Еңкейгенге еңкей, ол әкеңнің құлы емес, Шалқайғанға шалқай, ол құдайдың ұлы емес деуші еді дана қазақ.Бұл күндері бұл тәмсілден де мән кеткен сияқты.Өмір адамға бір-ақ рет берілетін Алланың сыйы. Алла тағаланың алдында барлығымыз тең дәрежедеміз. Менің түсінігімше жалпы адам баласы өзін ешкімнен кем немесе артық дәрежеде ұстауға тиісті емес. Алайда, соңғы уақытта көп байқап жүрмін, бұл өмірде өздерін өзгеден жоғары ұстайтын жандар көбейіп кеткен. Көмек сұрап, аға-көкелеп келген жандарға мұрнын шүйіріп, тіпті кейбіреулерін адам санатына да қоспай, айтқан сөздеріне құлақ та аспай жатқандар да бар. Осындайда: «Адам» деген қастерлі атаудың қадірін кетіру осы шығар дерсің!.. Мейлі, шені, шекпені жоғары болса да ол да жаратылыстың күшімен Анадан туды ғой… Сонда өз мінезімен, алған тәрбиесімен туған анасын соншалықты ұятқа қалдыруға бола ма екен?" деп ойлайды екенсің…

Төрт түлік малдың ішінде ерекшесі — жылқы малы. Себебі біздің ұлтымызда әкеден балаға мирас ретінде жылқы малы ерекше орын алады. Атам Сейсен жылқы бағып, ат үстінде өмір сүрсе, әкемде мал шарушылығы саласының мамандығын игеріп, ат тізгінің қолынан босатқан емес. Ал туған ағам Нұрсұлтан әкемнің ісін жалғастырып, ақыл-кеңесін тыңдап, бәйгі ат ұстап, жылқы малына ерекше көңіл бөлуде.
Ата-бабамыз өткен дәуірде көшпенді халық болғандықтан, қолға үйреткен жануарлардың ішінде жылқы басты рөл атқарады. Жылқы малы өзінің көз тартарлық сұлу бейнесімен және күштілігімен адамдардың негізгі серігі болып, тарихта ерекше орын алып келген. Ата-бабамыз жылқыны қолға үйретіп, шартарап, ұлан-байтақ жерімізге иелік етті. Қазақ халқы жылқыны ерекше бағалап, тарихи-этнографиялық деректердің таусылмас көзі — фольклорлық материялдар, атап айтқанда батырлар жыры, аңыз — әңгімелерге арқау қылған. Абайдың, Махамбеттің өлеңдері сонымен қатар І.Жансүгіровтың "Құлагер" поэмасы, С.Жүнісовтің Ақан-сері романындағы жылқыға байланысты сан алуан мәліметтер кездескен. Әрине бұл мәліметтер өткен ғасырдың еншісінде. Ал қазіргі таңда жылқы туралы көзқарасымыз қалай? Нарықтық жүйеде өмір сүргеннен кейін экономикалық тұрғыда жылқыдан алынатын өнімге көңіл бөлеміз. Салт — дәстүріміз де өзгеріп барады. Сары қымыз сапырып, дастархан жайып, келген қонаққа мырзалық танытудың орнына, күбі толы қымызды келген қонаққа бергенше қалаға апарып сатудың жолын іздейміз. Ер — тұрман сәндеп, ат мінудің орнына, тай — құнанды бордақылап сатуды да кәсіпке айналдырдық. Мәселен, Қазақстан туберкулезге шалдыққандардың көрсеткіші бойынша алдыңғы қатарға ытқып шықты. Әр жыл сайын елімізде адамдар осы дерттін салдарынан көз жұмса, індетке бой алдырғандардың саны 20 мыңның шамасында. Ал осы дерттің емі не? Оның шипасы — қымыз. Мұны қазір бүкіл ел мойындаған. Қымыздың қасиеті бұдан да өзге талай дертке дауа болған. Қазіргі кезеңде бұқаралық ақпарат құралдарында қымыздың потентің Албания иеленген деген жансақ пікір бар. Ал менің ойымша Албания азаматы өзінің өндірілген өніміне рұқсаттама алған, жалпы қымызға иеленіп отырған жоқ. Дегенмен уақыт өз дегенің орындатады. Тек айтарым қазақ халқының ұстанымы, салт-дәстүрі жылқы малымен тығыз байланысты.
Кекілін күн сүйіп, жалын жел тараған жылқының басына төнген нәубет сонау кеңестік үкімет кезіңде басталды. 1928 жылы қазақ байларын кәмпескелеп, қолдарындағы малдарын тартып алды. Соның салдарынан отаршылыққа үйренбеген, егіншілікпен шұғылданбаған, малынан айырылған қазақтар 1932 жылы жаппай ашаршылыққа тап болып қазақтың 70% өлім-жетімге ұшырады. Бұл сол кездегі үкімет басында отырған Голощекин сияқты жауыздардың ісі еді. Ат үстіндегі қазақтың ешкімге бағынбасын білгендіктен қолындағы малын сыпырып, жаяу қалдырды. Аттан түскен қазақтың рухы сөніп, жігері құм болды. Сондықтан қазақ пен жылқы бір тұтас. Дегенмен соңғы жылдары Қамбар ата түлігі санының қайта көтерілгені аңғарылды. Ғалымдардың есебіне сенсек, қазір Қазақстандағы жылқы саны 1,5 миллионға жеткен. Бұл бәлендей көп болмағанымен, ТМД елдерімен салыстырғанда, әжептәуір жоғарғы көрсеткіш. Қазақ жылқысының тұқымдарының қалыпына келтіруіне Алматы агро университетінің профессоры И.Нечаев зор үлес қосуда.
Кеңестік кезеңде бірқатар жылқы зауыттары жұмыс істеген. Соның ішінде Қостанай және Жамбыл облысындағы Луговой асыл тұқымды жылқы зауыты жұмыс жасап, Көшім, Мұғалжар тұқымдары шығарылған. Негізінен қазақтың жылқылары мініске төзімді келген, бұл өмірде дәлелденген. Алтайдан Атырауға дейінгі кең байтақ жерімізді ат тұяғының дүбірімен, бабалардың білек күшімен қорғап қалған. Қазақтың жылқысының мықтылығына сырт елде қызығушылық білдіріп, кен игеруге келген ағылшындар жеріміздің қазына байлықтыры мен қоса жылқы малын да көптеп сатып алып кеткен. Содан қазанат жылқы тұқымы жойылудың азақ алдында, ал қазір шаруашылықтар да еттік бағыттағы тебінге төзімді жабы тұқымдас жылқылар өсірілуде.

Ата — бабаны еске алып, ас берсек, ат жүгіртетін бәйгі береміз. Сондай бәйгілерде жүлделі орынға ие болу үшін жүйрік ат ұстауға тура келеді. Биылғы жылы Дербісал батырдың 300 — жылдығына орай ұрпақтары ас беріп, аламан бәйгі ұйымдастырып, бірінші келген атқа автокөлік тарту етті. Ағам Нұрсұлтанның жаратып қосқан қаракөк аты бірінші келіп, автокөлікті иеленді. Мәселе ұтып алған жүлдеде емес, аттың оза шауып, алдынғы қатарда келіп, иесінің мерейінің үстем етуі. Бүкіл ауыл болып қуанды. «Ақбастау ауылының аты бірінші келді » — деп бір — бірінен сүйінші сұрасуы өте жарасымды. Халықты шаттыққа бөлеп жатқан ат туралы неге айтпасқа, қолдан келсе домбыраға қосып неге ән шырқамасқа?
Өкінішке қарай қазіргі таңда әдеби туынды жоқтың қасы. Жылқы туралы жазылып жатқан кітаптар негізінен экономикалық бағытта.
Сондықтан жылқы туралы әдеби тұрғыда жаңаша ой қозғауымыз қажет. Соның дәлелі таяуда ғана көгілдір экраннан көрсетілген қысқа метражды ұлттық туынды ″Сұңқар″ фильмі. Режиссері А.Сатаев қазіргі таңдағы қазақ жастарының жылқыға деген қызығушылығын орынды келтірген. Келешекте жылқы малының қасиетін сомдайтын әдеби негіздегі материалдар көптеп жарияланады деген сенімдемін.
П.С: Орталық Қазақстан газетіне жарияланған мақалам, 2015жыл

Қазақ десең өзіңе тиеді — таныс сөз бе? Көптеген адам қолданады. Қандай кезде? Әрине өзіміз бірдене бүлдірсек… Бірақ, біз қазақ не бүлдірмедік. Жамбыл облысында жаңа туған нәрестені тірідей жол шетіндегі әжетханаға Тұрар Рысқұлов атындағы ауданда тұратын 21 жастағы әйел тастап кеткен. Кішкентай ғана дүниеге келген сәбиді терезеден лақтырамыз. Кішкентай баланы ойнату үшін анасы 1 қабаттан далаға лақтырады, әкесі қағып алады. Тойда көңіл көтереміз деп қара бет боп билейміз. Ардагерді ұрып соғамыз. Кішкентай балаға қол көтереміз. Ұстаз болып оқушыларды ұрамыз. Оқушы болып ұстаздарға қарсы шығамыз… Осы жерден тоқтай салғаным дұрыс ааау?! Ары барсам оқуғада жүрек бармай қалар. Бәрі өзіміздің Қазақтың істеп жүргені. Әр жерде ұрыс керіс, шусыз болмайды. Ол анық. Бірақ, сол болған жағдайды не үшін соншама басымызға көтеріп шулатамыз? Жаман жағдай орын алдыма? Кінәлі адамды тауып бірден жазалау керек. Оны шулатып бір қуанғандай барлығына жария етіп эфирден шығарамыз. Онымен қоймай барлығымыз инстаграмм бетін шулатамыз. Егер халықтың қолдауы керек болса салайық, жария етейік. (жақында Маржан есімді қыздың проблемасы шықты, оны салдық ол дұрыс, халықтың қолдауы керек) Қытайда тұратын қазақ досым, Ресейлік блогер достарым хабарлама жазды: шынымен осындай жағдай болған ба сендер де? басқа басқа қалай ғана ондай жағдайға барып өз баласын лақтырып жібереді. т.б. Оларда мұндай жағдай болмайды емес болады, бірақ біз сияқты шулатып тұрып жария етпейді. Өзге ұлттар мұның барлығын көріп: Еееее қазақ деген осындай екен ғой деген ойға келеді. Шыны керек көпке топырақ шашқаным емес бірақ көбіміз біреуді масқаралағаннан басқа түк білмейтін сияқтымыз. Көзіме түсіп жүрген біраз әлеуметтік желілерді біраз топтар бар. Мүмкін соларды жауып тастармыз? Көліктің терезесінен лақтырылған баланы видеоға түсірген. Оны әлеуметтік желіге салмай бірден ішкі істер бөлімшесіне апаруға болмаспа еді? Ұстаздар оқушыға қол көтерді. Оны таратпай нақты шешім қабылдайтын адамдардың қолына неге бермеске? Қазір біз не істесекте өзіміз істейміз, сосын өзіміз кінәлі бола салмаймыз, біраз уақыт кінәні басқа біреуден іздейміз, болмай жатқан жағдайда өзімізге аламыз. Осындай Қазақстандық керемет сайттар бар. Соларға кіріп жақсы нәрселерді оқып, неге алдыға қарай жылжымасқа? Айтарым, жеті рет өлшеп бір рет кес деген. Не істесекте ойланып барып істейік…

Қараңғы түн. Даланың іңірде соққан ақ бұрқағын елемей, тымағымның бауын шандып байлап, аяңшыл ақ боз аттың ат желдірер жүрісіне салып, таулы ауылға қарай тартып барамын. Сонау алыстан жылтыраған қос жарық сұлба маған қарай жақындап келеді. Миыма сан түрлі сұмдық ойлар орала берді. Алғаш есіме түскені — ит-құс болды, бірақ екі сұлба маған жақындаған сайын үлкейіп келе жатқандай әсер берді. Бала кезімнен әкемнің үйретіп қойған сайтан қашыры, қасиетті Құран сөзі „Бісміллә„-ні ішімнен қайта-қайта қайталай бердім. Әлгі сұлбалар жоғалып кеткенді былай қойып, жақындаған сайын жарқырап келе жатқан сияқты. Бағана тауға шығар алдында ауылдағы кешкі ас үстінде Жамей апайдың айтқан көк сайтан туралы әңгімесі әсер етті ме екен деп көзімді уқалап қоямын, бірақ жарық сұлбалар көз алдымнан алыстап кетер емес. Осы орайда кешкі ас үстіндегі әңгімені де айта кетейін…

Жәмей деген тау етегіндегі ойда орналасқан ауылдағы немере ағамның көршісі. Азан шақырып қойған есімі — Жәмила. Өзі бізге жамағайын болып келеді. Оның жұбайы өмірден ерте өтіп кеткен. Өзінің пысықтығы арқасында шиіттей бес баласын асырап, қатарға қосқан. Былтыр ғана кенже келінін оң жағына түсіріп, немерелерін алданыш етіп, ауылдағы мектепте оқытып жатқан болатын. Ауыл тұрғындарының айтуынша, жас кезінде ол адуынды келіншек болған көрінеді. Бүкіл бір отбасының ісін өзі дөңгелетіп отырады екен. Ал жездеміз жұмысқа онша қыры жоқ, сал-серілеу, ойын-сауықшыл адам болыпты.

Енді Жемей апайдың айтқан әңгімесіне оралайын. Ол әңгімесін:
— Осы кенже ұлға аяғым ауыр болып жүрген кезде қар қалың түсіп, бұрын-соңды болмаған ызғарлы қыс болды. Сері жездеңнің жаз бойы жинап алған шөбі таусылуға таяп, етекке түсім жем сатып алуға тура келді, — деп бастады. – Күздегі сатқан малдың ақшасын оның қалтасына салып, ойдағы ауылға жібердім. Дәл ілгі таудың етекке түсер жеріне келгенде жездеңнің ат арбасын басынан аяғына дейін көк киіммен қымтаған бір жігіт күтіп алыпты. Ойында ештеңе ағаң «тауда көлік табылмай қаңғырып қалған біреу болса керек» деп ойлап, ат арбасына отырғызып алыпты да көздеген бағытына қарай жүре беріпті. Шамамен сүт пісірім уақыт өткеннен кейін арбаға жеккен атының жүрісі баяулап, жүруден қалыпты. Арбадан түсіп қараса, атының аяғын біреу шідерлеп тастапты. Әлгі арба үстіне отырғызған жігіт те ғайып болған екен.

Дәл осы жеріне келгенде Жемей апайдың әңгімесін ары қарай тыңдауға батылым бармай, жөнімді айтып, жолға шығып кеткенмін. Ал қазір әлгі қос жарық сұлбадан жүрексініп келемін. Кенет астымдағы атым осқырынып қоя берді. Қанша қамшыласам да, аттап басар емес. Менің атымды да „біреу„ шідерлеп қойды ма екне деп ойлап, жерге ақырып сырғып түстім де, аяғын сипап көрдім. Ешкім де шідерлеп қоймаған екен. Көңілім сәл орнына келіп, батылдана түсіп, атыма қайтадан қарғып міндім де, қос жарық сұлбаға қарай қамалға шапқан батырдай аттандап қоя бердім. Көп ұзамай жетіп те қалған екенмін. «Албастының әкесі болсаң да!» деп ұрандап келдім де, әлгі жарықты қамшымен бес-алты рет салып өттім. Сонда да менің көзіме көрінген жарық жоғалар емес. Жарықтың маңайынан құралаң-құралаң еткен бейнелер пайда болғандай. Астымдағы атымнан ауып түсе жаздап барып есімді жиып қарасам, қарсы алдымда адам тұр. Тымағымның бауын ағытып, дауысым дірілдеген күйі:
— Кімсің? — деп сұрадым.
-Мен Сақанмын, сен Есхатпысың? — деді ол қайыра жауап беріп.

Албасты деп ойлағаным ойдағы ауылдың тракторшысы, өзіммен бірге бір партада сегіз жыл бойы бірге отырған сыныптасым Сағымжан болып шықты. Әйтеуір оның шайтан болып шықпағанына қуандым.
— Ой, Сақанбысың? Мен Дәукенмін ғой, — дедім сасқалақтап.
-Саған не болды? Трактордың шырағын сабалап, қарадай зәремді алдың ғой!
«Бөрі арығын білдірмес, сыртында жүнін қампитар» дегендей, қорыққанымды құрдасыма білдірмей:
-Ее, жай ғой! Сені қорқытайын дегенмін, — деп қалжыңдап, сөз арнасын бұрып жібердім.

Сөйлесе келе түсінгенім: Сағымжан тау жақтағы ауылдан соғым алмақшы болып қас қарая жолға шығыпты. Жарты жолға келгенде тракторынан кінәрат тауып, амалы таусылып тұрған екен. Ары-бері өткен жолаушылар болса көмек сұрау мақсатында тракторының жарығын жағып қойыпты.

Екеуміз трактордың жарығын өшіріп, бір атқа мінгесіп, біздің үйге қарай тарттық. Мен оған Жәмей апайдан естіген әңгімені айтып бердім де:
— Шынымен де осы маңда жаман нәрсе бар ма? — деп сұрадым. Осы сәтте Сақаным ішек-сілесі қата күлді.
— Сені жын түртті ме? — дедім оған ештеңе түсінбеген кейіппен қарап.
— Ойбуй, — деді ол күлкісін тыя алмай. — Ол әңгіменің жалғасын саған мен айтайын. Істің шынын білгенде көзіңе «қос» көрінбес еді-ау!
— Қайдағы «қос»? — дедім мен қызарақтап.
— Әлгі арбаны күтіп тұрған — менің әкем. Ол Сәпек марқұмның (Жәмей апайдың күйеуі) құрдасы екен. Ол үйден жолға шығар кезде біраз ащы судан татып, қызып алған екен. Менің әкем ол жолда бірдемеңе ұшырап қалмасын деп салт атпен ере шығыпты. Әкем құрдасынан озыңқырап барып күре жолдағы қалтарысқа атын байлап, Сәпектің арбасын күтіп тұрыпты. Ақкөңіл Сәкең жөн сұрамастан әкемді арбасына отырғыза салыпты. Арада біраз уақыт өткеннен кейін ат арба үстінде ұйықтап кетіпті. Сол кезде әкем арбаны ат арбаны тоқтатып, атты шідерлеп тастапты да, өзі байлаулы тұрған атына қарай кетіпті. Арада біраз уақыт өткеннен кейін Сәкең ат аяғының шідерленгенін және қасына отырғызған жолаушының ғайып болғанын біледі де, жүрегі ауызына тығылып, ат арбаны тастаған күйі қаша жөнеліпті. Құрдасы салт атпен қашып бара жатқан Сәкеңді әрең қуып жетіп, ат арбасына қайтарып алып келіпті де ойдағы ауылға бірге барыпты.

Ал жоддағы екі құрдастың арасында болған жағдай Жәмей апайға өтірік-шыны араласып жеткен екен. Сөйтіп бұл «Көк сайтанның» әңгімесі екі ауылға кеңінен тараған аңызға айналыпты… Атқа мінгескен екеуміз ауыл шетіндегі біздің үйге жеттік. Ішімнен „Қорыққанға қос көрінеді„ деп айтып қоямын…

Дауыл Қаділбекұлы

Әкемнің арманы
Ағам екеуміздің ортақ қызыл ағаштан жасалынған шағын ғана кітап сөреміз бар еді. Сол кітап сөресінде сапқа тұрған әскердей болып, қаз қатар тізілген алуан түрлі ертегілер, тарихи шығармалар, әңгімелер бас аяғы жүзден астам кітап

Кеш жарық! Жаңа жылды тойлап болған шығарсыздар? Соған қарамастан сіздерді шын жүректен жаңа жылмен құттықтаймын! Қазір ауылда жүрмін. Сағыныштан екі бөлікке бөлінген жүрек орнына түсті. Соған қарамастан жұмысқа шығып кеттім. Жазда «официантка»

"Қазақтың киносы нашар", «Анандилер қаптап кетті» деп жиі жазылып жатыр. Сонымен қатар, «бізге өз геройымыз керек» дейтіндер де аз емес. Тағы біреулер (дұрысы тағы мыңдар) шенеуніктерді жамандауман өмір бойы әлек.
Екеуінің де мемлекеттік маңызы

Дәрі тамшылатқышқа байланса да намазын қалдырмай оқып жатқан адамның амалын қараңыз.Қандай бақытты! Бұл адамда көпшілікте бола бермеген Аллаһтың алдындағы бекем ыкыласы бар!Қанша деген дені сау адамдар бақыттылыққа жеткізген осы қасиеттен құр

Пхаха! Бұл жазбаны бастау үшін мен не істемедім десеңші! Әлеуметтік желіден шыға алмай қалдым ғой. Пхаха! Фейсбук желісіне хабарлама келді ме екен деген оймен кіргем. Жай ғана. Пхаха! Аш жүрген студенттен екі жерде жұмыс істейтін бес баланың анасына дейін күн-түн демей пост жазады-ай, шіркіннің!

Отандық телеарналарға сұхбат берген ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Астана келбетінен әр уақытта да ерекше сезімге бөленетіндігін айтты.

«Астанаға көз салған әр сәтімде де ерекше сезімге бой алдырамын, тіпті өз көзіме өзім сенбеймін десем де болады. Міне, осы қазір біз отырған жерде 2004 жылы қамыс қаулай өсіп тұрған еді. Есілдің бұрылар тұсы, Ақорда тұрған жер батпақ, адам бойынан асатын қамыс өскен және иен дала, ештеңе жоқ еді. Шағын ғана ұшақтар қонатын кішкентай ғана әуежайы бар болатын. Ал қазір қараңыздаршы, түнде келе жатсаң барлығы да самаладай жарқырап тұр. Ұшақпен төңіректі шолып шықсам, қаланың төңірегі жайқалған орманға айналған», — деді Елбасы.