Сезімді мынау сезінбей
Жүруге қалай болады?
Таң атты тағы көз ілмей,
Қызарып күн де жанады.
Қызарды күн де ашулы,
Махаббаты жоқ оның да.
Ұмытты сәуле шашуды,
Қанды жүрегі қолында…

Бәрі де солай сөнеді,
Қызарған күн боп батады.
Қалады болмай керегі,
Еңіреп жылап жатады.

Бағалар, бізді кім байқар?
Түсінер бізді қай адам?
Таң атар тағы, түн қайтар
Жүректі қанға бояған.

Әділдік қалмай әлемде,
Сезімдер қалар жауапсыз.
Мұң шағып ақын өлеңге,
Бақытын күтер тағатсыз.

Бақыты жүрер ән салып,
Басқаның бірақ бағында…
Бақыттан бұндай шаршадық
Айналып кетер сағымға…

Шын ғашық болсаң, айтарым:
Сезімдеріңе көп сенбе!
Сүйгеніңе, мен байқадым,
Бәрібір, жоқ боп кетсең де!

Ұнатса бүгін сені адам
Құшақты жалған ашасың…
Ал өзім тойдым! Демалам…
Максимум бауыр басасың.

Той үсті. Қонақпын. Отыруға көңіл жоқ. Себебі? -Тек өзім. Әйтпегенде туып-өскен ауылдың тойы ғой. Көптен көрмеген жандар. Ауылдың той бетін он бес жыл көрмеппін.
Ауылдың үлкен адамы сөз сөйлеп жатыр. Жетпіске тақаған… Сөздері тоқтаусыз лек-легімен шаттық көңілмен бірінен -соң бірі ауызынан шығуда. -Бұл адам неткен бақытты?- деп сырт көз ойлар. Қайқы-қасірет оны айналып өтпеді. Бірақ өмір адал, жетпіске тақағанда үстіне шаң қонбайды.
Көз қиығымен басын изеп амандасып жатқан жап-жас келіншекті байқадым, танымадым, күйеуінің құлағына бір нәрсе сыбырлап қояды. Әзер таныдым, -Кішкентай балапан, көршінің қызы ғой!.. Балапан кезінен көрмеппін.
Бес жасында жазғы аяқ киімін жөндеп, тозығы жеткен жерін сөгіп, қайтадан бұлдан пішіп-қиып, құрастырып тігіп, табан үстіне қондырып жаңалап бергенмін.
Киюге жарамсыз болса да аяқ үштеріне іліп алады. Жаңа аяқ киімі бар. Бірақ оған дәл сол аяқ киім қажет. Бала көңілі бал, қимайсың. Жарты күн уақытымды бөлдім.
Жаңартылған аяқ киімін киіп алып, көше кезіп, бәріне мақтанып көрсеттіпті. Соны да әбден тозығы жеткенше киді.
Қадіріңді білген ауыл!
Бірінен соң бірі естеліктер легі -Есіңе түсірші, -дегендей таласады. Есіме түсіргім келмейді. Бірақ қалайша -Есіме түспеңдер, -деймін, өздігінен-өзі құлақ түбінде сыбырлап, сылдырласа.
Шіркін-ай! Кешірім сұрап өткенді қайрып алсам ғой! Уақыт кешірмейді. Тіпті ондай мүмкіндік болып, оны жіберіп алып, артынан өкінсем… Сірә, қазір өзімді жеңілдірек сезінерме едім. Қазір ауылдың азаматтары, жастық шақта -тенектері, еркелері:
-Сені біз білеміз, қал ауылда! Өзіміз үйлендіреміз. Ісіңді жалға!, -дегенде сенбедім.
Бақыт оның қадірін білгеннің қолына қонады. Тісте жұдырығыңды, тісте! Әттең!
Өзіңді әлжуаз санадың, өзің үшін күреспедің. Көлкеңнен қаштың. Сені сыйлады. Шебер болмадың демеді талпынысыңды бағалады. Өжет болмадың демеді түзу жолыңды бағалады. Тіл табыса білмеді демеді білім сыйлағанынды бағалады.
Қаштым, пыстым. Түбінде тойда отырмын. Ауыл болса сол қалпы. Бір жанұяның баларындай жиналып, той жасап ауыл қызын ұзатып жатыр. Мен болсам қонақпын.

Есіңізде болар. Біздің ауылда Әтөш деген бала барын. Енді ол Айдар. Денелі, жиырма бестегі жігіт. Үйленген. Бес жастағы ұлы бар. Кумирі Дон Корлеоне. Жай ғана Дон емес Дон Вито Корлеоне (атақты ганстер, Италиядан шыққан американдық мафияның ең жарқын мүшесі және басшыларының бірі).
Әтөш тұрып жатқан пәтердің қабырғасына ілінген фотосуреттерге зерімізді салайық (фотоларды қарап шығайық).
Бірінші фотосурет. Досы, оның есімі Досым. Екеуі қымбат джип тектес автомобиль ішінде отыр (типа «грузак» автода), фотограф артқы орындықта. Соған екеуі қарап «біз қандаймыз» дегендей. Фото-екі ганстер бас қосты.
Екінші фотосурет. Костюм -шалбар киген Әтөштің өзі- гранд персонасы. Костюмге сыймай шартыйып шыққан қарынын ерекшелеп көрсеткен. Бұлай істеудің мағынасы италияндық мафияға ешқандай қатысы жоқ. Бірақ, қазақи мағынасы бар-ау. Шартыйған қарын -қатын алдында авторитетті көрсетеді. Фотосуреттің көркемдік мағынасы осы көрініспен шектелмейді.
Әдетте темекі тартып тұрғанда оң қолын салбыратып ұстаушы еді, дәл қазір фотосуретке солай тұр. Тек темекі орнында пистолет. Фото-ганстер жұмыс құралымен.
Үшінші фотосурет. Сауна ішінде досы екеуі белдеріне орамалдарын байлап дөңгелек үстел басында отыр. Тропикалық күн астында қыздырып отырғандай. Фото-ганстерлер демалуда.

Таңертен ерте тұрып жиналып жатыр. Ұл баласы бірге тұрып алып есіктен шығарып салып жатып:
-Папа, менің пистолетімді алыңыз. Жұмыста бәрін «пах-пах» етіп қорқытасың.

Баласының қолындағы пистолетті алып:
-Пах, пах, -деп пистолеттен (тапаншамен) атқандай ишара жасап қалтасына салып алды.

Айдар үстіне униформасын қиіп есіктен шыға берді, арқасында ап-анық жазу оқылып тұр: ««Балапан» ойыншықтар сауда үйі. Күзет».

Фотосуреттерді түсірген Қанипаш, әйелі ғой :) Күйеулерінің мейрім-үстемін, авторитетін артырып жүрген жеңгелерімізге мың алғыс!

Бүркіт пен Айшаның орындауында «Бәрі жақсы болады» әні



«Самал» тобының орындауындағы «Эх, сұлу» әні



«Тарту» тобының домбырамен орындауында «Рубия»

1998 жылы Жапонияның ортасында қатты жер силкиниси болып өткенді. Сол апаттың салдарынан Көбе, Нишиномания және Акаици қалаларында мыңдаған көп қабатты үйлер қирады. Мұндай көлемде зақым келтирген жер силкинисинен нак қала ортасындагы мешиттин аман сау калганын коргендер катты тан қалған болатын. Алланың уйи бирди бир зақым кормей каз қалпында тұрды. 50 м жерде Әулие Майкл шіркеу и жермен жексен болды. 100м жердеги жақын арада толык жаңарту жұмыстарынан өткен агаш путхананын изи калмай кирады. 200м жердеги Синогага уии быт шыты шыкса.Мешитке не бари 15м жердеги NHK телекомпаниясы орасан зақым көрді. Коршилес орналасқан шіркеу мен путханага баратындар содан бери оз коздеринин алдында болған мундай кереметти жасыра алмай тан калады. Солардын бири " Сиздердин Кудайларыныз биздикинен мықты болып шықты, мешиттин аман сау қалуының себеби сол болар " — дегенде Көбе мешитинин имамы " Сиздердин де биздинде Кудайымыз бир " деп кулип жауап берген болатын.!

Екі адамның бірі сапалы, әрі күшті фильмді ажырата алмайды.



Қанаты барлар түсінеді. Қанаты бар дегенде өзінің ерекшелігі бар екенін түсінетін адамдарды айтып жатырмын. Елестетіп көріңіздерші, сені индивидуал қылатын нәрседен айырылып қалдың. Әрбір адам индивидуал деуге болады, бірақ сонда да… Егерде жәй адамды алсақ, оның екі аяғы немесе екі қолын жұлып алсақ… Жарайды, фильмде әйел-пері, одан басқа ешкімде сондай қанат жоқ, сондықтан біз еркекті алайық, оның жыныстық мүшесін жұлып алайық (әрине мені кешіріңіз, бірақ мен Малефисентаның жағдайын соншалықты қиын көремін), оның өмірлік мәні жоғалатыны анық. Сондықтан, Малефисентаның орнында болсақ, біз жылауға мәжбүр боламыз. Мен осы фильмді үш рет көріп, үш ретте де жылап шықтым. Бұл фильм негізі – ертегі. Білуімше, ертегі – жарқын болашаққа үміт беретін әңгіме. Ал бұл фильм – сол үмітті үзіп тастап көрерменді жылататын фильм. Жәй ертегі болса да, оның түбі бар. Енді осы түбінде бір адамның шынайы оқиғасы жатыр. Әрине, ешкім ұшқан жоқ, ешкім махаббаттан қайғырып мыстанға айналған жоқ. Бірақ түбінде адамның тәжірибесінің қорытындысы жатыр.



Шарль Перро өзінің кешірімсіз қателігіне ренжіген әйелін, оның бетпақ болып кеткен түрін Малефисента арқылы көрсеткісі келген сияқты. Оны біз білмейміз. Бірақ, сол пері қараптан қарап мыстан болып кеткен жоқ. Ертегінің оригиналы, әрине, періні бірден мыстан қылып көрсетеді. Сондықтан да «Малефисента» фильмі бізге әр нәрсені басқа ракурстан көруге, әр жағдайдың түбін, себебін біліп алып, қорытынды шығаруға мүмкіндік беріп жатыр: бірден анау жаман, мынау жаман дей бермей.



Фильм басында үмітіңізді қайшымен қырқып тастаса да, соңында бізге кішкене ғана иненің тесігін жарып шыққан жарық сыйлайды. Ал енді осы Малефисентаның образындағы Анджелина Джолиге әнгіме жоқ! Базар жоқ! Бис! Бииииис!!! Әрине енді фильмнің сапасы осы образды дәл тапқан режиссер – Роберт Стромбергтің арқасы. Көрмеген адамдарды мен бар болмыссымен аяймын.



«Естеріңде болсын! Осы фильмді көрмесеңдер біржола мәңгілік ұйқыға кетесіңдер! Менің қарғысым бұлжымас әрі мәңгілік!» ©

Керемет анекдотты жәй ғана баяндап беретін адам айтса, түк күлкілі шықпайды. Ал, әңгімені қызық айтатын адам жәй анекдотты айтса, қатыруы мүмкін.
Блогер Эльвира Ерғалина қызық эксперимент жасады. Бір анекдотты 6 әзілкешке айтқызып көрді. Әрине, анекдоттың күлкілі шығуы айтушысына байланысты екенін дәлелдеді.
Жайдарман ойыншылары мен Нысана, Базар жоқ әзіл-сықақ театрларының ойыншылары айтқан бір анкдотты сіздер де көріңіздер

Мына клипке ұшырасып отырмын. «Якут халқының өнімі»,- дейді. Рас-өтірігін іздеп кетпедім. Үш күн ішінде қаралу саны жарты миллионнан асқан екен. Сөздері қызық.

Футболдың әлемдегі №1 спорт екенін бәрі мойындайды. Қазіргі кезде ерлермен қатар қыздар да доп тебуге құштар. Бразилия, Германия, Канада, Қытай, Швеция, Корея, Жапония қыздарының қарқындары керемет. Ал қазақ қыздары ала допқа 80-жылдардың орта тұсынан жақындай бастады. Сол кездегі астана – Алматы қаласында «Мерей» қыздар клубы болған. Бұл команданың 1991 жылы Италияның «Миланымен» жолдастық кездесу өткізгенін біреу білсе, біреу білмес. КСРО құлап, Қазақстан өз алдына жеке мемлекет болған тұста «Мерей» Ресей асты. Қыздарымыз өздерінің мықты екендіктерін ол жақта да мойындатты. Әрине, команда атауы ауысты. Бұрынғыдай «Мерей» емес, ВВС деп аталды. Жақында осы команданың сапында үздік ойыншылардың бірі болған Орынбасар Дәуренбекованы арнайы іздеп барып, әңгімелескен едік. Орынбасар Амангелдіқызы қазіргі кезде Астана қаласындағы №8 Балалар мен жасөспірімдердің мамандандырылған олипиадалық резерв спорт мектебі әйелдер бөлімінің жаттықтырушысы. Танымал футболшы, белгілі бапкермен әңгімені қыздар футболы төңірегінде өрбіттік.

.
Қала балалары әлсіз келеді

– Өткен аптада Қазақстан халқы спортшылардың кәсіби мерекесін атап өтті. Дәл осы күні жас балаларды футболға қабылдадыңыздар. Іріктеу кезеңдері қандай критерийлер бойынша жүргізілді?
– Бұл мектеп жыл сайын әр түрлі жас дәрежелері бойынша іріктеу жүргізеді. Биылғы таңдау 1999 жылы туған және одан кіші балаларға түсті. Бірақ келген балалардың басым бөлігі көңілден шықпады. Физикалық тұрғыдан әлсіз. Тез шаршап қалады. Әйтпесе, футболға деген махаббаттары шексіз, ықыластары мықты.
– Неге онда таңнан кешке дейін қара жұмыс істеп, одан қалса доп қуалап өсетін ауыл балаларын тартпайсыздар?
– Ауыл балаларының қалада туғандарға қарағанда дене күші жағынан мықты болатынын мен де мойындаймын. Бірақ ауылдың балалары алыста, Астанаға келіп-кетулері қиын.
– Сонда балаларды жатқызатын интернат жоқ па?
– Интернат бар. Алыстан келген балаларды орналастырып жатырмыз.
Солардың арасынан бір қызды ерекше атап кеткім келіп отыр. 2002 жылы дүниеге келген. Өте талантты. Қазіргі кезде аралас топта жаттығып жүр. Дұрыстап дайындалса, болашағы зор.
– Жақында Қарағанды қаласында өткен VII Спартакиадаға қатысыпсыздар. Ол жақтағы нәтижелеріңіз қандай болды?
– Бұл жарысқа аумақтардан 7 команда қатысты. Қыздарымыз турнирді жоғары деңгейде бастаған еді. Ұпай саны бойынша алғашқы үштікте келе жатқанбыз. Бірақ соңында бесінші орынға түсіп қалдық. Негізі қыздар футболы барлық өңірде жақсы дамып келеді. Әсіресе, Қызылорда, Қарағанды, Көкшетау командаларының аяқ алыстары қуантады.
– Шәкірттеріңізге кәсіби клубтардан ұсыныс түсе ме?
– Мен дайындаған үш қыз қазіргі кезде «Шахтер-Қарағанды» командасында өнер көрсетіп жүр. Оданда басқа да шәкірттерім бар. Мені қынжылтатыны – Астанада қыздардың кәсби клубының жоқтығы. Мектепті бітіргеннен кейін кейбір қыздардың қайда барарларын білмей абдырап қалатыны сондықтан. Астана еліміздің бас қаласы болғандықтан, міндетті түрде бір кәсіби клуб керек деп ойлаймын.

– Жігіттермен қатар қыздар арасында да әлем, Еуропа чемпионаттары өткізіліп тұрады. Сол сайыстардың іріктеу кезеңдеріне қазақ қыздары да қатысатынын білеміз. Бірақ, өкінішке қарай, нәтижелеріне көңілі толмай тұр. Еліміздің қыздар командасының германиялық әріптестерінен 0:17 есебімен ұтылғаны есіңізде болар?
– Қазақстан қыздар құрамасы Шымкентте орналасқан. Ұлттық құраманың негізгі ойыншылары жергілікті БИІК командасынан жасақталған. БИІК, өздеріңізге белгілі, Чемпиондар лигасына қатысып тұрады. Сондай-ақ жастар мен жасөспірімдердің U-21, U-17 құрамаларының да базасы оңтүстікте. Жанкүйерлер тарапынан қызығушылық жоғары. Жалақы мәселесі де шешілген. Мен бұған қуанамын. Ал жаңағыдай жеңілістер уақытша құбылыс деп ойлаймын. Қазақ футболы да дамып келеді. Қыздарымыз да жарқын жеңістерімен қуантады әлі.
– Ал бапкерлердің жалақысына көңіліңіз тола ма?
– Біздің елде балалар жаттықтырушыларының жалақысы жетісіп тұрған жоқ. Өте аз. Мен өз саламды жақсы көремін. Кәсіби спортқа өмірімнің 25 жылын арнадым. Клубтық турнирлердің төресі саналатын Чемпиондар лигасына қатысу бақыты да бұйырды. Төрт рет ірі турнирлерде төрешілік еттім. Олардың арасында Еуропа чемпионатының іріктеу кезеңі де бар.
– Орынбасар ханым, сіздің есіміңіз аталғанда сол баяғы Алматының «Мерейі» еске түседі. Біз сол клубты неге сақтап қала алмадық?
– Қазақстанда қыздар футболы 1987 жылы пайда болды. Мен спорттық жолымды «Қарағанды-Олимп» командасында ойнаудан бастадым. Бұл клуб КСРО чемпионатының бірінші лигасында ойнады. Ал «Мерей» – жоғары лигадағы белді клубтардың бірі. «Қарағанды-Олимп» те 1992 жылы жоғары лигаға жолдама алды. Алайда КСРО құлап, аласапыран болып жатқан тұста бұл чемпионат тоқтатылды. «Мерей» Ташкенттің әскери клубының (ЦСКА) негізінде құрылған. Одақ тарағаннан кейін команданы Ресейге әкететін болды. Бұған қарсы болған ешкімді көрмедім. Ресейдің әскери-әуе күштерінің спорттық клубы негізінде жасақталды. Сондықтан команданың атауы ВВС деп аталды. Алдымен 1992 жылдың көктемінде Тольятти қаласында, кейіннен Самараға ауыстырды. Қарағандыдан Светлана Литвинова, Рәзия Нүркенова және мен Ресейге шақырту алдық. Келісімшарт талаптары ұнағандықтан сол жаққа кетуді жөн көрдік.

Мартамен бір алаңда доп тептік

– Самарадағы карьераңыз қалай жалғасты?
– Біздің команда жоғары лигаға қатысты. Алдымен күміс жүлде бұйырды. Одан соң екі жыл қатарынан (1993-1994) чемпион атандық. Жалпы, 1992 жылдан бастап, 2001 жылға дейін бірінші-екінші орыннан төмен түсіп көрмеппіз. Тек қаржылық жағдай қиындаған 2002 жылдан бастап үшінші орыннан беске дейін төмендедік.

Ол кезде футболшылар, бапкерлер құрамы өте жақсы болды. Жатын орын, жаттығу жұмыстары – барлығы көңілімізден шығатындай дәрежеде болды. Командадағы бірнеше қыз Ресей құрамасы алынды. Кейіннен Мәскеу мен Украинадан қыздар келді. Барлығы бізде ойнауға ұмтылатын. Өйткені біз сол кездегі ең үздік команда болатынбыз.
– Қандай халықаралық турнирлерге қатыстыңыздар?
– Екі рет Германияда өткені танымал халықаралық жарыстың чемпионымыз. Одан соң Бразилиядағы ашық турнирде күміс жүлдегер болдық. Ол жерде Бразилия, АҚШ құрамалары ойнады. «Алтын допты» бес рет иеленген атақты футболшы Мартаға қарсы өнер көрсеттік. Бұдан бөлек Кореядағы доп додасын айтуға болады. Чемпиондар лигасындағы ойындарды ерекше атағым келеді.
– Ресейдің төрт дүркін чемпионы деген дардай атағыңыз бар. Карьераңыз аяқтағаннан кейін ол жақта бапкер ретінде қалуға ұсыныс болмады ма?
– Мен спорттық мансабымды 2004 жылы аяқтадым. Осыдан соң төрешілік қызметке кірістім. Бірақ отбасылық жағдайларға байланысты елге қайтып оралуға тура келді. Негізі Рәзия Нүркенова екеуіміз бапкерлік қызметті Ресейде бастаған болатынбыз. Ал тағы бір қазақ қызы Роза бутсысын шегеге бір жыл бұрын іліп, бапкерлікті бастап кетті.

Ресейде бес қазақ қызы болды

– Ресейде қанша қазақ қызы доп тепті?
– Қазақстаннан Ресейге бес қыз бардық. Олар: Рәзия, Бота, Сәуле, Роза және мен.
– Шыны керек, қазақтардың доп тебе алатынына өзге елдердің күмәнмен қарайтынын білеміз. Сіздер сол жағымсыз пікірді өзгертіп, қазақ қыздарының мықты екенін дәлелдей алдыңыздар ма?
– «Мерей» командасы Ресейге кеткенде ойыншылар ғана емес, клуб басшылары, бапкерлер де сол жақта ауысты. Команданы Алматыдан Самараға ертіп барған Александр Соловьев пен Виталий Шажков болатын. Негізі екеуі де – Қазақстаннан. Бізді де шақырған осы бапкерлер еді.

Мен, негізінен, оң қапталдағы жартылай қорғаушы болдым. Бірақ алаңның бапкерлер қажет деп тапқан кез келген бұрышында ойнай беретінмін. Сөйтіп әмбебап ойыншы болдым (күліп). Үнемі негізгі құрамның ойыншысы болдық. Сондықтан қазақ қыздары өздерінің мықты екендіктерін мойындатты деп ойлаймын. Бірнеше рет маусым соңында үздік 33 футболшының қатарына қосылдым.
Негізі 90-шы жылдары ол жақта қазақ деген ұлттың бар екенін білмейтіндер де болған. Тіпті, біреулер бізді әлі күнге дейін киіз үйде тұрады деп ойлайды екен. Кейіннен барлығы дұрысталды. Ал ойынымызды көріп, ойлары мүлдем өзгерді. Мені екі рет Ресей құрамасына шақыртты. Рәзия Нүркенова, тіпті, КСРО құрамасында өнер көрсеткен.

Рәзияның сегіз шәкірті Ресей құрамасында жүр

– Сізбен бірге жанкүйерлердің көзайымына айналған Сәуле Жарболова деген суперфорвард бар еді. Ол кісі қазір қайда жүр?
– Қазақстанға Көкешова, сосын Сәуле екеуіміз қайттық. Ол қазір Алматы спорт және туризм академиясында жұмыс істейді. Сонымен қатар балалар бапкері де.
– Елге қайтып оралған қыздарды атап өттіңіз. Ал Рәзия Нүркенова неге қайтпады?
– Рәзия 2003 жылы біз ойнаған сол ВВС командасының бапкерлер штабына кірді. Кейіннен бас бапкер болып тағайындалды. Ал қазіргі кезде Ресейдің 19 жасқа дейінгі құрамасында аға бапкердің көмекшісі. Рәзияның 8 бірдей төл шәкірті бүгінгі күні Ресей құрамасында өнер көрсетіп жүр. Сондай-ақ бірінші дәрежелі төреші. Ресейдің спорт шебері. Сондықтан сол жақта қалып қойды. Дегенмен түбі туған жеріне қайтып оралады ғой. Қазақ емес пе?
– Елге шақырып жатса келер ме еді?
– Енді ол ұсынған шарттарға байланысты деп ойлаймын. Егер біздің басшылар жақсы келісімшарт ұсынса, қарсы бола қоймас.
– Өзіңіздің қандай армаңыз бар?

– Қазақ футболының қарыштап дамығанын көргім келеді. Ел футболының болашағына сенемін. Ал басты арманым – Астанада қыздардың кәсіби клубын құру.
– Соңғы сұрақ, өзіңіз қай өңірдің тумасыз? Футболға қалай келдіңіз?
– Ақмола облысының, Қорғалжын ауданында дүниеге келгенмін. Спорттық ғұмырым ауылда басталды. Спорттық жолды таңдауыма алғашқы ұстаздарым Ержан Әбдірахманов пен Болат Амантаевтың ықпалы зор. Содан соң Қарағандыға оқуға түстім. Сол жерде жүріп «Қарағанды-Олимп» командасындасына алындым. Бапкерлер бірден негізгі құрамда ойнатты. Қалғанын әлгінде айттым. Халықаралық дәрежедегі төрешімін. Ресейдің спорт шеберімін. Ресейдің әйелдер арасындағы чемпионатының төрт дүркін чемпионы әрі кубок иегерімін.
– Әңгімеңізге рақмет!
Әңгімелескен – Бек ТӨЛЕУОВ,
«Sport»

Бірінші қадам. Көбінде киножанр әдеби жанрмен анықталады. Кейде киносын көрмей жатып әдеби нұсқасын оқуға кеңес беріледі. Кеңеске жүгініп, киберпанк жанрындағы жазылған әңгімені оқи бастадым. Рецензиясында ең танымалы делінген. Танымалы болса да, маған жақпады ма, аяғына дейін оқып тауыспадым. Қайдағы бір қараңғы, бүлікке толы заман сипатталады. Бас кейіпкер заңға қарама-қайшы немесе заң бұзылатындай шекте қимылдайды. Сонда жанрдың қызығы неде? Аяғына дейін қызығын күтіп оқи түсуім қажет пе еді?
Танымал дегені көпшілік оқырман мазмұнын ұнатқанында болар. Неге жанрды қабылдамадым? Сондықтан жанрды түсінуге екінші рет бел байладым.

Екінші қадам. Осы жанрға қатысы бар-ау деген киноны қарап көрдім. Әдеби және кино нұсқасында жанр өзін қалай ашатынын салыстырмақшымын. Кинода баяндалатын оқиға болашақта орын алады. Технология, соның ішінде ақпараттық технология, кибернетика — дамыған қоғам. Сонымен қатар әлеуметтік құлдырауды және «әлеуметтік құрылымның» айтарлықтай өзгерген құрылымы сипатталады. Технологиялық дамудың шарықтауы және қоғамның құлдырауы бір-біріне қарама-қайшы жағдай, керісінше, технологиялық даму жоғарылаған сайын қоғамның әлеуметтік жағдайы дұрысталуы керек емес пе? Жанрды байқап, түсінгенім осы.
Үшінші рет жанрды түсінуге әрекет жасауымды Википедиядан бастадым.
Үшінші қадам. Киберпанк сөзін жанрдың атауы ретінде Гарднер Дозу алғашқы рет қолданыпты-мыс (1980-ші жылдары). Уильям Гибсонның шығармасына рецензия жазғанда, «High tech. Low life» «жоғарғы технологиялар, төменгі деңгейлі тұрмыс» деп жанрдың критерийін анықтапты.
Содан ой түйдім. Киберпанк жанры ғылымның, техниканың мүмкіншіліктерін көрсетеді. Сондықтан фантастика жанрының бір құрама бөлігіне айналды. Яғни, Дозудың критерийіне сай келген фантастиканың бір түрі. Ұмытып барамын. Түсініксіз болған әдебиет, кино жанры Киберпанк маған өз сырын ашты. Қуанғандықтан, «мен көрген кино» дей бере:
-Ең танымалы, культті кино, яғни, өз қалаушылары және табынушылары бар «The Matrix» (Матрица). Киноны түсірген режиссерлер Лана және Эндрю Вачовски («Вачовски ағайындылары» атымен белгілі жұп).
Кино келесі сюжеттен басталады. Бас кейіпкеріміз — жас жігіт Томас Андерсон екі түрлі өмір кешеді. Күндіз үлкен кәсіпорынның программалаушысы, түнде Нео атты хакер. Бір уақытта дербес компьютеріне түсініксіз, орынсыз, күтпеген жерден:

-The Matrix has you (сен матрицаға тиесілісің), — деген жазуды оқиды. Осы сәттен шым-шытырық оқиға басталып, жалғасын табады.
Кейіпкеріміз жиырмасыншы ғасырдағы адамзаттың дамуының ең шарықтауына жеткен мезеттегі дамыған қалада өмір кешеді. Бірақ, бұл әлем — кейіпкеріміздің нағыз әлемі емес, компьютер жадысындағы, яғни, матрицадағы әлем. Кейіпкеріміз ұйқылы-ояу жағдайда.
Жасанды интеллект, Архитектор атты программа осы виртуальді әлемді матрицада жасап шығарады. Сонда нақты өмір қайда? Виртуальді емес, нақты жер бетіндегі адамзаттың өмірі ше?
Аспанды қараңғы бұлт басқан. Жердің бетіне күн сәулесі нашар өтетін болашақ заман. Машиналар және адамдар соғысында күн батареясы арқылы қуаттанатын машиналардың жұмысын тоқтату үшін адамдар ашық аспанды қолдарымен қара бұлтпен торлайды. Бірақ, бұл амалдары машиналарды тоқтатпады. Адамзаттың кішігірім бір бөлігі жер бетін басқан машиналардан қашып, жердің қойнауына жасырынады. Енді жер беті адамзаттың бесігі емес. Жер бетін машиналар билеген заман. Өзге адамдар бар ма? Бар. Олар инкубаторда ұйқылы-ояу кейіпте өсіріледі. Күн көзінің қуатынан айрылған машиналар адам денесінен қуат алуды меңгеріп, инкубатор жасайды. Инкубатордағы адамдардың миы жүктемеге -«компьютерге» қосылған. Жүктемеге қосылған ми денеге көп қуат бөледі және инкубатордағы дененің дамуына ықпал жасайды.

Бас кейіпкеріміз -инкубаторда өсіп жатқан адамның бірі. Инкубатордағы әр адамның миы матрицаға қосылған. Олардың әрқайсысы матрицада өзін жеке тұлға деп қабылдап, кәдімгі өмірдегідей бір-бірімен қатынасады. Үйленеді, үй-ішін бала-шағаға толтырады және қартайып өледі.
Инкубаторда өсіп жатқан әр адамның миы матрицамен тығыз байланысқаны соншалықты, мысалы, матрицаға қатысты біреу-міреудің өмірі тоқтаса, онда оның инкубатордағы денесі жансызданады.
Нақты әлемде машиналарға қарсы адамдар партизан шайқасын жүргізуде. Сырттан жасырын келіп, матрицаға (компьютер жадысына) қосылу мүмкіншілігі адамдардың жеңісіне үміт береді. Адамзаттың азаттыққа деген күресі матрица ішінде виртуальді әлемде басталады.

Кинода бір-бірімен оңай түйіспейтін күрделі сәттер бір-бірімен сәтті тұтасқан.
«Матрица» (1999) киноэкрандарға шығып «Матрица қайта жүктеу» (2003, мамыр), «Матрица революция» (2003, қараша) деген атаулармен жалғасып, кинобаянның үштігін құрады.
Өкінішке орай, фантастиканы жанр ретінде қабылдамаймын дегендер де табылды. Жұмсағын да, қаттысын да. Киберпанк жанр ретінде қабылдамаймын деп асығыс шешім қабылдағандардың арасында өзім де болдым. Киберпанк сөзі екі сөзден тұрады, осы сөздерді дәлме-дәл аударсаңыз, кибер-қоқыс деген сөз шығады. Жанрдан жиіркену үшін осы да жеткілікті шығар. Киноны үстіртін, алғаш көргенімде, атыс-шабыстарды жаңаша көрсетіп, арзан көрермен жинайтын кино деп қабылдағанмын. Қателесіппін. Әрине. Матрица киносында атыс-шабыс баршылық, атыс-шабыс тек негізгі сюжеттің әрлеуі, негізгі мазмұны «технократиялық коллапс және адам».