Жангелді Сүлейменов өзінің Facebook әлеуметтік желісінде еліміздің конституциясына «адамгершілік формуласын» енгізуді ұсынды. Адамдардың бойындағы ұлттық болмыс қасиеттерін дамыту арқылы қылмысты төмендетуге жол бастайтынын алға тартып отыр. Өйткені, соңғы кездері жиі кездесетін моральды шығын өтеу кезінде, қандай негізде айыптады десек, ұятты қылық жасады деп ақтай аламыз.
Бүгінгі таңда, осындай елдегі құқық бұзушылықтың төмендеуіне ықпал етіп жүрген, қара шаңырақ ҚазҰУ-дың заң факультеті талайлардың білім нәрімен сусындалған мекені. Әлем мойындаған беделді мемлекет болу үшін заң жүйесін ретке келтіріп, оны қадағалауды қолға алған жөн. Ал жастайынан бойға сіңбеген тәртіп пен тәрбие, ұлтжандылық ұғымы оқу ордасын бітірген жас маманның бойынан бірден табыла қоймайтын қасиет. Міне, жаңа заманның ең басты мәселелерінің бірі де осы. Себебі, қазақ жастарының көптеп шетелге кетуі, қара бастарын күйттеп, ел болашағына күмәнмен қарауы да білім мен тәрбиенің дұрыс берілмеуінен. Ғаламның екінші ұстазы Әл-Фараби «тәрбиесіз берілген білім — адамзаттың хас жауы» — деген болатын, олай болса ғылым мен тәрбие жас ұрпақтың болмысына қатар сіңіре білген еліміздегі үздік оқу орындарының бірі Әл — Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. Егер адам ішсем, жесем, күліп — ойнасам деген мақсатпен ғана тіршілік етсе, ұлтының кемел келешегіне күмән туары хақ. Демек, Елбасымыз атағандай «Рухани жаңғыру» идеясын қолдасақ, Қазақстан әлемнің ең үздік елдерінің қатарына қосылары анық. Осы мақсатта, ҚазҰУ көлемінде жыл сайын «Мен — жастарға сенемін!» секілді студенттер мен оқушылардың мемлекет болашағына қаншалықты алаңдап, қандай идеяларын ұсынатын байқаулар өтеді. Оның ішінде, заң факультетінен қатысатын студенттер елдегі қауіпсіздік және саяси күрделі мәсмелелерді шешуде қандай бағыттарды ұстанып, заңды қатаң қолға алудың тиімді жолдарын қарастырады.
Қазіргі таңда, Заң факультеті тек қана университет көлемінде емес, әлемнің онға жуық елінің үздік оқу ордаларымен байланысып жастардың білім алмасуына мүмкіндік жасап отыр. Әл – Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жастардың замауи талапқа сай білім деңгейін қалыптастырып қана қоймай, отанын сүйер ұрпақтың қалыптасуына ықпал ететін үздік оқу ордасы!

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Елестетіңізші. Партада сегіз-тоғыз шамасындағы екі бала қатар отыр. Бойлары бірдей, киімдері де ұқсас, тек бірі — қараторы, бірі — сары демесеңіз егіздер сияқты. Шынында, екеуінің бір-біріне түк қатысы жоқ. Бірі — жетім, екіншісі -тастанды.

Жеңіл жүрісті қыздарға пәтерін жалға бергендер заңмен жауапқа тартылатын болады

Әкімшілік құқықбұзушылықтар жөніндегі Кодекске жаңа бап енгізілді. Ішкі істер министрлігі бүгін салынатын айыппұл көлемін жария етті. Атап айтқанда, жезөкшелерге жалға пәтер берген жеке тұлғалар 100 айлық есептік көрсеткіш, заңды тұлғалар 200, ал шағын және орта бизнес өкілдері 300 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл төлейтін болады.

Қоғамымызда даулы мәселеге айналып отырған өзекті жайттардың бірі – жетімдер мәселесі. «Жетім көрсең, жебей жүр» деген ата-бабамыздан қалған сөздің өзі халқымыздың жетімін жылатпағанын, жесірін қаңғыртпағанын меңзейді. Сондықтан біреулер «жетімдерімізді сатуға қатаң тыйым салу керек» десе, енді біреулер «олардың шетелдік болса да, ата-ананың жылуына бөленгені дұрыс, сондықтан оларды асыраушысы табылса, сатқанымыз дұрыс» деседі. Бірақ қазіргі таңда шетелге бала беру жағынан әлем бойынша үшінші орын алып отырғанымызды ескерсек, қоғамымызда бала сату туралы пікірдің басым түсіп отырғанын аңғарамыз.
Осы орайда «Жаңғыру» қоғамдық қоры «қамқорлыққа зәру балалар мен шетел азаматтары асырап алған балалардың жағдайын реттейтін заңдық базаны зерделеу» тұрғысында жүргізген сараптаманың қорытындысы осындай. Орын алған бұл жағдайдағы басты мәселе де – осы уақытқа дейін жетім балалардың күйін күйттейтін бірде-бір заңды құжаттың болмауы. Өйткені осы уақытқа дейін шетел асып кеткен балаларымыздың көбінің тағдыры белгісіз күйде қалып отыр.
Оның себебі де жоқ емес. Мәселен, шетел асып кеткен балаларымыздың басым бөлігі АҚШ-қа тиесілі болса да, аталмыш конвенцияның бұл ел алдында күші жоқ. АҚШ-тың сыртқы істер министрлігі конвенцияға қол қойғанымен, АҚШ сенаты оны ратификациялау туралы заңды қабылдамай тастаған. АҚШ қана емес, басқа да ірі-ірі мемлекеттер бұл конвенцияны мойындамаған. Бұл тұрғыда конвенцияның мойындалмауы себепті біздің елдің де шетел асып кеткен балалардың өміріне араласа алмау қаупі зор болмақ.
Бүгінде ел халқының 4,5 миллионын балалар құраса, соның 46 мыңнан астамы түрлі себептермен ата-ананың қамқорлығынсыз қалып отырғандар екен. Оның ішінде 16 мыңдай бала – мемлекеттің қарауында. Мемлекет қарауынан шетелдіктердің қамқорлығына ауысып жатқан балаларымыз да баршылық. Сандарды сөйлетсек, бүгінге дейін 6014 бала шетел асқан.
Соңғы он жылда еліміз бойынша 37 450 бала асырап алынды. Оның ішінде қазақстандық азаматтар — 28 мыңнан астам бала (77 пайыз), баланың шетелдік туысқандары — 500-ге жуық бала (1,2 пайыз), шетелдік азаматтар 8 мыңнан астам бала асырап алған. Шетел асқандарды таратып айтсақ: АҚШ — 6406, Испания — 600, Бельгия — 343, Германия — 173, Канада — 167, Ирландия — 140, Франция — 131 бала (21,8 пайыз).
Осы ретте айтқым кеп отырған мәселем мынандай.Бәрімізге белгілі жақында Франция елінде бір жыныстылардың некеге отырып, олардың бала асырауларына болатындығын заң жүзінде бекітілгенді. Қауіптің көкесі сейілер емес. Францияға берілетін біздің қаракөздеріміз осындай азғындалған отбасының қарауына түспейтініне кім кепіл.Осы мақалам арқылы жоғарыдағыларға осы мәселеге байланысты заң немесе қатал шара қолдануларын сұраймын.

Айтпақшы, еліміз шетелдіктерге бала беруде 1,5 миллиард халқы бар Қытайдың да алдына шығып отырғанын айта кеткен жөн. Осылайша шетелге мұнай шығарудан әлем бойынша төртінші орын алсақ, бала беруден үшінші орынға шығып отырмыз. Елімізде шетелдіктерге бала берумен айналысатын 40-тан астам агенттік бар. Ал агенттіктің бір баланы шетелдіктің иелігіне заңдастырып беруден табатын табысы 30-35 мың долларды құрайды. Ал бұл ақша кімнің қалтасына құйылып, кімдердің қалтасын томпайтып жатыр? Бұл жағы тағы беймәлім. Шынтуайтында, біздің мемлекеттік органдар тек бала саудасына байланысты өтініш берген ұйымдар мен агенттіктерді тіркеумен ғана айналысады екен.

Сонда жетімдердің жебеушісі кім?
Шетел асқан жетімдердің құқын қорғайтын заңдық құжаттың жоқтығы – өз алдына, өз еліміздегі жетім балалардың құқының қорғалуы да көңіл көншітпейді. Республикамыздағы жетім балаларға арналған 44 балалар үйі мен 22 мектеп-интернатта 8 987 бала тәрбиеленеді. Бұл балалардың барлығы дерлік кәмелеттік жасқа толғаннан кейін көшеде қараусыз қалады. Не мамандығы, не басында баспанасы, тіпті жанашыр ағайын, туған-туысы жоқ мұндай балалардың қылмысқа да жиі ұрынатынын мамандар растайды. Осылайша не шетелдегі, не еліміздегі жетім балалардың болашағына қамқор бола алмай отырмыз. Ал бұл мәселелердің барлығын заңдық тұрғыдан ғана реттей алатынымызды ескерсек, елімізге «Жетім балалар туралы» жетім балалардың мүддесін қорғайтын заңның қажеттігі айқындала түседі. Неміс халқының Ата заңының 7-бабында арнайы шетелге адам сатуға қатаң тыйым салынған. Бізге де шетелге бала шығаруға заң жүзінде қатаң тыйым салатын кез жетті деп ойлаймын.. Ау, олардың бейкүнә жанарларын жат жұртта жәутеңдеткенше, неге шетелге бала сатуға біржолата нүкте қоймаймыз? Қандайма қиын-қыстау кезеңдерде де жетімін жылатпаған ел едік қой. Енді не болды бізге?..

Мәдениет туралы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоқсандағы N 207 Заңынан

________________________________________
ҮЗІНДІ:
________________________________________

28-4-бап. Фильмдерді прокаттау тілі
1. Қазақстан Республикасының аумағында барлық фильмді прокаттау қазақ тілінде және басқа да тілдерде жүзеге асырылады.
2. Ұлттық фильмдерді прокаттау қазақ тілінде және қажеттігіне қарай басқа да тілдерде жүзеге асырылуға тиіс.
3. Прокаттау мақсатында Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін (жеткізілетін) барлық фильмге 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қазақ тілінде дубляж жасалуға тиіс.

Кеше кинотеатрға барып келдім, қазақшаның исі де жоқ.

Уа, заңгер қауым, денсаулық, бақыт және Өзбекстанның ирригациясы үшін кеше алдырып қойып, бүгін ішуге сылтау таба алмай отырсаңдар, міне сендерге сылтау! Очм бүгін, қазіргідей қаптаған заңнамалық жыныстық акттың орнына — бір-ақ түйір заң шығарған Хаммурапи амигоның алқашқы заңына — тура 5 000 жыл толып отыр! Қуана-хуана назарбтарыңызға сол

1989 жылы тіл туралы заң қаылданған еді алғаш рет. Өкінішке орай... Бүгін ел болып тілдер мерекесін тойлатып жатыр. Естуімше Көкшеде тіл көсегесін көгертеміз деп тіл жанашырлары терлеп жатқан көрінеді.

Менің Айдос атты танысымды оқудан шығарып тастапты.Сабаққа қатыспағаны үшін.

Кәдімгідей жүрегім сыздады. Өйткені, мен білетін Айдостың білімі ұшан-теңіз-етін.

Заң деген дүние бар, құрып кеткір қатып қалған қағидасы тағы бар, оқу жүйесі бойынша, олардың Айдосты оқудан шығаруы орынды-ақ.

Таяуда Астана қаласында «Құқықтық медиа орталық» қоғамдық қоры Ұлыбритания елшілігінің қолдауымен адам құқықтарының ақпарат құралдары арқылы насихатталуына байланысты семинар ұйымдастырған болатын. Республикамыздың барлық аймақтарынан келген журналистердің осынау алқалы жиынына журналистика бөлімінің де студенттері мен оқытушылары қатысқан еді. Адам құқықтарына қатысты мәселенің қазақ тілді ортада аз қамтылып, бұқаралық ақпарат құралдарында мардымсыз көтерілетінін анықтай келе, тұрақты айдар аясында мақалалар жариялап тұрмақшымыз.

Алматы. Наурыздың бірі. Әр күнгідей аялдамада көп адам. Сығылысып ілініп автобусқа кіріп алдық әйтеуір. Аяғымыз үш аялдамадан соң жерге түсті. Студенттер, егде адамдар, оқушылар басым көпшілігі. «Бүгіннен бастап жүру құны барлығына бірдей 50 теңгеден» деп жүргізуші көңілді күйін танытып жарияға жар салып жатыр.
Адамдар: — Студенттер мен пенсионерлерге 25 теңге гой.

Кеше емес, арғы күні. Түнгі сағат төрттің шамасы. Компьютерде жұмыс жасасам да, телебезердегі тамашадан құр қалмайын деп қосып қоямын… “ Рен ТВ” арнасында саяси-сатиралық шоу болды. Бір сықақшының “Жер адамдардан жалықты. Негізі, адамдардың оны жалға алу мерзімі 2000-шы жылдары бітіп қойған сияқты. Содан да, міне 11 жылдан бері ол бізге “шық та шық, жаңа тұрғындар” келеді деп асықтырып жатыр. Цунами, жанартау, жер сілкінісінің көбеюі — бұл жай ғана сыпайы ескертулер” дегентезисі ұнап қалды. 

Апыр-топыр… адам түсінбейді. Алдымен референдум деп “ реңіміз” кіріп қалып еді, қаңтардың 31-інен бері алдын ала сайлау деп алаөкпе болып жатырмыз.Сайлау болатыны белгілі болған сағатта оппозиция қатарындағы ойлы азаматтың бірі өкінішін білдірді. “ Референдуму нет” деген жазу басылған 10 мың дана күнтізбе мен төсбелгілер дымға жарамай қалатын болды деп жыларман болды. “ Енді басқа жазу жазса болмай ма?” десем, болмайды екен…