Сен қазақсың ең бастысы қанның қазақ,
Сенімен бірге туа келген тілің қазақ.
Өз тіліңді өгейсітпей өзгеден,
Өз тіліңді құрметтей біл ей қазақ…
Діннің Ислам мұсылмансың әлимсақтан,
Шүкір ет де, дұға да қыл жаратқаннан.
Елім тыныш, жұртым аман болғанда,
Бар үмітті үзе көрме бір Алладан…
(Бәрі жақсы боларына сенші қалқам)!!!
Автор: С. Сансызбай

Төлегенді Бекежан ғой өлтірген. Иә, «Қыз Жібек» көркем киносында Асанәлі Әшімовке «осындай» рөл берілген болатын. Ең бастысы, «Қыз Жібек» тарихтық емес, «көркем кино» болып түсірілді. Ескерте кетейін, Мұхтар Әуезов «біздің» сөздерімізде «и» жұрнағының қолданылуына қарсылық білдірген. Оны «пір тұтқан» Ғабит Мүсірепов те бұл жұрнақтың сөздерге жалғануына қарсы болған. Әлбетте, Мұхтар Әуезов Мүсірепов үшін «№1» жазушы, яки «ұлы жазушы». Көркем киноның сценариін де жазған осы Мүсірепов қой. Ал оған 1955 жылы тарихтық шындыққа өте жақын Сегізсерінің нұсқасы («Қыз Жібек» жыры) көрсетілген болатын. Оның не үшін жырдың оқиғасын өзгерткенін білмеймін. Ол жағы маған аса қызықты емес. Сонымен қатар «Қыз Жібек» көркем киносын көрген емеспін. [No comments!] Мұқадес Есламғалиұлының «Төлегенді өлтірген кім?» (Парасат. №11, қараша, 2000 жыл) деген мақаласын оқыған едім, сол мақаланы негізге аламын.
Әрбір адамның ақпаратты қабылдау санасы болады. Осыдан келіп пікірлер, көзқарастар туындайды. Дебаттың жүйесі де сол. Менің көңіліме осы кісінің мақаласы, яки, мақаланың тоқ етер сөзі жақын, әрі шындық деп қабылдаймын. Білемін, бұл тақырып әлі күнге дейін қозғалып келеді. Негізгі қуатты деректер аз болса да, жинақтала келе Мүсіреповтың құрастырып жазғанын теріске шығарады. Бәлкім, Сұлтан Қожықов режиссерлық тұрғыдан өзгерістер енгізген болар, болмаса, жұмбақтың шешімі сол жойылып кеткен ленталардың күлімен ұшып кеткен шығар. Әә-ә, тарих, өткен күндер қызық, ә!?

Бекежан Айбекұлы 1667 жылы Ақтөбе өңіріндегі Мұғалжар тауының етегінде дүниеге келген. Әкесі Айбек батыр сол маңдағы Шекті, Табын, Жағалбайлы, Тама руларынан құрылған жасақтардың қолбасшысы боп, аты шыққан ерлердің бірі.

Сегізсері 1834 жылы Шекті руының Қабақ тармағынан тараған батыр Арыстан Тіленұлының үйіне келіп түседі. Арыстан батыр оны қонақ етеді. Бұлармен бірге Жағалбайлы Жанқасқа жырау да болады. Бұл екеуі әуелі «Айман-Шолпан» жырының оқиғасын баян қылады.

Жез көмей ақын сол жиында «Айман-Шолпан», «Қыз Жібек» дастандарын жырлайды. Махамбет батыр өзінің «Сегізсеріге» деген өлеңінде:

«Айман-Шолпан», «Қыз Жібек»
Жырларың елге тарады.
Қашқын болып жүрсең де,
Аузыңа халық қарады, – дейді.
Махамбет сол кезде осы жырдың туған топырағы Шалқар жеріндегі Шекті, Жағалбайлы руларының ең беделді адамдарымен аралас-құралас, сыйлас жағдайда жүргені – тарихи шындық.

«Бас болған елдің бұзық наданына,
Мәз болған айласы мен амалына.
Қожадан ел тонаушы сотқар шыққан
Бекежан Айбекұлы заманында.
Есімі тонаушының Кескентерек,
Тыңдамай ата-анасын, жүрген бөлек.
Ұрлыққа бала кезден болған әуес,
Қан төккіш, мейірімсіз, қара жүрек...»

Бұдан әрі жырда Кескентерек Тасымқожаұлының Хиуадан қашып келген қарақшы екендігі ұзақ баяндалады. Ол әуелі өзінің туған нағашысы, Жағалбайлы руының елге аса сыйлы мырзасы Әбусағитты қалай өлтіргенін, оның тоқалын алып қашып кетіп, қалың құм ішінде қаңғыртып тастап кеткендігін толық мәлімдейді. Сосын: «Менің айтқан кісіме шықпадың, өзің қалаған жігітің Қарабалаға тұрмысқа шығам дейсің» деп, туған қарындасы Қаламқастың екі емшегін шауып өлтіріп, Ойыл бойына келіп, өзінің жетпіс екі сыбайласымен баспаналап жүрген нағыз қанішер екендігін оқимыз. Бұдан әрі оның Жібекке ғашық қырық батырдың бірі болғандығы, бірақ Төлеген тұрғанда өзінің оған қолы жетпесін білген соң, Қосаба көлінің жағасында атып өлтіргенін оқимыз.

Сосын қайыра жыр жолына үңілесің:
«Естек пен Әлімұлы қатар қонған,
Мекендеп Орал тауы мекен болған.
Бекежан Айбекұлы ордабасы,
Қол жинап, мұсылманға бопты қорған...»

«Бекежан Айбекұлы деп атанған,
Қалмаққа Еділ өтіп ойран салған.
Қасына мың жарымдай сарбаз ертіп,
Кәпірдің мықты елінен барымта алған.
Құс салып, тазы ерткен аңға құмар,
Көрген жау айбатына емес шыдар.
Кіші жүз Әлімұлы, алты Шекті,
Елінде бес жүз алпыс мырзасы бар.
Басшысы жиырма алтыға жасы келген,
Тартатын жылқы, түйе Түрікпеннен.
Зайыбы Салиха атты Естек қызы
Мезгілсіз ажал жетіп, былтыр өлген.
Жетім қалған үш ұл, бір қыз баласын
Немере ағасына мүлде берген...»

Бұл жырдың оқиғасын айтушылар Шекті Арыстан Тіленұлы мен Жағалбайлы биі Жанқасқа екен. Арыстан Тіленұлы Шекті, әрі Бекежанның әкесі Айбектің туған ағасы Қарабастан тараған боп шығады. «Е-е, аталас болғасын Бекежанды арашалап, ақтап, болған оқиғаны бұрмалап жеткізген шығар» дейін десең, Сегізсеріге әңгімелейтіннің бірі Төлегеннің руласы Жанқасқа би.

Бекежан қалмақтармен соғысқанда Кескентерек өзінің жетпіс екі қарақшысымен қатысып, сеніміне кіріп алады. Ал Бекежан бірінші әйелі Салиха қайтыс болып, жылын өткізгеннен кейін түрікмен жұртындағы құда түсіріліп қойған қызын алып келуге кеткенде Кескентерек Төлегенді өлтіреді. Екі жылдан кейін барып, Төлегеннің бозжорғасын Бекежанға сыйламақ болады. Бірақ Бекежан Төлегеннің атын танып қояды. Кескентерек «айдалада қаңғып жүрген жерінен тауып алдым» деген дәлел айтады. Әйтсе де, Бекежан оны өз маңынан қуып жібереді.

Табын елінің мырзасы Нұрғожа дегеннің әйелі ұл тауып, соның шілдехана тойында қарамай қойғаны үшін Жібекке Кескентерек тіл тигізеді. Сол кезде «Шекті көп пе, шегіртке көп пе» деген мәтел тарағанындай, Жібектің жеті ағасы сол жерде Кескентеректі дарға асып өлтіреді. Ал Жібек Төлегеннің інісі Сансызбайға ұзатылады. Одан Төсбатыр деген ұл туған.

Сегізсері осы 1834 жылы Жаманқалада (Орскіде) Сансызбайдың немере, шөберелерімен әңгімелескен.

«Жағалбайлы Жанқара, Шекті Арыстан
Қайтпайтын қайсар ерлер жолбарыстан.
Осындай абзал жандар өтінген соң,
Шығардым «Қыз Жібекті» етіп дастан».

Сегізсерінің Шекті елінде болғанын, оның «Қыз Жібек» дастанын шығарғанын Т.Сүлейменов өзінің «Сегізсері» кітабында, ал Е.Жақыпов, С.Қарамендин, М.Есмағамбетовтар мақалаларында жазған болатын. Сонымен бірге олар «Қыз Жібек» оқиғасының 1692-1694 жылдары өткенін және бұл кезде Бекежанның 26 жаста екендігін, жырда аталатын жер атауларының түгелдей Шалқар ауданында болғандығын дәлелдеп көрсеткен. Олар шежіре тарата келіп, кейін Шекті атанып кететін Жаманақтан туған Өрістен Жібек, ал Мәкуден Бекежан тарады деп жазады. Аралары – алты ата. Бекежан 1667 жылы туып, 1730 жылы қайтыс болды деген деректі Сегізсері жырынан оқимыз. Осы деректі Мүсіреповтің «Жұлдыз» журналында жарияланған «Қойын дәптерінен» оқығанымыз бар-ды. С.Қарамендин 1955 жылы Сегізсері жырының нұсқасын Мүсіреповке әкеліп көрсетіпті.

Бекежан 40 жасының шамасында бір шайқас үстінде белінен қатты жараланып, мүгедек боп қалады. Бұдан кейін қолма-қол ұрысқа жарамаған. 1730 жылы балалары Аңырақай соғысына аттанған кезде түрікмендер Шекті жеріне шабуыл жасап, сол ұрыста батырға улы жебе тиіп, қаза тапты деседі. Енді біреулер 63 жасында ақ төсегінде жатып, бір кездегі жарақатының салдарынан қайтыс болды дейді.

Жүсіпбекқожа Шайхислам (1861-1941) жырдың бүкіл мазмұнын өзгертіп, Бекежанды да қарақшы етіп көрсетіп, әрі оны Шектінің емес, Арғынның батыры етіп «түзетулер» жасағанын, сөйтіп, 1904 жылы сол нұсқаны Қазан баспасынан шығарғанын жоғарыдағы авторлар айтады.

Жүсіпбекқожа 30 жылдардың аяқшамасында жырды «өзімнің жазғаным» деп Әуезовке келіп көрсетеді. Ғұлама жазушымыз: «Бұл жыр әуелде бар, сен мұның халықтық дүние екенін теріске шығарма, сен соны жинаушы ғанасың», – деп тоқтатса керек.

Ақтөбелік авторлар С.Қарамендин мен М.Есмағамбетовтардың жазуы бойынша, Бекежан Сансызбаймен де сыйлас боп өткен. Жырда баяндалатындай, сол кезде Жағалбайлы мен Шекті арасы аса жақсы бола қоймағанға ұқсайды. Төлегеннің Шекті жеріне жалғыз аттанатынын да бұл авторлар жоққа шығармайды. Төлеген аттанарында інісі Сансызбайға: «Қандай жағдайға да әзір жүргейсің. Қиын жағдай бола қалса, сол елде Бекежан деген батыр бар. Соған жолықсаң, қол ұшын берер», – деп кетеді. Төлеген өлгеннен кейін Сансызбай мен Жібектің қосылуына бірден-бір көмектескен жан Бекежан болып шығады. Әрі ол Сансызбайға өкіл аға атанады. Қорен қалмақтарының жасағын талқандауда (Бекежан мен Сансызбай) екеуі тізе қосып, қол бастап, үлкен ерлік көрсетеді. Осы шайқаста Бекежан қоршауға түсіп қалып, белінен қатты жараланыпты.

Қосымша:

Жағалбайлы Жанқасқа – батыр әрі би болған кісі. 1805-1810 жылдары Ор өзенінің бойында дүниеге келген. ХІХ ғасырдың басында ұлт-азаттық көтерілістің басшылары Шектіден шыққан Көтібар, Арыстан батырлармен тізе қосып, Ресей патшасының қазақ халқына жасаған қиянатына жиі бас көтеріп отырған. 1835 жылы Ресей губернаторы жіберген жалдамалы қарақшының қолынан қаза табады. Батырдың сүйегі Жем өзенінің бойында жатыр.

Сегізсері, Шалқар ауданы.

Салиха – башқұрт мырзасы Құрамыс байдың қызы.

Жаманқала (Орск/Ор) – Ресейдің Орынбор облысындағы қаласы. Ор өзенінің Жайық өзеніне құятын жерінде орналасқан. Қаланың аты Ор өзеніне байланысты қойылған. 1735 жылы 15 тамызда сенаттың обер-секретары И.К.Кирилов бастаған экспедиция әскери бекініс ретінде сала бастады. 1865 жылы қала мәртебесіне ие болды. Көшпелілерге қарсы озбырлық, әділетсіз әрекеттердің ұясы болғандықтан, қазақтар Орды «Жаманқала» деп атаған.


Қарамендин Сейітқали Ыдырысұлы (1913-1997) Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы Әйтей ауылында дүниеге келген. Ауыз әдебиетін зерттеуші, Абай мұрасын насихаттаушы. 1928 жылы Семей мал дәрігерлік техникумында оқыған. Көкбай Жанатайұлы туралы ел аузында жүрген шығармаларды алғаш жүйелеп топтастырған. 1993 жылы Көкбай ақынның «Сабалақ», «Төрт төре», «Наурызбай – Фатима» дастандарын «Абылай» деген атпен жеке кітап етіп шығарған. Абай төңірегіндегі Алтыбай, Байқұлақ шешендердің, Көбей, Қараменде, Алшынбай билердің, Шөже, Көкбай, Әріп, Ағашаяқ, Қаумен, Байкөкше, Өмірбай т.б. ақындар туралы материалдар жинап, Абайдың бірқатар сөздерін, ауызекі өлеңдерін «Сөз тапқанға қолқа жоқ» жинағына енгізді. Абай өлеңдері туралы («Қазақ батырлары», 1992 жыл, №5), Абай өлеңдерінің текстологиясы туралы («Аласыз қара көзі нұр жайнайды», «Білім және еңбек», 1988 жыл, №7) өз тұжырымдарын ұсынды. Абайдың өмірі мен қоғамдық қызметіне, өлеңдеріне байланысты 40-тан астам мақала жазып, деректер қалдырған.

Шайқысламұлы Жүсіпбек/Жүсіпбек қожа (1857/Отырар ауданы, Қожатай мекені – 1937/Шыңжан өлкесі, Іле Қазақ автономиялы облысы, Текес ауданы, Шиеліөзек ауылы) – ақын, аудармашы, қазақ ауыз әдебиеті мұраларын жинаушы, насихаттаушы, жыршы. Ауыл молдасынан оқып, кейін медреседе білімін жетілдірген. Араб, парсы, шағатай, түрік тілдерін толық меңгерген. Оқуын аяқтаған соң ақындық, серілік жолға түсіп, ел аралайды. Сыр сүлейлері мен Қаратау шайырларымен, Сарыарқа мен Жетісудың ақын-жырауларымен жүздеседі. Олардың шығармаларын жазып алып, ел ішінде насихаттаған. Фирдоуси, Хафиз, Жәми, Физули, Науаи жырларымен жете танысқан. XІX ғасырдың 90-жылдарынан бастап Петербург, Қазан, Уфа, Ташкент баспаханаларында қазақ ауыз әдебиеті нұсқаларын, Шығыс сюжетіндегі қисса-дастандарды бастыру ісін қолға алады. «Қыз Жібек» (1900, 1903, 1905, 1908, 1909, 1910, 1911), «Айман – Шолпан» (1896, 1901, 1913, 1916), «Сара қыз бен Біржан салдың айтысы» (1898, 1900, 1901, 1902, 1907), «Алпамыс» (1899), «Кенесары-Наурызбай» (1903), т.б. ұлттық фольклордың асыл мұралары мен «Сал-сал», «Зарқұм», «Жүсіп – Зылиха», «Мұңлық – Зарлық», «Шәкір – Шәкірат», т.б. шығыс сюжетіндегі қисса-хикаяттарды бастырып, алғаш рет жарыққа шығарды. «Мың бір түн», «Кербаланың шөлі», «Тотының тоқсан тарауы», «Дариға қыз», «Қасым Жомарт», т.б. аңыздардың мазмұнын өз бетінше жырлады. Жүсіпбек айтыстарға да қатысқан. Оның Шөкей (Уәзипа) қызбен, Жалайыр Бақтыбаймен айтысқаны белгілі. Алғашқы айтыстары жеке жинақ ретінде басылып (1897, 1910), кейін «Айтыс» томдарына (1964, 1965, 1988) енгізілді. Жүсіпбек 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске қатысып, кейін жеңіліс тапқан халықпен Қытай еліне қоныс аударуға мәжбүр болады. Сол өлкеде тұрақтап қалып, бала оқытумен, емшілікпен шұғылданған.

Адам өмірі таңдаудан тұрады. Нені таңдайсың, соған байланысты сен де анықталасың. Арманыңды таңдайсың ба әлде жұрттан қалмау жолын таңдайсың ба? Көп адамдар тіпті таңдау туралы ойланбайды да. Оқу, табысты жұмыс, бақытты отбасы, жылына бір рет Турцияға демалу және т.б.
Отбасын да құрып, «халықтың сүйікті ....-не» (әншісі, спортшысы, жазушысы… керегін қоя бер) болғысы келетіндер өнерді жеткілікті сүймейтіндер. Әсіресе әйел адамдар өз бақытын тек отбасымен, нақтырақ айтсақ қасында күйеуі болумен бағалайды. (яғни, баласы болса да, ер адамсыз олар бақытсыз). Ал ер адамдарда олай емес. Ер адамдарда Адамдық, Жоғары қасиеттер басым, ал әйел адамдарда Пенделікб Тіршіліктік қасиеттер басым.
Сондықтан да, әйел жыныстыларды бір саты төмен санау да дұрыс шығар.
Қазақтың болсын, басқа ұлттың болсын, (әйел деген сөз дөрекі естіледі) певицалары қалайда бір күні карьерасын тоқтатып, отбасы құруды мақсат етеді. Ой, негізі барлық нәзік жандыларда солай. Бұл жерде тағы бір таңданыс. Қалай оны мақсат етеді? Ол мақсатталатын дүние ма? Емтиханнан бес алуды мақсат етуге болады, Университетті жақсы бітіруді мақсат етуге болады, ал бірақ отбасын құруды мақсат етіп қою жиіркенішті емес па? Ол болады немесе болмайды. Сен біреуді сүйесің, онда да сүйген адамыңды кездестірсең ғана. Одан соң ол адам саған да сондай сезімде болса жақсы. Көөөөп жағдайда олай бола бермейді. Сонда осыншама ықтималдықтарға толы шарттардан тұратын дүниені (отбасын құруды айтам) қалай жоспарлауға, мақсат етуге болады? Бұл — бірінші.
Екіншіден, өнер жолына бет бұрсаң, халықтың махаббатын сезгеннен соң, ұлылыққа ұмтылу деген құлшыныс неге нәзік жандылардың бойынан сирек кездеседі? Ер азаматтар, ұлы жазушылар, әнші, суретшілер өнерге өмірін арнайды, одан өзін бақытсыз сезінбейді, ұлылыққа ұмтылады. Неге, неге осы қасиет біздің бойымыздан көрініс таппайды? Бұл — екінші.
Пост тіпті де таңдау туралы болмай, шым-шытырық ойымды ғаламторға жүктеу процесіне айналып кетті. Кешірім сұраймын. Біразыңыз түсінбейтін шығарсыздар, бұл енді менің кінәм. Ойды анық жеткізіп үйрену қажет.

Сенің сөздерің мағынасыз болғандықтан Мен бала сияқты құлағымды басып Музиканы шегіне қойып Ла Ла Ла деймін, Бірақта менің жүрегім оны тоқтата алмаса, Мен оны тоқтату үшін бір іс-әрекет жасау керекққой, сондықтан мен лалала деймін

Негізі біреуге теріс жауап беру көбіміздің басымызда бар бірақ оған сондай бір мән бере бермейміз (мән беретіндерде бар шығар). Жалпы өзгені сөзбен құлату қазақ халқының қанына сіңген үрдіс. Тіл тас жарады, тас жармаса бас жарады дейді. Бүгінгі күні қайда болмасын мейлі көшеде, мейлі жұмыста, тіпті отбасында да дұрыс бірдеңе сұрап тұрған адамды ақымақ қылып алып барып негізгі әңгімеге көшеміз. Сондай әңгімелерде кеңінен қолданылып жүрген тіркестердің бір топтамасын ұсынбақпын, олардың ішінде тек жауаптар емес кейбір қисық сұрақтарда бар. Сіздердеде болса қосыла отырыңыздар.

Үй телефонына қоңырау соғып:
— Әлөу Ассамайкум
— Әликімсалам
— Қалайсыз Бәке? Нестеп жатсыз? Үйдесізбе?
— Көшеде жүрм епті

Ұялы телефонға қоңырау соғып
— Досик қайдасың?
— Мерхаттың үйінде.
— Қасыңда кім бар?
— Мерхат бар
— Нестеп жатсыңдар?
— Тігісіп жатырмыз.
— Кетей шеше

Ауылға телефон соғып:
— Ало мам қалайсыздар
— Жақсы – жақсы өзің қалайсың? Сабағың қалай? Қарның ашып жүрген жоқпа? Қалтаңда ақшаң барма…
— Ой мам менде бәрі жақсы, скоро 2-3 күндік демалыста келіп кетермін, папам калай?
-Әкең жатыр сі*ігіне тойып алып, неше күн болды сырдың суы сирағынан келмей жүргеніне.
— Ой…

Басқада жерлерде…
— Аға мынауыңыз домбырама?
— Жоқ скрипка (негізі домбыра болатын)

— Аға телефоныңыз Айфонба?
— Біліп тұрып бұтағыма сұрайсыңба?

— Неғып тұрсың андағы жерде?

— Тігеме сені?

— Ана қыздың фигурасы жақсы екен
— Тіксемші.

— Не қарайсың?

— Қарауға нестойтсыңба?

— Темекі барма?
— Қосып қойған темекің бармет?

— Темекі барма?

— Бар нақ саған деп 19 жыл бойы сақтап жүрген сигарам, шегесіңбе?

— Тиын берш
— Мен саған банкоматқа ұқсап тұрмба?

Машинаның есігін қатты жапқандарға немесе жаппай кеткендерге жиі айтылатын сөз:
Үйіңде тоңазытқыш жоқпа?

— Лібә түнімен ішіп басым тігіліп тұр.
— Өмірде к*тің тігілмесін!

— Сіріңке сатып алып келші

— Қайдан?

— Дәріханадан епті

— Сағат неше?
— Бұтақтан бұтақ кетті

Айдос

Әрқайсыңыздың өміріңізде ең керемет сәттер болды. Мүмкін болып та жүр...
… Ең алғашқы махабатыңыз, қол ұстасып парктерде жүрген кезіңіз, үйленуіңіз, үйлену тойындағы жарыңызбен бірге көгершін ұшырғаныңыз, балалы болғаныңыз, перзентханадан көздеріңізден бақыт ұшқындап шығып келе жатқаныңыз, өміріңізде жалғыз-ақ рет барған, бірақ ұмытылмастай болған шет елдегі саяхатыңыз, анаңыздың жанында өткізген әрбір сәтіңіз…
Осының барлығында ең болмаса 1-рет суретке түстіңіз. Ал қазіргідей цифрлі фотоаппараттар заманында түспеу мүмкін емес.

Жарыс та осыған құрылады. Яғни Сіз өміріңіздегі ең бақытты кезіңіздің суретін жібересіз (пікір ретінде), қысқаша түсініктемесін жазасыз (қайда, неге, қайтіп т.б. қарапайым сұрақтарға жауап беруі тиіс), сұрақтар қойылса сұрақтарға жауап бересіз.

Құрамы құпия түрде сақталатын (бірақ соңынан жарияланатын) қазылар алқасы 16.09.2013 (дүйсенбі) күні байқау қорытындысын шығарады. Бірқ бағалы сыйлықтар бермейді. Жалпы мында жариялап, мақтау сөздер есітіп, өз эгоңыздың қажеттіліктерін бір өтеп алғаныңыздың өзі Сіз үшін сыйлық деген ойдамыз. Сонымен, ІСКЕ СӘТ !

Кейде іздеп таппай жүрген әндер авторына ғана тиесілі болады не болмаса Майл.рудан бірақ шығады. Қазір сол екінші нұсқа бойынша арнайы программа орнатпай-ақ, мына әдістерді қолдану арқылы қалаған әнімізге қол жеткізу мүмкіндігі бар.

«Бұл Мұхтар туралы бірінші айтпағым — оның жастар қатарында саналатын кезеңі бұдан едәуір жыл бұрын өтіп кеткен екен. Біздің сыншылар ол жайды кезінде-ақ көрген болар, мен өзім кешірек көріп қалдым. Оның алпысыншы, жетпісініші жылдары жазған әңгіме, повестері қалам ұшы өткір, әр сөздің ішкі-тысқы ен таңбасын, қат-қабат сыры барын сол кезде-ақ танытыпты. Мұхтар Мағауиннің сол тұста жазған „Әйел махаббаты“, „Күтпеген кездесу“ сияқты әңгімелерін, „Қара қыз“ сияқты повесін оқыған сыншы, не болмаса замандас достары сол күні-ақ авторды құшақтап құттықтаған шығар деп ойлаймын. Өз басым сол достар қуанышының ішінде болмағанымды өкініш еткендеймін. Пендешілік тағы…

Мұхтар Мағауин ана тіліміздің байлығын, оралымды, астарлы, әрі от жалынды,әрі нәзік те биязы бояу-сырларын алғашқы адымдарынан бастап-ақ меңгеріп алғандығын көрсетеді. Тіліміздің оралымдылығын тереңдетуге қосқан үлесі де аз емес. Еркек-әйел бейнелері қандай сом! Әр түрлі өмір талқыларына түсе жүріп, сол шытырман-шырғалаңдарда майыса да сына білмеген жастарға еріксіз қызығасың. „Күтпеген кездесудегі“ Сәлкен мен Көшім сияқты ер жігіттер, зымиян Айгүл сияқты махабат жолында да, басқа тіршіліктерінде де табанды айнымас жүректі әйелдермен қатар Шәрипа, Тұлымқан, Гүлжиһан сияқты „дүниеқоңыз“ әйелдер де жеткілікті. Бар арманы ғылым емес, атақ-даңқ, баю болып кеткен Бексейіт доцент, ақындық қабылеті болмаса да ақын атанып жүрген Уақас сияқты, ғылым мен әдбиетте, құдайға шүкір, тым көп кездесетін типтер де босқа күйеленбей, әділ бейнелеген.

Мағауин шығарма желісін тартуға шебер. Сиыспас бірдемелерді тоқпақтап жіберу „әдісі“ онда атымен жоқ. Оқиға соғыстары — себеп пен өрісі шебер түйілген. Адам мінедерін оңашалап алып қарасаң бәрі де таныс-бейтныстар.
Әсіресе ерекше мән бере айтылуға керекті, ерекше бағалануға тиісті жағы — бұл кездері жас жазушы қатарында жүрген Мағауиннің барлық тақырыптары Ұлы Отан соғысынан кейінгі күндерімізді көрсетеді. Бейнеленген адамдары да осы дәуірдікі. Осы айтқандарымыздың әділет екендігіне сенгендіктен Мағауин Мұхтар бұдан он-он бес жыл бұрын-ақ іргелі жазушыларымыздың қатарына қосылды демекпіз. Оның соңғы жылдарда шыққан екі томдық романы „Аласапыран“ бұл ойымызды толықтыра түседі. Мағауин қазір үлкен жазушылар қатарынан сенімді орын алды. Үлкен шығарма,үлкен талдауды керек етеді. Әдебиет зерттеушілерінің шаруасына қол сұқпай-ақ қысқаша ғана өз қорытындымды айтсам:

»Аласапыран" қазақ совет прозасының тағы бір үлкен мақтанышы. «Жақсы еңбек» дейтініміздің шеңберіне сыймайтын, ойы терең, тіл көркемдігін түгел меңгерген, шебер қаламынан ғана туа алатын қымбат қазына.
Мұхтар Мағауин қай шығармасында болсын еркін отырады. Тақырыптары ұсақ-ұлаң емес, бүгінгі күніміздің іргелі сауалдарына толымды жауап береді. Атүсті емес, терең жауаптар. Алған тақырыптарын терең зерттеп алатынын байқалады. Әсіресе, «Аласапыран» романын жазу үшін қанша архивті қопарғанына, қанша қалаларды кезгеніне таң қаласың. Мағауин Мұхтар орнықты дарын, үлкен талант.

Аз-мұз оқыс сөйлемдер де кездеседі: «Арқардың тоқтылары мен ешкілері» депті бір жерде. Тоқтылары десең, «саулықтары» деген дұрыс болар. Ешкіден тоқты емес, лақ туатын. Сұлу қызды бейнелегенде «апай төс» депті. «Апай төс» балуандарға, кеуделі еркектерге ғана айтылады емес пе?! Маған өте ұнамағаны — «сымбаттытын», "ұстамдытынсың" деген екі сөз. Бір сөзде қатарынан үш «ы» әріпі болса, ол сөзді ауызша айтқанда аузың икемге келмей кететін шығар." Қазақ әдебиеті газеті, 1984 жыл,27 июль

Пайғамбарымыздың заманында бір мүмін: «Уа, Алланың елшісі менің жағдайым болмай жатыр, кедейліктің азабын тартып жүрмін» деп мұңын шағып барыпты. Оған Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Онда үйлен!» деп кеңес береді. Үйленген мүміннің жағдайы жақсара қоймайды. Екінші рет тағы келсе, оған: «Тағы да үйлен!» деп айтады. Екіншісін алады. Өз басын зорға алып жүрген мүміннің жағдайы жақсара қоймайды. Үшінші рет Пайғамбарымыздың алдына келеді, оған тағы да "үйлен!" деп кеңес береді. Төртінші келгенінде тағыда "үйлен!" деп айтады. Міне осы төртінші әйелі ғана пысықтау болып, олар бірлесіп жұмыс жасап, жағдайын түзеп, оңалады. Бұдан шығатын қорытынды, болашағың әйеліңе тікелей байланысты. Түрлі пікірлер болуы ғажап емес, бірақ: «Жақсы әйел ерінің есіктегі басын төрге, жаман әйел төрдегі басын есікке жетелейтінін» атам қазақ тегін айтпаса керек.