Ескерту: Осы жазбамды жазарда Шу қаласында болғандықтан, 2-3 күн кәсіпкер іздеп уақыт өкізіп алдым. Шуда бұрын байқамаппын, ешқандай өнеркәсіп шығаратын зауыттар, шаруашылық қожалықтары жоқ екен. Барлық кәсіпкерлер тек тойханалар, дүкендер мен бутиктер ашып қойған. Содан не керек, Шу қаласынан 20 км жерде Қорағаты өзенінің жанында бір кәсіпкердің жеке мал шаруашылығы кешені бар дегенді естіп сол кісімен келістім.
Сенбі Телефонмен:
-Ассалаумағалейкум, аға! Мен студент едім, маған сіздің мал шаруашылығы кешеніңіз туралы фоторепортаж жасау керек еді. Сізден рұқсат алмақ едім.
-Түсінбедім, ол сонда қайда жарияланбақ?
-Миниблогиядаға қатысып жатырмын, кәсіпкерлікті кеңінен насихаттайтын жазба жазу керек еді, «КерекИнфо» деген сайт бар соған жариялаймын.
-Білмеімін.
Осы уақытта байланыс үзіліп кетті.
Қайта қоңырау шалдым
-Аға, не болды келісесіз бе?
-Жамандап жазбасаң болды.
-Оныңыз не аға, сізді керісінше жақсы қырынан көрсетуге тырысамын.
-Е, онда бопты.
-Айтпақшы, қай кезде келуге болады сізге?
-Ертең жексенбі мен өзім сонда боламын. Мекен-жайды білесің ғой?
-Иә
Жексенбі.
Досымды жаныма алып, фотоаппаратымды иығыма асып келісілген жерге беттедім. Шыны керек, бұл «ферманы» өзім бұрын көрмегенмін.


Анадайдан үйлер көріне бастады. Мәшиненің ішінен түсіргендіктен, дірілден фото сәтті шықпады.

Сағат 17-00. Сәскеден бесін ауғалы біраз уақыт.
Фотоаппараттың «Вспышкасы» істемей біраз қиындықтар туды. «Мал өрістен 1-2 сағаттан соң келеді»,- дейді өзін Думан деп таныстырған бір кісі (Суретке түсуге көндіре алмай-ақ қойдым. Өзі көнбегесін қатты қысатамадым). Айтпақшы осы жерде мал бағады екен. Айлығы айына 45000 теңге. Шағын аудан тұрғыны үшін жаман сома емес.
Бұл қожалықтың иесімен осы жерде сағат 17-30 да кездесеміз деп келіскенбіз. Мен біраз ерте барып алдым. Бірақ, сағат 18-00 болғанда өзім телефон соғуға оқталдым. Сөйтсем бұл жерде «свзяь» деген тек шатырдың төбесінде ғана ұстайды екен. Оған да көндігіп шатырдың төбесінен телефон соқтым. Көтермейді. «Вот қырсық». Енді қайтпекпін. Таға 5-6 рет «звондадым». Бір кезде әлгі кісіден смс келді.

«Балам, мен жиналыста отырмын. Аудан әкімі Қазақ хандығының 550 жылдығына орай бір маңызды шаруамен кәсіпкерлерге жиналыс ашыпты. Тоғыз-онсыз шықпаймын. Өзің бірдеңе ғып жаза бер»

Айта кетейін, Қазақ хандығының 550 жылдығы келесі жала тойланатынын естідік. Интернет шулап жатыр. Шу мен Талас өзені, Қозыбасы тауына Керей мен Жәнібек ту тіккен. Соны ескере отырып, 550 жылдық тойланатын қала — Шу болып бекітіліпті. Шудағы «дөкейлердің» дереу іс-әрекетке кіріскеніне қарағанда бұл сөздің растығына шүбәм жоқ.

Күн ұясына кіріп кеткен, вспышкамен бірдеңе ғып түсіру керек енді. Неден бастарымды білмеймін, Атқа мініп алдымда үйден шамамаен 500 метрдей жерде өрістен келе жатқан қойларды түсіруге беттедім..



Қой саны 250 екен.

Кеш қарайып бара жатыр. Өрістен сиыр мен жалқы келер емес. Атқа мініп алып өзеннің арғы бетінен сиырды іздеп жүрмін.

Осы өзеннің арғы бетінде сиырлар жайылып жүр екен. Барып іздеп түсірмекке бел будым.

Мынау суреттен сиырды байқау қиынның қиыны. Десе де әнебір жерде талдың жанында ақбас сиырды байқауға болады. Мұнадғылардың айтуынша Қайрат ағай(«Ферма» иесі) өткен жылы қазақтың «ақбас сиыры» тұқымын көбейту үшін мемлекеттен 5млн. теңге субсидия алып, оған ақбастың әрқайсысы 450000 теңге 11 бұзауын сатып алыпты.

Мен сиырларды түсіріп келемін дегенше жылқылар өрістен айдалып келіп, қораға қамалып үлгеріпті. Қораның ішінен жалқыны түсірудің ырымын жасап бақтым.



Қойларды қораға кіргізу сәті.
Қорытынды. Бұл жолы «пост» аса сәтті шықпаса да, мен үшін өте қызық болды. Бұрын атқа мініп көрмеген мені, «сиырларды түсіремін десең, мына жылқыға отыр да өзеннің арғы жағынан түсіріп кел», — деген Думан ағайға бұрын атқа мінбегенімді білдіртпей аспай-саспай өзеннен өтіп, жұмысты сәтті-сәтсіз аяқтадым. "Өлімнен ұят күшті". Аударыспақ тауралы пост жазып, ондағы чемпиондардың атқа мінбеген жігіттерден қорқамын деген сөздері, өзімді қамшылап еш саспай, атты меңгеуге себеп болды. Тіпті үйге кетер уақыт таяғанда досым мені аттан түсіре алмай әуре болғаны бар. Себебі атпен шапқан, атқа отырған өзіме қатты ұнады. Тақарып — Мал бағу да кәсіп. Мұндағылардың бар өмірі малмен байланысты. Онсыз өмірлерін елестете алмайды. Қайрат ағаның 250 қойы, 50 жылқысы, 80 сиыры(оның 11 асыл тұқымды «ақбас» сыйыры) бар екен. 80 сиырдың, саууға болатын 50 сиырынан күніне 400 литр сүт сауылып мемлекетке өткізіледі. Аптаның әр жесенбісі 40 литр қымыз базарға жеткізіледі. Құрт, май, ірімшік те дүкендерге жеткезіледі екен. 2 отбасын жұмыспен қамтып отыр.

Табыс.
Сиыр сүті 400 литр х 90 теңге= 36000 теңге күніне
36000х30= 1080000теңге
1080000х12960000 теңге жылына

Жылқы сүті 40литрх350теңге=14000 теңге аптасына
5250 теңге x 4= 56000 теңге айына
56000х12=672000жылына

12960000+672000= 13млн 632мың теңге

Шығын:

Арпа 1 тонна= 67000
Ұрпақ 1 тонна= 55000
Жоңышқа 1 жылға 350 теңгеден 500 тюк = 175000
Шөп 1 жылға 175 теңгеден 500 тюк =87500
Жұмысшылардың айлығы — 45000 теңге х 2 отбасы= 90000айына
90000х12= 1млн 80 мың теңге жылына
Азық-түлік 10000х12=120000жылына

Жалпы: 1 млн 584 500 теңге

Кіріс — Шығыс = 13632000-1584500= 12 миллион 47 мың 500 теңге

Мәлімметерді Қайрат аға смс арқылы жіберді

.

Мал бағып, істің көзін таба білген адамдардың бірі осы Қайрат аға. Халықты сүтпен, қымызбен, қамтамасыз етеді.
2 отбасын үймен, жұмыспен қамтып отыр.

Шамамен он бес мыңнан астам тұрғыны бар Зайсан қаласында жүзге жуық сауда үйлері мен дүкендер бар. Халыққа қажетті заттың бәрі сатылатын сол сауда үйлерінің бірі — "Қара Ертіс". Жерлестері «Жекен аға» деп атап кеткен Жеңісбек Кәрібаев сауда үйін ғана емес, өзінің "Қара Ертіс" деп аталатын мал шаруа қожалығын да басқарады.

Айналайын, бақ құсым,
Аман-есен жүрмісің…
Аааа а,
Аааа а,
Аааа а, Аааа а!

Әжесстің, балалық шағым — осы бір — жетімнің өлеңін жылап отырып жылатып айтатын лібәд кластасыммен бірге өтті.

Күзгі елестер
Арайланған таңғы уақ шырайымен
Жүрегімнің мұңлы әні Күн, Айым ең
Күзгі бақ… Мен таңдаған ақ қайыңның
Жапырағы сарғайды уайыммен.

Жарық әлем қарасаң бір шеті жоқ
Жан серігі барлардың көңілі тоқ
Бар дүние астан- кестең болғанымен
Күзгі бақ пен тек менде өзгеріс жоқ

Манаураған күзгі бақ жабырқатты
Жабырқатты жаныма қатты батты
Тереземді, бір менде өші бардай
Тамшысымен жаңбырдың тарсылдатты

Күзгі бақта қалайық екеуара
Пәк жүрекке салмашы мұңлы жара
Дәл қазір, көз алдыңда серт етейін
Мына бақ пен сүйемін сені ғана

Жасыңды тый, кел қане жұбатайын
Жұбатайын қайғыңды құлатайын
Бақытында бірге ойнап бірге күлген
Күзгі бақты мен қалай ұмытайын

Арамызда қалмасын өкпе нала
Жырларыма куә ғой дархан дала
Қаншама ару жолыма тұрғанымен
Әлі күнге сүйемін сені ғана

Махаббатта тағдыр мені аямады
Аямады тек қайғы аялады
Мені тастап кеткенінді естігенде
Жүрегімнің дүрсілі баяулады

Көктен жаңбыр жауады арқырап дүр
Сар далада аунайын көсіліп бір
Күз болсада, сол сезімнің оты өшпей
Әлі күнге кеудемде жарқырап тұр

Жапырақтар айналаны нұрландырды
Нұрландырды кей сәтте мұңдандырды
Күзгі бақта жолығысқан сол бір ару
Өміріме өшпестей із қалдырды

Содан бері қанша күз, көктем келді
Күзгі бақ сол баяғы өзгермеді
Жараланған жүректерді емдеп жүріп
Жалғыз болып қалмасам жарар еді…

Қоғам тақырыбы мазмұнды тур болды, түрлі әлеуметтік тақырыптар қозғалды. Сәйкесінше алған бағалары да жақсы болды. Төмен балл алғандарды да құттықтағым келеді, идеялары үшін. Ал орындау, жеткізу тәжірибемен келетін нәрселер.

qonyrbai — 10
AydosRymkul — 9,50
Basic — 9,25
ademi_alem — 8,50
Aya — 7,75
NazerkeAbibulla — 7,00
tomarlik — 6,75
ErbolAliaskaruly — 6,50
Kuralayka — 2,25
tauewki — 0,25

Ерлан Әшім мырзаның аты Қарағанды қаласының жұртшылығына жақсы мәлім. Бұл азамат, Қарағанды мен оның айналасындағы серіктес қалаларды, алыс аудандарын және Повладар облысының кейбір аймақтары мен Астана қаласының бір бөлігін сапалы сүт өнімдерімен қамтамасыз етіп отырған «Нәтиже» сүт фабрикасының басшысы және Қаладағы мәдениет пен өнер салаларына үнемі қаржылай қолдау көрсетіп отыратын ірі демеушілердің бірі. Осы күз айында Ерлан Әшім мырзаның қарамағындағы «Нәтиже» мен «220 вольт» фирмаларының ұйымдастыруымен өткен Асық патиден кейінгі, сүт фабрикасына жасаған саяхатымыз барысында естіп-білген мәліметтермен таныса отырыңыздар...


Компания тарихы

Ерлан мырза бизнеспен 1999- жылдан бастап айналыса бастаған. Әуелде бөлшек саудамен айналысатын шағын фирмасына кейіннен кондиттерлік цех пен шағын наубайхана қосылады. Бірақ, бұл жетістікпен ғана шектеліп қалмай, әрі қарай өсуді ойлаған кәсіпкер, қаланы сүт өнімдерімен қамтамасыз етуді қолға алуды ойластыра бастайды. Себеп, сол кезде Қарағанды сүт заводы дағдарысқа ұшырап, халыққа сапалы өнім ұсына алмайтын дәрежеде болған еді. Нарықтағы жағдайды бағамдай келе, фирма басшылығы үлкен тәуекелге бас тігіп, бұрынғы айналысып отырған бизнесін түгел сатып, қаржыға айналдырады. Ол ақшаға бірнеше көлік пен сүт сақтауға арналған тоңазытқыштар сатып алып, Қостанайдан Қарағандыға сүт тағамдарын тасымалдай бастайды. Аз уақытта бұл кәсібі күткен нәтиже беріп, бір аптадағы сатылым көлемі 15-20 тоннаға дейін өседі. Қарағанды нарығын жаулап алған соң, алдағы таңда сүт тасымалдаушы емес, өндіруші болуымыз керек деген шешім қабылданып, бұл жобаны бірге жүзеге асыру туралы «Балқаш сүт» ААҚ ұсыныс тасталады. Олардың қолдауына ие болған соң, қала сыртында қараусыз тұрған ғимараттарды сатып алып, сүт өңдеу қондырғыларын орнатады. 2003 жылдан бастап, өз сүт өнімдерін шығара бастайды. Компания өз айналасына жұмыс істеуге құлшынысы бар, алғыр жігіттерді топтастырып, өздерінің «Нәтиже» брендін шығарып, нарықта бәсекеге қабілетті ірі фирмалардың қатарына қосылады. Бірақ, компания басшылығы бұл жетістікті де місе тұтпай, кәсіпорынның өнімділік қуатын арттыра түсу мақсатында іздене бастайды. Соның арқасында Дания мен Голандия тәрізді шет мемлекеттерге іс-сапарларға шығып, сол елдердің тәжірибесіне сүйене отырып, завот құрылғыларын бірте-бірте Европалық технологиялармен жабдықтай бастайды. Қарағандылық «Нәтиже» сүт фабрикасында қазір — «Tetra Pak» швед компаниясының жабдықтары жұмыс істеп тұр. Фабриканың өнім шығару қуаттылығы алғашқы кездері 12 тонна болса бүгінгі таңда 120 тоннаға жеткен.



Компанияның серіктестерімен жұмысы

Компания бір стильде безендірілген 12 фирмалық бөлімшеден тұрады. Бұл фирманың жұмысын жандандыру мақсатында қолға алынған жоба, әр фирманың өзінің айналысатын кәсібі бар. Мысалы, бір фирма тек сүт тасымалымен айналысатын болса, келесі фирма дайын өнімді саудаға шығарады т.с.с. Әр фирманың өз басшысы, өзіне тән қаржылық есебі бар. Олар бір-біріне кедергі келтірмей, қайта тиімті байланыс орната отырып жұмыс істейді, бұл компанияның дамуына оң ықпалын тигізуде.



Фабриканы үнемі шикізатпен қамтамасыз етіп отыру мақсатында Шет ауданында 200 ірі қарадан тұратын екі шаруа қожалығы ашылған. Фабрика өзіне қажетті шикізатты сол фермаларда бағылатын сиырлардың сүті арқылы және Қарағандыға жақын орналасқан елді-мекендерден сүт жинау арқылы қамтамасыз етеді



Сүт тапсырушылар компанияның серіктесі деп танылады, сондықтан оларға компания тарапынан қолдаулар көрсетілу үстінде. Мәселен, сиыр саууға адам күші жете бермейді. Бір адам әрі кетсе 5-6 сиыр саууға ғана үлгереді.
Бұл кемшілікті жою мақсатында «Нәтиже» сүт фабрикасы жеңілдетілген несие түрінде фермерлерге Түрік мемлекетінде жасалған 220 волттық сиыр сауу апараттарын ұсынады. Бұл аспаптар сынақтан сәтті өтіп, сиырлар екі-үш күннің ішінде сауудың осындай түріне үйреніп кетуіне жағдай жасаған екен. Ал Ресей мен Қытайда жасалған сауу аппараттары, сиырларды қаны шыққанша сауатын болғандықтан, олар сауғызудан қашып, сүтін тартып алатын болған.

Нағыз өнім 7 күн ғана сақталады

Компания ұстанымы бойынша өнімге ешқандай консерванттар мен тұрақтандырушы заттар пайдаланылмайды. Тек таза табиғи сүт өнімі ғана нарыққа ұсынылады. Рас бұл ұзақ сақтауға келмейді және завоттың дамуына айтарлықтай кері әсерін тигізеді, бірақ, бұл кемшіліктің орнын халықтың көңілінен шығатын өнім ұсына отырып, толтыра алады.
«Нәтиже» сүт фабрикасының өнімін тек 7 күн ғана сақтауға болады. Себебі пайдалы бактериялар тек осы уақыт аралығында ғана өз белсенділігін сақтайды, ал 8 күні ол бактериялар өле бастайды және өзінің пайдалы әсерін жояды.
Фабрикада арнайы зертхана орналасқан, ол жерде мамандар өнімнің сапасын қадағалап отырады және айран өндіруде қолданылатын ашытқылар құрамында кездесетін бактерияларды өсіреді.



«Нәтиже» сұйық сүттен басқа айран мен ірімшіктің бірнеше түрін және сықпа құрт өнімін нарыққа шығарады. «Нәтиже» өнімдерінің ішіндегі ең танымалдары: Ішетін сүт, Қарлы сусын, Нәринел, құрт, Био-айран, т/б…

«Наринель» қалай «Нәрине-L» атанды
Фабриканың шығаратын сүт тағамдарының арасында «Нәринел» деп аталатын өнім бар. Бұл өнім кешегі кеңестер үкіметінің тұсында халықтың сүйіспеншілігіне бөленген «Наринель» йогурт өнімінің бір түрі. Фабрика аяққа тұрған шақта, тұрғындардың сұрауы бойынша аталмыш тағам түрі нарыққа шығарыла бастайды. Арада бірер ай шамасында уақыт өткен соң, Армениялық бір компанияның өкілдері хабарласып, «Наринель» брендін заң жүзінде еншілеп алғандықтарын, сондықтан «Нәтиже» компаниясы аталмыш өнім түрін нарыққа шығарғандары үшін өтем ақы төлеулері керек екендігін айтады. Бұл хабардан соң, фирма тарапынан өнім атауын өзгерту керек деген шешім қабылданып, йогурттың атын «Нәринел» деп қазақшалап жаза бастайды.

Ұлттық ерегшеліктері

«Нәтиже» сүт фабрикасының басқалардан бір ерекшелігі, компания басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттауды жолға қойған. Компанияның бас кеңсесіндегі қабырғаларда ұлттың ұлты тұлғаларының портреттері мен қанатты сөздері орын тепкен. Кеңсеге кірген кезде құдды мектеп қабырғасына қайтып келгендей әсер алған болатынмын. Себебі тұлғалардың сөздері мен суреттерін тек мектептен ғана көрген екенмін. Ал басқа жерден әсіресе кәсіпкер азаматтың кеңсесінен көремін деп еш ойламаған болатынмын.

Ерлан Әшім мырзаның айтуынша ол кісіге қарайтын фирмаларда жаңа жыл тойланбайды. Ескерусіз қалдырылады. Рас тойлама деп ешкімді қинамайды, жұмысшылары тойлаймын десе ерік өздерінде, бірақ компания көлемінде атап өту, мерекелік безендіру, сыйлық беру тәрізді шаралар өткізілмейді. Есесіне наурыз мерекесі үлкен көлемде атап өтіледі. Фабриканың ауласында қазан асылып, алты бақан тебіліп, ұлттық ойындар ойнатылып, қызметкерге сый-сыйапат жасалып, мерекелік банкет өткізіледі. Жалпы ірі мерекелік іс-шара жылына бірнеше мәрте қайталанады екен. Мәселен, Наурыз мейрамында көктемнің келуін, жаңа жылдың басталуын тойласа, онан соң, ораза айт, құрбан айт мерекелері де компания көлемінде тойланып тұрады екен.

Қолдау көрсетулері

Фирма басшылығы тек ақша тауып қана қоюды мақсат тұтпайды. Бизнесті алғаш бастаған күннен бастап, әлеуметтік істерге назар аударып, қолдау көрсетіп тұру бұл фирманың әдетіне айналған. Сол әдет, фирма дамыған сайын, ұлғайып, қайырымдылық шаралары мен түрлі жұмыстарға демеушілік көрсетуге бөлінетін қаражат көлемі күн өткен сайын барынша ұлғайып отыр.
«Нәтиже» фабрикасы балалар үйіне, мектептерге демеушілік көрсетіп, әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларына жағдай жасау үстінде. Сонымен қатар спорт саласына, мәдениет пен өнерге де хал-қадірінше қолдау көрсетуге тырысып келе жатыр екен. Ерлан Әшім мырзаның айтуынша фирманың қайырымдылық шараларына белсене қатысуы, жарнамалық мақсаттан не болмаса о дүниеде сауап аламыз деген ойдан туындамаған екен. Бұл адамди құндылықтан туындаған. Қолда мүмкіндік барда, айналадағы жандарға жәрдем көрсетіп қалу қажет екендігін айтады. Себебі ертең қандай күн күтіп тұрғанын ешкім білмейді.

Қолға алынған жобалар

Бизнестен бөлек фабрика басшылығы ұлттық құндылықтарды насихаттайтын бірнеше жобаны қолға алған екен. Олардың ішінде екі жобаны ерекше бөліп алып қарастыруымызға болады.
Алғашқысы «Текті қазақ» жобасы. В контакте, Фейзбук, Майл.ru тәрізді әлеуметтік желілерде пабликтер ашып, ұлттық құндылықтарды насихаттауға бағытталған. Бұл пабликтерде ұлттың келешгі үшін еңбек еткен тұлғалар туралы, олардың қанатты сөздерін және адамға ой саларлық қысқа да нұсқа мәтел сөздерді таба аласыздар.

Келесі жоба «Лұғат.kz» қазақ тілінің сөздіктер кешені. Айбек Өжкен деген жігіттің бастамасымен ашылған, сайт. Бұл жерде ағылышын-қазақ, орыс-қазақ, түсіндірме сөздік, орфаграфиялық сөздік, аймақтық сөздік тәрізді бірнеше сөздіктер жүйесі ашылған. Өзіңізге қажетті сөздің аудармасын не болмаса түсіндірмесін осы сайттан таба аласыздар.
Аталмыш жобалардың екеуі де бейкомерциялық жобалар болып табылады және пайда табуды көздемейді. Тіпті, осы жобалардың бас демеушісі болып отырған, «Нәтиже» фабрикасы туралы да көп айта бермейді.

«Нәтиже» сүт фабрикасы туралы мен жинаған мәліметтер легі осындай болды. «Нәтижес» фабрикасы денсаулыққа пайдалы сүт өнімдерін өндіру арқылы тұрғындардың саулығын қамтамасыз етумен қатар, жақын ауылдардан сүт жинап, ауыл тұрғындарына жұмыс көзін ұсынып отырса, басшылары мәдениет пен өнер саласынан қаражатын аямай, тұрғындардың рухани жан дүниесінің сау болуына да назардан тыс қалдырмауда.

Кәсіпкерлік. Бизнес. Қолдау. Серіктес .

Ия, бұл сөздер баршамызға аян. Күні бүгінде елімізде шағын және ірі кәсіпкерлікті қолдайтын ұйымдар ашылып, жұмыс жасап отыр. Олардың басты мақсаты — кәсіпкерлікті қолдап, олардың басшылық қасиетін дамытып, елге тиер пайдасын алу.
Дегенмен, әр бір бизнестің басы жоспардан тұрады. Бізге экономика сабағынан беретін ұстазым ылғи солай дейтін.
Күн сайын, жаңа жобалар іске асырылып, бірнеше өзгертулер енгізіліп жатыр. Әрбір кәсіпкер өзінің жұмысына сенімді, әрі сақ адам болу керек. Сондай — ақ, қиын жағдайда тез шешім қабылдай алатын, шешім қабылдай алатын жан болу тиіс.
Дегенмен, әр кәсіпкер білу керек ережелер бар. Бұны, біреулер білгенмен, біреулері біле бермес. Сонымен, сатылап басталық.
1. Сенімділік. Өзіңізге өзіңіз сенбесеңіз, сізге ешкім сене қоймас. Егер, болашақта өзіңізді қожайын ретінде елестетсеңіз үйрене беруіңіз керек. Өйткені, басшы ретінде өзгелердің сеніміне кіре білу керек.
2. План Б. Міндетті түрде болу керек. Өйткені, бизнес бар жерде шығыс және дағдарыс болуы заңды құбылыс.
3. Сәтсіздіктерді жеңе білу. Бір мәселеден кейін, жеңіле салуға болмайды.
Қызықты мәлімметтерге сүйенетін болсақ, әйгілі ірі байлардың басынан талай қиындық болған. Бірақ, олар мойымай жеңе білді. Әлемдегі ең бай адамдардың тізімі:

1. Билл Гейтс
Дәулеті: $77.2 млрд
Кіріс көзі: Microsoft, инвестиция
Мемлекет: АҚШ


2. Карлос Слим Элу

Дәулеті: $ 70.9 млрд
Кіріс көзі: коммуникациялық индустрия
Мемлекет: Мексико


3. Уоррен Баффет

Дәулеті: $ 65.7 млрд
Кіріс көзі: Berkshire Hathaway
Мемлекет: АҚШ


4. Амансио Ортега

Дәулеті: $ 63.7 млрд
Кіріс көзі: бөлшек сауда
Мемлекет: Испания



5. Лоуренс Эллисон

Дәулеті: $ 50.2 млрд
Кіріс көзі: Oracle
Мемлекет: АҚШ


6. Алико Данготе

Дәулеті: $ 3,3 млрд
Кіріс көзі: цемент, қант, ұн өнәркәсіптері
Мемлекет: Нигерия


4. Тауар. Ұсыныс және сұраныс.
Белгілі бір жобаны қолға алғасын, міндетті түрде халықтың сұранысына мән беру керек. Және ол зат мейлінше, ешкімнің алуға қаржысы жетпейтіндей болу керек. (яғни, бәсекелестеріңіздің)

Енді біраз суреттерге назар аударсақ.

Бұл архивтен алынған құжаттар. Яғни, әр бір жеке кәсіпкерліктің осылай шығыны мен кірісін зерттеп, анализ жасап отырады.


Осы суретте шағын бизнесті қолдайтын банктер мен акционерлік компаниялардың тізімі. Бұнадығ атаулардың барлығы баршаңызға танымды.



Өзіміздің елімізде тамаша жобасы, жалынды жастарды қолдау үшін " ДАМУ", " ҰКП " секілді тамаша қорлар ашылған.
Ел басының өзінің кезекті сөзінде былай деген:

— Біріншіден, Қазақстандағы кәсіпкерлік ұлттық экономиканың ілгерілеуші күшіне айналуға тиіс. Шағын және орта бизнестің үлесін кемінде екі есеге арттыру қажет. Екіншіден, жекешелендірудің екінші кезеңін өткізу жөнінде ауқымды міндет қойылды. Іскерлік қабілеті бар және тиімділік көрсетіп жүрген қазақстандық кәсіпкерлер оның субъектілері болуға тиіс. Үшіншіден, ұсақ кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлердің орта топқа тезірек өтуін ынталандыратын шараларды жедел әзірлеп, жүзеге асыру керек. Төртіншіден, бизнес кооперациясы үшін, әсіресе, өңірлік деңгейде жағдай жасау маңызды. Сондай-ақ, кәсіпкерлердің Ұлттық кәсіпкерлер палатасына міндетті қатысуы үлгісінің жобасын талқылаған жөн. Бесіншіден, Жаңа саяси бағдарға экономикалық қызметті реттеу мәселелеріне мемлекеттің қатысуының жаңа қағидаттары сәйкес келуге тиіс. Соның ішінде, әңгіме кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдаудың сапалы деңгейі туралы болып отыр .

Айта кететін жай, елімізде белгілі бір күндері Жас кәсіпкерлер форумы өтіп тұрады. Бұл кәспкерлерге өте пайдалы және маңызды дүние. Ақпарат көздеріне сүйенетін болсақ, жақында Ақтөбе қаласында алғаш рет Жас кәсіпкерлерді қолдау форумы өткен.
Толық ақпарат үшін :http://www.24.kz/kz/zha-aly-tar/ekonomika/item/29585-orumy-tude

Уоррен Баффеттің мына бір қағидасын қмытпаған жөн:

Өзің түсінбейтін бизнеске ешқашан қаржыңды салма.

Инвестициялау. Қаржы салу керек, бірақ оның көзін білу қажет. Барлық артықшылығы мен кемшілігін таразылаңыз, барынша көп ақпарат жинаңыз, проблеманы жете зерттеңіз, негізсіз тәуекелге жол бермеңіз. Тәуекел орынды болу керек, ал инвестициядан түскен кіріс шығысты жабу керек.

Қазақстан Президенті кәсіпкерлікті дамыту 2050 Стратегиясының негізгі міндетінің бірі екеніне тоқталып өтіп.

– Менің Жарлығымның жүзеге асуы Қазақстанда кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін қажетті жағдайды түбегейлі жақсартуды қамтамасыз етеді. Бұл – бизнес жүргізіп отырған әрбір қазақстандық үшін нақты көмек. Кәсіпкерлердің жұмыс жағдайын ұдайы жақсартып отыру жайы әрқашан мемлекеттің басты назарында болады. Бұл – Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылуы жолындағы тағы бір маңызды қадам. Осы шара және кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттен қаражат бөлу экономикамыздың өсуіне, жұмыс орындарының көбеюіне, барша қазақстандықтардың әл-ауқатының артуына серпін береді деп сенемін, – деді Мемлекет басшысы.

Ия, бизнес бастау бұл оңай нәрсе емес. Ең тамаша әдіс, экономиканы меңгеру және түсіну. Жеке кәсіпкерлікті ашу ойыңызда болса, бүгіннен бастап экономикалық терминдерді меңгерген дұрыс. Биік шыңдарды бағындыруда сәттілік тілеймін!
P/S: Жалпы, бұдан басқа тамаша ой болып еді. Бірақ, ол жүзеге аспады. Сондай — ақ, осы турдың 2 тапсырмасын орындаған жоқпын. Кешірім өтінемін. Дегенмен, менің міндетім ескерту. Сіздің міндетіңіз баға қою! Турға қатыстырылмай қалсам да, ренішім жоқ !:)

Қоғам деп тұтас адамдардың бірлестігін, жиынтығын, бір-бірімен байланысын айтамыз.Қоғамда ең басты рөлде адам тұратыны даусыз.Адамдардың әр түрлі болуы, мысалы:
1)Жынысына байланысты — ер мен әйел
2)Жас өлшеміне байланысты — балалар, жастар, егде адамдар,қарттар
3)Материалдық игіліктерге байланысты-жоғары тап, орта тап, төменгі тап болып бөлінуі;
4)Біліміне байланысты — орта біліммен шектелген не жоғары білімі бар,ғылым жолына бағыт алғандар;
5)Қызметіне байланысты — жұмыссыздар мен жұмысшылар;
6)Мүмкіндігіне байланысты — дені сау, он екі мүшесі түгел жандар мен мүмкіндігі шектеулі жандар
және осылай бөлініп кете береді.
Ал мен бүгін қоғамдағы өз орны бар және мемлекет пен қоғамның қолдауын аса қатты қажет ететін мүмкіндігі шектеулі жандардың, соның ішінде қос жанарынан айырылған зағип жандар тұрмысын қозғамақпын.Себебі 13 қараша " Халықаралық зағип жандар" күні болып бекітілген, бұл жыл сайын атап өтіледі.Сол себепті Астана қаласынан зағип жандар барып тұратын қоғамдық орындарды іздедім.Астанада зағип жандарға, яғни зағип және көзі нашар көретін жандарға арналған мамандандырылған кітапхана жұмыс істейді екен, мекен-жайын алып, сабақ біте салысымен құрбым екеуміз жаяулатып Таха Хусейн көшесі 2/1 мекен-жайына жол тарттық.
Жол-жөнекей адамдардан сұрастырып, кітапхананың қайда орналасқанын білмек болып едік, кездескен адамдардың барлығы жақын маңда кітапхананың жоқтығын, тіпті біз айтқан мекен-жайдың барын білмей шықты.Адасып жүріп үйлердің арасынан әзер дегенде кітапхананы тауып алдық.Біз күткендей биік ғимаратта орналасқан, жаңа кітапхана болып шықпады.

Жұмыс кестесі - дүйсенбі-жұма таңғы 9-дан 17:00-ге дейін жұмыс жасаса,сенбі,жексенбі күндері демалыс

.
Кітапхана ішіне кірдік, бізді осында жұмыс атқарып келе жатқанына 4-5 ай шамасы болған кітапханашы — Ғалым Нұрланов деген кітапханашы қарсы алды.Біз өзіміздің не себепті келгенімізді түсіндіре кетіп, кітапханашыдан кітапхана тынысымен таныстыруды сұрадық.

Кітапханада 29 000-нан аса материалдар бар.Бұл материалдарға арнайы «брайль» жүйесі бойынша жазылған кітаптар, аудиокітаптар, дискілер және газет-журналдар жатады.Кітапхана бір оқу залынан, және екі бөлмелі абонементтен тұрады.Мұндағы кітаптардың көп бөлігі «Брайль» жазу жүйесімен жазылған кітаптар болғанымен, көпшілігі орыс тіліндегі кітаптар.Ғалым мырзадан қазақ оқырмандары мен орыс оқырмандарының айырмашылығын сұрағанымызда, екеуі де бірдейкітапханаға келетіндігін айтты.Алайда біздің аңғарғанымыз,«Брайль » жазу жүйесінде қазақтың төл әріптерінің жоқтығы еді.Сіз өз Отаныңызды жазу үшін "Қазақстан" емес «Казакстын» немесе «кітапхана» емес «китапхана» деуіңізге тура келеді.




Ғалым мырза бізді кітаптармен қатар арнайы аппараттармен де таныстырды.Мұнда арнайы
шетелден кітап қаріпін үлкейтіп көрсететін аппараттың барын, оның қалай жұмыс жасайтынын көрсетті.Сонымен бірге арнайы лупалар, жазу құралдары, сонымен бірге А4 форматындағы қағазға кәдімгі әріппен көрсетілген мәтіндерді оқитын аппаратпен таныстырды.Кітапханада оқырмандарға арналған екі компьютер жұмыс істейді, интернет желісіне қосылған, дегенмен біз тексеріп көргендей интернет желісі нашар жұмыс істейді екен.Зағип және көзі нашар көретін адамдарға арналған кітапханада арнайы қысымдарын өлшеуге арналған құралдармен қамтамасыз етілгендігін атап өткім келеді.Және кітапханаға келген оқырмандарға шахмат ойынын ойнауға да мүмкіндіктер қарастырылған.










Кітапхана қызметкерлерінің жалпы саны 7-8, олар келген оқырмандарға қызмет етумен қатар, тыңдағысы келген кітаптарын оқып береді, мұндағы оқырмандарды тыңдайды емес, оқиды деп айту керек екен.Сонымен қатар арнайы бір бөлме зағип жандардың шығармашылықпен айналысуына арналған екен.Бірақ та заманауи техника мен жаңа жиһаздардан құр қалған бұл кітапхана шырайына көлеңке түсіріп тұрған секілді көрінді.

(Төмендегі фотолар кітапхана мұрағатынан алынды)
Кітапханаға студент жастарда келіп тұрады, мысалы 12 қараша күні колледж студенттері келіп, зағип жандардың қалай кітапты оқитындығымен,қандай аппараттардың барын және қалай жұмыс жасайтындығымен танысып кеткен болатын.




Біз барған күні оқырмандарды көре алмадық, оның себебін Ғалым мырза былай деп түсіндірді:
— Қыс мезгілінде оқырмандар сирек келе бастайды, себебі оларға мұнда келу оңайға соқпайды.Бірақ бізде сол жандардың үйіне арнайы кітап апарып беру немесе оқып беру қызметі қарастырылған.Және де зағип жандарға арнайы көлік те қарастырылған,-деді.
Шағын ғана кітапхана оқырмандары 1000-ға жуық екен.Бірақ та мамандандырылған кітапхана жағдайы көңілімізден шықпады.Себебі:
1)Кітапхана тым ескі, жөндеуді соңғы рет қашан көргені белгісіз
2)Тым тар, мүмкін жаңа ғимаратқа көшу керек те шығар
3)Есіктері де кішкентай, мұнда арбамен келетін жандар да бар
4)Пандустың жоқтығы, бұл үлкен проблема
5) «Брайль» жүйесінде қазақ қаріпінің болмауы


Бұл қоғамдық орынның бақылау көрмегені көзге ұрып тұр.Жихаздары да, аппараттары да ескі.Кітапхана аумағы тар, орналасқан жері де ыңғайсыз.Зағип жандардың бәрібір көзі көрмейді ғой деген сияқты, бұл кітапханаға жоғарғы орындардан ат басын бұрып, тіршілігін көріп жатқандар жоқтың қасы секілді.Кәдімгі көзі көретін, дені сау адамдар егер де осындай олқылықтардың барын көрсе, дер кезінде басшылыққа шағымданатын еді.Бұған кітапхана қызметкерлерін кіналаудан аулақпыз, себебі олардың қолдарынан өз қызметтерін жасаудан басқа ештеңе келмейді.Жаңа аппараттар сатып алуға үлкен қаражат керек,ғимарат орнын ауыстыру мәселесі де бар.Біз мүмкіндігіміз бар бола тұрып, мүмкіндігі шектеулі жандарды қолдаудан тыс қалып жатамыз.Олар қоғам көмегіне зәру, сол себепті осы кітапхананы басшылар өз көзімен көріп, көмек көрсетсе деймін.Өйткені зағип жандар демалатын қоғамдық орындардың санаулы екені, соның бірі осы кітапхана екенін айтқым келеді.

Мутанттар туыла ма? Алматыда оқып жүргенімде осы сұрақ алдымнан көп шығатын. Жыл өтті, құлағым тыныш. Ал жазда бөлем қыдырып келген кезде таң қалған: — Қазақтың жері емес пе? Тіпті, мынау тұрған Қазалыдан келген Ispek92 -тің туыстары да дәл осы сұрақты қойған болатын. Рас, Байқоңыр қаласына құжатсыз кіру қиын. Ал мүмкіндіктері қарастырылған. Мен Атбасар, Щучинск, Жітіқараның Солтүстік Қазақстанда, ал Хромтау мен Жемнің Батыс жақта екенін білемін. Алайда жұрттың көбісі мен туған жердің қайда екенін, қандай қала екенін мүлдем біле бермейді екен. Осы бір себеппен Grand Duos-қа сенім артып, қаланы жаяу араладым...

---

---

№1 бөлік. Сырдариядан стадионға дейін...

Мен тұратын үйдің сиқы осы. Жалғыз біздің ғана ауламыз көлікке толып тұрмайды. Пошта жәшігі әкімшілікке шағымдануым арқылы пайда болды. Көшенің сәнін газ құбыры келтіріп тұр. Ал екі үйдің ортасы қазіргі күнде тегін автотұраққа айналған. Біздің мұрынбоқ кезімізде бұл футбол алаңы болатын. Жігіттер оқуға кеткен соң алаңымыз алаңсыз солай қалды. Бұл күнде санаға деградация жасайтын бір сұрақ бар: адам өзгерген бе, әлде заман өзгерген бе? Әлбетте, мен де жауапсыз қалуды жөн көремін. Дегенмен, сізге сұрақ: біздің алаңда ауланың жүгермектері доп теппейді, ал алаң «баяғы жартас сол жартас» әлі. Қандай өзгеріс бар екен? Иә, мүмкін олар жасыл алаңда бұт терлетіп жүрген шығар.

---

Өзен жағалауының көрінісі осы. Әкімшіліктің бұл жерді жиыстыруға құлқы жоқ. Әй, әкімшіліктің осы отырысы дұрыс-ей! Жағалауды қоқысқа толтырған әкімшілік емес қой! «Сатурн». Кезінде кинотеатр болса, қазір тек мәдени іс-шаралар өтеді. «Дом пионеров». Әлбетте, пионерлердің заманы өткен. Мектеп оқушыларын жетпіс түрлі өнерге баулитын үй. «Луна» осыдан екі-үш жыл бұрын жабылды. Кезінде талай оқушының мас күйінде, ал жігіттердің тасқа түйінделген қайран зар заманы болған еді. Ал шіркеуіміз сонау ІІІ ғасырда өмір сүрген, Рим императоры Гай Авреелий Валеерий Диоклетианның тұсында басы шабылған мегагиперсупер азап шегуші Әулие Георгийдің атында. satibaldi -ның ата-әжелеріне құрмет ретінде оқиғалардың хронологиялық кестесін ұсынамын:

1 сәуір, 1992 жыл	Протоиерей Геннадий Макаренко ізгі христиандарға алғашқы «жұмасын» өткізді.
24 сәуір, 1992 жыл (Пасха)	Протоиерей Алексий Бутенко алғаш боп басқарған ғибадатхананың тіршілігі басталды.
1992-1994 жылдар аралығы	Иерей Сергий Снопков «бас имам» болды.
1994-1996 жылдар аралығы	Иерей Евгений Ворончихин «бас имам» қызметін атқарды.
1996 жыл	Шіркеудің «бас имам» қызметіне Сергий Бычков тағайындалды. «Наиб имамы» протоиерей Михаил Иванцов болды.
1 маусым, 2005 жыл	Жоғары мәртебелі Елевферий (Олефир), Шымкент пен Ақмола архиепископтары шіркеуді дәріптеді.

---

Бәрі жек көретін ЦОН (ХҚКО). Мына еркек болса жүгіріп бара жатыр. Көк туымыз желбіреген орын — сот. Құдай сақтасын! «Титаник» кафесі тек жаздыкүн шілде болғанда орыстарға толады. Біздегі жұрт тұзды суы үшін мына құбырдың астына жата кетеді. Жым-жырт жағалауда жалғыз жүріп сергіп алдым.

---

«Орион». Бассейн. 2009 жылы 1 ақпанда ашылған мемлекеттік бюджеттік мекеме. Мекемеге «Олимпия» кафесі де тиесілі. Мұнда көбінесе балаларды жүзуге үйретеді. Сонымен қатар шейпинг те бар. Мекемеде 96 адамға арналған бассейн, дамбал кептіретін зал, он бес адамдық 2 жаттығу залы бар. Футбол алаңында еркектердің доп тебетінін көргем. Бірақ теннис алаңы «ескерткіш» үшін салынған-ау шамасы. «Десятилетие» стадионы «Маяк» спорт кешенімен қоса мемлекеттік бюджеттік мекемеге тиесілі «Байконур» спорт-сауықтыру кешеніне қарайды. Бұл кешен 2001 жылы 27 сәуірде құрылған. «Байқоңыр» кеден бекетінде тірі жанның бар-жоғы білінбейді. Байқоңыр әкімшілігінің бөлімшесінде тұрғындардың құжаттары рәсімделеді. Иә, сырттан келетін қаратабан «елім-айшыларға» да бір айлық уақытша құжат осы жерде дайындалады.

---

---

№2 бөлік. Алаңда Ленин алаңсыз...

Орталық алаң. Ленин де әжем заманнан бері әлі тұр. Кейде «Центральная» қонақүйіне жол сілтеп тұрған шығар деген азғын ойлар сананы сан-саққа шапқылатады. Суретте шошқаның етін жейтін орыстың екі сары домалағы 24 сағат бойы сауда жасайтын «Космо» дүкеніне кіріп бара жатыр. Бұл дүкенге өзім кіріп көрмеппін. Бұл дүкеннің орны кезінде офицерлердің үйі болған деседі.

---

Екінші дүниежүзілік соғыста о дүниеге аттанғандардың құрметі үшін саябақтың кіреберісінде ескерткіш қойылған. Қалалық мәдениет және демалыс саябағы Байқоңырдың бір шеті боп табылады. Ары қарай Жезқазғанға жол тартуға болады. Асықпаңыз, өкініштің үшінші дәрежесіне сәйкес әлі ондай жол салынбаған. Ал мұндағы атракционға бала-бақша көбінесе мереке күндері ғана келеді.

---

---

№3 бөлік. Arbeit? — Жоқ, Арбат!

Циолковский атындағы мен оқыған №2 қазақ орта мектебі. Биыл шынымен де іші-сыртын жөнге келтірген. Директор әжейдің жасы жетпістен "қашып" бара жатса да, «тағынан» тұратын ниеті жоқ. Алжыды деген осы! Әй, не де болса, әбілхаят суын ішіп жүр-ау осы. Мектептің жанында қарттардың балабақшасы бар. Орыстар әке-шешелерін азанда әкеліп тастап, кешке әкетеді. Балаңа жасағаның алдыңнан шығады деген осы.

---

---

№4 бөлік. Көлік және денсаулық һәм Қарулы күштер министрлігіне қарассыз қала бөлігі

Аурухана жаққа (госпиталь) жол тарттым. Госпиталь дегенім, кезінде бұл жер әскери аурухана болған. Тіпті, кереуеттері де сол тоқсаныншы жылдардан қалған дүние. Осыдан алты-жеті жыл бұрын соқырішекпен осы жерге түскен едім. Кереуетте жазылған «Мордовия» жазуы әлі есімде. Жолдың арғы бетінде жетімнің үйіндей қазақтардың әскери комиссариаты бар. Жеті насырым жерге кіріп, бетіңіздің суы бес төгілетіні сөзсіз. Мұнда әскерге бару үшін де, бармау үшін де тиын-тебен төлейсіз. — Отан алдындағы борышыңды өтемейсің бе? — дейді өзі әскерге бармаған иығында «шені» бар еркек. Бұл жетім бұрышта дамбал киген жігіттердің күлкісінен микрофлорасымен қоса ағызып шайып кететін оқиғалар көбірек болады. Ауруханаға қарама-қарсы бетте перзентхана орналасқан. Иә, қандай керемет, үшқабатты ғимарат деп тамсануға болады. Тек асықпаңыз. Перзентхананың сырты бүтін болғанымен, іші түтін. Ішінде лифт жоқ екен. Сөйтіп, әкімшілік түрлі себептерді негізге ала отырып, перзентхананың ашылуына рұқсатын бермеді. Қазақтардың бюджетті қалай тонағандарын әңгімеге қоспайын. Себебі бұл ғимараттың кірпіштері сонау 2007 жылдары қаланған еді.

---

Мәдениет сарайы. Міне, Қайрат Нұртасың да, Музартың да, Моцартың да, басқасы да мың теңгелік концертін осы жерде өткізеді. Соңғы рет оқушы кезімде Шаншарды тамашалауға келіппін. Балақай болса музыка мектебінің есігін ашып жатыр. Еті тірі аналар балаларын осы мектепке береді. Екінші қабатында біреу пианинода ойнап жатқан. Көзбен көрмеген соң құлақпен тыңдағандай болдым.

---

МАИ. Мәскеудегі авиациялық институттың филиалы. «Біз оқушы кезде бұның дәрежесі жоғары болатын. Қазақтан жылына бір-екі бала ғана оқуға түсетін. Ал қазір қазақтың ұл-қыздары өріп жүр. Шүкір, қазақтың білімі артқан екен», — деген ішкі монологым іштей тынды. Дегенмен, біздің колледждің мұғалімдері асханасы арзан деп осы МАИ-ға барады. Үшінші суреттегі ғимарат жұмыспен қамту орталығы ғой. Осы мекеме арқылы «Космос» колледжіне жұмысқа орналасқам. Мына қатынымыз Стелла емес, стела. "Ғылым және ғарыш" ескерткіші. №1 орыс мектебінің ғимараты ұнайды. Ғимаратта бөсіп жүр Таня, Катя, Машалар.

---

---

№5 бөлік. Шағын ғана ықшам аудан

6 және 7-ықшам ауданды жалғап тұрған мына жолда «Ленинск» жазуы әлі күнге дейін тұр. Дұрыс, бұл — тарих! Қаланың бір бұрышы 7-ықшам ауданға тіреледі. Ары қарай: Ақай елді-мекені. Сәйкесінше, Ақайға осы ықшам аудан арқылы өтесіз. №14 мектептің кімнің атында екенін білмеймін. Бұл да қазақтардың жылап жүріп ашқан бір мектебі. Орыстар оңайлықпен рұқсатын бермеген еді. «Евразия» базары қазақтың қолында. Қаладағы мақтауға тұрарлық орта. Дәл қасында «Аяулым» мейрамханасы бар екен. 2009 жылы «Голливуд» клубы болып ашылған еді. Бастығы — қазақ. Сол жерде біздің түлектер бешірі болған. Есте қалғаны, темірді көрдім де, қызды көрмедім. «Гранд» маркеті бар деп бір молда қуанып келе жатса, дәл артында түнгі клубы тұрғанын көріп, мешітке №1 автобуспен тайып тұрыпты.

---

---

№6 бөлік. Қала орталығы — Абай көшесі

Орталықты Абай көшесі алып жатыр. Көшенің мұрны ҚР ІІД мекемесіне тіреледі. Ар жағы — Ақай, мына жағы — Төретам. Жалғыз кітапханада бірде-бір қазақша кітап жоқ. Нәтижесінде жақсы білім алып шығасыз. Себебі қазақ тілінде мұндағы кітаптарды таппайсыз. Екіншіден, ақпаратқа қарныңыз әбден ашып жүрген болар. «Астана» кафесі қалай ғана дағдарысқа ұшырамай жүргеніне таң қаламын. Орталық үлкен базарды өзіміз «дәу базар» дейміз. Гагарин атындағы №8 қазақ орта мектебінің алды көлге айналды. Ал әскери бөлімшенің мына бір ғимараты солайымен тұр. Құлайтын түрі де жоқ. Біздің «Космос» колледжі сарбаздардан қалған осындай ғимарат қой.

---

---

№7 бөлік. «Даманский» ықшам ауданы

Континентаралық қос сатылы сұйықтық… іһқэх-һэх-іэх! Межконтинентальная двухступенчатая жидкостная ракета легкого класса 15А15 (SS-17) главного конструктора М.К. Янгеля. Оһ, міне, енді дәл келді. Даманский аралында орыстар мен қытайлар қақтығысқа қата қалса да, бұл Даманский шағын ауданы қазақ пен қазақтың талай төбелесіне куә болған жер. Сырттан келген қаратабан қазақтар осы ауданда көп. Сондықтан алқаш Жәкеңнің Бәке-Сәкелерге "әкең!" деп тәжікені таңға дейін созатынын жиі көретін боласыз. Әуезов атындағы №6 қазақ орта мектебінің артындағы ашық жер қоқыр-соқырға жиналған. Тіпті, мектептің айналасы қоқыс боп жатыр. Байқоңырдың бір бұрышы осындағы шеткі үйлермен бітеді. Ар жағы шекара. Байқоңыр мен Төретамды осы қоршау бөліп тұр.

---

---

Әдишінлей: Төретам

Білесіз бе, Қазақстан темір жолы арқылы Оңтүстіктен Батысқа қарай сапарға шықсаңыз, Байқоңырдың вокзалын таппай өтесіз. Жолсерік қатынға немесе қарынға теңгесін берсеңіз де, ол сізге тек Төретамның вокзалын көрсете алады. Мінген сасық пойызыңыз Төретамға жақындағанда қаланың картинасын көруіңіз сондай ғажап! Менің де айтпағым сол, Байқоңырға келу үшін жалғыз дүңгіршегі бар Төретамның вокзалынан 8 минут ішінде түсіп үлгеруіңіз керек. Ал мына сызба сіз үшін құпия карта болмақ.

1. 1000 теңге? Иә, вокзалдағы тайқарбай-майқарбай такси жүргізушілер сізді қалаға мың теңгеге жеткізіп салады. Бір жақсысы, сіз қаланың шетіне жаяу тартып, дуалдан секіріп жүрмейсіз. Кім біледі, бұтыңыз екіге ажырап кетер. Дегенмен, құжат көрсету арқылы өтетін шекарадағы (КПП) кезекші сарбаздарға сөзі өтпейтін шопырлар да болады. Міне, күніңіз соларға қараса, әуелі сізді қаланың шетіне жеткізіп тастайды. Дуалдан амалсыз секіруіңізге тура келеді. Сөйтіп, жалдаған таксиіңіз қаланың ішінен сізге жетіп, туысыңыздың үйіне аман жеткізеді. Біз болсақ «КП» (кыпы) дейміз.

2. Бөгет бөгет болмас. Мың теңгеңізді бейшара шопырға қимасаңыз, дуалдан«О, мақанзең!» деп омақаса құлағанда жыртыла жаздайтын бұтыңызды сол ақшаға тіктіріп аларсыз. Бірінші тұрған нысананың белгісі Сырдарияға жақын орналасқан. КП-дан алыстау. Сонымен қатар мешітке жақын дуалдан да аттап өтуге болады. Кейде Даманскийден келе жатқан жігіттер ерінгенде сол жерден секіріп өтеді. Бұл — суретте екінші нысана.

3. Пүлістің белгісі Төретам мен қаланың орта нүктесі. Осы жерден Ақайға да жол тартуға болады. Тіпті, осы орта жолда да қалаға өтуге болатын дуалдар бар. Алайда өтуін өткенмен, алдыңыздан еменнің бұтағы құлайтындай күйге түсесіз. Себебі қаланы жылумен қамтамасыз ететін ЖЭС және жұмысшыларды пойызбен алаңға жеткізетін орын орналасқан. Қысқасы, қорқынышты ортадан өтесіз. Алайда дефектолог Korkem секілді жоғалып кетуіңіз мүмкін. Ол Facebook-тан әрең табылған еді. Міне, сіз не қоршаудан шаршау білдірмей екі аттап өтесіз, не болмаса КП-да сиықсыз орыстан көтіңіз гүрілдемей аман өтесіз. Жалпы, бізде үш КП бар. Төретам мен қала арасы — негізгі жол. Бұл жолға Королев көкеңнің аты берілген. Ал орта жолда орналасқан КП арқылы сіз бірден қала бұрышындағы ықшам ауданға тартып кетесіз. Міне, сол жақта қала мен Ақайды ажыратып тұрған шекара — тағы бір КП бар.

---

---

Бұл коллажда екі суретке рентгенге түскен алақанымның суретін жабыстырдым. Біріншісі мен айтқан қорқынышты ортадан қалаға өтетін жол. Байқасаңыз, дуалдың жартысы жоқ. Ал екіншісі Ақайға алақайлап тартатын жол. Айтар ақылым, бұл жақпен Ақайға барып жүрмеңіз. Себебі бұл орын сонау тоқсаныншы жылдардан қалған өнеркәсіп орындары, сысысырыңа көк тігілгір!

---

---

Атамның әңгімесі

Жалпы, қарашаның он төрті күні Төретамды толықтай бір айналып, суретке түсіріп шыққам. Сол үшін қолда бар алтынның қадірі болған Grand Duos-қа шектеулі алғысымды білдіремін. Сурет пен сөзге сүрінген болсаңыз, атамның әңгімесін тыңдап көріңіз:

---

---

Құрметті оқырман, сізді мына сілтемелерге әбден сілтеп-сілтеп жіберейін: Байқоңыр панорамасы, Нөстәлжі Байқоңыр, Байқоңыр әкімшілігі. Сонымен, не білетін едіңіз, енді не білдіңіз? Сіз білмейтін тағы не бар?

Замандасқа айтарым бар…
«Анау кісінің баласы сақалдылардың қатарына қосылып үй қарасын көрмей кетіпті», «өткенде ана қарияның қызын көрдім, үйінен безіп, жамылып, көзін де тормен тұмшалап алыпты», « басқа ағымға қосылған баласы әкесіне құран бағыштамай көміпті», — деп алғашында үрке қарайтын біз пиғылы жат топтарды көргенде үрейленбейтін халге жеттік, көз үйреніп кетті, көшеден топ — тобымен жүргендерін күнде көріп міз бақпай жандарынан өте береміз. Соңғы кезде кейбіреулердің «олар мәйітті жерлегенде үйінен иіс шығармақ түгілі жаназасын бағзы қазақтардыкіндей емес, мүлде өзгеше шығарады екен, тұратын үйлерінің терезесін жауып, үйге күн сәулесін түсірмейді екен» деген әңгімелерін естіп, жағамызды ұстаймыз. Құдды біз солардың арасында өмір сүріп отырған халық секілдіміз. Біз емес, олар біздің арамызда жүріп өзінің діни бағытын насихаттап жүр. Иісі қазақта талай ғасыр бойы болып көрмеген сұмдыққа тәуелсіздіктің ауасын жұтып, еркіндіктің тұлпарына енді міне бергенде кезіккенімізді айтсаңызшы?!

Сонау аты шулы Шыңғыс ханның жойқын шапқыншылығы тұсында да халқымызға діни қысымшылық жасалған емес, мәдениетіміз бен тілімізге құрық ілінген жоқ. Бертін келе Ақтабан шұбырындыда да еліміз аузынан Алланы еш тастамай, «елім-ай» — лап жүріп аман өтті.

Ал бұлар қайдан, қандай мақсатпен келді? Бізді ішімізден ірітіп, түбіттей түткілері келетіндей бізде не жеті атасының құны бар? Қазақ деген ежелден ешкімге соқтықпай, малын жайып, бейбіт көшіп — қонып жүрген, жерімізге көзін тіккендердің туын жығып, дос болайық дегеннің кеудесінен итермей, өзегінен теппеген халық едік қой?! Әлде тек қарумен ғана күшті едік пе? Жоқ, жоқ! Жерімізде ұлы Арыстанбаб, Йассауидің аруағына құрмет көрсетіліп, әсем кесенелер тұрғызылған емес пе? Осындай ғұламалардың өсиетін, уағызын тыңдап, рухани байлыққа қаныққан халқымыздың жан дүниесін әлсіз дей алмаймыз. Жетпіс жыл патшалы Ресейдің отары болып, атеистік іліммен жүрдік, олар барынша біздің ата дін, тіл, салтымызды тұншықтырып, отарлық езгінің астына салып, ұлттығымызды, бар құндылығымызды жаныштап бақты. Бірақ әрдайым бар нәрсеге төзіммен қарай білетін қайсар ұлтымыз қашып — пысып жүріп өз мұрасын сақтап қала білді. Дін, тіл деп шарқ ұрған арыстарымыз атылғанымен, олардың ұрпақтары, ұлтжанды азаматтарымыз соңына дейін күресе білді. Патшаның әскерінен тығылып жүріп намазын тастамай, оразасын тұтқан талай ата — әжелеріміз болған. Енді таңымыз арайлап атып, күніміз күлімдеп батар сәтке келгенде мынадай қасіретке душар боламыз деп кім ойлаған? Ата салтымызда болмаған нәрселерін, бабамызға таңсық дүниені бойымызға дарытуға неге сонша әуестендің, қазағым?! Дүниеден озған әке — шешесіне құран бағышатамайтын, табытты жерге тігінен салып жерлейтінді қай қазақтан көріп едің? Қазақ деген ертеден қонақ келгенде жалғыз атын мінгізіп, жалғыз шапанын жауып жіберген халық. Ал қазіргі өзін шын мұсылманға теңеп, басқаның жетегімен жат ағымның шартын орындап, жолынан адасып жүрген қандастарымыз үйіне қонақ кіргізбей, туған — туысымен араласпай, ата — анасымен бір дастарханнан ас ішпей жүр. Мұның қай жері дұрыс? Кімнің әмірімен жүргендері бір Аллаға ғана аян. Ислам дінінің бұрыс ағымдарына ата дінге бас ұрамын деп адасып от басқан, өз бағытын таба алмай қателесіп қосылғандар қаншама? Ал заты қазақ бола тұра басқа дінді жағалап, оның тура жолдан тайынғандарына ілескен қандастарымыз саф таза дінінен безініп, неге өзгенің дінін үйренуге құмарта қалды екен?

Діни сауатымыз жоқтың қасы болып орыстанып бара жатқанымызда азаттықтың көк туы желбіреді. Енді бар құндылығымызды қайта оралтамыз, әлемге «қазақ» атын паш етеміз деп бөркімізді аспанға лақтырып, атой салып жүрген шақта тезірек рухани байлығымызды түгендеп, бойымызға сіңіруіміз керек пе еді? Өткенді де кінәлауға хақымыз жоқ.

Сондықтан елімізде құдды өз жерінде жүргендей тайраңдап, алшаң басып жүрген, қай ұлтқа, қай дінге жататыны белгісіз, біреудің бұйрығымен келіп, өз миссиясын орындап, халқымызға іріткі салып жүргендермен бірлесе күресуіміз керек. Біреудің азғыруынан құрдымға кеткен ел болмайын десең бүгіннен бастап жаратқанға иман келтір, Пайғамбарымыздың(с.ғ.с.) өмірін оқып, әйелдерінің (Аллаһ оларға разы болсын) іс — әрекетінен, исламның дамуына қосқан үлесінен үлгі алып, бес уақыт намазыңды қаза қылмай, айлардың ең қасиеттісі Рамазанда отыз күн аузыңды бекіт, замандас! Бәріміз бірдей өз дінімізге берік болсақ қана арам ниетті келімсектер де ит сиақты иесіне оралар. Қанша экономикалық қуатты болсақ та, рухани әлсіздік бізді адуынды жаудың оңай жемтігіне айналдырады. Осыны жадыңда мәңгіге ұстағайсың, құрметті егемен елдің азат ұланы — Қазақ азаматы!