Кешегі өткен күндерді еске алып отырып, бүгінгі күніме ризамын. Аллага шүкір отбасым бар. Жыл сайын шетелге барып демалмасам да төрт доңғалықты арбамызды жегіп аламыз да жаз айларында бір екі күнге Бурабайға барып тұрамыз. Жолдасым бар ақшамызды шетелге шашқанша өз туған жерімізде жұмсайық деп қыдырудың кезі келсе еліміздегі шипажайларды таңдайды. Тіпті дүкенге келіп конфет алайын десек, рошенді емес, рахатты таңдайды. Оған бойымызда ойымызда үйренген. Таңдайтын күнге жеткізген Аллаға сансыз мадақтар болсын. Шаңырақтан бақ пен берекені тайдыратын да, әкелетін де өзіміз ғой. Бірде қайын жұрт жаққа барғанымызда атамның алдында сөзге келіспей қалдық. Бұл келіспеушіліктің қалай болғанын да байқамай қалдық. Әй сосын өкінгеніміз ай!!! Тіпті сөзбен жеткізе алмайсың. Енем бірнеше жыл бұрын қайтыс болған. Атам елімнен кетпеймін деп, немересін қолына алып, өз үйінде тұрып жатқан болатын ол кезде. Сонда атамның айтқан ақылы есімде жатталып қалыпты. Атамның: "Қайтсеңдерде бір біріңнен мықтап ұстаныңдар. Міне жүргенім жоқ па? ұрсысатын да адам таппай" дегені бар. Ұялғанымыздан не істерімізді білмедік. Отау құрғанымызға небәрі үш жыл өтсе де, әлі күнге дейін арамызда келіспеушіліктер туындап жатады, сол кезде атамның сөзі ойыма сарқ ете түседі. Атам енеміз қайтыс болғалы бері тұйықталса да, өмірге деген қызуғышылығын жоғалтқан емес. Бір кездері қасына серік болатын әже іздестірген тұсы болды. Атамның бұл ісін қылық деп бағалаған жолдасым біраз уақыттан бері жұмылған аузын ашпады. Анасының орнын біреу алып алады деп ойласа керек. Бірақ ол ол кезде жалғыздықтың зардабын түсінбеді. Қазір керісінше қалжыңдап әке әже таппадыңыз ба деп, әпкелерім бірдеңе десе өзім сөйлесемін олармен дейді. Тақырыптан ауытқып кеттім бе?! Айтайын дегенім ол емес еді. Үйдегі ырыс пен бақ берекенің кетуінде жылтылдаған жылан құсап жатқан жанжал мен ұрсыс жатыр. Адам болған соң, қайтсе де ұрсысып қаласың. Бірақ сондай да ұрсыстың шыққан төркінін отты сумен өшіргендей басып, татуласқанға не жетсін?! Ондай кездері жолдасыңмен ымыраға келіп, татуласа алсаң онда біл: «Ол сенің нағыз екінші жартың». Ал егер бір шешімге келе алмай, ұрсыстың арты жанжалға ұласып, бір ымыраға келе алмаса ол отбасының болашағы жоқ. Адам баласы арманшыл келеді ғой. Ой махаббат. Баянды махаббат. Махаббат деген беттен былш, былш сүйіп, кісінің көзінше айтылған алтыным, күнім, айым да емес. Ұрсыстан кейін жеке, бетпе бет қалғанда айтылған жылы сөздің күрмеуінде сақталған. Соны көре білген жағдайда ғана отбасыңның берік болатындығына сене бер. Және сол беріктікті бұзбауға бар күшіңмен тырыс.

Біраз уақыт бұрын ютубтан кездейсоқ мына әндерге тап болдым ұнап қалды. Қазақтың домбырасына жетер аспап жоққой, оның тілін тауып құлағында ойнайтын адамдарға қызығамын. Арасында өзімде домбыраны дыңылдатып қоям бірақ дәл мыналардай ойнай алмайм.

Нағашы атам бастан кешкен мынадай қызығымен бөлісті.1974 жыл екен.Атам орда бұзар шағында.Әріптестерімен базар маңын жағалап келе жатады.Жол бойы сыра,қымыз сатып тұрған әжелер.Тоқтап,қымыз ішпекші.Қасындағылары:“таза қымыздан ішіп, біраз тынығып алайық, су қосылғаны керек емес”,-дегенде.Менің атам:“таза қымыз маған жақпайды, көтере алмаймын, күштілік қылуы мүмкін”-деп,өз ойын айтады.Сол сөзге құлағы елең ете қалған, алыста тұрған бір әжей:“әй балам, мұнда кел, менде су қосылған қымыз бар”,-деп қымызына су қосқанын ашық білдіріп қойыпты.Атамның бұл ойы: кім сапасыз қымыз сатады, соны білу болған шығар бәлкім.Енді суы бар қымызды кім ішсін? Кімге керек? Жаңағы әжейдің қымызын ішпей тарқасып кетеді.Есесіне көпшілік біліп жүретін болды, сапасыз қымызды кім сататынын.Әй, аңқау әжем-ай қулығыңды аңғалдығыңнан білдіріп қойдың-ау…

11 сыныпта мектепте ҰБТ-дан тест тапсырушы едiк.Бiрде сыныптағы Серiкболсын деген жiгiт «17 балл» жинап, сыныпка күлкi болғаны бар.Серiкболсын бiреумен бәстесе кетсе болды, Дәурен деген қылжақбастау жiгiт бетiн қайтарып тастайтын.«17 балл жинаған сен бiлесiң ба, мен бiлем ба?-деп. Өзi бiр көп балл жинағандай.Сондағысы „33 балл“.

Дәл қазiр жол жүрiп келе жатырмын.Оңтүстiктің Швецариясы атанған Түлкiбас ауданында нағашымның ауылында 2 күн қонақтадым.Ендi Шырайлы Шымқалама қарай бет алдық.Көлiк жүргізушiсiне Аллаһ разы болсын.Бұрын көлiкке мiнгенде жүйкенi жұқартар, адамға ой салмайтын, арзан әндердi тыңдаушы едiк.Шынында ол әндерден шаршағанмын.Мына жүргiзушi осы олқылықты шайып кеттi.Жол бойы елiмiздiң атақты жыршы, термешiлерiнiң термелерiн тыңдап, ой қорытып келе жатырмыз.Бiреуге ұнар, бiреуге ұнамас.Бiрақ мен жақсы әсер алдым.Қуандым.Маржанын асыл сөздiң тердiм десем, артык айтпаймын…

Шiлдеде шiрiк Шерханмен шаруаларым шығып шырақшы шал шөбересiнiң шiлдеханасына Шу шахарына шақырды.Шалдыққан, шаршау шешемдi шақырмапты.Шырайлы Шымкенттен шақырылғандар шалаппен, шен-шекпендi шiренген шырақтар шалқайып, шөлмектегi шамалы шарапты шашыратып, шылымды шегiп шошаңдауда.Шыныққан Шымкенттiктер шiренген шырақтармен шүйбөрiдей шүйiркелестi.Шен-шекпендiлер шағымданып шатақ шығаруда.Шошақай шал шежiреден шатастырды.Шу шахары шуылдап шошынғанда, Шалқардағы «шолақ шал» шүйiркелескендердi шетке шығарып шешiм шығарғанды.Шешiм шығарып, шелектегi шикiлей шұбатпен шерiмiздi шығардык.Шамда Шерханның «Шкодасымен» шуақ шашқан Шымкентке шықтық.Шудан ширақы шыққан Шерханды «Шаңырақ» шипажайындағы «шуылдақ шыбын-шiркей» шырылдатты.
Авторы: Нұржан Жақсылық

Бұрынырақта ауылдың кемпiрлерi той-жиын бола қалса «ана пушық ән айтпай-ақ қойса, ешкiмнiң көнiлi қалмайды, маңқаланып әннiң нақышын бұзады» дегендi естiгенмiн."Өлеңге әркiмнiң де бар таласы" демейме-Абай.Сол ауыл кемпiрлерiнiң сөзiне қарама-қайшы,әндi жұдырықтай жүрегiмен берiле айтатын «пұшық бала» келдi қазақ эстрадасына.Ол Ернар Айдар.
«Шаншар» театрының директоры, Уәлибек кұдамның Ернар жайлы айтқаныБiр жiгiт келдi осыдан 2 жыл бұрын, акесiне арнап ән шығарып, орындаған екен.Әкесiне арнап шығарғаннан кейiн бiрiншi-туған күнiнде өзi жылаған,әкеме арнадым деп.Онымен әкесi жылаған, сосын бала-шағасының бәрi жылаған.Сөйткенде ертеңiне тұрғаннан кейiн, бәрi айтқан ғой «сен звезда болуың керек» деп.Маған әкептi соны.Сосын қанша әнi бар десем, бiр әнi бар екен,«аке» туралы.Ей, сонда сен бiр әнмен звезда болып кетпекшiсiңба десем, Заттыбекте сөйтiп кеттi ғой дейдi.Сөйтiп қуып жiбергем оны.Сөйтсем сол бишара бала 2 жыл болды,20 шакты ән жаздырып, бiр-екi әндерi хит боп қапты бұл бишаранын"…
Ернарды алғаш қателеспесем «Сенен басқа кiмiм бар?» әнi арқылы таныдым.Бұрын әлi таныла қоймаған әншiлердiң әнiн тыңдамайтын едiм.Ернардың осы бiр ғана әнінің өзi маған қатты ұнады.Сайттардан айлар бойы iздеп, соңында таптым.
Ернар-қазақ эстрадасына жаңаша бағыт алып келдi.Көп ұзамай өзiнiң аудиториясын жиып алды.Қазақы үндi жiгiт қой.Өзiнiң қазақи иiрiмдерi бар.Кез-келген өленңнiң табиғатын өзiндiк қырымен аша бiледi.Кеше ғана аға буын әншiлерге елiктеп сол ағаларыңа ұқсагың келдi.Кезiнде соларды мойындадың.Ендi өзiңдi мойындат бауырым.Әндерiнiң барлығын тыңдап қарасам сырға толы, мұңға толы.Қазiр халықтың талғамы жоғары.Талғампаз халықтың жүрегiнен орын ала бiлдiң.Әндi сүйсең Ернардай сүй."Әннiң де естiсi бар, есерi бар".Естi,ғұмыры мәңгi жасар әндер көбейсiн.Шынында әндерi "құлақтан кiрiп бойды алaды".Менiң анама кез-келген ән ұнай бермейдi, талғамы биiк.Ернар эстрадаға келгелi осы жiгiттiң әндерiн сүйiп тыңдайды.Кейде менен сұрайдыЕрнардың жаңа әндерi шықты ма?" деп.Алғашында көбi Ернардың үнiн Еркiн Нұржановпен шатастырып алатын.Екеуi де қазақы қалпын сақтаған,қоңыр дауысты әншiлер ғой.Бәлкiм содан болар.Ш.Сулейменов, О.Отар, Б.Есебаев сынды ақын-компазиторлармен жұмыс жасап жатыр екенсiң.Жасай бер! Асқақтай бер!Қазақ елiнде ән сала бер Ернар.Әнiңдi елiң сүйедi.Бұл Таңiрдiң саған берген сыйы едi…

Студентпiн.Шамасы 1 жыл алдын.Сабақ бiтiп, универден тарқастық.Менiмен бiрге қайтатын 2 жiгiт бар едi, бiреуi бiр себептермен сол күнi болмады.Үйiмiз алшақтау, оқуға дейiн 2 рет автобус ауыстырамыз.Бiрiншi автобустан түсiп, екiншiсiн жолға карай күтiп турғанымда.Мынадай бассыздықты байқап қалдым.Сол уақытта Шымкентке әншi Роза Әлқожа апайымыз жеке концертiмен келе жатыр екен.Қаланың әр-әр жерiнде Роза апайдың концертiне шақыру хабарландырулары iлулi.Шымкенттегi «Верхный»,"Қырғы базар" маңында ұлты өзбек, яки тәжiк болса керек Роза Әлқожа апайымның сол хабарландыру парағын дүкеннiң жанынан жыртып алды да, астына төсеп отыра кеттi.Қазақы намыс ер жiгiттi жiберсiнбе?Өзiмдi қоярға жер таппадым.Жанымда тұрғандарға бәрiбiр сияқты.Әйтпесе 50-ге таяу қазақ бауырларымыз тұрғой сол арада.Бiреуi қынқ етпедi.Мына қорлықты көрседе көрмегендей.Көздерiн шел басқан.Менiң намыстанып, ашуға берiлгендегi бар ойыммына сарт бәле,Қазақты қорлап жатыр, намысын таптады,Қазақты астына жiберiп өзiн бiзден биiк көрiп тұр" осы ойлар сананы жегiдей жеп барады.Шыдай алмай бардым да айттымЕй сарт мына тiрлiгiң не? Астыңдағыны көтер де, жоғарыға қой, бұл жерден тайып тұр".Ол қынқ етпей айтқанымды орындады.Сiрә менiң намыстан көгерiп кеткенiмдi байкаған болар.Әйтпесе жас шамасы менен 10 жас үлкен-ау, шын намыстанса адам мұндай қорлыққа бей-жай қарап, шыдап отыра алмайды екен.

Осы телехикаядағы Полаттың әкесі Өмер әкей нағыз тақуа адам. Осы кісіге қарап сүйсінесің. Асықпайды, ұстамды, сабырлы һәм тағдырға иман келтіруші. Дінді баршамыз осылай түсінсек, осылай жүрекке қабылдасақ игі… Бірі осы посттан кейін «ой мынауың сопы» немесе мынауың «сәләфи», «ханафи» «уахаби» деп ойлап қалуыңызда бек мүмкін-ау… Бірақ айтып отырғаным ақиқатқа таласқан ағымдар да емес, дін дегеніміз — қиянатсыздықта! Ойыңмен, тіліңмен, я басқа да әрекеттеріңмен зиян келтірмеу. Алланың дінін өзгерте алмайды ешкім, Ислам толықтырып, Алланың нығметтерімен бөленген дін. Ал біздің оған деген қатынасымыз өзгелерге діннің қандай екенін көрсетеді. Біз толықтай иман келтіріп, өзімізді түзеп, өзгелерге үлгі болғанда ғана сыртқы көрінісімізбен де Исламның қандай екенін көрсете аламыз. Сондықтан Дін түзу, бауырлар, алдымен өзімізді түзейікші!
Шәкәрім бабамыз айтады:
Жүрегі таза адамдар,
Зұлымдықтан амандар,
Қиянатсыз надандар —
Әулиеден кем емес! деп.

бауырлар, оймыз, көңіліміз таза болса, сөзімізде, ісімізде, құндылығымызда, тағдырымызда айқындалмақ. Әрбір қиындықтарға сабырлық танытып, шүкіршілік етейік, әсілінде бұл тағдырға иман келтіруде болар. Өзімізді түзесек, айналамызды да түзеуге үлгі болар едік.
Абайша айтқанда «Ит — маржанды не қылсын деген сөз бар, Сәулесі бар жігіттер бір ойланар...»

Жас жанына салып жара
Сан үміттер құлағанда,
Некесізден туған бала
Көшеде қап жылағанда
Бірі «ана», бірі «жас қыз»
Тәніне ақша сұрағанда
Соның жоқ деп әй керегі
Ғашықтықты пасықтықпен
алмастырсақ қайтер еді?!

Құмаршылдық еңсеріп кеп
Құшағына жасырғанда,
Ұл менен қыз еңселік деп
Нәпсісіне бас ұрғанда,
Ана алдына теңеліп кеп
Ақиқаты ашылғанда
Моның жоқ деп әй керегі
Жастық сөзін мастықпенен
алмастырсақ қайтер еді

«Саналылар» пайда қуып
Бірін-бірі жалмағанда,
Өз күнәсін өзі жуып
Ақиқатты алдағанда,
Азғындаудың күні туып
Ардан белгі қалмағанда,
Соның жоқ деп әй керегі
Адамдықты арамдықпен
алмастырсақ қайтер еді?!

Құдіретім жыр дегеннен
Ешкім қорқып бұқпас болса,
Адамдыққа үндегенмен
Ақымақтар ұқпас болса,
Тіл мен қалам күрмелгеннен
Шығар жаным шықпас болса
Соның жоқ деп әй керегі
Ақындықты ақымақтықпен
алмастырсақ қайтер еді...

2008-10-29