Сәлеметсіздер ме, «Керек Инфоның» текті жұрты?! Қал жағдайларыңыз қалай? Бұл жерге алғаш аяқ басып отырған жайым бар. Көп нәрсені түсінбей де отырмын. Дегенмен, «көш жүре түзеледі» деген сөз бар емес пе қазақта? Алғашқы жазбаларымда білместікпен жіберген қателіктерім болса, қатты сынға алмассыздар деген ойдамын. «Болам деген баланың бетін қақпа, белін бу» демекші, сіздерден үлкен демеу күтемін!

Орысшадан аударғам, жобасы солай сияқты))
— Ал сіз телевиденияда бұрыннан бері жұмыс істейсіз бе?
— Екі жыл.
— Бәлкім, өте қызықты шығар?
— Өте. Жалпы сіз білесіз бе? Түптің түбінде тв бүкіл адамзаттың өмірін өзгертеді. Ештеңе де болмайды. Кино да, театр да, кітап та, газет те. Тек жаппай телевидения.
— Сіз қызбалыққа беріліп кеттіңіз. Театр, бұнымен келісемін, шынымен де жойылуы мүмкін. Бірақ, кіно, кітап ше?
— Жиырма жылдан кейін менің сөзімді еске алатын боласыз!
«Мәскеу көз жасына сенбейді» («Москва слезам не верит») фильмінен.
Шыны керек қазіргі өсіп келе жатқан жасөспірімдер театрдан көрі киноны, кітаптін орнына ғаламторды таңдайды. Тіпті көк жәшікті көретіндері де шамалы. Әрине, көпке топырақ шашпаймын…
1. Ал сіз соңғы рет театрға (қойылымның аты) қашан бардыныз? 2. Соңғы оқыған немесе оқып жатқан кітабініз (кітаптін аты) қандай? 3. Жаңалықты теледидардан көресіз бе? Әлде әлеуметтік желіден оқып, біліп аласыз ба?
Бөлісе отырыңыздар!

Павлодар алюминий зауытының қызметкерлері құстарға арнап 60 жемсалғыш дайындап, оқушылармен бірге мектеп аумағына орналыстырды. «Құстарды қыста қоректендір!» атты шараны Еуразиялық Топ құрамына кіретін «Қазақстан алюминийі» АҚ қызметкерлері Павлодар экология және туризм балалар-жасөспірімдер орталығымен бірлесіп ұйымдастырды.

Міне, бес жыл бойы зауыт еңбеккерлері оқушылармен бірге қараторғай ұясын жасап келген, ал биыл балалар суық күндері қанатты достарына қамқорлық көрсете алуы үшін жемсалғыш дайындауды жөн санапты.

Құрылымның сызба нұсқасын жасаған кезде орталық экологтарының барлық ұсыныстарын ескеруге тырысқан. Табиғи материалдардан жасалған, берік жемсалғыштар бір жыл ғана қызмет етпейтіні белгілі. Олар әдемі дизайн мен бояулардан түбегейлі бас тартқан, әртүрлі формалар мен ашық түстер құстарды үркітеді дейді тәжірибелі мамандар.

— Құстарға қыстан аман шығуларына көмектесу қиын шаруа емес, тек ниет болса жеткілікті, — дейді №29 жалпы орта мектептің 9-сынып оқушысы Максим Тюрчев, — пластик бөтелкелерден жасалған жемсалғыштар құстарды көтермейді, өте нәзік, ал жемсалғыш жасағанда берік әрі сенімді болуына жіті назар аударған жөн.

Жем салуға ыңғайлы болуы үшін құстардың үйшігі адамның қолы жететін жерге орналыстырылды.

— Қыстың қаһары әлі қайтқан жоқ, күн суық, оның үстіне жердің бетін мұз жапқандықтан құстарға қорек табу өте қиын, — дейді өндірістік қауіпсіздік, экология және еңбекті қорғау департаменті бастығының орынбасары Ренат Сарлыбаев, — сондықтан біз балаларды табиғатты қорғауға, құстарға қамқор болуға қызықтыру үшін бүгін осы шараны өткізіп отырмыз.
Орнатылған жемсалғыштарға бірден сары шымшықтар қонып, жайлы, жаңа «асханалардағы» тағамнан дәм татып көрді.

Маған жеткізушінің айтуына қарас ам, бұл шамамен 1970-80 жылдардың арасында болған оқиға екен.



Маман да, адам да қат жүз шақты түтіні бар ауылға шүйкедей қара кемпір көшіп келгенде — ешкім кет демепті. Ақкөңіл де көпшіл ауыл халқының жастар жағы — енді әжеміз болады десіп; кемпір-сампырлар шүйіркелесетін құрбы таптық десе, қуақы шалдар — кекетіп-мұқататын тағы бір қубас кемпір артық болмайды депті.

Қара кемпіріңе ауыл өмірі таныс сияқты. Келе сала қараусыз тұрған үйлердің бірін әктеп кіріп алып, жұрт жинаған жылудан келген сиыр, қой-ешкі, тауық-үндікті кәнігі ауыл адамынша бағып-қағып әкете алыпты. Әйтеуір, бірер айдан соң жергіліктілерден айырмашылығы болмай қалыпты.

Бар уайым-қайғысы — жем-шөп пен өндірістік жарыстағы орын болған ауылға, бәле үш айдан кейін келеді. Еңгезердей, елдің алдындағы тепсе темір үзетін азаматтар бірінен соң бірі төсек тартып жығылса, қариялардың есі ауысып («алжып»), дел-құлы болады да қалады. Бураны жығатын балуан жігіттерге дейін көз алдында семіп бара жатады. Кешегі тойлы ауыл бірер айда қара жамылады.

Мұндай жағдайда ауыл не істейді? Жөн-жоралғы, дін-жоралғының барлығын жасайды, бірақ ештеңе көмектеспейді. Енді ауылды қойып, белгісіз кесел осы ауылдан шыққан адамдарды да жалмай бастайды. Бірінің оқудағы баласы, бірінің қызметтегі ағасының шаруалары насырға шауып, оңбауға қарайды. Таңы да, кеші де әнмен басталатын ауыл осылайша күйреген жылы шашымның жартысы ағарып, кісі болдым дейді жеткізуші аға.

Тоқетері, жем-шөп науқанында шөпті артық бастырып, қалғанын көрші аудандарға сататын бір кездегі шіріген бай кент — сол жылы қалт-құлт еткен тақыр кедейге айналып шыға келеді. Мұндай көрсеткіш үшін басың кететін заман екен. Буыншақ-түйіншегін сайлап, осы кеткеннен шатылмай-сотталмай қайтсам жақсы деп, совхоз директоры түнделетіп аудан орталығына жолға шығады. Ауылдан отыз шақырымдай ұзаған кезде жолға әлдекім жүгіріп шығып, бастықтың машинасын тоқтатады. Қараса… бұрынғы почтальон екен…
***

Почтальон совхоз бастығын өзі тұратын жеркепеге алып барып, ауылдағы оқиғалар мен өзінің жоғалу себебін айта бастайды.

— Алғашқы күдігім әлі ешкім ауырмаған кезде-ақ пайда болды. Білесіз бе, анау қубас қара кемпірдің пенсиясы — 350 сом! Ондай пенсия тек қана дербес пенсионерде ғана болады! Енді қараңыз: кім өлетін шағында сонау қаладан, ыстық-салқын суы ағып тұрған үйін тастап, бір күн от жақпасаң қатырып тастайын ауылға келеді? Кім өзі? Мақсаты не?

Екінші күдігім. Жеңіс күніне берілетін премияны апарғам. Есігі ашық тұр екен, апеке құтты болсын деп, айғайлап тұрып кіріп барып едім, кемпір үстелден бірдеңелерді тез-тез жинаймын деп, шашып алды. Қарасам — отыз шақты біп-бірдей фото, сосын барлығы да — бір адамның суреті! Кемпір сонда маған жаман қарады, баяғы біз қарсы алатын момын кемпірдің табы да қалған жоқ. Содан кейін әлгі жайсыз оқиғалар да басталды. Кесірі тиер деп, сізге апыл-ғұпыл арыз жазып, қаладағы ағама тайып отырдым. Бірақ мазам кетіп, бей-жай жүре алмадым. Аңшылар артеліне жалданып алып, өзім осылай — ауылды сыртынан бақылап жүрмін.

— Мәссаған! — дейді сонда ауыл директоры, — енді есіме түсті! Жаздыгүндері: "үйде бір солдаттың суреті жатыр, қайдан келген өзі?" деп жүрген бір-екі адамды көргем, мән бермеппін! Сонда ол не болуы мүмкін?

***
Ауданға бармай, ауылға қайтып келген почтальон мен директор таң ата машинаның дабылымен жұртты дүрліктіріп оятады да, алаңға жиналуларын сұрайды.

Мұндай төтенше жиналыс күнде болмағасын, халық тез жиналады. Директор мен поштальон білетіндерін тәптіштеп айтып береді. Сол-ақ екен, әйелдер жағы шулап қоя береді. Бірінен соң бірі барып, үйлерінен табылған солдаттың фотосын алып келеді. Үйдегі альбомдардың бірінен түсіп қалған фото деп, мән бермепті. Байқаса, солдаттың фотосы — қабырғада ілулі фотолардың артына қыстырылып кеткен екен! Және қабырғадағы сурет кімдікі болса — сол бірден төсекке жығылатынға ұқсайды.

Ашулы халық бірден қара кемпірдің үйіне қарай беттейді. Амал не, кемпір жаяулатып тайып отырыпты дала жаққа. 3-4 күннен соң үсіп өлген күйі табылыпты ен далада.

Кейін анықталғандай, әлгі фотодағы солдат — қара кемпірдің жалғыз ұлы екен. Соғысқа осы ауылдан аттанған. Және кемпірдің өзі де осы ауылдың адамы болған екен кезінде. Бұл ауыл — соғыста бір-ақ адам қаза болған бақытымен белгілі ауыл екен. Ал қаза тапқан «бір-ақ» адам — әлгі кемпірдің ұлы екен. Құсадан әбден жынданып кеткен кемпірді бір кездері облыс орталығына алып кеткен. Кемпір одан соң есін жиып, тіпті табысты қызметте де болғанға ұқсайды. Өлген кісінің фотосымен кесел жіберу — сығандарда бар екен. Ендеше кемпірің құзғындықты қалада солардан көрген ғой. Кейін зейнетке шығады. Іші пысады, сосын «тек қана осының ұлын алған» құдай мен ауылда кеткен кегі есіне түседі. Құсасы қайта меңдейді. Кегін алған түрі шығар. Енді біз білмейміз.

Білетініміз, ауылда кемпірдің үйін өртеп, оған бүкіл ауылдағы үйлерде қабырғада ілулі тұрған фотолардың барлығы тасталғаны. Артында солдаттың фотосы бар-жоғына қарамастан. Содан-ақ салдар айығып, шаруа оңала бастапты. «Байқасаң, біздің ауылдағы үйлерде қабырғаға фото ілмейді және біреулерге альбом көрсетуге сараң, — дейді жеткізуші маған күліп, — және, қазіргілер ол хикаятты білмейді де. Жәй, балаларға фото ілуге болмайды деген тәрбие бергенбіз, солай кеткенбіз...».

Сәлем достар! КерекИнфоға тіркелгеніме көп болған жоқ. Сондықтан ары-бері ойланып, алғашқы блогымда өзімді таныстыра кетуді жөн көрдім. Ал енді өзім жайлы айтар болсам. Жамбыл облысы Жуалы ауданының жалынды жастарының бірімін. М. Ломоносов атындағы

Адам жайлы толғағанда лиризмге берілу керек депті бір ақын. Оттапты. Цинизмнен басқа қатынас тудырмай тұр сол тіршілік иелері.
Жә, басынан түсіндірейін. Осы біз қандай да бір мамандық иесі, ел алдындағы қандай да бір шебер туралы «болдыртты» деп жатамыз. «Дәурені өтті оның» дейміз. Ана бір футболшыдан қайыр жоқ, мына бір әнші түгесілді дейді біздің жұрт. Адам тағдырының аудиторлары, енесі о несі демеңіз…
Сол секілді, абсолют ұғым болмаса да… жалпы алғанда, адамзат өзін тауысып бітті. Немесе сол сәтке аса-аса жақын.
Адамзат — өзі мекен етіп отырған планетасы түгіл бірін-бірі аяламайтын, бағаламайтын, қанайтын, ашкөз, эгоист субъектілер. Құндылықтар сублимациясы кезеңін қолдан жасап алып, бір шағын қаскөй топтың дегені болып отырғандай. Құдайға тәуелді екеніне сенбейтіндер мұнайға тәуелді екенін біледі. Пайдалы қазбаны алудай-ақ аршып алады, қарын тойдыру үшін басқаны отап-өлтіруге құмар. Саяси пиғылдарын салиқалы сөзбен сырлап, ділда үшін ділмәрсиді, сайтанға сай сайқалданады. Эстетикалық рақаты үшін антропогендік факторды биотикалықтан басым қоя отырып, зәулім құрылыстар салады. Жоқ, әлде бұл позитив па? Тән ләззаты үшін де бәріне әзір: азғындықтың шегі моральдық табуларды өзгерте бастайды. Адам ата — әйеліне адал болған сирек еркек қой жалпы, оның өзі зоофил болмау бұйрығынан шығар. Әсіре ысырап, асыра асырап, бір түкпірде тамшы суға зар барын ұмытады. Бара-бара азық-түлік қоры да түгесіледі, мал түгілі адам баласына жетпейтін кезең жуық. Иә, малдың өзі — азық-түлік қоры екен ғой, айтпақшы...
Жоқ, табиғатта бәрі қалпына келеді, жаңарады, қайта жаңғырады, фотосинтез аман болсын дейтіндердікі дұрыс. Бір жағынан, ұрпақ сапасы да жақсаруы мүмкін емес пе? Бірақ, шыны керек, адамзат заңдылықты бұзған үстінен бұза түсіп жатыр. "Қой" дейтін ешкім жоқ кезде есіре түсетін есер бала секілді.
Күпірлік демеңіздер, Құдай тағала шынымен ұлық. Мұндай төзім тек хақ жаратушыда бола алады. Әйтпесе, аз-мұздан емес, бір-ақ сәтте адамзатқа қасақ келтіруге толық моральдық құқығы бар. Сонан кейін галакикадағы бос құрдым кеңістікке, немесе, әрі кеткенде бөлшек-бөлшек астероидтанған қалдықтарға қарап отырып, "Қап, обал-ай, бекер істеппін!" деп өкінетін не ұялатын (кімнен???) реті жоқ.
Құдайға сенбейсіз бе? Жақсы, онда Жерге сеніңіз.
Біз тұратын планетаның тірі мақұлыққа алғаш ұқсатқан жазушы Артур Конан Дойль деседі. «Жер айқайлап жібергенде» атты ғылыми-фантастикалық романында Жердің үстінде қаулаған өсімдіктер — мақұлық денесіндегі түк пен жүнге, жанартаулар — дененің жылу нүктелерін білдірсе, судың көтерулі мен қайтуы да адам ағзасындағы процесстерге ұқсастай.
Ғалым Игорь Яницкий болса, Жер тек тірі емес, тіпті саналы да деп тұжырымдайды. Ақпарат алмасу тұрғысынан күн мен жалпы галактика орталығымен байланыста-мыс. Бопты.
Біздегі Адамоцентризм — табиғат заңдарын меңгеруде тұйыққа тірейтін ғылыми әфсана. Профессор Кузнецов секілді Жерге хат-хабар жіберіп, өтініш айтпай-ақ (кеңестік дәуір эксперименттері), адамның — жалпы Жердің бойындағы микроэлемент екенін ұғуға болады. Адамдар мен мақұлықтар, өсімдіктер мен саңырауқұлақтар — жасуша түрінде орын алатын теория ұсынған ғалымдар да бар. Жасуша болса, адам — залалды жасушаға айналғалы біраз болды. Мен адамзатты «Террафаг гуманус» («Жерді жеуші адам тектес») деп атар едім.
Құдайдың делік белгілері қазіргі ислам дінінің аясында жиі айтылып тұрады. Ал Жердің ескертулері кейде елеусіз қалып жатады. Жарайды, сенбей-ақ, қызық факті есебінде қарастырайық. Британияның Гэмпшир графтығында «Біз жалғыз емеспіз» деген жазу табылды. Оның ерекшелігі — әрбір әрпі 36 метрдей, егістік алқабында жазылған. Біреулер мұны бізге жолданған ақпарат дейді. Ал меніңше, бұл сонымен қатар бір ағзадағы символика.
Адамдар да татуировка жасап тұрады ғой, иә?
Жасушалар, немесе бактериялар делік — ағзаның құрамдас бөлігі. Пайдалы бактериялар көп-ақ. Өз қызметін атқаратын, белгілі бір аймақта шоғырланған тіршілік иелері. Анда-санда ондай бактериялар мутацияға ұшырайды. Олар зиянды бөлшектерге айнала бастайды. Рак жасушалары секілді, немесе одан жеңілдеу зарар болуы ды ықтимал. Физиология, биология ілімінде бұл процесс жиі кездеседі.
Жоқ, жігіттер, мойындайық. Ситуация: әйтеуір Аид спам жібермей тұрып алдын-ала біліп алдыңыз делік. Дәрігер шақырып алып: «бір белсенді бактерияларыңыз бар, олар мүшелеріңізді зақымдап, пайдалы ферменттер мен гормондарды өз пайдаларына жұмсап, басқа пайдалы, табиғи бактерияларды жойып жатыр. Вакцина түрлері бар, қабылдаңыз» десе? Арттарың бүрісіп, жедел таблетка сорып, не егіле бастар едіңіздер.
Тура сол сияқты: адамзат өзге тіршілік иелері мен табиғи орта компоненттерін зиянкестікпен құрта бастады. Өз қажеттілігінен артық, тіпті қисынға сай қажет емес төңіректі өз ләззаты үшін меңгере бастады. Өзге мақұлықты еріккеннен атып, арналарды бітеп, ағашты отады. Әлбетте, зиянкесті құрту үшін Жер шешей түрлі нәубет жіберіп жатыр. Жер сілкінісі, жанартау, су тасқыны… Бір жағынан, мына бір жебірлер бір-бірін де қырып тұрады: террор, соғыс, қастандық. Бар, бар ондай бактерия түрлері. Мутацияға ұшыраған түрлері.
Елестетіңіздерші, Жер ана адам кейпінде: «Ах, қаншық, ах, енесі» деп, вакцина салып, егіліп жатыр, зиянды бактериялар өлмейді, тыпырлап, бірдеңе қылып қорғанады. Тұтас ағзаны меңдеп алған. Террафагия ғылымының докторлары. Ақылдары өзімшілдігіне сай. Шығарып көр ондай дертті…

Біз өзіміз тұратын Үйімізге және Үйдің негізгі қожайынына лайық емеспіз. Мүмкін, Құдай тағала соңғы үмбеті, Жер ана соңғы демі мен соңғы саналы тұрғыны қалғанша шыдауға бар шығар. Білмеймін. Пандораның жәшігінің түбінде үміт қалған еді ғой.

Алматыдағы Сәтпаев көшесінің бойына (Наурызбай батырмен қиылысы) көлік қоятын жаңа қалташа пайда болысымен-ақ біреулердің иемденіп алғанын байқап едім. Сол маңайдағы фирмалардың бірі болса керек. Әрине, клиенттік сервис деген жақсы ғой, бірақ қоғамға

Аламын. Ұялмаймын. Әзірге ешкім видеода көрініп қалыпсың демепті :)
Бұрындары ұялатынмын, біреумен барсам — сол алатын, өзім барсам — құр қол қайтатынмын. Үйрендік. Әрі-беріден кейін той иесінің маған арнаған несібесі.
P.S. Сарқытты үлкен кісілер

2010 жылдың күзінде Егеменнің веб-редакциясында қызметте жүрген кезім. Телефоныма бейтаныс номерден қоңырау келді:

— Саламатсыз ба? Аршат Оразов деген сіз бе?
— Иә, мен едім…
— Сізді бір жобаға шақырсақ деп едік. Министрліктің арнайы тапсырмасы бар еді…
— Толығырақ?
— Бізге сіз сайт жасайды деп айтты.
— Кім айтты?
— Байланыс және ақпарат министрі Асқар Жұмағалиев арнайы тапсырды.
— Ол кісі мені қайдан біледі?

Алматы өткен YouTube Creator Day Almaty жиыны не айтты?


Сонымен Қазақстанға youtube.com көңіл аудара бастады. Әзірге біздің аумаққа жасаған екі мүмкіндік:

• Бірінші, енді www.youtube.kz деп терсеңіз сізге қате адрес деп