Естімедіңіздер ме? Мені атып кетті… Тура жүрегімнен, сосын «кәнтрөлный» деп қақ маңдайымнан атып тастады. Әуелі не үшін атқандарын сұрағым келген, үлгере алмадым, сұрауға уақытым да жоқ еді, жан тәсілім етіп бара жатырмын ғой. Бір кезде өлі денемнен Жан болып ұшып шықтым. Жеп- жеңілмін, бес грамм да шықпайтын шығармын? Мәйітімді қимай тұрып: «Е-е, бейшара қазақ, неге өлгеніңді білесің бе? Билікке жақпай қалдың. Жаңаша ойлай бастадың, жағымпаздануды білмедің, кландарға қырғи болдың, өтірік патриоттар мен ұраншылдарды әшкереледің. Ал, не болды? Өлдің де қалдың… Сауап саған!» дедім мырс-мырс күліп.
Бір қызығы, менің даусымды ешкім естімеді, ешкім мені көрмеді. Шөлдеген соң су ішіп едім, сұлбамның әр жері жыртық екен, сарылдап ағып кете берді. Қарасам, мені атып тастаған жалдамалылар қарқ-қарқ күліп, көліктерінде кетіп барады екен, ұшып барып, біреуінің басына салып қалдым. Ол «Саған не болды?» деп жанындағы қанішерден сұрады. «Өй, сен неге мұрнымның ішіндегі жүнімді жұлып жатырсың?» деп сұрады анау бұрылып. Жыным келді. Беттеріне түкіріп едім, бір-бірінен: «Неге жылап отырымыз, а?» деп сұрасты. Ұшып жүрмін. Қазақстанымды айналып. Құдайым-ау, әділетсіздіктерден көз ашпай келеді екенбіз ғой! Сотың да, финполың да, салықшың да, білім министрлігіндегі шенеуніктер де пара алып жатыр! Бәрінің қолдарын қақтым, беттерін тістедім, жүгіріп келіп теуіп жіберемін. Былқ етсейші. Енді… Мен әшейін… Жанмын ғой. Сұлбамын… О тоба, ертеңіне мен туралы газеттерде былай деп жазыпты: «Ол өзін-өзі жек көргені соншалық, өзін-өзі аямастан төрт рет атты… Тірі болғанда, өзін атқаны үшін сотталатын еді...» депті. Билікте бет жоқ екен ғой! Ішкі істер министрінің кабинетіне ұшып бардым. Министр кофе ішіп отыр екен. «Оңбағансың! Қалай ұялмайсың, а?»-- дедім айқайлап. Естімеді. Кофесінің ішіне түсіп, шомыла бастаған едім, ол мені ішіп қойды. Кеңірдегі арқылы сырғанап, асқазанына топ етіп түстім. Асқазаны қап қараңғы екен, не свет жоқ, не газ жоқ, не теледидар жоқ, жата-жата ішім пысты. Өзінің де мемлекеттен жемеген нәрсесі жоқ екен! Асқазанының экологиясы жүдә нашар… Кеңірдегіне жабыса өрмелеп, жүрегін тыңдадым. Сөйтсем, тапсырыс алушылар тағы бір саяси тұлғаны көмекшілерімен қоса атып тастапты. Жүрегі соған қуана соғып тұр! Ол есінеп жатқанда, аузынан ұшып шықтым. «Қазақты қазақ қорлады-ау!»-- деп күйініп, шекара жаққа ұшып келсем, құдайым-ау, шекара генералы шпиондармен шәй ішіп отыр! Біз жаққа өткізгені үшін пара алды менің көзімше… Мойнынан қылғындырып едім, тамағын қасыды да қойды. Көзін шұқып едім, көзін жұмып қалғанда, саусағым кірпіктеріне қысылып қалып, айқайлап жібердім. Жаман ауырып кетті… «Құдая бетің құрысын!»-- деп ұшып кеттім. Ұшып жүрсем, көкте мен сияқты ЖАН рухтары көп екен! Жер бетіндегі жазықсыз қырылғандардың Жандары қалықтап жүр. Желтоқсан құрбандарының, Жаңаөзенде қырылған¬дар¬дың ЖАН періштелері ұшып келіп, менің атылып өлгеніме көңіл айтып жатыр. Бір кезде біреу иығымнан түртті. Жас жігіттің Жаны екен. «Аға, Америка президенті Обама әйелімен ажырасайын деп жатыр дейді, әйеліне қырындап қайтсам бола ма?» деп сұрайды. «Жындысың ба? Олар тойғаннан ажырасады, өзің неге өлдің?» деп сұрадым. «Бір байдың баласы машинасымен мыжып кетті… Бірақ сотталған жоқ...» --деді ол мұңайып. Содан жарық дүниедегі үйіне қонаққа шақырды. Үйіне барсақ, жылы өтпей жатып, әйелі көңілдесімен құшақтасып отыр екен. Жігіттің жыны келіп, әйелінің шашынан тартты. Көңілдесінің кіндігін шұқылады. Мұрнынан шертті. Олар елең қылмай, шешіне бастағанда, ұял¬ғанымнан ұшып кеттім. Ал, ұялмайтындар жер бетінде жыбырлап жүр… Әй, адамдар-ай, кейбірің адам емессіңдер ғой!

Көршімнің көздері алақандай, көзінің қарашығы тарақандай болып, үйге жүгіріп келді:
--Кеше кеткен қызым күйеуінен қашып келе жатыр, енді қайттім? Масқара болдым ғой!—деді. Далаға шығып, көшеге көзімді «қыдыртып» жіберсем, келе жатқан көршімнің қызы емес, өзімнің өгіздей қызым! Қуанып кеткен көршім, «Қателескеніме шүкір! Қызың қашып келді, құтты болсын!»-- деді де, кетіп қалды. Шынында, қызымның байдан қашып келгені рас болып шықты.
--Қайта шапқан қабан жаман, қайтып келген қыз жаман. Ия, неге қаштың?—деп сұрадым мен.
--Ұя бейеді..--деді қызым.
--Кім?
--Жекеменшік байым…
--Ойпырмой, біздің шықпаған жанымыз-ай! Осы әкең ай сайын ұрып тұрмаса, ұнжырғам ұн болып, арқам құрысып кетуші еді. Сонда не дейді?
--Шақаушың дейді…
--Бір балалы болғанша үндеме дедім ғой! Сақау екеніңді қалай білдіріп қойдың ойбай?
--Өжі ғой…
--Немене, өжі ғой?
--Той өткен соң төшек сал дейді…
--Е, салмадың ба?
--Бұйын ейкектің қашына кім жатип көйіпті? Би түйлі қойқып, енемнің қойнына қойып кеттім…
--Күйеуің күтірлетіп жеп қояды деп пе едің?
--Ұйқышы жама-ан. Түнде қойылдайды. Тула тлактл шияқты…
--Күйеуің ұрса, қаматып қоймайсың ба? Сондай заң шықты ғой!
--Ұйғанын дәлелдей аймаймын ғой.
--Неге?
--Жатқыжып қойып, табанымнан тебеді…
--О, оңбаған күйеубала! Жарайды, ұрыпты мейлі… Ұрса қашып келе бересің бе?
--Өжі ғой.
--Немене өжі, өжі?
--«Жұмитқа жұтып алғаншың ба, не? Неге үндемейшің?» деп башымнан шалып қалды. Мен бетін тинап алдым! «Аптиамайт, атаңа нәлет!» дедім.
--Жүдә қатырыпсың!—дедім қызымның басына салып қалып. Артынша көрші әйел жүгіріп келді:
--Құт… құттықтаймын көрші, тағы бір қызың қашып келді!
Шынында рас екен, Алматыда тұратын ортаншы қызым сүмірейіп келіп тұр. Көрші әйел: «Ойбу-у, нан ашытып қойып едім!» деп кетіп қалды.
--Әй, сен неге қашып келдің?—деп сұрадым мен.
--Өжі ғой...—деді қызым бұртиып. Бұл да сақау болатын.
--Немене өжі?
--Дебалбашия басталды, банкиот бойдым деп мені ұя бейеді.
--Ойбай, теңгенің құнсыздануына сенің қандай қатысың бар?
--Ұйттық банктің баштығы Кейімбетивті неге жақтайшың дейді. Сол теңгені өлтиген дейді. Екеуміз ұйшып қалдық.
--Бәләйдық, бәләйдық! Күйебала да жетісіп тұр ма еді? Кекеш еді ғой… «Елдегі аштыққа, қымбатшылыққа менің қандай қатысым бар?» демейсің бе?
--Өжі ғой.
--Немене өжі?
--«Жұйттың бәйі митингіге шығып жатыл, жүй кеттік!»дейді. Баймайм десем "қойқақ қатын екенсің!«деп бетіме түкиіп-түкиіп жібейді!
--Бетін тинап алмадың ба?—деп қалды үлкен қызым.
--Сен тыныш отыр! Бет тырнағышын! Не, оның беті қотыр ма еді, қасып беретін!—деп болғанымша, көрші әйел жүгіріп келді:
--Көрші, құт… құт…
--Әй, аузыңдағы құртыңды алып барып сөйлеші!—дедім мен.
--Кіші қызың қашып келе жатыр, құтты болсын!
--Табалап тұрмысың? Жоғал әрі!—дедім мен қалшылдап. Шынымен рас екен, кіші қызым қорсылдап, жылай кірді. Даусын-ай, әнебір әнші бар еді ғой? Витас сияқ¬ты сызылтады келіп…
--Әй, не болды сендерге бүгін?—деп сұрадым мен апалы-сіңіліліер бір-бірімен құшақтасып көрісіп жатқанда.
----Өжі ғой...—деді кіші қызым сыңсылап. Ол да сақау еді, құдай-ай…
--Немене өжі?
--Түнде байып, бажайды өйтеді де, қашып кетті…
--Қайда ойбай?
--Бимейм.
--Базарды өртеген байың неге өртеніп кетпейді ойбай! Жоғалыңдар! Көздеріме көрінбеңдер! Теңгеден бұрын сендер құнсызданып кеткенсіңдер! Ұятсыздар!—деп жер тепкілеп тұрсам, қасымда ешкім жоқ. Қыздарым қашып кетіпті. Бір кезде көршім кіріп келе жатыр…
--Қ-қашып келді...—деді ол.
--Кім ойбай?
— Білмеймін, күйеуің бір топ полициядан қашып келеді!
Мен не дерімді білмедім. Бар болғаны әндете, қолдарымды көкке жайдым:
--О, жасаған, қыздарымның бәрі бәрі қашаған… Алматыда митингі, не демейді, аш адам…

--Қыздарға мың үйден тиым… Өйткені, қазіргі қыздардың аяқтары емес, ауыздары жүреді…
--Келіншектердің талтайып тұруына болмайды… Жабыстырып киген шалбар-ла¬ры айырылып кетеді.
--Әйел қойдың басын мүжімейді, мүжісе күйеуінің басын мүжіп кетеді…
--Өз құдығыңа түкірме, көршің де түкіріп кетеді…
--Банкті айналып жүгірме… Бәрібір несиеңді кешірмейді.
--Алқаштарға қолыңды шошайтпа… Ақша сұрайды.
--Парақор әкімнің қолын алма, «парақорлық вирусы» жұғып кетеді…
--Саясатқа барма, саясат сайқал, жүргіш. Көңілшек қыздар сияқты бұзылып ке¬те¬сің.
--Өз желкеңді өзің тістеме… Аузың созылып кетеді…
--Халықтың нанын тартып жеме, оқ атпа, Украйнаның сұм президенті сияқты қашып жүресің, аяғыңды әр жерден басып жүресің…
--Қазақстанның керегесін керме, табалдырығына тышпа… Геморой боласың.
--Шпион көрсең, шәй берме… Шекараңды тіліп кетеді.
--Екіқабат әйелге теңге ұстатпайды. Ұстатса, теңге құнсызданып кетеді…
--Билікте жүріп ысқырма… Ресейге елші болып кетесің…
--Түнгі көбелек қыздарды құшақтама, оларды айналып жүгірме… Шайтан ұрады.
--Бастығыңның бетіне үрлеме, тырнағын тістеме… Кісілік жұғады.
--Жұрт алдында мұрныңды тазалама, ышқырыңды қасыма, аспанға түкірме, тіліңді сумаңдатып, шығара берме… Жындыханада жатқаныңды біліп қояды.
--Қыздар, жігіттерге сұқ саусағыңды шошайтпа, күйеуге тимей қаласың…
--Түнде « Водаканалға» барма...(суға) Баға қымбаттап кетеді.
--Қымбатшылыққа басыңды шайқама, таңдайыңды тақылдатпа, жындыбас боласың.
--Депутаттарға күлме, тіл тигізбе… Өз басыңа келеді…
--Билік желіне қарсы түкірме, билік дауылына қарсы дәрет сындырма… Өзіңе шашырайды.
--Жексұрын бастығыңның қасында жел шығарма… Бірге иістенесің…
--Қазақ тіліне ерніңді шығарма, боқтама. Ернің жырық болады.
--Табаныңды қасыма, жемқор болып, шетелге қашып кетесің.
--Министрдің қойдың миын жеуге болмайды. Мисыз, миғұла министр болып кетеді…
--Таяққа сүйенбе, күйеуіңе сүйен. Күйеуің сонда тоқал алмайды.
--Әйеліңді ұрма, қолың сал болып қалады…
--Ұйықтап жатқан енеңді аттап өтпе. Енеңе қарай жүгірме. Тентексің бе не?
--Әйелдер мерекесі қарсаңында ақша санама… Кедей боласың.
--Қазақ қыздарының алдын негр кесіп өтсе, жолы болмайды. Оған тигенмен, бақытсыз боласың.
--Бензин колонкасына қарап тырқылдап күлме, мұнайлы ел болсаң да бензин қымбаттап кетеді.
--Депутат болсаң, жағыңды таянып отырма, тістерің түсіп қалады.
Мен шығарған ырымдар мен жырымдар осындай. Сіз өзі ырымға сенесіз бе, әлде халыққа өтірік есеп беретін әкімге сенесіз бе?

Қандекеңді бәріңіз білетін шығарсыздар? Қанден итті айтамын да? Анаған да, мынаған да үре беретін ше? Көлеңке көрінсе де, шәуілдей беретін… Ресей думасының депутаты Владимир Жириновский, ия, ия Жырындовский Алла тағаланың құдыретімен… астапыралла, таңертең көзін тырнап ашқаны сол, қойнында қасынып жатқан қатыны қарғып тұрып:
--Мама—а-а! Ит… Итпісің?—деп сұрады қалшылдап.
--Итің не ей? Владимирмін, байыңмын...—деп есінеді ол.
--Айнаға қарашы, басың иттің басына айналып кетіпті!
Жындыбас атып тұрып айнаға қараған, тік тұрған шашы да, өзі де шалқа-сы¬нан түсті. Әйелі айқайлап жылап жүр:
--Айттым ғой саған, қазақтарға тиіспе, киесі ұрады деп! Енді не болды? Ит бас болдың!
--Боже мой! Маған не болған?
--Ит болдың! Қанден күшік болдың! Овчарка болсаң да мейлі ғой!
--Мен Қазақстан туралы не деп едім?—деп сұрады Жырындовский.
--Анау Лимонов деген есалаңға қосылып, сен де үрдің. Бұрыннан үріп келесің ғой! «Қазақстанды тарату керек, Тәжікстан, Өзбекстан, Қырғызстан обшым Орта Азия Ресейдің округтары болуы керек, орталығы-- Верный қаласы! Алматы сөзін қазақтар шығарып алған...» дедің бе, дедің! Украйнаны да бөліп алғың келе қалды! Не болды саған, итім-ау… ой извени, жаным-ау?»--деген әйелі отыра қалып жылап жатқан. Бірте-бірте қанден күшікке тұтас айналған Жырындовский пәтерінен шығып кетті… Қыңсылап анда барды, мұнда барды. Қоқыстың жанына келіп, бір аяғын көтеріп, дәрет сындырып тұр еді. Орыстың бір алқашы құйрығына бір тепті. Бұл қыңсылай қашты. Жырындовский екенін қайдан білсін ол? Содан вокзалға келді. Қарын аш, іші ұлып барады. «Шіркін-ай, бір үзім нан болса… Оттап жүргенімнің бәрі тоқшылықтың арқасында екен ғой...» деп ойлады қанден күшік. Бір әйелге ілесіп пойызға отырғаны есінде. Ұйықтап тұрса, Алматыда, өзінше айтсақ, «Верныйда» жүр екен, құйрығын бұтына қысып. Аш… Сілекейі шұбырып, кафеге кірді. Тамақтанайын деп. Бірақ иттерге мұнда орын жоқ қой. Сүмірейіп тұрған. Даяшы келіншек:
--Кет! Пошел вон!—деді. Бұл мүләйімсіп қарады.
--Кешіріңіз, мадам, бір тілім нан беріңізші маған...—деді жәй ғана.
--Ойбай! Мына күшік қазақша сөйлеп тұр! Ит те сөйлейді екен!—деп аң-таң қалды даяшы. Өзгелер де жетіп келді.
--Сен кімнің итісің?—деп сұрады даяшы келіншек.
--Путиннің…
Бірақ тамашалап тұрғандар сенбеді.
--Ақырзаманның иті ғой бұл! Итке дейін сөйлеп кетті!—десті олар.
--Аты-жөнің кім?—деп сұрады тағы бір кісі.
--Жириновский…
Жұрт қыран-топан күлкіге батты. Сөйлейтін итті естіп, вокзал бастығы келді. Жырындовскийді қөтеріп, басынан сипады. Басынан сипағанда бар ғой, көңілі босап кетті… Бір кездері қазақтың нанын жегені есіне түсті. «Бұл енді біздің үйдің иті болады!» деген бастық Жырындовскийді алып кетті. Бір айдың ішінде семіріп, тығыншықтай болды. Енді ол иесіне: «Ей, қазақ, Лимоновша айтсам, сендерде бұрын қала болмаған, сендер көшпелі қазақсыңдар!» дейтінді, шәуілдеп үретінді шығарды. Ашуланған вокзал бастығы қанден күшікті бір теуіп көшеге шығарып тастады. Бір кезде біреу алдына нан лақтырды. Қараса, көзі қысық кәріс жігіттері тұр екен…

Біздің елге бір «жынды» керек болып тұр. Жынды болғанда, «нәрмәлні» жын¬ды… Бостан босқа тамағы жыртылып, айқайлағанда, аузынан албастылар секіріп түсетін «жынды» емес, оқыған, бірдеңені шоқыған, «ұлтым, жерім, елім» дегенді көкірегіне тоқыған, тап-тұйнақтай тақылдаған «жынды» керек. «Ойпырмай!» министрлігі жанынан осындай бір департамент ашылды. Департамент бастығы орнына хабарландыру жарияланғаны сол еді, еліміздің тең жартысы жындылар екен, бәрі министрлікке ағылды. Араларында шынымен жынды, жасанды жынды, жағымпаз жынды, парақор жынды дейсіз бе… ажырату қиын.
--Қашаннан бері жындысыз?—деп сұрады министр.
--Есектің миына пісірілген каша жегелі бері…
--Есектің миын жеп неңіз бар?
--«Срочно» жынды болайын деп…
--Бізге ақылды жынды керек. Ресей депутаты Жириновский секілді. Лимоновы секілді. Кез-келген жиында, кез-келген ортада, теле көпірлерде сөзден сарай тұрғызып, сосын оны өзі қирата салатын…
--Мен академик жындымын!—деген ақымақтың жолы бомады. Келесі бір «жынды» кабинетке әндете кірді.
--«Басында Қамажайдың бір тал үкі, айырылып, тілімізден болдым күлкі. Болдым күлкі… Ахау, хайли-ләйлім...»
--Кешіріңіз, «ахау хайлиләйлім» мырза,--деді министр қолын көтеріп,--оқығансыз ба?
--Жындылар университетінің «Ноқаты кемдер» факультетін бітірдім.
--Қай жерден айлық алдыңыз?
--Кассир қыздан.
--Жоқ, қай жерде қызмет істедіңіз деймін?
--Е, мен тышпаған төбе қалды ма? Бәріне тышып келемін. Енді сізді де бір төбе деп…
--Тоқтат! Барыңыз!
Келесі «жынды» кеңкілдей күліп кірді.
--Неге күлесіз?
--Жәй әшейін. Біздің елде күлмейтін не қалды?..
--Саяси жынды болғыңыз келеді ме?
--Кешіріңіз, қарамағымда қанша «жынды» болады?
--350 «жынды». Оларды ұстау үшін мемлекет бюджетінен үш миллиард теңге бөлінеді. Әр облыста филиалдарыңыз және бар.
--Айлығы…
Министрге бұл «жынды» да жақпады. Қуып шықты. Келесі «жынды» кабинетке айқайлап кірді.
--Сіз неғып отырсыз? Шығыңыз!—деді салған жерден.
--Неге? Неменеге айқайлайсыз?
--Тәуелсіздігімізге қауіп төніп тұр! Жан-жағымыздан үргіш иттер көбейді! Ал, сіз кабинетіңізде отырып алып, жілік мүжіп отырсыз! Осы жілікпен басыңызға бір ұрайын ба?—деген ол министрдің қолынан тоқпан жілікті жұлып алып, ұрайын, ұрайын деп қалды да, өзі мүжи бастады.
--Сорпа ішесіз бе?—деп сұрады министр әдейі.
--Сорпада басыңыз қалсын! Еліміз, тәуелсіздігіміз аман болса, сорпаның ішінде шомыламыз әлі! Бассейн іші тола сорпа болады! Сол сорпаның ішінде жүзіп жүріп, туралған ет жейміз! Жасасын, Қазақ елі! Ей, Жириновский, мұрныңды ет турағыштан өткізейін бе?--деген «таза жынды» шалбарын шешіп жіберіп, құйрығын шапаттады. Министрге мына жынды ұнап қалып, дереу «Ақылды жындылар» департаментінің бастығы етіп тағайындап жіберді. Бірақ «ақылды жындымыз» бір ай өтпей жатып, Жириновскийден пара алып жатқан жерінде финполға ұсталып қалды… Кешіріңіздер, араларыңызда «нәрмәлні» жынды жоқ па, а?

Тал түсте тарпа бас салмасам да, көршімді көріп, тұра жүгірдім, қағып кете жаздап, қаңғалақтай озып барып, табан тіредім де, қайта жүгіріп келіп, қолын қос қолдап алдым. Әйтпесе, үйіне кіріп кетсе, күзетшісі жібермейді.
--Аға, Наурыз мерекеңізбен құттықтап тұрып құшақтайыншы!
--Желпініп жәйша жүрсің бе, көрші? Не болды?—деп сұрады ол менің құшағымнан құтылып болған соң.
--Бір нәрсе сұрайын деп едім…
--Екі нәрсе сұра, үйге кірсеңші…
--Сіздің үй мен біздің үй… Біздікі сіздің «времянкаңызға» да жарамайды… Сіз… сіз депутатсыз, бизнесменсіз, миллионерсіз…
--Ал, жарайды, сұрай ғой, не сұрайын деп едің?
--Негізі...—деп қипақтадым мен,--ол сізде де бар, менде де бар… Бірақ…
--Көршіден аяғанды ит жесін, айта бер.
--Ит жемесін енді… Бересіз ғой?
--Беремін дедім ғой.
--Сіз сондай ақ көңіл, сондай мейірімді миллионерсіз аға. Басқалар сияқты халықтың қанын, жанын сорып, байып жатқан жоқсыз. Өз еңбегіңізбен…
--Ия?
--Аға, не ғой… Бүгін кешке әйеліңізбен қыдырып келейінші…
Осы сөзді сорғалатып, екпінімді жорғалатып, жылдам айтқанмын, басымды көтеріп, бетіне қарасам… Билеп кеткен көздері мен, көрпешедей жиналған маңдайын көрген жоқпын, қайта сондай жылы-ы жымиып тұр. Сұрарымды сұрап тұрсам да, ішімнен: «Мына кісі жынды ма? Әйелін бере салғаны несі?» деп ойланып қалдым.
--Әйеліммен?—деп сұрады ол.
--Ия… жеңгеймен…
--Пожалыста,--дегенде бар ғой, шалқамнан түстім, көзім қарауытып кетті. Осындай да демеуші, осындай да қамқоршы болады екен-ау! Мен байғұс битімді сығып, қанын жалап отырғанымда, мына сөзі сай-сүйегімді балқытып жіберді. Жайылған қамырдай, былқ-сылқ еттім де қалдым.
--Не үшін сұрап тұрғанымды сұрамайсыз ба?—деппін сасқанымнан тұрып жатып.
--Ағаң халық үшін қызмет етуден қашқан емес. Бір басымда төрт әйелім бар. Қайсысын қалайсың?
--Ж-жоға, осы үйдегі жеңешем жетеді. Өзіңіз білесіз, жағдайым жын-шайтандарды күтіп жіберуге де жарамайды. Несиемді өлгенше төлейтінім тағы бар…
--Жеңшеңді ала ғой. Басы бүтін...—деп көршім күлімсірегенде бар ғой, тағы да шалқамнан түстім.
--Жерге жата бермеші, не болды сізге?—деп сұрады ол.
--Кешіріңіз, Наурыз мерекеңізбен!—деппін аузыма сөз түспей.
--Әйелімді қайтармасаңыз да болады…
--Жо-жоқ, үш-төрт сағатқа қана керек еді… Қайтып әкеп беремін. Былай ғой… сіз мені дұрыс түсініңіз, Наурыз мерекесіне байланысты біздің мекемеде кеш өтетін еді. Бәрі әйелдерімен барады… Ал, менің әйелім… Сорылған кәмпит сияқты арық… Мерекеге киетін көйлегі де жоқ… Наурыз көжеге тиын таппай отырғанда… Айтайын дегенім, сіздің әйеліңізбен қыдырып барсам, жұрт таң қалар еді! «Байғұс бар тапқанын әйеліне жұмсайды екен ғой!» деп бас шайқар еді… Өмірімде бір рет шенеуніктердей шіреніп жүргім келіп еді…
Мұндай көңілшек көршіден айналмайсың ба? Берді! Жеңгей де қуанып кетті. Той-думан дегенде домалай жөнеледі екен! «Екі-үш сағатқа ғана көршінің уақытша әйелі болып қайтасың!» деген күйеуінің ескертпесін есікке қыстыра салды… Наурыз мерекесі кешінде жүрміз, қолтықтасып. Жұрттың бәрі маған басын иіп, көңілді сәлемдесетінді шығарды. «Бүгінгі дұшпан төплиіңе емес, әйеліңе қарайды» деген сөз рас екен-ау! Бәрінен де жеңешемнің қылығы қытықтап өлтірді! Мойнымнан иіскейді, бірақ тиіспейді… Содан үйге қайттым. Өз әйелім төркінінде болатын, түннің бір уағында телефон шыр ете қалды. Тұтқаны көтерсем, көршім «кісінеп» тұр:
--Адам емес екенсің ғой, әйелімді қайтармайсың ба?—дейді. Сасқанымнан:
--Ойбуу, кешіріңіз, ұмытып кетіппін ғой!—дедім. Жылағым келіп, жеңешеме қарасам: «Үш күндесім бар ғой, өлмейді! «Жоғалтып алдым!» дей салшы! –де-еп жатыр… Құдайым-ай, бір пәлеге душар болмасам еді, енді қайттім?

Германия боксшыларымен жартылай финалдың жолдамасын сарапқа салатын «Астана арландары» алғашқы жекпе-жегін 28 наурыз күні неміс жерінде өткізеді. Қарымта кездесу 5 сәуір күніне жоспарланған.
«Арландардың» ширек финалдағы қарсыластары А тобында үшінші орынға ие болды. Өткен аптаның соңында Аргентина боксшыларымен шаршы алаңға шыққан неміс боксшылары 2:3 есебімен ұтылғандарына қарамастан өз тобында үшінші орынға тұрақтап қалды. Немістердің басты қарсыластары саналған АҚШ боксшылары да өткен аптадағы жекпе-жектерін сәтсіз өткізді. Әзірге топтық кезеңнің кейбір жекпе-жектері аяқталған жоқ. Мәселен, «арландарға» қарсылас атанған немістер өз тобында тоғыз жекпе-жек қана өткізді. 8 наурыз күні олар «Украина атамандарын» қабылдайды. Бұл жекпе-жек немістер үшін маңызы жоқ десек болады. Өйткені, олар жеңгеннің өзінде үшінші орыннан жоғары көтерілмейді. Ал, украиндар үшін бұл кездесудің маңызы зор. Дәл қазір «атамандар» топтық кезеңде тек 8 жекпе-жек қана өткізіп, турнир кестесінің екінші сатысында келеді. Егер кейінге қалдырылған екі жекпе-жекте украиндар жеңіске жететін болса, онда олар итальяндықтардың алдын орауы бек мүмкін. Дегенмен, Италия боксшылары да осыған дейін тоғыз жекпе-жек өткізіп, 23 ұпай алды. А тобындағы бірінші орынды украиндарға бермес үшін Апенин түбегінің былғары қолғап шеберлері 12 наурыз күні сырт алаңда Алжир боксшыларын ұтуы керек.

Жиырмасыншы ғасырдың басы. Осыдан бар-жоғы жиырма бес жыл бұрын Рентген сәулелері ашылды, біраз уақыттан соң дизель қозғалқышы құрылды, алғашқы радиотелеграмма қабылданды. Бірінші дүние жүзілік соғыста алғашқы танктер, ұшақтар сыннан өткізілді. Қыздыру жібі бар электрлампа жасалынып, электр энергияны үлкен көлемде өндіретін өндірістер пайда болды. Жиырмасыншы ғасырдың басы осындай еді. Ғылым, техника, соғыс жүргізу тәсілдерінде үлкен өзгерістер орын алды.
Жиырма жылдан соң, 1916-1917 жылы «Форд T» жеңіл автокөлігінің 785 432 данасы сатылады. Автокөлік құны 350 долларды құрады (мөлшермен, қазіргі бағамен 1050-1400 доллар). Осы жеңіл автокөліктің 15 175 868 данасы шығарылады.
Әр түрлі тауарға деген сұранысты қанағаттандыру үшін фабрикалар, зауыттар салынды. Қазіргі кезге дейін сақталған өндіріс салалары пайда болып, қарқынды дамыды.
Жұмысшы табы. Өндірісі бар қала тұрғындарының көбісі жұмысшылар. Оларды еңбекті атқару үшін жалдайтын. Еңбек ақыларына күндерін көрді. Бірақ, сонымен қатар жұмыссыздық та болды. Өйткені жұмыс орындарындағы еңбекті атқаруға қажет жұмысшылар саны тұрақсыз. Әлеуметтік мәселелер шешілмеді.
Жұмысшылар табын әкелген және жұмыссыздықты әкелген капиталистік қоғам. Жұмыссыздықты мәселе ретінде жоюдың шешімін капиталистік қоғам таппады.
Машиналармен күрес. Он тоғызыншы ғасырда жұмыссыздықтың туындауының себебі «жұмысшының еңбегін тартып алған машиналарда»,- деп тапқан Луддит қозғалысы тарихта «машина бұзушылар» атымен қалды. Он шақты жылдың ішінде Луддитер көтеріліске шықты. Үкімет олармен күрес жүргізді. Англияда 1789 жылы машина бұзғандар үшін өлім жазасы қолданысқа енгізген заң қабылданды. Осы заң бойынша жазаға тартылғандар болды.
Машина және адам. 1921 (93 жыл бұрын) жылдың 25 қаңтарында Карел Чапектің RUR пьесасын театр көрермендері жақсы қабылдап, қиялымен ұшқыр жазушының қаламынан шыққан «машиналар мен адамдар» қарым-қатынасы туралы пәлсафалық ойымен танысты. Пьесада өте ауыр қара жұмысты білдіретін «работа» чех сөзінен: «Робот» -деп арнаулы машиналар түрін атады.
Пьесада Робот жасау техенологиясы -сезімі, сұранысы жоқ, ақылында және дене құрылысында еш артық-кемтігі жоқ, тек білім-іс. Көптеген тәжірибе жасаудың нәтижесінде алынған Роботтар, -дейді. Кейіннен көптеген кинофильмдерде автор ойының жалғасын көреміз. Мысалы, «Терминатор» кинофильмінде.
Қызық факт. Пьесада роботтар механикалық емес химиялық болған. Елена Глории атты кейіпкер пьеса барысында «робот жасаудың формуласын» жояды.

Фильмде өте шынайы өмірді көрдім. Қаз-қалпындағы. Бірақ материялық әлеммен бермеген. Бақылай алмайсың. Өне бойың сезініп қана қарай аласың. Жылт-жылт етіп көз алдыңнан картиналар өтіп жатады. Ой, көңіл, түйсікпен бірге. Фильмде диалогтар, қатаң сюжет емес, монолог, ой, хаттар сөйлейді.
Француз жерінде жиырма бестер шамасындағы париждік орыс қыз бен Американың алыс бір штатында тұратын жігіт арасында өте ыстық сезім туады.Нил өзіен бірге АҚШ-қа алып кетеді. Екі қиыр шеттен жолыққан жандар бір-бірінен өздерін табады, бір бүтінге айналып, нағыз махаббатты сезінеді. Бұрын аузы күйген, махаббаттың қадірін білетін Марина Нилмен бүкіл өмірін жалғастырғысы келеді. Ал Нил сүйіспеншілігі тасып тұрса да еркектік салқынқанды ақылымен бірге. Талай әдемі бөкселер тұрғанда үйленіп, бір әйелге байланғысы жоқ. Оның үстіне Марина өз-өзіне сенімсіз жан, Нилдан айрылудан қорқып өмір сүреді. Келе-келе ойнақылығын, әсем қылығын жоғалта бастағандай. Сондықтан да визасы біткенде Нил "қал" демеді. Парижде махаббатсыз тұншыққан Марина қайта Нилге оралады. Бұл жолы әйелдің өзіне сенімі, көзінде жалын пайда болады. Ашыла бастағандай. Көңіл күйі, мақсаты, жүріс тұрысы Нилге бағыныштылығын жоғалтады. Бірінші келгендегідей сезім жоқ. Күн өткен сайын жұрнағы да қалмай барады. Ал керісінше Нил махаббатты сақтағысы келеді. Бірақ әрекеті пайдасыз. Марина жүкті болса да қоштасып, Парижіне оралмастай аттанады.
Нил түрі келіскен, сенім артуға болатын, ізгі адам. Бірақ ағысқа қарсы емес, ағыспен жүретін жан. «Кетті. Ол болмаса басқасы. Бір жөні болар» — осылай өмір сүреді. Ал Марина махаббат, бақыт үшін қолынан келерін жасайтын жан. Баласын әкесіне жіберіп, Франциядан АҚШ-қа келу үшін түрмедегі адамға тұрмысқа шығып… Бірақ тек махаббат тірі тұрғанда күресті, өзінің махаббаты өшкесін аямай қош айтысты.
Мұндай адамдар тек Еуропа, АҚШ-та ғана өмір сүретін шығар. Махаббатты балалармен бірге өмір сүру керек дегеннен, отбасы институтынан мүлдем алыс қарайтын. Сезім үшін кейбір баз кешулерге баратын. Отыз жыл отасып, отыз бірінші жылы ғажайып махаббатын кездестіріп ажырасатын. Тек солар.