рахатын сезіну үшін емес, бас-көз жоқ жазықсыз аңдарды арам пиғылмен аулайтын болған. Яғни, бағалы мүйізі, терісі үшін.
Осылайша салт-дәстүрімізді жауыздыққа итермелеудеміз… Аңшылыққа деген қызығушылықтан емес, ақшаға деген қызығушылыққа құныққан адамдар қоғамға осылай кері әсерін тигізуде.
Дегенмен бұрыңғының салтын жалғастырып, аңшылықтың қыр-сырын меңгеріп аңға шығатын азаматтарымыз мүлдем жоқ емес. Мысалға, Базарбек ақсақал (бүркітші):
– Ата-бабаларымыздан бастап қанымызға сіңген бұл әдет яғни түзде тазы жүгіртіп, құс салуды әлі де тастаған емеспін. Маң далада осынау сұлу таби­ғаттың нағыз қызығына батып, аң аула­ған кездегі құмарлығымды ешнәрсеге де айырбастай алмаймын. Алайда, ме­нің бар қорқатыным, сан мыңдаған жыл­дар бойы бабамыздан қалған игі дәстүр бізден кейін мүлде ұмыт болып қалып қоя ма деген қаупім бар. Өйткені қазір осы көкше өлкесінде ескі дәстүрде аң аулайтын тек мен ғана, — дейді.

Сонымен қоса Семей өңірінің тумасы Мерей Қартовтың аң-аулау дәстүрін әлі күнге дейін жоғалтпағандығын байқаймыз:
— Аңшылық бағзыдан келе жатқан рухани мұра. Саятшылдық өнер. Жүйрік жылқы, ұшқыр тазы, қыран құс жігіттің көркі. Заман дамыды, ел өркениеті өскен сайын баба мұрасы әр түрлі өзгеріске ұшырайды. Мен үшін қансонарда жүйрігін мініп, итін ертіп шыққанға еш қызық жетпес. Аңшы екенмін деп жөн-жосықсыз қыруға келмес. Аңшылық мезгіл болады. Көбейетін уағында зиян келтіруге болмайды. Дала заңы бөлек.
Аңшылық ата кәсіп, аңшылық адам бойына ерекше рух сыйлайды, сананы сергітеді. Алдыңнан қашқан аңды қуу, оның айласымен арпалысудың өзі бір ғанибет. Аңшылықтың түрі көп. Қақпан құрған үйде жатып алады, құс салған қызыққа батып алады, ит жүгірткен сілесі қатып алады. Маған тазы жүгірткен ерекше ұнайды. Табиғи тепе теңді сақталады. Ит жақсысы тазы, ет жақсысы қазы ғой.

Ата-бабамыздан келе жатқан дәстүрді осылайша қаз-қалпында сақтауымыз қажет. Дәстүр бойынша аң аулаудың ләззәті бөлек екенін ұмытпағанымыз жөн. Құмай тазыңмен, қыран бүркітіңмен, жүйрік атыңмен саятшылдық құрғанға не жетсін?!

PS: Кейбір суреттер ФБ дан "Қазақтың тың тарихы" тобынан алынды

Қазақтың ою-өрнектерінің 200-ден астам түрі бар. Жалпы, ою-өрнек деп сурет пен сызықтардың белгілі бір ретпен орналасуын айтады. Яғни ықылым заманнан бері қазақтың оюы әр затта өзіндік ерекшелікке сай орналасқан. Көлемі кіші, жіңішке әрі жапырақ тәріздес оюлар киімде бейнеленеді. Өте ұсақ түрлері зергерлік, кестелік сияқты нәзік істерде, ал ірі ою-өрнектер сырмақ, кілем, текемет, тұскиіз, алаша, сонымен бірге сәулет өнерінде кеңінен қолданылған.
Қызыл кеңірдек болып қырқысып, айтысып-тартысып жатпаса да, кейде ою төңірегінде, осы ұлттық нақышты төңіректеп жүргендердің арасында кішігірім дау-дамай туындап жүр. Этнографтардың айтуынша, қазіргі ұлттық киімдердегі оюдың орналасу реті мен көлемінде өрескел қателіктер бар көрінеді. Күнделікті тіршілікте не болмаса жиын-тойда ұлттық нақышқа толы киіммен жүргенді құп көретіндер ортамызда баршылық. Сол құп көргендердің іс-әрекетінен мін табатындар да табылады арамызда. Қазақтың киімін көпке насихаттауды жаны сүйетіндер де жанымызда жүр. Сонымен, олар былай дейді:

Жұмақадір ИСАБЕК, этнограф:
— Кейінгі кезде сән үйлерінің тігіп жатқан ұлттық киім үлгілерінің қазақы нақышпен әспеттелуі көңіл толарлық жағдайда емес. Олай дейтінім ою-өрнектің орналасуы шашыраңқы емес белгілі бір тәртіппен жағасында, жеңінде, етегінде және өңірінде орналасуы тиісті еді. Кейде киімге жамыратып оюды салып қояды. Не болмаса текеметтің оюындай үлкен қошқармүйіз тұрады. Әркім өз білгенін жасап, оюды ана жер, мына жеріне жабыстыра салып, ұлттық өнердің бояуын жоғалтып алмаса екен деймін. Қазақстанның мемлекеттік орталық мұражайы бар, сол жерде құдайға шүкір этнограф-ғалымдар, осы саланы зерттеп жүрген арнайы мамандар жеткілікті. Сәнгерлер болсын, жалпы кез келген жанға кеңес беріп, көмек қолын созуға дайынбыз.

Флора ҚАЙНҰЛЛАҚЫЗЫ, «Бәйтерек» суретке түсіру орталығының директоры:
— Қазақ болғандықтан, қазақша киім кигенді жақсы көргендіктен де шығар, өзім ылғи қазақ оюларымен әспеттелген көйлек кигенді жөн санаймын. Өйткені өзімнің қазақ екенімді өзгеге білгізгім келеді. Ою-өрнекті зерттеуші ғалым болмасам да, күнделікті тұрмыста киетін әрі жиын-тойға арналған киімдерімде, өзімнің жобалуыммен қазақтың ою-өрнектері бейнеленген. Бала-шаға мен күйеуім де ұлттық нақыштағы көйлекті киіп әдемі болып жүргенді ұнатады. Ал енді ою-өрнектердің орналасуында өзіндік реті болатынын білмеппін.

Сабыркүл АСАНОВА, сәнгер:
— Бала кезімнен көнекөз, ісмер әжелерімізден үйренгеніміз бар, сонымен бірге оюды зерттеуші ғалымдарымызбен пікірлесіп, өзім де осы саланы зерттеп, зерделеп жүргеніме бірталай жыл болды. Қазақтың ұлттық нақыштарының дамуы мен қолданысына біраз еңбек сіңірдім деп ойлаймын. Заманауи, еуропалық үлгідегі киімдердің барлығында қазақтың нышаны тұру керек. Кей уақытта подиумнан анық көріну үшін сәнгерлерімізге оюлардың айшықтарын үлкендеу, түрлерін өте жарқын етіп жасау керек болады. Оюдың көлемі кіші болып қалса, мінбеден көрінбей қалуы мүмкін. Бірақ дәл қазір маңыздысы, ою-өрнектің орналасу ретінде емес кең көлемде насихатталуында.

Асылы ОСМАН, қоғам қайраткері:
— Қазақтың ою-өрнегі, ата бабамыздан келе жатқан өзіндік эстетикалық даралықты көрсетіп тұратындықтан соны сақтап, бірақ бүгінгі заманның талабына, сұранысына сай өзгертіп тұрса, оны мен ешуақытта айып санамаймын. Қазақ екендігімізді айқындайтын, ұлттық нышанның киімдерімізде болуын үрдіске айналдыру керек.

Бағдат СӘМЕДИНОВА, әнші:
— Бала кезімізден өзіміздің ұлттық нақышымызға қызығып өстік. Этнографтар сонау ата-бабаларымыздан келе жатқан ою-өрнектердің сол қалпында сақталуын талап ететін шығар. Бірақ дизайнерлеріміздің бүгінгі заманның сұранысына қарай, бүгінгі сән үлгісіне үйлестіре отырып өзгертуіне қақысы бар деп ойлаймын.

Мұртаза БҰЛҰТАЙ, мәдениеттанушы:
— Бұрынғы заманның киім үлгілерінде осылай болды екен деп, соны жалғастырмауымыз керек. Керісінше, сол құндылықтарымызды дамыта, байыта отырып, бүгінгі қоғамға лайықтап ұқсата білуіміз керек.

Көп таразы көңіл қазы. Көптің таразысына әр пікірдің мұртын бұзбай салдық. Талдап, саралау өз еншілеріңізде. Дегенмен ұлттық нақышты ұтымсыз қолданып, атадан мұра болып қалған киелі өнердің киесі ұрмаса, қазақы қалыптың мұрты бұзылмаса болғаны.

#НаурызДода

Бүгін яғни 26-ыншы қаңтар күні атақты бапкер Қозы Малриньюдың туылған күні. Өте ерекше жан Моу футболды қатырып ойнамаса да бапкерлік өмірінде көптеген табыстарға жетті. Мен бұл мақаламда Моудың жеткен жетістіктеріне емес, футбол тарихында қалған қанатты сөздерін жазбақпын.

Журналист — «Бапкер болу үшін алдымен футболшы болу керек қой»
Қозы Малринью — «Сонда шабандоз болу үшін бірінші ат болу керек пе?»



Қозы Малринью — «Егер оңайын таңдағанымда Портуда қалар едім. Әдемі көк кресло, Чемпиондар Лигасының кубогы және Құдай, Құдайдан кейін мен...»



Журналист — «Команда шаршаңқы ма еді?»
Қозы Малринью — «Шаршаңқы? Күні бойы жұмыс істеп үйіне 50 доллар табыс әкелетін әке шаршаңқы болады, біз емес!»



Дани Алвес – «Малринью жақсы бапкер болуы мүмкін, бірақ футболды ойлап таппады ғой»
Қозы Малринью — «Футболды мен ойлап таппауым мүмкін бірақ Бразилияны португалдар тапты»



Қозы Малринью — «Мәселе Роналдуды алуда емес, мәселе Роналдуға допты осылай алдыра білу...»



Қозы Малринью – «Арсен Венгер әлі бала шаға бағудан арылмағандықтан командасын чемпион қыла алмай жүр»



Енді шамалы ғана Қозының өмірбаяны туралы өз аузынан тыңдайық…

Қозы Малринью — «Бүгін бір шындық айтайын, мен Сетубалда емес Шымкентте туылдым щещесс»



Қозы Малринью — «1963 жылы 26 қаңтарда Шымкент қаласындағы 112-інші кварталда өмірге келдім»



Қозы Малринью — «6 жасымда Шымкент қаласындағы ағылшынша тереңдетіле оқытылатын 8-інші мектеп гимназиясының табалдырығын аттадым»



Қозы Малринью — «Ал мынау Португалия Сетубалдан Шымкентке енді қоныс аударған кезімдегі суретім»

«Атаңа нәлет! Мә саған, шал! Жаңа жыл біздің мейрам емес!» деген жазуы бар суретке лайк басқан соң Ақкүләнда шешесінің шырылдап жатқан телефонын алды: — Сізді де құттықтаймын. Жаңа жыл құтты болсын! Үйге келмедіңіз бе? Дастархан жасап қойдық. Мәсной салат...

---

Қазақта Жаңа жыл мерекесінің қалай тойланатыны, қанша бөтелке ішілетіні, қанша ішіп-жемі ысырап қалатыны белгілі нәрсе. Орысың қалай тойлайды екен? Бұл да түсінікті. Ендеше, глобусты шыр айналдыра отырып, басқа елде бұл мерекенің қалай тойланатынын оқып көрейік.
Финдықтар жаңа жыл кешінде балауыз арқылы болашақты болжайды. Әуелі сұрақ қояды. Ерітілген тамшысын суға тамызып, пайда болған су бетіндегі бейне арқылы болжам жасайды. Ал дәстүр бойынша дастарханда алхоры киселі мен тәтті күріш ботқасы болуы керек. Біз де ет аспай жаңа жылдық дастарханға жайғаса алмаймыз ғой. «Айй ааазз ааа тааа!» деп шулайтын біз ғой. Ал финдықтар Аяз атасын «Йоулупукки!» деп шақырады екен. «Рождестволық ешкі» деген мағынаны мыңқ еткізеді. Йоулупуккидің сыйлық толы арбасын ешкі сүйрейді екен. Финдықтар бұл атаны мейірімді, барлық тілектерді орындаушы деп түсінеді. Тіпті, сыбырды да естиді-міс. Айқайлап айтатын болса, жындар естіп қойып, тілектер орындалмай қалуы мүмкін екен.

---

Жоқ, бұл соғысқа аттану емес. Бұл — шотландықтар. Олар Жаңа жыл мерекесін Хогмани деп атайды. Біздің халық аспанға салют атып жатса, бұлар бөшкелерді қарамаймен жағып, көше бойымен дөңгелетіп жібереді. Бұл дәстүр Жаңа жылды шақыру екен. Наным-сенім бойынша жанып жатқан бөшкелерді күн деп түсінеді екен. Теңізге тастаған соң оны мекендеушілерге жарық пен жылу сыйлайды-мыс. Сонымен қатар су апатынан аман боламыз деп сенеді. Ал екінші ырым бойынша от жын-періден қорғайды. Шотландықтардың ерте заманнан келе жатқан дәстүрлі тағамдары бар. Мәселен, жаңа жылдық таңғы асқа сұлы шелпегін, пудинг пен ірімшіктің ерекше сорты — кеббенді дайындайды. Ал түскі және кешкі асқа пісірілген қаз немесе бифштекс, алма қосылған бәліштерді әзірлейді.

---

Испанияда ескі дәстүр бойынша жаңа жыл кешінде әр адам 12 жүзім жеуі керек. 12 жүзім болатын себебі жылдың он екі айын білдіртсе керек. Негізі, жүзімнің дәстүрге енуі тегін емес. 1908 жылы жергілікті фермерлер жүзім арқылы пайда табуды бастады. Бүгінде дүкендерде неше түрлі құтыда түр-түрі сатылады екен. Сонымен қатар тағы бір жаңа жылдық дәстүр бар. Киім кию. Бізде түн аяз болатындықтан сыртқа күрте киіп шығамыз ғой. Ал бұлар қызыл түсті іш киім киюі керек екен, жаңа жылың құтты болғыр. Қызыл түс істің сәтті болуына, финанстың «тәтті» болуына көмектеседі-міс. Айтпақшы, жүзімнің суретін енгіздім. Өзіңізде бар дамбалдың суретін қайтесіз!?

---

Вьетнамда жаңа жылды 21 қаңтар мен 19 ақпан арасында тойлайды. Жаңа жылды тет деп атайды. Мұнда шырша, әппақ қар болмайтындықтан, ерекшелік тырманы безендіреуде болады екен. Ырымы өте жақсы безендірсе, бақыт пен байлықты тырмалауға болады деген түсінікке жақын. Аяз атасы Тао Куэн деген кейіпкер. Оны үй ішінің періштесі дейді. Ол айдаһарға айналып шығатын тұқымен көкке ұшады екен. Аспан әміршісіне адамдардың жасаған жақсы амалдарын жеткізеді-міс. Вьеатнамдықтар жақын маңда орналасқан өзен-көлге тірі тұқыны тілектерін сыбырлап айтқан соң жібереді екен.

---

Жаңа жылда шыршаны безендіру дәстүрі Германияда сонау орта ғасырда пайда болған. Немістер Санта Клаусты есек мініп келеді деп түсінеді. Сондықтан кебісіне шөп салады. Ал Берлинде Бранденбург қақпасының алдында жүз мыңдаған адам Шығыс пен Батыс Германияның қосылуы үшін тілек тілейді.

Біздің жастарды Англияға жіберетін. Себебі ол жақта қоңыраулар түнгі сағат он екіні соққанда ләйлі-мәжнүндер омела бұтағының астында сүйіседі екен. Жыл бойы сүйісуге уақыт таппағандай. Жалпы, қоңыраулар түнгі он екіге дейін соғыла береді. Тек оларды жай естілуі үшін көрпемен орап қояды. Өз уақытында ғана ағылшындар көрпелерді алып тастайды. Ал Британ аралдарында тұрғындар үйінің артқы есігін ашып қояды екен. Жаңа жыл келді деп сағат он екіні соққанда үйдің кіреберіс есігін ашады.

Швеция ХІХ ғасырда бірінші болып әлемге шыныдан жасалған шырша ойыншықтарын сыйлаған еді. Олар Жаңа жыл мерекесінде үйдің жарығын өшірмейді екен. Сонымен қатар барлық көшені жарықтандырады.

Француздар бұл мерекеде бәліш пісіреді. Бәліштің ішіне бір түйір ірі бұршақты (боб) салады екен. Кімнің жеген бәлішінен шықса, жаңа жыл кешінде сол адамның бұйрығына бәрі де бағынады екен.

Жапондықтар Жаңа жыл мерекесінде жаңа киім кию дәстүрін енгізген болатын. Олар мерекенің алдында тырма сатып алады екен. Вьетнамдықтар секілді бақыт пен байлықты «тырмалайтын» көрінеді. Бұлар Жаңа жылды 1 қаңтарда тойлайды. Есіктің алдына бақыт әкеледі деп бір байлам сабанды іліп қояды. Бұл ырым жын-сайтанның үйге кіруінен сақтайды екен. Жаңа жыл басталысымен-ақ жапондықтар шулықтар секілді күле бастайды. Күлкі жаңа жылда бақыт әкеледі деп түсінеді.

Еврейлер жаңа жылды Rosh Hashanah деп атайды. Бұл күн олар үшін қасиетті. Олар ең бірінші кезекте күнәларын еске алып, осы жаңа жылда жақсы амалдармен жоямын деп уәде береді. Балаларға жаңа киімдер сыйлайды. Нан пісіріп, неше түрлі жемістерді жейді.

Италияда жаңа жыл 6 қаңтарда басталады. Наным бойынша бұл түнде сиқырлы сыпырғышпен мейірімді Фея Бефана ұшып келеді екен. Ол «келіншек» үйге есіктерді алтын кілтімен ашып кіреді екен. Камин қасында ілініп тұрған балалардың шұлықтарын сыйлыққа толтырады екен. Сабағын нашар оқып, бұзықтық жасаған балаларға Бефана бір шымшым күл мен көмір салып кетеді екен. Ал Аяз атасы Баббо Натале екен. Итальяндықтар жаңа жыл кешінде терезеден ескі заттарды лақтырады екен. Неғұрлым көбірек лақтырса, жаңа жыл сондай байлыққа кенелтеді деп түсінеді. Ал ауыл жастары жеребе тартады екен. Нәтижесінде қыздары байсыз, жігіттері қатынсыз қалмайды.

Ал Австрияда жаңа жылдық сыйлық пен құттықтаудың қарапайым дәстүрі сонау XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басында тарала бастаған екен. Қазіргі таңда бір-біріне неше түрлі шағын мүсіндерді сыйлайды. Пошталық ашық хат арқылы бақыттың символы болатын мұржа тазалаушы, төрт жапырақты бедені немесе шошқаның мүсінін сыйлайды. Жаңа жыл берекелі болуы үшін 31 желтоқсанда мол дастархан жаяды екен.

Брабант пен Батыс Фландрияда… Иә, мұнда бұл мерекеде патша сайлау дәстүрі бар. Арнайы 16 корольдық ашық хат (Koningsbriefs) жасалынады. Бұл ашық хаттарға сарай адамдары мен қызметшілерінің суреттері бейнеленеді. Ал ауылдық жерде мұндайды қолдан жасайды екен. Қатысушылар тәуекел деп бір-біреуден таңдап алады. Сөйтіп, таңдалған патша мен ханым кешті басқарады. Екеуінің іс-әрекеттерін қалғандары қайталайды.

Ұлыбританияда қызық дәстүр бар екен. Түн жарымда үйге ер адам кірсе, демек, сәттілік әкеледі екен. Бірақ кірген еркек сыйлық ретінде ақша, нан немесе көмір беруі керек. Құдай сақтасын дейді екен. Ашық түсті шашы бар адамның, жирен шашты адамның үйге кіруінен сақтасын дейді. Мүлдем әйел адам кірмеуі керек. Бақытсыздық әкеледі. Сонымен қатар адамдар Трафальгар алаңына Биг Беннің дыңылын есту үшін жиналады екен.

---

Жаңа 2015 жыл құтты болсын, оқырман! Жаңа идеялар мен жазбаларға, жаңа жобаларға толы жыл болсын! Мінеки, мен де жаңа 2015 жылдың алғашқы жазбасына нүктемді қойдым. Көп нүктемді…

Міне, тағы да сол уақыт. Бұл уақыт – менің бірінші өмірімден екінші өмірге ауысуым. Аз қалды, өте аз… міне, компьютерімінің қосылуына бірер секунд… па, шіркін, технология! Бірден-ақ қосылды. Ендігі интернетімнің қосылуы… қане, қане… міне, жарайсың! Фейсбук, қош көрістік!



Негізінде мен өмірде тұйық, аса көп адамдармен тіл табыса алмайтын, жалғыз жүретін адамдар қатарындағы жанмын. Үйде жалғыз өзіммін, жалғыз дегенде тек өз жұмыстарымен ғана шұғылданатын үй қызметшілері бар, ал әке-шешем жұмыстарымен әрдайым шетелдерде жүреді. Сабақта ең соңғы партада жалғыз өзім отырамын. Шынайы өмірде мен әлеуметтік желідегі болған жағдайларды ойлап отырамын. Ешкімді естімеймін, көрмеймін, жалпы, ешкіммен ешқандай жұмысым жоқ. Маған десе, қай кезде, қай жерде болсамда ғаламторда отырар едім. Әттең, мектепке ұялы телефон мен ноутбук алып жүруге болмайды. Бұл – мектептегі ең маңызды ереже. Бұл ережені бұзған жағдайда мектептен шығып кету қаупі бар. Ал мектептен шығуға болмайды, әке-шешемді ренжіткім келмейді. Айына бір-ақ рет көретін отбасыма өзім жайлы жаман ой қалдырмасам деймін. Өйткені олар менің орта білім алуыма бар жағдайды жасап отыр.
Әлеуметтік желі – бұл менің өмірім. Ол болмағанда мен жалғыздықтан о дүниелік болып кетер ме едім? Бұл арқылы мен өзімнің бұл өмірде жалғыз емес екендігімді білдіреді. Дүниенің екінші бұрышында да мен сияқты, екінші өмірімен ғана өмір сүретін адамдар бар және олар мені қолдайды. Солардың бірі – Зэйн. Зэйннің шын табиғатын мен білмеймін, алайда мен үшін ол мейірімді, қарапайым, қалжыңды жақсы көретін және бұзық. Онымен сөйлескен маған қызық, бір жеңілденіп, серпіліп қаласың. Онымен танысқаным да өте қызық болды. Бірде ғаламтор желісінде ask.fm деген сайта отырдым. Бұл сайта анонимді түрде кез-келген адамнан білгің келген сұрағыңды қойып, жауап алуға болады. Бірде, ойынмен Зэйн Малик, яғни әлемдік жұлдызды топ «One Direction» тобының әншісі, бар ма, әлде жоқ па екенін білгім келді. Қарасам, бар және сол секілді. Қуанғанымнан, төбем көкке жетті. Бірден сұрақ қоюға көштім. Қойған бетте жауап келеді, қызық. Соңында, өзімнің фейсбуктағы адресімді беріп, мені өзіне қосуын өтіндім. Айтқан бойында мені қосты. Қуаныштан жүрегім жарылайын деп тұр. Фейсбукта кәдімгіше сөйлестім, мен оны әлем жұлдызы деп санап тұрмын, бірақ біраздан соң, ол маған өзінің жұлдыз емес екендігін айтты. Жай ғана кездейсоқ атымыз бен түріміз ұқсайды деді. Таңдайым жерге түсіп қалардай таң қалдым. Алайда, оның әлем жұлдызы болып шықпағанына еш ренжімедім, керісінше өзіме жаңа дос таптым. Соған ризамын.
Тағы бірі – Том. Ол Америка Құрама Штаттарындағы Вирджиния штатының тұрғыны. Білуімше, ол жан-жақты. Көбіне маған ақыл айтып, дүниетаным туралы көзқарасымды тез өзгерте алады. Ең қызықтысы, ол әлем саясаттын жақсы біледі және Қазақстан тарихымен де жетік танысқан. Көбіне білмейтін жайларды менен сұрап отырады. Онымен сөйлесе бастауымда бір әңгіме жатыр. Фейсбукта World News деген әркім өз пікірін жаза алатын саяси топ бар. Мен ғаламторда көп отырғандықтан, әлем жаңалықтарын көп оқиымын, сол топқа өз пікірімді білдіремін. Томмен танысқан уақытқа дейін менің пікіріме ешкім қарсы тұрмайтын, бір сәтте Том қарсы ойын білдіріп жазып еді, бәрі де менің жазғаныма қарсы шықты. Содан, қаты ашумен оны фейсбуктен тауып, өз жазғанымның дұрыс екендігін дәлелдей бастадым. Ол өз айтқанынан айнымады, өзін жақтады. Ақыр аяғында, мен жеңілген сияқты болдым. Осымен екеуміздің әңгімеміз аяқталады деп ойлағанмын, сөйтсем келесісінде өзі жазып, өмір, экономика, саясат жайлы біраз әңгіме шерттік. Содан міне, 1-2 айдың шамасы болып қалды, достығымыз жарасты.
Бір күні екеуміздің әңгіме барысында біздің ел туралы әңгіме басталып кетті.Мен өз елімнің мұнайы басқа елге сатылып, өз елімнің тоналып жатқанын айттым. Ол мен қолдайды деп ойлағам, алайда менің көзқарасымның бұрыс екендігін дәлелдеп берді. Оның айтуынша, егер де қазақ елі өз мұнайын сатпағанда, қазіргі Монғолия мемлекеті сияқты, ол елдің бар-жоғын да білмей қалатын едік дейді. Том сөздерінің жаны бар, менің дұрыс емес деген нәрсенің еліміз үшін өз пайдасын әкеліп жатқанын түсіндім. Шыны керек, бірден емес, арада біраз пікір-талас болды.
Байқағаныңыздай, мен көбіне шетел адамдарымен сөйлесем. Неге десеңіз, олармен еш қиындық тумайды, қайта керісінше, тілді жақсы үйренесің. Ал Қазақстандықтармен сөйлессем, кездесуге шақырады, анау дейді, мынау дейді және қазақ бола тұра, мақтаншақтық па, білмеймін, орысша сөйлеп ішімді күйдіреді. Бір сөзбен айтқанда, олармен сөйлескен мүлдем қызық емес…
Әлеуметтік желіде менің достарым өте көп. Бәлкім, досым деуге келмейтін шығар, жай ғана таныстарым. Жақын достарым — Том мен Зейн.
Бірде фейсбуктағы парақшама бір қазақ қосылды. Аты Самат екен. Суреттеріне қарасам, түрі таныс. Қайдан көрдім екен?.. Әрине, қосылса қосылсын, жазғысы келсе жазсын, маған бәрібір. Дегенмен түрі сүйкімді екен. Жоқ… мен оған жазбаймын, өзі жазсын… жігіт қой.
Бір күн өтті. Екінші күн өтті. Том, Зэйн басқа да достарыммен сөйлесіп жүрмін. Бірде намысыма тиіп кетті, неге қазақпен сөйлеспеске?.. Ал, нар тәуекел, алдымен жаздым «сәлеметсіз бе!» деп, шамамен 10 минут өтті, жауап жоқ. Қиын екен біреуден хабар күткен, шыдамым жетпей кетті. Далаға шығып, жүріп келдім. Ұзақ уақыттан кейін келсем, жауап келіпті. Сондағы жауап: «Сәлем!». Шамамен 1 сағаттан кейінгі жауап бір ғана сөзден тұрады… Неге екенін білмеймін, осыған өзімше ренжіп, болды кірмеймін деп шығып кеттім.
Осыдан күні бойына ойланып жүрдім. Ойлағаным неге шетел азаматтарымен сөйлескен оңай, оларға бір жазсаң әрі қарай өздері әңгімені өрбіп, ширатып жібереді. Ал, қазақтар ше? Өр көкіректік пе? Өздерінше, менсінбеушілік пе?..
Күні бойы құлағымда наушник болды. Ой толғаныста далада ұзақ жүрдім. Алайда, еш қорытындыға келе алмадым.
Қайта интернетке кірдім, әдеттегідей, Том мен Зэйнмен сөйлесіп отырмын. Әңгімелері қызық, фейсбуктың ішіне кіріп кетіппін. Көңілім көтеріліп, анау Самат дегеннің бар екенінде сезбей қалыппын. Бірде Том өзінің парақшасына кіріп, жазған блогын көруімді өтінді. Бірден келісе кетіп, парақшасына кіріп оқыдым, енді шыға бергенде Саматтың сайта отырғанын байқап қалдым. Өзімше, көкіректеніп, менің онда еш шаруам жоқ деп, көңіл аудармауға тырыстым. Әрі қарай Томмен сөйлесіп отырдым. Бірер сәттен кейін Том сайттан шығып кетті. Отырдым, жаңалықтар оқыдым, музыка тыңдадым. Кейіннен, Саматтың сайта отырғанын қайта байқап қалдым. Жазғым келіп тұр, алайда қолым бармай тұр. Бір тосқауыл. Әй, тәуекел, жазамын.
М: Сәлеметсіз бе!
С: Сәлем
М: Қалайсыз?
С: Шүкір, Алла деп…
Осыдан отырдым, қашан менің жағдайымды сұрайды екен деп. Шамамен 10 минутай өтті, бір кезде:
С: Өзің қалайсың?
М: Жақсы, не істеп жатырсыз?
С: Сіз демей-ақ қой, жай жұмыста отырғанмын.
М: Ааа, қандай жұмыс атқарасыз?
С: Сен шында да осыны сұрап отырсың ба?
М: Иә, ал не болып қалды? Сұрамауым керек пе еді?
С: Жоқ, әрине, тек таң қалып отырмын.
М: Неге таң қаласыз?
С: Мені қазақ елінің бәрі теледидар арқылы таниды, неге бұл қыз мені танымай отыр деп таң қалудамын.
М: Танымай қалғаныма ренжімеңіз) Теледидар көрмеймін. Көрсемде тек клиптер көремін. Сонымен сіз кімсіз?
С: Хабар агенттігінде жаңалықтарды жүргіземін.
М: Журналистсіз ғой сонда?
С: Жоқ, жүргізуші
М: Екеуі бір ғой?
С: Біреулер үшін бір мамандық, біреулер үшін екеуі екі түрлі мамандық…
М: ммм
Осыдан тағы да үнсіздік. Біраздан соң қарасам, ол сайттан шығып кетіпті. Көңілімде бір тынышсыздық орнады. Ерекше сезім, бұрын сезбегем. Музыка тыңдап, біраз жаттым. Содан ұйықтап кетіппін. Мен үй жинастырып жүрмін, ыдыс, еден жуып, қоқыс тастап жатырмын. Оянып кеттім, түсім екен ғой. Тездетіп үй тапсырмаларды жасап, қайта фейсбукке кірдім. Оқылмаған бір хабарлама, қарасам Саматтан екен.
С: Өзің немен айналысасың?
М: Мектепте оқимын
С: Қай сыныпта?
М: 11
С: О, биыл бітіреді екенсің ғой?! ҰБТ-ға дайындалып жүрсің бе?
М: Жоқ, мен ҰБТ тапсырмаймын
С: Неге?
М: Өткен айда Байқоңырда Халықаралық ғылыми жұмыс жарысы болған, содан орын алдым, орынмен қоса ҰБТ-дан 125 баллды да алдым.
С: мм, жақсы, құтты болсын! Қай сабақтан?
М: Рақмет. Физика
С: Болашақта кім болғың келеді? Қандай мамандықты таңдайтын ойын бар?
М: программист
С: жақсы, жақсы
М: мхм
Қайта үнсіздік. Көкейімде сұрақтар өте көп, тек қалай сұрарымды білмеймін. Маған Саматпен сөйлесу қиынға соғып тұр. Неге екені белгісіз… Қиындығы, мүмкін, оның менімен дұрыс сөйлеспейтіндігінен шығар?
Фейсбуктын хат келгендегі даусы шыға кетті. Өзімше қуанып, Саматтан болар дегенмін, сөйтсем Зэйн жағдайымды сұрап жазыпты. Көңілім босап кетті. Зэйнге білдірмей, дым болмағандай, әдеттегідей сөйлестім.
Таң атты. Күнделіктегідей сабаққа бардым. Ойымнан Самат кетер емес. Ол туралы көп нәрсені білгім келеді. Ал сұрауға қысыламын. Ойлана, ойлана бір шешімге келдім. Одан білгім келетіннің бәрін сұраймын, сұрағанда тұрған ештенке жоқ. Сабақ бітпей жатып, үйге қайтып кеттім. Бірден бара сала фейсбукқа кірдім және дәл уақытында. Фейсбукте Самат отыр. Қайтадан өзім бастадым.
М: Сәлеметсіз бе!
С: Сәлем
М: Қалайсын?
С: Жақсымын, өзің ше?
М: Жақсы
М: Не істеп жатырсын?
С: Жай отырғанмын
С: Неге парақшаңда суреттерің жоқ?
М: Қойғым келмейді
С: Неге?
М: Қажет емес
С: Түсінікті
Менің парақшамдағы суреттерімнің бар-жоғы оны қызықтырады ма? Менің түрімді қайтеді ол? Бәріміз адамбыз ғой, бет-ауызымыз бар. Әлде, мен оны қызықтырамын ба? Маған қызығатындай ештенке болған жоқ қой, алайда?..
М: Сұрақ қойсам, қарсы емессің бе?
С: Қоя ғой
М: Үйленгенсің бе?
С: жоооқ, бойдақпын, әрі қызым да жоқ.
М: Неге?
С: Ойымдағы қызды кездестіре алмай жүрмін.
М: Тезірек кездестіруіңе тілектеспін.
С: Рақмет!
Осыдан соң суреттерін тағы бір қарап шықтым. Неге екенін білмеймін, жүрегімнің соғысы жиіленіп, біртүрлі сезініп кеттім. Бұрын соңды болмаған сезім. Суретті көріп біттім, жоқ қайта қайталап көремін. Осылайша, түсініксіз бір оймен, айналдырған 10 суретті қайталап көре бердім. Ойым бөлініп кетті. Том жазыпты. Негізінде, Зэйнге қарағанда, Том қандай әңгіме болса да, шешімін тауып береді. Сол үшін өзімнің қазіргі сезімімді жазып бердім. Ол ұзақ уақыт жауап жазбай отырып, сен ғашықсын деді. Қайдағы ғашықтық, кімге ғашықпын? Саматқа ма? Мүмкін емес, өмірімде көрмеген адамға қалай ғашық боламын?.. Сан алуан сұрақтар…
Бір ырғақпен Саматпен сөйлесе бердім. Өкініштісі, әңгімені өзімнің бастауы, қуаныштысы, оның менімен сөйлесетіні. Біршама қызық сөйлесетін болдық. Бір-біріміздің мінездерімізді білетіндей шамаға жеттік. Тіпті, бір-бірімізбен күн сөлеспесек тұра алмайтындай болдық. Жалпы айтқанда, өмірім түбегейлі өзгерді. Басты жаңалығым, теледидар көріп, өмірдің тамашалығын көре бастадым. Айналамдағы болып жатқанын бәріне көңіл аударып, бірге оқыған сыныптастарым мен ұстаздарымның атын білдім. Алайда, әлі күнге шейін ешкіммен сөйлеспеймін, сөйлесуге де тырыспаймын. Өйткені, мен оларды түсінбеймін.
Бойымда бір қорқыныш бар. Егер мен Саматпен өмірде кездессем, қалай болады екен? Өмірімде ешкіммен кездеспеген мен тек әке-шешем мен үй қызметшілерім мен сөйлесемін ғой. Қалай болады екен??? Кездескім келмейді, бірақ мен оған ғашықпын. Қызық, адамдар ғашық болса, кездескілері келуші еді, ал мен керісінше… Мен қоғамнан ауытқыған адаммын және маған қайта қоғамға кіру қиынға соғады. Себебі, мені қоршаған адамдардан көңілім қалған.
Түннің ортасы. Ноутымды құшақтап Саматпен сөйлесіп жаттым:
С: Кездесуге қалай қарайсың?
М: о_О
С: Не болды? Сонша уақыт сөйлескенде кездескің келмей ма?
М: эээээм……
С: Бәрі дұрыс па??? Жай ғана кездесуге шақырып тұрмын ғой?
М: Ойланып көрейін…
С: Ойланатын несі бар? Жай ғана кездесу ғой. Қане, ертең бірге киноға барайық.
Киноға бару? Бірге отырып шай ішкеннен жақсы ғой. Көп сөйлеудің қажеті де болмайды. Келісіп көрейін, әйтпесе ренжіп қалар…
М: Жарайды
С: Ертен сағат 5-те Керуендегі киноға барайық?
М: Қарсы емеспін.
С: Телефон номеріңді бересің бе?
М: Қажеті жоқ. Өзім тауып алам сізді.
Қайтадан «сізді», неге сыпайы түрге көштім. Бұл ненің белгісі?
Жуынып жатырмын, анда-санда айнаға қарап тамсанып қоямын. Айнаны қолыма алып ем, бірден қолымнан түсіп кетті. Шошып ояндым. Неткен қызық түс?
Келесі күннің таңы әдеттегінше арайлап атпады. Еш нәрсеге де зауқым жоқ. Жата бергім келді. Ең бастысы, фейсбукке де кіргім келмеуі. Ақыр соңында, өзімді қинап тұрғыздым. Өзімше сәнденіп, киноға жиналдым. Бұрын соңды көйлек кимейтін едім, енді соны киюді шештім. Осылайша киноға кеттім. Жол бойына өзімді жайсыз сезіндім. Бүкіл адамзат маған қарап тұрған сияқты көңілімде тынышсыздық орнады. Нысанама жеттім.Көп адамдар. Саматты іздей бастадым. Ақыр аяғында таптым, қасына барып:
М: Сәлеметсіз бе!
С: Сәлем! Қалайсың?
М: Жаксы…
Осыдан кейін тілім байланды да қалды. Аузымнан еш сөз шықпады, тек сұрақтарына басымды иіп қана жауап бердім. Өзі де қызық болып қалды. Шаршады ма, соңында еш сөйлемей қойды. Ал мен болсам, түріне қарап қана отырдым, бар кино бойы… Кино біткен соң:
С: Жарайды, ендеше сау бол!.. – деп кетіп қалды.
Мен туралы не ойлады екен? Көңілім босап, жылағым келді. Тезірек үйге қайтып, фейсбукке кірдім. Самат отыр екен. Жазайын ба, әлде жазбайын ба? Не істесем болады? Суретін қосып қойып, бетіне қарап отырдым. Көп уақыт өтпей, Саматтан хат келді.
С: Сенімен таныс болғаныма қуаныштымын! Сен өте сұлу екенсің, сұлулығыңа ақылың да жарасады. Бірге болып, бар өмірімді сенімен өткізсем деймін. Жаныңда болып бақытты болсақ! Мені бақытты жандардың қатарына қосар едің, егер де сен бүгінгі кеште фейсбукта қандайсың, өмірде сондай болсаң. Шынымды айтамын, ренжіме, сенің бір дертің бар-ау. Емдел, психологқа бар… Бұлай бола беруге болмайды. Ойлан! Ал мен сені өз өмірімнен, фейбугымнен өшіремін. Болашақта өз махаббатыңды кездестіресің деп ойлаймын. Сәттілік!
Дей келді де, мені достар тізімінен өшірді деген хат келді. Жүрегіме құдды бір қанжар тығылғандай болды. Көзімнен я жаста шықпайды, я жынды адамдар секілді күле де алмаймын. Тұрған орнымнан қалт етпедім. Біраздан соң есімді жиып, Саматтың суретіне қарап тұрып, өзімнің суретімді оған жібердім. Содан соң баяу жүріспен ас бөлмеге бардым, ең үлкен деген пышақты алып, жүрегіме қададым… Түк сезбедім. Бойымды суық жаулады. Қара жер қызыл қанға боялды…

P.S. Әңгіменің басты идеясы — әлеуметтік желілерде отырып, қоғамнан ауытқып кетпеу. Жоғарыдағы қыз өз өмірін қиюда, жігіттің еш қатысы жоқ. Тек шынайы өмірде жан дүниесімен бөлісетін жанның болмағанынан.
Оқиға өмірде болмаған. Бәрі менің фантазиям!

Татарстанның Қазан қаласында Turkvizyon-2014 байқауында Қазақстанның абыройын асқақтатқан Жанар Дұғалова елге келді. Байқауда керемет өнер көрсетіп, делебеңді қоздыратын ән айтып, жеңіске жеткен Жанарға халқымыз дән риза.
Сұлу да өнерлі қыздың сөзіне құлақ түрейік.

19 жасынан бастап суретке түсіруге қызыққан Кайл Томпсон туындылары… Ерекше, әрі керемет суреттер… Сөз жоқ

[http://ofigenno.cc/tainstvennye-fotografii]

Замандасқа айтарым бар…
«Анау кісінің баласы сақалдылардың қатарына қосылып үй қарасын көрмей кетіпті», «өткенде ана қарияның қызын көрдім, үйінен безіп, жамылып, көзін де тормен тұмшалап алыпты», « басқа ағымға қосылған баласы әкесіне құран бағыштамай көміпті», — деп алғашында үрке қарайтын біз пиғылы жат топтарды көргенде үрейленбейтін халге жеттік, көз үйреніп кетті, көшеден топ — тобымен жүргендерін күнде көріп міз бақпай жандарынан өте береміз. Соңғы кезде кейбіреулердің «олар мәйітті жерлегенде үйінен иіс шығармақ түгілі жаназасын бағзы қазақтардыкіндей емес, мүлде өзгеше шығарады екен, тұратын үйлерінің терезесін жауып, үйге күн сәулесін түсірмейді екен» деген әңгімелерін естіп, жағамызды ұстаймыз. Құдды біз солардың арасында өмір сүріп отырған халық секілдіміз. Біз емес, олар біздің арамызда жүріп өзінің діни бағытын насихаттап жүр. Иісі қазақта талай ғасыр бойы болып көрмеген сұмдыққа тәуелсіздіктің ауасын жұтып, еркіндіктің тұлпарына енді міне бергенде кезіккенімізді айтсаңызшы?!

Сонау аты шулы Шыңғыс ханның жойқын шапқыншылығы тұсында да халқымызға діни қысымшылық жасалған емес, мәдениетіміз бен тілімізге құрық ілінген жоқ. Бертін келе Ақтабан шұбырындыда да еліміз аузынан Алланы еш тастамай, «елім-ай» — лап жүріп аман өтті.

Ал бұлар қайдан, қандай мақсатпен келді? Бізді ішімізден ірітіп, түбіттей түткілері келетіндей бізде не жеті атасының құны бар? Қазақ деген ежелден ешкімге соқтықпай, малын жайып, бейбіт көшіп — қонып жүрген, жерімізге көзін тіккендердің туын жығып, дос болайық дегеннің кеудесінен итермей, өзегінен теппеген халық едік қой?! Әлде тек қарумен ғана күшті едік пе? Жоқ, жоқ! Жерімізде ұлы Арыстанбаб, Йассауидің аруағына құрмет көрсетіліп, әсем кесенелер тұрғызылған емес пе? Осындай ғұламалардың өсиетін, уағызын тыңдап, рухани байлыққа қаныққан халқымыздың жан дүниесін әлсіз дей алмаймыз. Жетпіс жыл патшалы Ресейдің отары болып, атеистік іліммен жүрдік, олар барынша біздің ата дін, тіл, салтымызды тұншықтырып, отарлық езгінің астына салып, ұлттығымызды, бар құндылығымызды жаныштап бақты. Бірақ әрдайым бар нәрсеге төзіммен қарай білетін қайсар ұлтымыз қашып — пысып жүріп өз мұрасын сақтап қала білді. Дін, тіл деп шарқ ұрған арыстарымыз атылғанымен, олардың ұрпақтары, ұлтжанды азаматтарымыз соңына дейін күресе білді. Патшаның әскерінен тығылып жүріп намазын тастамай, оразасын тұтқан талай ата — әжелеріміз болған. Енді таңымыз арайлап атып, күніміз күлімдеп батар сәтке келгенде мынадай қасіретке душар боламыз деп кім ойлаған? Ата салтымызда болмаған нәрселерін, бабамызға таңсық дүниені бойымызға дарытуға неге сонша әуестендің, қазағым?! Дүниеден озған әке — шешесіне құран бағышатамайтын, табытты жерге тігінен салып жерлейтінді қай қазақтан көріп едің? Қазақ деген ертеден қонақ келгенде жалғыз атын мінгізіп, жалғыз шапанын жауып жіберген халық. Ал қазіргі өзін шын мұсылманға теңеп, басқаның жетегімен жат ағымның шартын орындап, жолынан адасып жүрген қандастарымыз үйіне қонақ кіргізбей, туған — туысымен араласпай, ата — анасымен бір дастарханнан ас ішпей жүр. Мұның қай жері дұрыс? Кімнің әмірімен жүргендері бір Аллаға ғана аян. Ислам дінінің бұрыс ағымдарына ата дінге бас ұрамын деп адасып от басқан, өз бағытын таба алмай қателесіп қосылғандар қаншама? Ал заты қазақ бола тұра басқа дінді жағалап, оның тура жолдан тайынғандарына ілескен қандастарымыз саф таза дінінен безініп, неге өзгенің дінін үйренуге құмарта қалды екен?

Діни сауатымыз жоқтың қасы болып орыстанып бара жатқанымызда азаттықтың көк туы желбіреді. Енді бар құндылығымызды қайта оралтамыз, әлемге «қазақ» атын паш етеміз деп бөркімізді аспанға лақтырып, атой салып жүрген шақта тезірек рухани байлығымызды түгендеп, бойымызға сіңіруіміз керек пе еді? Өткенді де кінәлауға хақымыз жоқ.

Сондықтан елімізде құдды өз жерінде жүргендей тайраңдап, алшаң басып жүрген, қай ұлтқа, қай дінге жататыны белгісіз, біреудің бұйрығымен келіп, өз миссиясын орындап, халқымызға іріткі салып жүргендермен бірлесе күресуіміз керек. Біреудің азғыруынан құрдымға кеткен ел болмайын десең бүгіннен бастап жаратқанға иман келтір, Пайғамбарымыздың(с.ғ.с.) өмірін оқып, әйелдерінің (Аллаһ оларға разы болсын) іс — әрекетінен, исламның дамуына қосқан үлесінен үлгі алып, бес уақыт намазыңды қаза қылмай, айлардың ең қасиеттісі Рамазанда отыз күн аузыңды бекіт, замандас! Бәріміз бірдей өз дінімізге берік болсақ қана арам ниетті келімсектер де ит сиақты иесіне оралар. Қанша экономикалық қуатты болсақ та, рухани әлсіздік бізді адуынды жаудың оңай жемтігіне айналдырады. Осыны жадыңда мәңгіге ұстағайсың, құрметті егемен елдің азат ұланы — Қазақ азаматы!

Әле білмейтінім көп. Біліп тұрып қолға алмайтыным дүниеме кейде өзім сүрінінп те жатамын. Өз саулығым үшін, үшін дәлелдеген 4 түйір білгенім бар еді. Бөлісе отырайын.
Дұрыс тамақтану. Әрине, сіз «осы да жазатын дүние ме?!» деп ойлап отырсыз. Бой өлшемі орта есеппен 2 метрден асып жығылатын «ірі қазақтардың» тамақтануын айтамын да… Таза ет, сүт, нан өнімдері. Оның ішінде, таңғы асқа сүт, ірімшік, бауырсақ, сары май; түскі асқа — құрт, жент, қаймақ пен айран; кешкі асқа- ет, сорпа, қымыз… Тап осыны ұстаныңыз демейін, бірақ пайдалы-ақ дүниелер. Ал, енді осыған кішкене өзгеріс енгізсек. Қазіргі тамақ өнімдерінің табиғи емес екендігін есепке ала отырып, жеміс-жидекті де ара-тұра ұмытпаңыз дегенім ғой…

Жаяу жүру. Әдетте, уақыт жоқтығын сылтауратып, өзімізді ұмытып кетеміз. Осы, тарихи шығармаларда «қыр басына жаймен көтеріліп, ұзақ отырды» деген тіркесте ұзақтау мән бар-ау, ә?! Сол, кісі қыр басына шыққанда, ел дауының шешімі ойына орала қалды дейсіз бе? Өзінің денсаулығына керек болғасын, сөйткен де… Енді, біз 9-қабатқа өзіміз көтерілмейтін заманда өмір сүреміз, ең болмағанда Есілдің жағасын пайдаға асыра білгейсіз)

Атпен серуендеу. Осыдан екі жыл бұрын, анам омыртқа сүйектерінің қисаюына байланысты ем қабылдап еді. 20 жыл мұғалім болып, қақиып қалған беліндегі түйнек жараны күніне жарты сағат жылқыға мініп, серуендеу арқылы кетірді. Мүмкіндікті пайдаланып, жуас байталға мініп алып, жылға жуық мен де жаттықтым. Басқа пайдасын білмеймін, бойымнын тез өскенін содан көрдім. Міне, ғылымның емес, халықтың дәлелдеп кеткен кереметі.

Салқын сумен жуыну. Ғ.Мүсіреповтың «Ұлпан» шығармасында Есеней тұзды көлдің жағасына үй тіктіріп, бәленбай күн көлге түсіп, шешектен айығып еді ғой? Жағырапиядан білуімізше, елімізде 84 000 өзен, 48 000 көл бар екен. Кеңес үкметіне дейінгі сау ұлтымыз «ыстық су ақпай қалды» деп отырды дейсіз бе?! Жалпы, медицинада да дәлелденгендей, салқын сумен жуыну өмірді ұзартады. Ал, мен мезгілсіз ауырып, тұмауратып көрген емеспін. Астананың суы жаман демесеңіз, салқын-ақ…
Менің кеңесім осы. Салауатты өмір салтын әркім өзінше сүреді. Бағыт та әртүрлі. Тек, айтары ғана бір — деніңіз сау болсын!