Аптаның қай күнін адамдар асыға күтеді? Егер жексенбі десеңіз қателесіз. Елдің сағына күтетін әрі жақсы көретін күні — жұма. Бұл күнді тақуа мұсылмандар мен христиандар, тақыр кедей қайыршылар мен қарапайым жұмысшылар асыға күтеді. Жақында олардың қатарына ұстаздар мен мектеп оқушылары да қосылып қалуы мүмкін. Неге дейсізғой? Мән-мағынасын ашып көрейін.


Мұсылмандар үшін маңызы

Әлемдегі ең ірі діндердің бірі исламды ұстанушылар аптаның дәл осы күнін ерекше қастерлейді. Себебі бұл күннің қасиеті туралы құран кәрімнің «Жұма» сүресінде: «Ей, мүминдер! Жұма күні жұма намазына азан шақырылса, Алланы еске алуға асығып, өздерің барыңдар. Сауданы тоқтата тұрыңдар. Біле-білсеңдер сендерге сол жақсы» — делінген. Сонымен қатар Мұхамет Мұстафа (с.ғ.с): «Егер мүмин, жұма күні жамағатпен намаз оқып, имамға ұйыса оның екі жұма арасында жасаған күнәсі кешіріледі» — деп өсиет еткен. Осыны негізге алған мұсылмандардың көпшілігі аптаның бесінші күнінде кәсібін тастап мешітке ағылады. Кейбір ірі қалаларда тіпті жұма күндері мешіт орналасқан көшелер бірер сағатқа жабылып та қалады. Мешітке симаған жұрт, бай-кедей деп бөлінбей, көшеде тұрып та сап түзеп, намаз оқиды. Осы арқылы күнәларынан арылып, ана дүниеге сауап жинап қалмақ. Қарап отырсаң адамдар теңдігі, демократия дегеннің нақ көрінісі осы жерде байқалады емес пе?

Христиандар үшін маңызы

Құдайдың жоқтан бар жасайтын құдіретінің дәлелі ретінде осыдан 2015 жыл бұрын жер бетіне Иса пайғамбар түсірілген. Ол айналасындағы жұртқа бірғана құдайдың бар екенін және оның алдында барлық адам тең екенін насихаттай бастайды. Бұл сол кездегі Иудей дін басыларына ұнамай қалған. Олар Исаның аз уақыттың ішінде танымал болып, соңына жұртты ертіп алғанынан қорқып, оны тоқтату туралы шешімге келеді. Өздерінің күші жетпейтін болғандықтан биліктегілерге арыз жаудыра бастады. Ал ол заманда қазіргі Израиль жері Рим империясының бодандығында еді. Сондықтан иудей дінбасылары Римнен келген прокурор Понти Пилатқа шағым түсіріп, жалған пайғамбарлығы және өзін патша жариялағаны үшін Исаны өлтіруді сұрайды. Олардың тілегін қабыл алған прокурор Иса Мәсіхті айқышқа керіп өлтіру туралы бұйрық шығарады. Бұйрық жұма күні орындалған. Арада үш күн өткен соң тіріліп, көкке ұшып кетеді. Содан бері ол салған жолмен жүрушілер аптаның екі күнінде шіркеуде құдайға жалбарыну өткізеді. Біріншісі, жұма күні "құдайдың" (Исаны құдайға балайды) жарық дүниеден өткенін, ал жексенбі күні тіріліп келгеніне байланысты…

Жұманың қайыршылар үшін қадірі

Жұманы тақуалар сауап жинау үшін асыға күтсе, қайыршылар тиынға қалтасын толтыру үшін күтеді. Бұл күні мешіт айналасы адамға толатындығын жоғарыда айтып өттім. Ал дінде садақа беру үлкен сауап әкелетін амал. Осыны білетін әккі қайыршылар жұртпен бірге мешітке қарай ағылады. Ел тәрізді намаз оқып, сауап жинау үшін емес алақан жайып, тиын жинау мақсатында.
Теміртаудан Қарағандыға барып күн сайын қайыр сұрайтын Эдуарт деген жігіт бар. Екеуміз күнде бір автобуспен барамыз, кешке бірге қайтамыз. Күнде-күнде көре берген соң дос болмасақ та ара-тұра әңгімелесіп қаламыз. Айтуынша күн сайын шамамен 1500-2000 теңге табыс табады екен. Ал жұма күні екі есе артық табады. Ол ел тәрізді мешіт жаққа бармайды. Себебі ол жақты меншіктеп алғандар бар. Бара қалса ұрып-соғып қуып жібереді. Бұл ақша сұрайтын аймақ Қарағандыдағы 45-орам мен ЦУМ дүкенінің ортасы. Басқа жаққа бара алмайды. Соның өзінде садақа беруге құлшыныс білдіретіндердің қатары жай күндерге қарағанда жұмада әлденеше есеге көп болады екен. Бұл туралы Берік Сұлтанның қайыршы қыздан алған сұхбатынан да көрсеңіздер болады.


Жұмыскерлер неге күтеді?

Жұманы асыға күтетіндер қарапайым жұмысшылар, мына сіз бен біз. Расқой? Дүйсенбі басталмай жатып елдің көбі жұманың келуін аңсайды. Сағынады… Неге? Себебі ертең жұмыс деп алаңдамай, түнімен отырып тв көруге немесе қыдыруға болады. Қонаққа бара қалсаңыз, ұйқым қанбай қалып, таңертең көзім іседі деп алаңдаймсыз. Алда бақандай екі күн демалысыңыз күтіп тұр. Осыны білген соң көңіліңіз де орнында болады. Ал жексенбі керсінше жұрт жақтырмайтын күн. Ертең аптаның алғашқы күні, жұмыс күні екені есіңізге түсіп, еңсе көтертпейді.
Бұл күнді әр ұлттың өкілдері әрқалай күтетіні тағы бар. Қазақтар жағы сенбі болатын тойды немесе баратын қонағын ойлап қамданады. Ал орыстар болса армансыз ішуді ойлайды. Бұл туралы әзілдері жеткілікті.
Айтқандай жақында бұл күнді жұмыскерлермен қатар мектеп оқушылары мен ұстаздар да асыға күтіп қалуы мүмкін. Соңғы кездері ел арасында оқу күні бес күндік болып қалуы мүмкін екендігі жайлы қауесет белең алуда. Бұл алда-жалда рас болып шықса, жұма күнін асығушылардың қатары қалай өсетінін ойлай беріңіз. Әсіресе оқымайтын оқушыдан бір күнге болса да артық демалатынын ойлағанда ұстаздар қалай қуанады десеңізші…

Рабинзон мен Жұма

Ағылышындық танымал жазушы Даниэл Дефоның қаламынан шыққан «Робинзон Крузо» романын оқығансыз ба? Онда әлемді саяхаттауға құмар болған ағылышын жігітінің кеме апатына ұшырап, елсіз аралда қалып қойғаны суреттеледі. Робинзон өркениеттен жырақта 28 жыл ғұмыр кешкен. Алғашқы жылдары жалғыз өзі болады. Үй салып, егін егіп, ешкі асырайды. осы жұмыстарды толық ыңғайлап болған соң аралды толық зерттеуге көшкен. Арада біраз уақыт өткен соң аралдан адам ізін табады. Бұл адам жегіш жабайлыр болатын. Олармен алғашқы кездесуі аптаның жұма күнінде орын алған. Дәл сол күні жабайлыр тұзағынан өзіне серік болуға жарайтын жігітті құтқарып алады. Жабайыға тіл үйретіп, өркениетке баулыған соң тапқан күннің құрметіне «Жұма» деп атау берген.

9-12 шілдеде ҚазҰУ журналистика факультетінің Ыстықкөлдегі жазғы Mедиа және PR мектебінде дәріс беруге шақырылған едім. 4 күн тренинг және демалыс тез өтіп кетті. Ыстықкөлде демалыс үшін 4 күн аз екен. Асықпай аралау үшін кем дегенде 1 аптаға келу керек. Өйткені тек көлден бөлек айналасында туристер үшін бірталай қызық нүктелер бар.

4 күнде өзім көрген нәрселермен бөлісе кетейін.


Ыстықкөл — қырғызша Ысық-Көл деп жазылады/айтылады. Қазақшаға аударғанда, иә, Ыстық көл. Бірақ көне қырғыз тілінде Әулие көл деген мағынаны да береді екен.


Ұзындығы көлденеңінен 180 км, тігінен 60 км. Орташа тереңдігі 250 м, ең терең жері 702 м.


Жылына 2 миллион турист келеді екен. Оның көп бөлігі әрине Қазақстаннан.


Көлдің айналасының бәрі жасыл ағаш және тау.


Қонақүй, панисонаттар бір күнге шамамен 4000 тг, ал 6 адамдық үйшіктер 18 мың тг.


Көлге дейін апаратын осындай ұзын жасыл коридорлар көп.


Жалпы жасыл, көлеңке көп. Ауа райы қолайлы, қатты ыстық емес.


Суға түсуге ең ыңғайлы уақыт 09:00-11:00 және 16:00-18:00 арасы. Су осы кезде жып-жылы болып тұрады. Суы таза, асты құм.


Теплоходтармен серуенге шыға аласыз, бағасы 900 тг.


Георгиев шатқалы немесе жаңа атымен Чоң-Ақсу шатқалы — туристер жиі келетін жер.


Чоң-Ақсу тау өзеніне түсуге болмайды, ағысы қатты.


Форельдерді осы жерден аулап, туристерге пісіріп береді.


Таулы аймақта атпен серуендеу де экзотика. Минутына 30 тг берсең болғаны.


Ал мына байкенің атына мініп, шапанын киіп, қолыңа бүркіт ұстап фотоға түсу 300 тг.


Тау басынан ағып жатқан бұлақ суына жасанды сарқырама жасап қойыпты. Туристерге суретке түсуге жақсы тағы бір нүкте.


Мықты, мықты ағысы Чоң-Ақсудың.


Жер астынан шығып жатқан ыстық су да бар. Емдік қасиеттері көп деседі. Бар болғаны 600 тг төлеп, қалағаныңызша түсе бересіз.


Бассейндер 3 бөлікке бөлінген: салқын, жылы, ыстық. Ыстық бөлімінде 10 минуттан артық тұра алмайсыз, болмайды да тұруға. Бірақ, ағып жатқан ағын сумен желкеңізге, арқаңызға массаж жасап алуға болады.


Таулы аймақта туристерге жиі ұсынылатын нәрселер: бал мен саңырауқұлақтар. Барбарис балы өте керемет!


Ал пляжда балмұздақ, сусын, жүгері өтімді тауарлар.


Бүркітші қыздың бүркітімен фотоға түсуге болады.


Асау бота да кездесіп қалады.


Түнгі уақытты да көңілді өткізуге болады. Қор-қор шеккіңіз келсе, бар болғаны 900 тг төлейсіз.


Тағы да келемін, Ыстықкөл!

Вуухх, күн суып кетті, ә? Дәл қазір ауа-райы -7 болып тұр. Тоңайын дедік пе. Тонды шығару керек болды енді. Тон демекші, Астананың қысына қалың киінбесе болмайды. Әлбетте жып-жылы пуховик немесе илі тон (дубленка) біздің қысқа дәл-ау, дәл. Бірақ түгі жылтыраған күзен тонды қай қыз қаламасын? Ал олардың бағасы кем дегенде 500 – 700 мың шамасында. Ол тіпті бержағы десем де болады, миллион теңгенің тонын да көріп жүр ғой мына көз. Блогиададан бас жүлде алсам, киюге болады екен, әхәхә. Жарайды енді, әбден ауызды апандай ашқаным несі. Одан да осы күзен тонға арзандау альтернатива қарап көрелік. Осы мақсатпен Гүлайдын екеуміз Астанадағы «Евразия» сауда орталығына бет бұрдық. Тоннан тон қоймай киіп көріп, бағалап тастадық. Фотоға түсіруге рұқсат жоқ, дегенмен арасында білдірмей «сырт» еткізудің сөлекеттігі жоқ деп шештік. Терінің түрі көп десек те, біздің сауда орталығында негізінен кең тараған түрлері төмендегідей екен.

---

Құндыз (кәмшат)
250 – 300 мың теңге
Күзелген құндыз терісінің жұмсақтығына сөз жетпейді. Оның үстіне салмағы да жеп-жеңіл, өзі болса жып-жылы. Құндыз – суда жүретін жануар болғандықтан, терісі суға төзімді. Сондықтан бұл тонмен жаңбыр астында қалып кетсең де жаураған тауықтай жалбырау ықтималдығың нөлге тең. Ал әсемдігі жағынан қаракүзеннен еш қалыспайды. Бір айыбы, тым нәзік. Оқыс қимылдан-ақ «дырр» ете қалуы мүмкін (бастан өткен). Ұзақ киістен жеңі қажала бастайды. Дегенмен күтсең, кемінде 5 жыл киіс береріне кепілдік беремін. Себебі өзім құндыз тонымды бесінші маусым кигелі жатырмын.


Жанат
250 – 300 мың теңге
Жанат терісінен тонды негізінен күземей тігеді, сондықтан тон көлемдірек келеді. Ол да жылы және жеңіл, ұзақ киіске шыдамды. Табиғи түсі іш пыстырарлық сұр болғанымен, боялған жанат тері – сәннің апогейі. Жанатты гламур тері түрлеріне жатпайды дейді, ал меніңше тіпті де олай емес. Иә, кей фасондарының иықты гүмпитіп жіберуі нәзік қыздарға ұнамауы мүмкін. Дегенмен мұқият іздесеңіз, жарасымдысын таңдап аласыз. Есесіне дене тұрқы ірілеу қыздарға жанат ішік киюге кеңес бермес едім.


Ақ түлкі
250 – 300 мың теңге
Ақ түлкі түгі ұзын болғандықтан оның терісінен тігілген тон көлемді әрі әдемі. Жылы және жеңіл, ұзақ киіске шыдамды. Табиғи түсі ақ немесе сұр болып келеді. Ақ түстісі сирек кездесетін түрге жатады, сондықтан бағасы қымбаттау болады. Кемшілігі – ылғалға шыдамсыздау келеді.


Рекс
150 — 250 мың теңге
Рекс қоянының терісінен тігілген тондар өзінің мамықтай жұмсақ әрі жеңілдігімен жеңеді. Жылылығы да алдыңғылардан кем түспейді. Терінің қара күлгін табиғи түсі ерекше реңк береді. Рекс терісінің әдемілігін шиншилламен тең қояды. Есесіне бағасы әлдеқайда арзан. Рекс тонның кемшілігі — тез тозады. Бір жағынан ұзақ уақыт бір сырт киім киюден жалығып та кетеді адам. Оның ішінде қыздар. Ары кетсе 2 жыл киіп тастаймын десеңіз неге рекс тон алып көрмеске?


Қаракөл
250– 300 мың теңге
Қаракөл өңделген қозы терісінен тігіледі. Үстіңізге құйып қойғандай жараса кетеді, әрі толықтау тұрпатыңызды жасырады. Салмағы жеңіл, бірақ аса жылы емес. Негізінен еліміздің оңтүстік аймағында тұратын және жеке көлігі бар аруларға таптырмас сырт киім дер едім.


Мутон
100 – 200 мың теңге
Мутон тондар өңделген қой терісінен тігіледі, сондықтан жоғарыда айтылған тері бұйымдардай мамық емес. Жылылығына еш дау жоқ. Бірақ салмағы ауырлау. Есесіне бағасының әлдеқайда арзан екенін көріп тұрсыз. Дегенмен осыдан 5 жыл бұрынғы мутон ішіктермен қазіргілерді салыстыруға да келмейді екен. Өзге аңдардың терісімен әдіптеп, фасонын да нәзіктеу пішетін болыпты. Сондықтан артық шығындалмай көрнекті әрі келісті көрінгіңіз келсе – мутон сіздің тон.

---

Әлбетте, бағада шек болсын ба, түрліше әдіптелуіне байланысты бұлардың да қымбаттау түрлері бар. Біз көрген тондардың орташа бағасы шамамен осындай. Бәріңіз бірдей қаракүзенге жүгіре бермей, жастау кезде басқа тері түрлеріне де назар салып қойыңыздар, арулар! :)

Гринпис, мені кеше көр! :(

Сабақтан шыққан соң, күнделікті әдетім бойынша өзіміздің университетте шығып тұратын «Жастар әлемі» газетінің редакциясына соғып, алдағы номерін дайындауға қолғабыс ету мақстанда, ҚарМУ-дың бас корпусына барған едім. Кіре берісте мына бір афиша көзге түсті.



Осы жерде жазылған номерге хабарласып, Адхам Самат есімді жігітпен кездесуге уағдаластым. Бейсенбі күні болатын кешкі дайындыққа келуіме рұқсатын берді. Сонымен уәделі уақыттан сәл ертерек, Серік Сапиев атындағы бокс орталығына келіп тұрмын.



Боксшылар бізді жылы қарсы алды, бірақ, дайындықтары аяқталғанша ешбірімен сөйлесуге мүмкіндігім болмады. Қолымнан бар келгені дайындықтарын сырттай бақылап, суретіме түсіру ғана болды. Сөйте жүріп біраз дүниені аңғарып қалдым. Бұрыннан бері бокспен шұғылданып келе жатқан жігіттер мен боксқа енді ғана келгендер жаттығу алдындағы тер шығарып, бой жазуда бірге дайындалып, жатықтырушының әр сөзін бұлжытпай орындайды екен. Бірақ, жеке дара дайындалған кезде жаңадан келген жаттығушылар груша ұрып, техниканы меңгеріп дайындалса, сақалары рингке шығып, бір-бірімен жұдырықтасу арқылы жаттығып жатты.



Жаңадан келгендерді жаттықтырып жүрген Галиманов Қуаныш әр жаттығудан соң, жігіттерге бірер минут тыныстап алуға мүмкіндік беріп отырады екен. Сол сәтті пайдаланып, жас жаттығушылардың бірінің пікірі алып үлгердім:

Біржан Туткушев:



Бокспен студент кезімде шұғылданғаным бар еді. Бірақ, танымал боксшы болған жоқпын. Бұл жерге келудегі мақсатым өзімнің физикалық нормамды сақтап тұру, және бос уақытымды тиімді өткізу. Өзім Қазақмыс кәсіпорнында жұмыс істеймін, қолым қалт еткен сәттерде осында келіп, жаттығып тұрамын. Бапкерлер жақсы, өзіміз қатарлы жас жігіттер болғандықтан тіл табысуға жеңіл және қарт бапкерлерге қарағанда не керек екендігін жақсы біледі. Біздің тілімізді тауып жүр. Зал үнемі таза, қатаң тәртіп орнаған.

Сонымен бұл жігіттің демалыс уақыты бітіп, алдындағы грушасын қайтадан төмпештей бастады, ал мен болсам, кім бос тұр екен деп аңдумен болдым. Сонымен сәті түсіп, басқа боксшылардын тысқары тұрған, екі жігітке жолықтым. Бұлар кикбоксшылар екен. Осы спортпен шұғылданып жүргендеріне біршама уақы болыпты. Нақтылап айтар болсам Руслан Баязит есімді жігітке тоғыз жыл болса Нүркен Джуматовқа он екі жылдың көлемі болып қалыпты. Екеуіде әлем чемпионы атағын алған екен. Қазір, осы бокс орталығында өтіп жатқан турнирге қатысып жатқан екен. Бүгінгі ойында Руслан 57 келі салмақта сынға түсіп жеңіске жетіпті. Нүркен ертең қатысатынын айтты. Екеуі де осы залдың бапкерлерінің жұмысына көңілдері толатындығын білдірді.



Мен осылай әр боксшының жанына бір барып, суретке түсіріп жүрген кезімде уақыт зырлап өте шықты. Сағат түнгі 21/30 болған кезде жаттығу аяқталып, жұрт суға түсуге кете бастады. Шәкірттерінен босаған бапкерлермен тілдесудің сәті түсті.

Адхамов Самат:

Серік Сапиев атындағы бокс орталығында осы залды жалға алып, жастарға бокс өнерін үйретіп жүргенімізге бір айдың көлемінде уақыт болып қалды. Мақсатымыз қала жастарын еркектер кәсібі саналатын бокс өнеріне баулу. Жаттығамын деушілерге қоятын талабымыз аса көп емес. Басты талап дайындыққа кешікпеу және өткізіп алмау. Аптасына үш күн жаттықтырамыз. Егер бір күнді өткізіп алса, онда кері қарай бір қадам басқандары болып саналады. Және біздің ең басты талабымыз, осы жерде үйренген өнерін, техникасын сыртқа көрсетпеу. Біреуге күш қолдану мақсатында емес біреуді қорғау немесе өзін қорағай алуды меңгеру. Егер біздің орталықтың бір баласы өзінен әлсіз жанға жәбір көрсеткен болса онда дайындыққа қатысу құқығынан айырамыз. «Бокс төбелес өнері емес, бокс шахмат тәрізді, бірақ жылдамдықты талап ететін өнер.» Бұл пікірді Серік Нұрғазы ағам айтқан болатын.
Біздің орталыққа келушілердің көпшілігі өздері үшін дайындық жасайды. Жүгіріп, шынығып, күнделікті өмірдің күйбең тірлігін бір сәтке ұмытып, тек спортты ғана ойлайды. Күн ұзағына бойда жиналып қалған зиянды энергияларды сыртқа шығарады. Бір есептен бос уақытын тиімді өткізіп салауаттылығын арттырса, екінші жағынан қиын-қыстау күн туа қалғандай жағыдай болса өзін қорғай алатын болады.

Расында клубта қатаң тәртіптің бар екендігі байқалып тұр. Жаттығу аяқталған соң әр қатысушы өздері пайдаланған спорт құралдарын әп-әдемі етіп жинап қойды да суға түсуге аттанды. Бұл жерге жазылу бағасы бір айға 10 000 теңге көлемінде. Себебі жоғарыда аттарын атап өткен екі жігіт дайындық залын өз қаражаттарына жалға алып отыр. Бағасы қымбат болғанымен бұл жерде үйренеріңіз де көп болмақ. Екі жаттықтырушы да Қазақстанның спорт шеберлері. Талай турнирдің жүлдегерлері.

Қарағандының сырт жағына қарай орналасқан Серік Сәпиев атындағы бокс орталығына 011; 29; 7; 146 автобустармен қатынай аласыз. Түсетін аялдамаңыз «Орбита». "Қарағанды Арена" мен «Теннис орталығы» ғимараттарының арт жағында орналасқан. Адаспай тауып бара аласыздар.

Бір ел ішінде белгілі бір топтар арасында өзара жек көрушілік тудыру, сол үшін ақпаратты барынша бұрмалау— басқыншылық саясаттың сүйікті амалы. Украинадағы жағдай жалпы елдегі алаңдаушылыққа оң әсер етпеді. Ақпараттық соғыс майданында жақтасты анықтаудан бұрын шындықтан алыстамау мақсат болса, сіз бен біз ескеруге тұрарлық біраз жайттар бар.

---

Осыдан жарты ғасыр бұрын Қытай коммунистері тұтқынға түскен АҚШ жауынгерлерінің миын шаю үшін мына бір әдісті жиі қолданған-мыс:
«Алдымен, Америкаға қарсы өте жұмсақ сынды мойындатады. «АҚШ— мінсіз емес», «Социалистік елдерде жұмыссыздық болмайды» деген ойды мойындау бәрінен де оңай ғой. «АҚШ— мінсіз емес» деген адамға, «Неге мінсіз емес?» деген сұрақ қойылады. Содан кейін, одан АҚШ қоғамының өзекті мәселелерін тізіп жазу талап етіледі. Сөйтіп, астына қолын қойдырады...»
Әрі қарай, миы шайылған америкалық еліне қайтады да, елінде коммунистік ойларды тарата бастайды, сәйкес ұйымдарды жақтай бастайды.

---

Таныс жағдай ма?

Меніңше, тап қазір елімізде дәл осындай «ми шаю» әрекеттері жүріп жатыр. Мен әрине, саясаттанушы емеспін және ондай арандатудың аяқтары қайдан өсіп шыққаны туралы айта алмаймын. Бір білерім — араздықтың өршуі үнемі ақымақтардың алаңдаушылығы мен арандатушылардың айла-шарғысына жүгінеді. Бірі бастаса, екіншісі қостайды. Осылайша, тарихи реніштер, дәстүрлік айырмашылықтар мен дүниетанымдағы қайшылықтар интернетте және шын өмірде қақтығысқа әкеп соқтырады.
Араздықтың ушығуына аңғал адамдардың стереотиптері мен үрейлері, сондай-ақ логикалық қателері себеп боп жатады.

---

Логикалық қателер

Логикалық қателердің түрлері көп, интернеттегі саяси үгіт-насихат пен полемикалардан жиі байқауға болатындары мыналар:

1. «Есеп білмеген — есек»
Себеп-салдарлық байланысқа қарағайдың қалың бұтағын қойып, өзіне ыңғайлы қорытынды жасағысы келгендердің жиі ұрынатын қателігі. Мысалы:
«Сен Ресей қайғысына қуанбайсың — демек, сен нағыз патриот емессің!»
Шикілік қайда? Шын мәнінде сенің Ресейдің қайғысына қуанбағаның ештеңе білдірмейді. Яғни, сенің Ресей қайғысына қуану-қуанбауың таза күйінде өз еліңнің өркендеуіне ешқалай да әсер етпейді.



Ұқсас қате — адамның жеке басының кемшілігіне қарап, оның пайымына баға беру.
«Алкоголь — зиян» деп жүрген Жалғастың өзі кеше сыраны сылқытып жатыр. Демек, «алкоголь зияны» — оттаған әңгіме.
Солай ма?
Жоқ, әрине.
Себебі, Жалғас сыра ішсе, алкогольдың зияны азайып кетпейді.
Түсінесіз бе, адам зиянын өзі мойындай тұра істейтін әрекеттері бар. Бұл сәйкессіздікті екіжүзділік деңіз, адам бойындағы ішкі арпалыс деңіз, шындығы сол, әрекет пен түсініктің бір жерден шығуы — ой дұрыстығының не бұрыстығының өлшем бірлігі емес.

Тағы басқа нұсқалары:

• «Көше жаргонын қолданатын адам салмақты ой түйе алмайды» (Еш байланыс жоқ. Сөз ой білдіру құралы. Сигналдық жүйе ғана. Адамның әлдебір сала не құбылыс жайлы біліктілігі оның тікелей сол саламен қарым қатынасына, тәжірибесіне және ол туралы оқыған түйгеніне көбірек байланысты. Қолданатын жаргон не диалектіне емес).
• "Ұлтшыл адам — фашист" (Шын мәніндегі фашизм өзінің атасы Бенито Муссолинимен бірге өлген болатын. Содан кейін «фашист» сөзі жай «оңбағандар» деген мағынада қолданылады). Мәселе нацизм жайлы болса, ол да қате. Ұлтшылдық әртүрлі көріністе жүзеге аса алады: демократиялық жолдардан бастап, авторитарлық жүйеге дейін. Ал фашизм мен нацизм — әрдайым тоталитарлық, күштеуге, өзге ұлттарға деген өшпенділік пен кемсітушілікке негізделген.

2. Атақты адамдардың айтқаны — ақиқат
Бұл да алдыңғы қатенің бір түрі.
Айталық, «Жомарт Төреханұлы «Темекі тартпаған, тәлібті атпаған қазақ — қазақ емес» дейді. Жомарт он жерден спорт шебері, он бес жерден «батыр» атанса да, бұл жайт бәрібір, оның айтқан сөзіне қисындық салмақ бермейді. Бірақ, көбісі пірінің харизмасына иланып, оның сөзіне еш күмән келтірмейді. Сондықтан, қарапайым адам тұрмақ, бұл қате пайымның қақпанына ғалымдар да жиі түседі.
Атақты спортшылар, беделді әнші-ақындар, қандай да бір салада жетістікке жеткен тұлғалар арқылы партияның не белгілі бір ұйымның мүддесін насихаттау да адам санасының осы бір кілтипанына сүйенеді.

3. Жалқы мысалдарға сүйеніп, жалпы заңдылық шығаруға тырысу немесе «көпке топырақ шашу»

Топтың бір-екі жеке өкілінің әрекетіне сүйеніп, бүкіл категория туралы қорытынды жасау.
«Егер Хомо Сапиенс өкілінің бірі қоймен жыныстық қатынасқа түскен болса, онда әлемнің барлық адамдары шеттерінен — қойсіг… кешірерсіздер, зоофил».
Саған күлкілі шығар, ал ақпараттық кеңістігімізде осы пішіндес лапшаны дәлірегі «вермичленді» шайнамай жұтып, әрі қарай тарататын кеңкелестер көп. Қауесеттердің 90 пайызы осындай жалпыны жалқыдан айыра алмаудан шығады.
«Еуропа — гейлер мекені»
«Сақал — террорист»
т.б.

---

Арандатушы "қажетті" жауап алу үшін, сұрақтың құрылымына «вирус» тығып жіберуі де мүмкін. Былайша айтқанда, софизмдерді.

Мысалы:
««У» елінде үнемі қысым көргенді қалайсыз ба, әлде емін-еркін «Х» елінде тұрғыңыз келе ме?»

Сұрақтың қулығы мен сұмдығын көрдіңіз бе? Ал әрі қарайғы сценарий арандатушының бұрмалаушылық шеберлігіне байланысты. «Ортақ тұстарын ұмыттыр, айырмашылықтарына екпін қой — мінекей, өмірінде бірін-бірі көрмеген Вася Пупкин мен Әбдразақтың арасында жеккөрудің оты жанды да қалды. Ал жек көру бар жерге жанжал өсіру де сөз емес. Небары бұл екеуін бір жерде түйістіретін үлкен шара керек.
Ендеше, сәл қыртысқа күш салып, арандатушыға қарсы сұрақ қоюға болады ғой? ««У» еш қысым көрмей-ақ, емін-еркін тұра берсек болмай ма?!» деген сияқты немесе "Өзімізге қажет қоғамды ешқайда қосылмай-ақ, біртіндеп соға берсек болмай ма?" деген сияқты.

---

Таңдау аясын арандатуға ыңғайлы етіп шектеу.
««А» тарабына қарсысыз ба, «Б» тарабына қарсысыз ба?!»
Екеуімен де дос болу мүмкіндігі көтімен ойлайтындардың назарынан тыс қалады да, өлім мен өмір мәселесі болатындай жағдай туындамаса да, айдың күні аманда екі тараптың біріне қарсы болуына тура келеді.

Біреуден осындай сұрақтарды естігенде, «Сен голубрй екеніңді мойындайсың ба?» деген бала кезіміздегі қағытпа сұрақ есіме түседі. Бұған «иә» десең де бәлеге қалдың, «жоқ» десең де келеке боласың. Сондықтан, сұрақтан бір шикілік көрсеңіз, қарсы сұрақ қойып, сұрақ қоюшы сізге анық, түсінікті нұсқалар ұсынбайынша жауап бермеңіз. Әлгі Голливудтағы киноларда полицайлар айтпақшы: «Сотта үндемеуге хақыңыз бар. Айтқаныңыздың барлығы сізге қарсы қолданылуы мүмкін».

Өкініштісі, қоғам ішінде өмір сүргендіктен миыңызды ақпараттық шабуылдан толық оқшаулаудың жолы жоқ. Ал ықпалын азайтқыңыз келсе мынаны байқап көріңіз:

1. Күмән келтіру. Құлағыңа жеткен әрбір хабардың шын-өтірігіне күмән келтіру. Газеттегі мақалалар мен кешкі жаңалықтардан бастап барлығын — досыңның пікіріне дейін, сүйікті әртісіңнің, ақыныңның, депутатыңның пікірі, туған әкең, тіпті өз пікіріңді де күмәнға алу.

---

2. Құр күмәнданып қоймай, ақпаратты объективті деректерге, өмірлік тәжірибе және арнайы эксперименттерге сүйене отырып терістеу/негіздеу .

---

3. Логикалық сауаттылығыңды арттыратын кітаптарды, мақалаларды оқып тұру.

---

4. Рационалды ойлау дағдысын қалыптастыру. Атынан шошымаңыз. Қысқа қайыратын болсақ, рационалды ойлау дегеніміз — мәселенің ең оңтайлы шешімін таба білу ғана. Ол үшін жоғарыда айтылғандарға қоса психикамыздың түрлі кілтипандарын да ескере жүрген дұрыс.
Мәселен, адамның әдемі ұйқаспен, поэзиялық көркемдікпен айтылған ақпаратты шындыққа балайтыны бар ғой. Сондай-ақ, адамдар білмеген тұсын қиял-болжаммен толтыра салуға, "өмірде кездейсоқтық пен әділетсіздік болмайды" деп ойлауға, түсінбейтін нәрсесін жек көруге бейім. Одан әрі, астар жоқ жерден астар іздейтіні, ыстық күні жылы киімнің, суық күнде салқын сусынның рахатын түсінбейтіні тағы бар. Міне, осы сияқты толып жатқан «багтарымыздың» барын ұмытпаған дұрыс.

---

Гуманитарларға жоғарыдағы тізім тым күрделі һәм ұзақ мерзімдік талап көрінcе, мыналардан бастап көруге болады:

5. Әр қабылдаған шешіміңді толық бақылауыңа алу. Әрбір шешімнің саналы таңдау нәтижесінде қабылданғанына көз жеткізу. «Бүгін ертерек ұйықтаудан» бастап « фейсбуктағы наразылар тобына қосылуға» дейін. Шешіміңізге көңілжықпастық әсер етті ме? Қолайсыздық па? Көпшілікке еру ме біреуге еліктеу ме? Мотивтерің қандай?

---

6. Әр айтылған пікірге жан-жақты оң және теріс пікірмен, қосымша дереккөздер ұсынған ақпаратпен танысу. Бір мәселеге келіспей жатқан екі жақтың да келісетін, келіспейтін тұстарын анықтап алмай, ой қорытуға асықпау. Иә, айтпақшы теледидардан көрген, интернеттен көрген видеодәйектер бәрібір өз көзіңізбен көргенге жатпайды.

---

7. Ара-тұра өзіңе «бұл маған қойыма керек?» деген эгоистік сұрақ қоюдың да еш сөлекеті болмаған.

---

8. Ақпарат тұтыну кезінде көңіл-күйіңді бақыла. Саяси-әлеуметтік мәселені қозғайтын қандай да бір жаңалық сені кенет ерекше қуантса, ашуландырса, аяушылық не үрей тудырса, көңілің саябырсып, тынышталғанша үзіліс жасап жіберуден ақылды шешім жоқ. Сабыры қашқан, ашулы «ақкөздің» ақиқатты қабылдауы да көмескі.

---

Ал егер әлдебір өзекті мәселе бойынша өз жеке көзқарасың жоқ болса, менің шопырым Нұрмат сияқты «Қой знает...» деуге болады… «Неге?» деп жағаңнан алған адамға, «әлі қалыптаспады» немесе тап сол Нұрматша «онда өзім болғам жоқ — айта алмаймын» десең, ешкім «тасыңды шауып» алмайды.

Жанселдің есімін биыл Астанада таэквондодан әлемдік Гран-при өткен кезде естіген едік. omarbirat досымыз Түркия құрамасында қазақ қыз бар екенін жазған еді. Бұл турнирден кейін Жанселдің Қазақстан құрамасына өтуі үшін келіссөздер жүріп жатқаны туралы айтылды.

Жансел Дениз 23 жаста (26/08/1991), Түркиядағы қазақ отбасында туған. Ірі жеңістері болмаса да түрлі халықаралық жарыстардың жүлдегері. 2013 жылы Ресейдің Челябинск қаласында өткен Ашық турнирдің жеңімпазы.
+67, +73 салмақтарда шығады.

Жетістіктері және нәтижелері: http://www.taekwondodata.com/cansel-deniz.agd6.html

Жанселді Түркия қазақтары арасындағы Мұстафа Өзтүрік бастаған таэквондо жолын жалғастырушылардың бірі деуге болады. Бұған дейін Еуропа чемпионы, Түркия құрамасының бұрынғы мүшесі Ильяс Керим де кезінде Қазақстанға шақырылған екен. Бірақ түрлі себептерге байланысты келе алмаған Ильяс қазір Түркияда жас спортшыларды жаттықтырады.

Ал Жансел Қазақстанға келсе де, келмесе де қазақтың бір қызы үшін таэквондо жарыстарында тақым қысатын боламыз.


суреттер Жанселдің Instagram-ынан алынды: cansel_deniz_12

Гүл алып,
Келемін гүл алып.
Жай ғана. Білмеймін себебін.
Қарсы алсаң болды сен қуанып,
Мен сені шын жақсы көремін.

Сүйікті гүліңді кешірек
Сұрадым.
Қызықтым талғамға.
Көрсеттің нәзікті осы деп,
Гүл алып беруге барғанда.

Келуші ем сондықтан гүл ап та,
Кездесу сәттері туғанда.
Атауын білмеймін.
Бірақ та
Танимын гүл алып тұрғанда.

Сол гүлсіз, не байлық екенін,
Аптамыз өтпейтін біздің бір.
Біреуін, бесеуін, жетеуін,
Ал бірде сыйлағам жүз бір гүл.

Жаным-ау, неткен ең сұлу сен,
Тәнті боп берген әр гүл есте.
Махаббат не екенін ұғушы ем,
Ал гүл — ол жай ғана ілеспе.

Мың гүлден қос жүрек құралып,
Мен жүрдім бақыттан дәмелі.
Гүл алып, гүл алып, гүл алып,
Ол да сен секілді әдемі.

Қисынды бітердей бұл қызық,
Жоспарлап қойғанмын бір анық:
сыйлауды өзіңе бір жүзік.
Әрине, қасына гүл алып.

Болсаң да өзіндей хор қыздың,
Еш нәрсе бұйырмас, сірә, нық:
Өзіңнен хабарды шорт үздім,
Басқа жан жүрсін деп гүл алып.

Ажырау.
Жазылған бар міндет
бір сәтте өшкендей маңдайдан.
Тұп-тура сыйлардай тағдыр кеп
Қоштасу гүлін ап сарғайған.

Көз алмай көкпеңбек еріннен,
Даусымды бәсеңдеу шығарып,
«Мен сені сүймеймін» дедім мен,
Бердім де соңғы рет гүл алып.

Сен түгіл өзім де сезбегем,
Жараны жанымды қинайтын.
Боласың сен менен өзгемен
бақытты.
Ғажап гүл сыйлайтын…

***

… Жарты жыл дегбірді тауысқан,
Гүлдердей мен кеттім суалып…
Жазылмас дертіммен алысқан
Мекенге келдің сен гүл алып.

Білмеймін, естідің кімдерден,
Тағдыр ғой. Осыны қиыпты.
Көзімді алмадым гүлдерден,
Енді олар маған да сүйікті.

Қалпында гүліміз солмаған
Түседі бір жұлдыз шын ағып.
Келесің жиі енді сен маған
Бұл жолы екі тал гүл алып.

Былтыр Руслан Монғолияға қыдырып барған. «Байтуған көшіп кетсе де, Байөлке көшіп келмеді» дейтін Баянөлгий аймағында қазақтар өткізген асқа қатысып қайтты.
Мұңғыл елінде күрестің өзі сән-салтанатпен өтеді екен. Кеудесін керіп, шаршы алаңға шыққандардың біразы қазақ. Белдесу басталмастан бұрын балуандар өз кеудесін өзі ұрып, талтайып би билейді екен. Бұл олардың бойындағы өршіл рухты шақыратын ырым.




Және алаңға жұп боп шығады.


Аноооооу жерде тұрған көк шапанды қазақ біздің үйдің батыры.

Мына жігіттердің сахараны билеген Шыңғысханнан несі кем?

Аспан асты, жер үсті — батыр қазақ мекені!

Тегіне тартпай ұл тумас.

«Қашқын… үйде туып қызығыңды түз көрген тіршіліктің несі сән. Жүрген де әйтеуір итшілеп. Қалбаң етіп көтерілген қара құстан да, жалп етіп жасырынған жапалақтан да сескеніп күн кешкен ғұмырдың мәні не? Қоян екеш қоянға да ит қосып қуғанда құтқарып кетер жымы бар, ал мұның қашқын атанғанда барар тұрағы қайда? Сорлы сауысқан да қар үстіне бірер секіріп із тастаушы еді, мұнда ол да жоқ. Бір елес, көрінбес көлеңке».
К. Жүністегі «Көксеңгірдің тасында» повесінен

1941-45 жылдары соғыс кезінде Қазақ Республикасынан 1 196 164 адам майданға аттанды. Соңғы деректер бойынша Қазақстан бұл жылдары 602 928 ұлдарынан айырылды (оның ішінде 125 500 таза этиникалық қазақтар). Әскери бөлімдермен қоса, ҚазКСРО-дан еңбек армиялары да жасақталды. Оған 700 мыңдай адам жолданды. Сонымен, соғысқа кемінде әрбір 4 қазақ жұмылдырылды. Қазақстандағы мобилизация пайызы Кеңес одағындағы ең жоғары көрсеткішке ие болды және нацистік Германиядағы мобилизациядан екі есе көп болды. Ал соғысқа аттанған қарапайым ауыл қазағы бұл соғысқа дайын ба еді?
Соғыс өнерін меңгеріп, қару қолдана білуі былай тұрсын, тілді түсінбегендіктен қарапайым командалардың өзін ажырата алмады. «Лежать» десе, қалшиып тұрып немесе өре түрегеліп, баудай қырылғандары да болды. Оқтан аман қалғаны тұтқынға түсіп, «тірі өлікке» айналды. Сол кездері «қашқын», «халық жауы» атанғандар да аз болған жоқ. Тағдыр тәлкегіне түскен сондай жанның бірі – Дауылбай ақсақал туралы әңгіме ел арасында айтылушы еді.
Ол кісі сол сұрапыл жылдары соғысқа аттанды. Өмірінде қару ұстамаған ауыл қазағы үшін соғыста ерлік көрсету былай тұрсын, не үшін, кім үшін күресетіні де беймәлім еді. Қандастарының қапияда оққа ұшып, сүйегі далада қалғанын көргеннен кейін түйген ойы ма, әлде жаны үшін қорқыныш па, кім білсін, "өлсем өз елімде өлемін" деп майданнан қашқан екен. Ол кездері «қашқынның» өзіне де, жақындарына да тыныштық жоқ. Тіпті соғыс аяқталғаннан кейін де қашқын атағы бала-шағасына маза бермеген. Ауылдың селсоветінен бастап, бригадиріне дейін көрген сайын «қашқынның» баласын қамшының астына алып, сабап кететін, — дейді әкем.
Дауылбай Қарағанды облысы, Ағадыр ауданында туып өскен. Соғыс басталғанда ол жиырмаға енді толған жігіт еді. Бұл кісінің тағдырын жазушы Кәмел Жүністегі «Көксеңгірдің тасында» повесіне арқау еткен. «Иә, бұл Көксеңгірге сонау керман-орыс соғысы кезінде орыс патшасы сасқанынан қазақтан солдат алатын болғанда да, көтеріліс жасай алмай қалған осы маңның біраз жігіті қашып бой тасалаған. Өлсек өз жерімізде өлеміз дескен. Ол қашқындар мен мұның арасы өзгеше боп тұр. Олар топ-топ көп еді, әрі елмен байланысын үзбеген, күндіз тауда, түнде үйде дегендей хал кешкен еді. Бұл жалғыз».
Ел аузындағы деректер бойынша соғысқа дейін үйленген екен. Алғашқыда жақындарымен жасырын араласып тұрған. Бірақ, үкімет адамдары артына түсіп, аңдумен болған. Содан мүлдем елмен қоштасып, түз тағысына айналған. Соғыс жылдарында елден жырақ кеткенімен, сырттағы малшыларға жәрдемдесіп тұрды. Өз күнін өзі көріп, ешкімнің ала-жібін аттамады. Өзі ірі денелі, қайратты адам болған деседі. Тіпті сол кезде мұны қуған милицияның өзі аздап Дауылбайдан сескенетін еді. Әкемнің айтуынша артынан қуған милицияға: «Қарағым-ау, мені қуып босқа мерт боласың ғой, одан да кері қайт» дейді екен. Соғыс аяқталса да, Дауылбай үшін бұл жеңіс өміріне өзгеріс әкелмеді. Қайта елден одан әрі жырақтап кетті. Дегенмен, халық та оны жазғырмады. Ауылға келгенде ешбірі «міне, қашқын» деп үкіметке ұстап бермеген. Дауылбай ақсақал да ел ішіндегі жағдайдан хабардар болғанға ұқсайды. Жазушы Кәмел Жүністегі бұл кісімен кездейсоқ жолыққаны туралы былай әңгімелейді: «Ауыл ішінде келе жатсам, салт атты, өңі сұсты бір кісіні байқадым. Ол да маған жақындағанда жүрісін бәсеңдетіп, қол берісіп амандасты.
– Жүністің елге оралға ұлы сенбісің? – деп сұрады. Ол кезде мен сібірден айдаудан келген кезім еді (Кәмел аға 1962 жылы қазақ жастары арасында құрылған, Елін сүйген ерлер партиясын ұйымдастырушылардың бірі ретінде саяси айып тағылып, Сібірдегі лагерьде болып, 66 жылы босаған). Ауыл ағаларының бірі деп ойлаған маған қасымдағылар ол кісі өтіп кеткен соң, оның атақты Дауылбай екенін айтты».
Дауылбайдың әйелі соғыстан соң басқа біреуге тұрмысқа шыққан деседі. Ал шешесі бертін келе қайтыс болған екен. Оны жерлеуге Дауылбай өзі келеді. Сақал-мұртын өсіріп, түрін өзгертсе керек, «қашқын» атанғанымен анасын өз қолымен арулап шығарып салады. Дауылбайдың ажалы да оғаш. 1980 жылдары қайтқан екен. Бұлақ басында үйелеген жылқысын тұрғызам дегенде, атының тұяғы маңдайына тиіп, ажалы содан болған деген деректер бар. Сөз соңында айтарым, тарихты қайта зерттеп, жаңаша көзқараспен қарауға талпынып, әр оқиғаға жаңаша баға беріп жүрміз. Ал, кеңестік көзқараспен «халық жауы» атанғандар осы күйеден арыла алар ма екен…

Преәлгібула
Ешқандай фототехниканы да, гугл имиджен сурет ұрлауға мүмкіндік беретін жүйрік интернетті де қажет етпейтін, алайда бүкіл чарттарды жарып шығуға мүмкіндік беретін бюджеттік хит жазбаның формуласын білгіңіз келе ме? Ендеше, тассайымды іше бермей, Кәріғұл Чапектің мына шығармасын оқыңыздар.