Бұл күнде интернетте тіркелген қолданушының үштен жартысы, бестен қыртысы өзінің құлаққа салынған енін ұмытқандай, жеке кәбінетіне кіретін пәрөлін де ұмытып қалған. Facebook-тың көмегімен кіре салуға саусақ еті үйреніп кеткен. Десек те, қазақтың жеріне жер жетеді, қазақтың тілінен асқан тіл бар, ал жеке кәбінетіңе өзіңнің админ бере салған пәрөліңмен кіргенге не жетсін, шіркін!

Шығу тарихы

Білесіз бе, білмейтін де шығарсыз… Білерсің-дағы жыларсың, кірерсің-дағы тығарсың демекші, пәрөлдің шығу тарихын мен білмейді екенмін. Білетін академиктер болса, пікір алаңында ғылыми-зерттеу жұмыстарын бөліске сала жатар. Жалпы, пәрөлдің шығу тарихы сіздің акаунтыңызға кедергі келтіре ме? Ендеше, мына сенімді серіктесім Сергейдің кеңестеріне қүләқ* түріңіз.

* Орал казактарының сөзі

1. Қызыл дәптерімді көрмедің бе? Шошқаның суреті бар...

VKontakte-дегі акаунтыңыздың пәрөлін ұмыттыңыз ба? Поштаңыздың мекенжайын жіберіп, жаңа пәрөлді енгізудің амалын жасадыңыз ба? Сөйтіп, жеке парақшаңыз ашылған да болар. Мейлің! Амал бар, тақырыпты тырдай етпес үшін мәтінін жазуды әрі қарай жалғастырайын. Келесіде қандай да үш-төрт сайтқа тіркелетін болсаңыз, қолыңызда қалам, алдыңызда дәптеріңіз/блакнотыңыз болсын. Бастысы, тіркелген логиныңыз бен пәрөліңізді сол мезетте жазып алыңыз. Дәптеріңіз көзкөрінді жерде қолжетімді болатын болса, айыпқа бұйырыңыз. Дәптерім жоғалып кетеді, кола төгіліп кетуі мүмкін, жаңбырдың астында қалсам зонт ретінде пайдаланам, әжетханада қағаз болмай қалса… тағы да айыпқа бұйырыңыз. Себебі дәптерге пәрөл жазудың бұл жолы сізге ешбір пайдасы тимейді, 45 теңгеңіз де сатушы Светаның төс тартқыш қалтасына кетеді.

---

2. Кәмпитерім бұзылып қалды. Айгүл мен Серіктің тойы бар еді...

Жалпы, қазіргі күзде кәмпитермен жазылған/жасалған дүниежалғандарыңызды кәмпитердің D: дискісінде сақтаған дұрыс. Алайда кейбір постмодераторлық шығармалар жазған жазушылар, өлең ұрлаған ақындар кәмпитерінің істен шығуына байланысты қуындыларын жойып алғандықтан, апталап ішіп кеткен. Әлбетте, логин мен пәрөлді максимум Microsoft Word-та, әрі кетсе минимум WordPad-та сақтаған тиімдірек. Дегенмен, сол файлдың Facebook-ке жарияланып кету, форумдарда флудталу, қас досыңыздың немесе жан жауыңыздың флешкіге тігіп әкету қаупі де жоқ емес. Сондықтан бұл әдістің де сізге айтарлықтай берер пайдасы нөл бүтін жүзден бір. Кім біледі, ноутбукыңызбен оңашада қыдырып жүрген кезде орындықта күзгі жапырақтардың арасында қалып қоюы да мүмкін. Ақыры, ғұн деп мақтанасыз ғой, сондықтан сақ болыңыз. Алты жыл бойы жинаған дүниелеріңіз бір сәтте наққа кетуі мүмкін.

---

3. Миғұла неме, миыңның бәрі су боп кеткен ғой...

Негізі, ең дұрысы ақпаратты мида сақтау. Бұл заманда ешкім миыңызға құрылғы тігіп қойып, кинодағыдай барлық ақпаратты суырып алмас. Егер ішкіш болсаңыз, ойда жоқта пибілете отырып шер тарқатып, пәрөліңізді бомждарға айтып қоюыңыз мүмкін. Тіпті, мұндай келеңді жағдайда Ішкіштер Департаментінің нақ өзі сізге жағымсыз жаңалықты естіртуі әбден мүмкін. Дегенмен, миыңызды басқару қолыңыздан келсе… Іһэқ-іһэқ… Іһһуұүммь… Миыңыз сізді басқарады екен ғой. Миыңыз сізді басқаратын болса, басшылыққа сенім артыңыз. Тек болатын нәрселерге бола миыңызды ашытып, пәрөлдердің бұзылуына жағдай жасап жүрмеңіз.

---

4. «Неверный пароль»… «Я забыл пароль»...

Мінеки, жоғарыдағы осы сөздерді келесіде тіркелуде пәрөл етіп жазыңыз. «Ваш пароль неверный» деген жазу шығарып, пәрөліңізді есіңізге түсіреді.  Дегенмен, A1abkhazia= деген сарындағы пәрөлдер мықты деп жатады осы. Әлбетте, пәрөл сақтаудың әдісін таңдау өз мәжбүрлігіңізде.

---

P.S. Пәрөл сақтаудың тағы қандай қитұрқы әдісін білесіз? Қазіргі күзде қолданбайтын немесе күзінде өшіріп тастаған акаунт/логиныңыздың пәрөлі қандай еді, есіңізде бар ма? Міне, осы сұрақтарға пікірлер georgia-сында ерініп болса да жауап жазсаңыз еken .

Арнайы "Үздік киномінші" байқауы үшін

"… Бір кино көрсетпей қайтармаймын!
Көрерменге Люмерлерді сағындыртам,
Бла-бла-бла-бла-бла-бла..."…
деген сияқты — пафосқа толы кіріспемен бастағым келген әуелде, херметті хуйреремендер мен охуйрмандар.

Арнайы «Үздік кино сыншысы» байқауы үшін

«Жақсы көретін киноң қайсы!?» деп әлдебіреу шалғайға жармаса кеткенде, «Мә!» деп ұстата салатын фильмге келгенде, алдымен аузыма ілігетіні – осы. Ағайынды Коэндердің «Шалдарға еш жерде орын жоқ» («No Country for Old Men») туындысы. Біздің «ауылда» «Старикам тут не место» деген атаумен танымал.

✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ Арнайы "Үздік кино сыншысы" сайысы үшін... ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰ ✰

---

Мен бұл киноны өткен жылы көрген едім. Иә… қайдағы бір үндінің қара домалақ баласына қол шапалақтап, тағы да арқасынан қағуға тура келді. Shah Rukh Khan-ның да тоқтайтын түрі жоқ. Әдетте, адам баласы өмірдің кез келген саласында даму немесе құлдырауға ұшырап отырады. Жоқ, бұл ғылымдық тұжырымдама емес. АИ-92 бензині таусылып, бағасы қымбаттаған тұсын сіз де даму деп, ауыз толтырып KFC мен дөнер опырған күйде де айта алмайсыз. Біліп отырмын, сіз бұл киноны көрген де боларсыз. Алайда бұл кино турасында pseudosмұғалімдердің «сүйкімсіз сүйікті» газетіне айналған «ЕҚ», Алаштың қарт-сарт-жөйттері жиналған «ЖА», елу теңгелік "ҚӘ", т.б. БОҚ өкілдері материал ұсынбағандықтан, осы сайыстың арқасында pseudosрецензия жазуды жөн көріп отырмын.

---

Киноның жанры — жылайтын кино. Алайда драмалық туындылар әрдайым жылата бермейді. Режиссері Yash Raj Chopra 2012 жылы киноның премьерасынан екі апта бұрын қата қалған. Сценариін баласы Aditya мен New Delhi-де 79-дармен бірге оқыған Devika Bhagat жазған. Композиторы — қара торы мұжық A.R. Rahman. Киноның бюжеті дейсіз бе? Оой-й, бұл кино сұмдық ашқа жинаған енді… Оой-й!.. Bollywood-тағы кино орталықтың бас есепші-экономисінің өзі ішіп кеткен деседі үндінің Hollywood-қа жалданған техник-програмис алқаштары.

---

Оқиғаның басы

Үндінің тағы бір тамаша киносында («Rab Ne Bana Di Jodi») Shah Rukh Khan-мен бірге ойнаған Anushka Sharma (Akira) суға батып кетеді. Бейшара жүзе алмайды екен. Бұл сормаңдайды Samar Anand (өзіміздің Shah Rukh Khan) құтқарып, күртесін үстіне жауып, өз жөнімен кетіп қалады. Қасқа Discovery Channel-дің журигі танысы Әржүнімен (Arjun) телефонмен сөйлесіп болған соң әрі жүр деп, үстіндегі күртесін лақтыра салады. Сол кезде… Блокнотты «иә, Будда!» деп ашып оқыған соң, екінші бір оқиға басталады. Мұның да кино саласында өз термині бар. patick пен qisyq -тың «жанына» жақын сөз болса керек.

---

Оқиғаның байланысы

Сантехниктің қуанышы бір жартысы біткенше, көше «Potter-інің» қуанышы бір бұтақтан екінші бұтаққа жеткенше. Samar шіркеу алдында қар тазалап жүрген кезінде Mira-ны байқап қалады да, басын шайқап қалады. Mira-ң да анау-мынау емес, бір байдың қызы. Оның әкесінің де өз оқиғасы жетіп жатыр. Режиссер өзінің қата қалатынын алдын-ала білді ме, әйтеуір, киноны ұзағынан түсірген. Кино өмірі де ұзағынан болатыны белгілі. Киноның кәйпін осы Mira рөліндегі Katrina Kaif келтіреді, анандиіңдісс.

---

«Бетіңе айтайын, сен еркек емессің, Дайрабай!»

«Сен бақытсызсың. Сенің мына үтікке күйген саусағыңа түріктердің алтынынан сақина салған кезде көздерің басқа жақта, ойың басқа бір жақта болды». — Мен үш кредитті қалай жауып, қорадан қашан шығатынымды ойладым нақ!
Осыған ұқсас диалогтан соң екеуі "қайыршылардың" орталығында кездеседі. Mira ана тілде ән шырқауды үйрет деп қолқа салады, Samar болса ағылшын тілін үйретші-ей дейді. Сөйтіп, дайындықтан соң кешкі жын-ойнаққа барады. Қайтарда метрода Samar Borjomi-дің қымбаттап кеткендігін қыздың есіне салып, ернінен шөлп еткізіп сүйіп алады. Марқұм режиссер шал болса да, жүрегінде жастықтың оты жалындап тұрған екен. Қызда ес жоқ, бизнесінің бәрі наққа кетеді. Қазақтың бейшара студенттері сабақ үстінде Whats App, VKontakte, Facebook «желімдерін» қолданып, виртуалды әлемнің кеңістігіне қош келсе, Mira виртуалды түрде ішкі сезімінің гармоналдық жүйесін қалыпқа келтіре алмай, өзін неқош сезінеді.

---

Киноның кілті

Үндінің қара домалақ сантехнигіне күйеуге шықпаймын деп өскен Mira христиан дінін ұстанады. Ал Лондонда әр жұмыстың басын бір шалып жүрген қаңғыбас Samar-ға дін жағынан бәрібір сияқты. Міне, екеуі шіркеуге келіп, қыз да қылық шығарады. «О, үндінің қара домалақ баласы, мына картинаның алдында екеуміз тек дос боламыз деп уәделесейікші! О-о...» дегеніне «жындысың ба?» сөзінен басқа не айтуға болады?! Қазақтың қолжетімсіз он бес кітабы отыз мың теңге тұратын бейшара түсіндірме сөздігінде бар ме екен сондай сөз?! Ақыры, қыз уәденің ырымын жасайды. Біздің жұртта да уәде жасаудың неше түрі бар: а) Тойға дейін «болмайды»; ә) алтын-күміс жалатылған ыдыс-аяқтың қанша наборы сынса да, наққа кетпейміз. Осы екеуінің өзі мен үшін жетіп жатыр. Нәтижесінде бұттан кеткен қаншама "қызды" көрдік, түсік жасату теорияларын қазақ ғылымында «жақсы» қалыптастырып жатыр. Жұма күні қосылған жұптар сенбі-жексенбі күні (екі күн демалыста) «төбелесіп», дүйсенбі күні арыздары сот төрапасының үстелінің үстінде жатқанын да «Сіңгірдім News» пен «24 сағат бойы езет», т.б. БОҚ Media агенттіктері жарыса жазып жүр.

---

«Bollywood былжырағы»

Екеуі (Mira-ның) шешесіне жолығуға барады. Байғұс ана кезінде жанұясынан безіп кеткен екен. Себебі бір: бөтен еркекті қосылмаса өлердей сүйеді екен. Bollywood-тың көптеген киноларында осы «идеология» жүйеге түскен. «Сүймейсің бе, лақтырып кет!» & «Сүйсең айрылма, арқан ескен боғыңмен бірге жабысып ал!»  Есі дұрыс адам өзі ұнататын жанға қосылады ғой. Бүйтем де сөйтем деп түрлі ой-қиялын іске асыруға ұмтылады.

Шешенің тағдырын қызы да қайталайтыны бар ғой. Mira-ның шешесі Қымыранға ғашық болған. Мына қасқа қыз да Samar-дан кетәрі емес. Дегенмен, сегіз жылдай өзі сүймейтін, бірақ соның белінен Mira-жанды туған байын (тура және сәл-пәл қисық мағынасында) лақтырып кетеді. Қымыран сегіз жыл бойы кезегін күтті деп мақтанады әлі. Қымыранға қойған шарты: үйленбейміз, енді бізге баланың қажеті жоқ, жәй ғана бірге тамақтанып, бірге ұйықтайтын боламыз, «басқа ештеңе жасамаймыз».  Әлбетте, қазіргі қазақ жастарына да бұл «идеология» өтімді. «Ээ, дабай үйленбей-ақ қояйық, бірге тұрсақ болды емес пе!? Мен сені, сен мені сүйесің. Кейін бір күнде қата қаламыз. Хәзәйкіге де бірге ақша шығарсақ, бізге де жеңіл болады».  80 жасында соңғы пәлсапа киносын түсірген марқұм шалдың айтпағы мынау болған сияқты: Үндістанда қара табандар өте көп. Халық санын есептесең, акция өткізудің әкелер пайдасы нөлге тең. Міне, сондықтан қосылған жұптар «будандасуға» ұшырамаса, нәтижесінде «сұрыптаудың» да қажеті жоқ. Иә, өзімнің ойым ғой.

---

Тартыс кезеңі

Қызымыз ақыры шыдамай, сезіміне қарсы тұра алмайды. Кедей Samar-ға да бұл қыз «бақ қыз». Христосына берген уәдесін бұзғандықтан, жігітті көлік қаққан «мұғжизасы» қыздың ішкі дүниесін алай-дүлей қып, мүжіп жібереді. Жыларман қыз төрт аяқтап болса да «дұғасын» оқиды. Ертеңіне Сәмекең жұрт бас сұға бермейтін әлгі шіркеуге барып, иконаға әңгімесін айтады. Samar кедей болса да, намысы бар ер екен. «Сен менің махаббатымды тартып алдың. Енді мен оның жүрегінен саған деген сенімін өшіремін. Қасқайып қалған қыз маған қосылса, мені қата қалады деп ойлайды. Сорлы неме! Қазір үш минуттан соң ажалмен „азаматтық некеге“ тұратын боламын». Aditya-ның да жазбайтыны жоқ, драматургияңдысс. Киноның тартысы осы сәттен бастау алып, бірінші бөлімі де аяқталады.

---

Коллизиядан соң немесе екінші бөлімнің оқиғасы

 Әдіре қалғыр киноның екінші бөлімі де ұзағынан сүйіндірген. Көк тігілгір, көріп отыра берсеңіз, бұтқа жіберуіңіз де соғұрлым тезірек жүзеге асады. Екінші бөлімді тәптіштеп жазайын деп отырған мен жоқ. Коллизиядан соң...

Киноның тартысы Samar-дың әскерлік қызметіне құралған сюжеттердің жүйесімен өтеді. Мұжықтың блокнотында киноның бірінші бөлімі жазылған. Әлгі Akira деген журик қыз Samar-дың биографиясына репортаж жасап, оны «Буратино» балдырған-киносында түлкіге ұқсап қалған Түйметеймен бірге feat жазып жүрген Лепістің «кетіп қаламын нақ!» деп құлақтан тепкен әнінде айтылған Лондонға шақырады.«Бармаймын нақ!» Бұл — суға салса жүзетін, отқа салса күйіп кететін қартайған Samar-дың сөзі.

… Лондонға барған Samar-ды тағы да көлік қағады. Медицинада қалай аталатынын білмеймін, білім базасы соңғы «обновлениені» жүктеген инсандар білетін шығар. Samar он жыл бұрынғы өміріне қайта оралады да, қазіргі өмірді сүріп жатқанын ұмытып қалады. Міне, көрдіңіз бе, терминді білмеген соң, сөйлемді де ноқалай ноқат боп дұрыс құрай алмай отырмын. Akira мен Samar-дың зайыбы шығып, Mira-ға төмендегі мына сөздерді жоғары екпінмен айтады:

Akira: «Наным-сеніміңді айтып, қайтадан зайыпты шығара бастадың ба? Сенің оның тірі жүруін дұғаң арқылы сұрағаныңнан бұтақ та пайда жоқ. Оның қазіргі жүрісі — тірі өлік. Сенің әлгі сыйынатының, бәлкім, саған: „Жетер енді! Ләйімсіп жүре бермей тезірек байға кет!“ — дейтін шығар, ә!? О несі-ей!»

Samar: «Ал, мен кеттім ал! Мына сыйынып жүрген пұтыңнан пайда жоқ. Не мені ақыры өлтіріп тынып, солай жеңіске жетеді, болмаса жеңіліс тауып, сені маған қайтарады да, көтін қысады».

---

The End

Енді не болады екен деп қызығыңыздың кәйпі тыйылмай қалады. Әдетте, үнді киноларында басты кейіпкерлер қосылып жатады. Мұнда да режиссердің интригасы сәтті шықты.

Ақ көйлекті, емшекті, нәзік жан-ды,
Соқыр емес, мылқау боп келіп қалды.
Үсті-басы оғоғоу, түсі кәйіп,
Ақыры…
Samar-ға қатын болып тиіп алды.

Сонымен Mira құдайының Samar-ды өзі үшін сақтап жүргенін түсінеді. Марқұм насыбай атып көрмеген шалдың да интригасы бітпейді. Сэр деп бір үндің селк еткізеді. Соңғы бомбасын өшіруі керек. Мен сол сәтте оны қата қалатын шығар деп ойлағам. Киноның сол эпизоды сондай қиялға жұлқып әкетеді. Бірақ, шүкір, кейіпкеріміз өлмей, әлгі журик қыздың жасаған репортажы Discovery Channel-дің орталығында көрсетіліп, кино журиктердің қол шапалақтауымен аяқталады. Жалпы, киноның месежі өте көп. Шалың бұл киноны бұрынғыдай емес, күрделі түсірген. patick -тер білмесе, мен сияқты «шәйнектер» түсіне бермейді. Журиктерге "өздерің еңбектеніңдер, ұрламаңдар нақ!" деген месежді киномыз соңғы эпизодында тегін жеткізіп отыр.

Бұл киноның биі де, soundtrack-тері де — бәрі де "өрт". Жазған блогымды оқып болсаңыз, мына төменде берілген осы киноның трэктерін жүктеп алып, тыңдай көріңіз...

---

P.S. Сайысты ұйымдастырған кісілер блогымды оқиды деп үміттенемін. Себебі бізде таң сағат алтыда атады. Ал түнгі он екіден кейінгі шисло сегізі болғанымен, күн шықпайынша сегізі күні араласатын күйбең-тірлікке қойыма да араласа алмайсың. Шабыт жиілігін де қалпына келтіріп, жүйеге түсірумен-ақ уақыт өтті.

---

P.P.S. Осы сайыстың себебін пайдалана отырып, бапасының қызы болған Әліпмұратова Назымды туған күнімен шын көңілден құттықтаймын! Өмірдегі бар жақсылықты тілеймін. Арман-мақсаттарыңа амандықта жете бер! Жұрттың айтқан ізгі тілектеріне мен де қосыламын. Болашағың берекелі болсын! Осы мен жазған киноның аты айтып тұрғандай, тірі кезіңде өмір сүр, параллельді қиял әлеміне тым алыс самғап кетпе, тіршілігіңді жаса!  Осы сайыстың жеңімпазына бұйыратын сыйлық — Samsung HT-H5550K үй кинотеатры. Сонымен қатар HW-H550 саундбары да бар екен. Саундбардың не екенін білмейді екенмін.  Осы сыйлықты жеңіп алсам, сенің туған күніңе орай саған сыйға тарту етер едім. Бапаңмен бірге кино көрерсің деген сондай бір қызық ниетпен.

Арнайы "Үздік кино сыншысы" байқауы үшін.


Бұл фильмді мен алғаш рет 2003-2004 жылдары көрдім. Сюжеті түсінікті болса да, тым созылыңқы, қызықсыз деп таптым сол кезде. Одан бері оны тағы бірнеше рет қайталап қарап шығыппын. Әр көрген сайын жаңа бір ойды, тағы бір жасырулы түйінді байқай түсемін.

Биылғы жаз мен үшін ауырлау болды. Өзіме жақын санаған бірнеше адамнан айырылдым. Фильм осындайда о дүние туралы танымыңды позитивтендіре түсетін тәрізді. Позитив болғанда да енді, біз ойлағандай жайдары-жарқын көңіл-күй сыйлайды деген мағынада емес, сенің жақсы көретін адамдарыңның жаны өмірдің күйбеңінен азат болып, рухтары рахат тапқанына деген сенімің арта түседі.


«Армандар қайда апарады» («What Dreams May Come») — Винсент Уордтың 1998 жылғы фантастикалық драмасы. Басты рөлде — Робин Уильямс. Иә, жақында ғана өзіне қол жұмсап қайтыс болған Робин ата. Мына бір парадоксты қараңыз — фильмде Уильямстың кейіпкері өз-өзіне қол жұмсап тозаққа түскен сүйген жарын құтқару үшін күреседі, ал өмірде актер өзі-ақ тозаққа апарар жолды таңдапты. Еріксіз келесі ой келеді: Сені кім құтқарады, Робин???

Бұл дүниеде мүмкін емес нәрсе жоқ дейді ғой. Қажет болса заңды да бұзасың, адам өмірін де құрбан етесің, өз мақсатыңа жету үшін бәріне де баруға болады. Ал о дүние — бұлжымас заңдылықтар мекені. Құдайдың қарғысына ұшырадың ба — тозаққа! Одан ешқашан, ешқайда қашып құтылмайсың.


Бірақ мың тобырдың ішінде бір ерекше жан болады, ол өзгелердің көнген нәрсесіне мойынсұнбайды, бағынбайды. Робиннің кейіпкері сондай еді. Әйелін табу үшін тозаққа аттанады, жары үшін тіпті сол қарғыс атқан әлемде мәңгі қалып қоюға дайын. Сіз білесіз бе — қоғамның локомотивтері осындайлардан шығады. Бәріміз үйреншікті, өзіміз үшін қалыпты құбылысты мойындап жүре береміз, бірақ бір күні жүйеге бағынбайтын асау жүрек пайда болады. Келеді де стереотиптердің барлығын тас-талқан етіп қиратады.

Фильмдегі оқиғалардың басым бөлігі о дүниеде өрбиді. Жәннат пен тозақты режиссердің және автордың көзқарасымен көреміз. Картинада баяндалған керемет идея — адам бақилық болғанда о дүниені өзі ойлағандай формада көреді. Яғни, тірі кезіңде қалай елестетсең, сондай әлемге тап боласың. Бір қызығы сол — басты кейіпкерлер Крис пен Энни бірдей ойлайды екен. Екеуінің сезімдері мен қиялдары, армандары мен түйсіктері бір-бірімен үйлесіп сонша, екеуі енді екі әлемде болса да біреуінің әрекеті екіншісіне әсер етіп жатады. «Туыс жандар» деп осындайда айтылса керек.


Фильм арқылы махаббат үшін ауру мен қайғы да, уақыт пен кеңістік те кедергі бола алмайтынын көрдім. Сүйгенің үшін қайда болса да еріп баруға дайынсың, тек бірге қасында болсаң жетіп жатыр, басқасы маңызды емес. Бұл өмірде қанша қайғырмайық, тағдырдан қанша теперіш көрмейік, түбі жақсы көрген жандарымызбен қайта қауышып мәңгі бірге боламыз.

Фильм музыкасымен, арнайы эффектілерімен (эффект үшін «Оскар» алған) ерекше әсер береді, кейіпкер тап болған атмосфераны барынша шынайы қабылдауға ықпал етеді. Экрандағы тамаша көріністер жүріп жатқанда сенің жаның да денеңді тастап, қиял әлеміне шарықтап кеткендей күй кештірді.


Бәрімізді болашаққа жетелейтін арман-қиял екен. Ал, Робин Уильямс өлмес бұрын нені армандады екен? Мүмкін ол да өз қиялының жұмағында шаттыққа толы көңіл-күймен жүрген шығар?

Айтпақшы, «Армандар қайда апарады» драмасының басқаша бітетін нұсқасы да бар екен. Баламасы прокаттық нұсқадан да әсерлі аяқталады ма деп қалдым. Оны да тауып алып көруді ұсынамын.

P.S. Осындай кинотуындыларды үйде өзіңнің жақын адамдарыңмен бірге көргенге не жетсін. Әсіресе Samsung Electronics ұсынған саундбардың көмегімен тамашалау — фильм берер әсерді күшейте түседі деген ойдамын.

— Олар не істеуші еді маған? Көп болса укол салар… Әйтпесе, алып кетер...

«Тамақтан ұшындым» деп қысылып жатқан құрбымнан неге жедел жәрдемге хабарласпағанын сұрағанымда алған жауабымның сиқы осы еді.
Рас, еліміздің науқастарға жедел көмек көрсету жылдамдығы мен сапасы кейде сан соқтырып, бармағыңды шайнатады. Оған жақсылы-жаман сан себептер бар. Дегенмен, жеке өз жауапкершілігіміз қайда?!
Айталық, ол жай улану емес — «сальмонеллез» не бір вирустық жұқпалы ауру болса ше?! Алып кетсе, дәрігерлер аурудың себебін анықтауға тырысып, жазылғанша оқшаулар ма еді?!
Бірақ, жо-о-оқ. Біз дәрігерге сенбейміз. Одан да жағдайды әбден асқындырып, алтын уақытты өлтіріп, бәрібір сол «жәмән» дәрігердің алдына барғанды артық көреміз…
Ал оған дейін не істейміз?

Жылдан-жылға түрлі бағдарлама, стипендия көмегімен немесе өз қалталарынан қаржы шығарып шетелге білім алуға кететін қазақстандықтар көбейіп келеді. Өткен 2013 жылғы дерек бойынша шетелде оқып жүрген қазақстандықтар саны шамамен 67 мыңға жеткен екен. Бұл аз сан емес. Осыған орай біз шетелде оқумен біреуді таңқалдыру қиын деп ойлағанымызбен, ел арасында шетелде білім алу туралы түрлі алып-қашпа мифтер әлі де өріп жүр. Солардың ең көбірек таралғандарын тексеру мақсатында шетелде білім алған/алып жатқан қазақ жастарына сауалнама жүргізіп, пікірлерін сұрадым.

1. «Шетелде білім алу тым қымбат»

Оксфорд не Массатчусетс технологиялық университетінде оқығыңыз келсе, әрине, бұл миф шындыққа айналады. Дегенмен рейтинг тізіміндегі төмендеу тұрған университеттерге көз қырын салсаңыз, ондағы оқу ақысының Астана мен Алматыдағы оқу орындарымен шамалас екендігін көресіз. QS WORLD UNIVERSITY RANKINGS бойынша 369-шы орындағы біздің Еуразия ұлттық университетінде ақылы оқу 4000-6000 долларды құраса,



одан сәл жоғарырақ 336-шы тұрған Италиядағы Università¡ degli Studi di Roma — Tor Vergata – да оқу небәрі 2000 долларды құрайды:

Франция, Германия, Чехия сынды елдерде олардың тілін білген жағдайда тіпті тегін оқи аласыз:

Жанна Қаршығанова, Васэда университеті (Жапония): «Мысалға Жапонияны алар болсақ, мұнда мемлекеттік университеттер бар, оларда магистратура жылына 5-6 мың доллар ғана тұрады. Сосын көбіне оқу үлгеріміне қарай 50% жеңілдік немесе стипендия береді. Бізде өз.ақшасымен оқитын қазақтарды білемін. Алғаш келгенде әке-шешесінің қаржысымен келіп, кейін төлемақыға жеңілдік алып, немесе мүлдем босатылғандары да бар.»

Сымбат Айжарық, Carl von Ossietzky университеті (Германия): «Германияда Қазақстанмен салыстырғанда өмiр қымбат. Бiлiм алу ақысыз. Скандинавия елдерiнде де мемлекеттiк жоғарғы оқу орындарында бiлiм алу ақысыз. Студенттерге күнделiктi жолақысына, театр-мұражайларға, спорт клубтарына кiруге үлкен жеңiлдiктер жасалады.»

2. «Шетелге оқуға түсу және шетелде оқу тым қиын»

Әр елдің, әр университеттің өзіндік талаптары болады, бірақ біздегі талаптардан еш өзгешелігі жоқ. Негізінен бар мәселе шет тілін білу деңгейіне келіп тіреледі. Ортанқол ЖОО-ларға ақылы оқуға түсу қиын емес. Тек уақытылы барлық құжатты жинап тапсырсаңыз болғаны.
Ақылы оқудан бөлек түрлі бағдарламалар бойынша грант жеңіп алу мүмкіндігі бар. Қазақстандықтарға әлемнің кез-келген жоғары оқу орнына «Болашақ» бағдарламасының арқасында жол ашық.
Оған қосымша ЖОО-лардың өз гранттары болады (сол елдің үкіметінің қаржыландыруы немесе бизнес-компаниялардың қаржыландыруы бойынша берілетін). Олардың біразына өзге елден студенттер түсуіне мүмкіндігі бар. Көп жағдайда мұндай гранттарды минимум құжат жинағымен жеңіп алып жатады.
Нағыз кер жалқаудың өзі болмасаңыз, шетелде оқудың қиындығы жоқ. Тіпті көп жағдайда меңгерілетін кредиттер саны қазақстандық бағдарламадағыдан аз болып жатады. Отандық ЖОО-лардағыдай кейбір қажетсіз сабақтарды оқу міндеттелмейді, өзіңізді қызықтырған курстарды таңдап аласыз.

Динара Талдыбаева, Гази университеті (Түркия): «Түркия Білім министрлігінің шетелдіктерге арналған арнайы шәкіртақылары бар, мемлекеттік және жеке университеттер де (қор университеттері – vakıf üniversiteleri деп аталады) шетелден келіп білім алам деген студенттерге арнайы континтгент бөліп, ақысыз оқуға қабылдайды. Сонымен қатар, түрлі ұйымдар, мекемелер, және беделді тұлғалар үлгерімі жоғары студенттерге стипендия тағайындап отырады. Кейбір қарапайым кісілердің өзі ай сайын қайырымдылық есебінде студентке белгілі бір мөлшерде шәкіртақы беріп отыруды әдетке айналдырған.
Ол жақта білім алу тым қиын емес, бізге қарағанда қиынырақ дер едім. Тек өзіңе сенуің керек, біліміңе және пысықтығыңа байланысты дипломыңды уақытында алып шығу — басты мақсат.»

3. «Шетелге оқуға түсу үшін шет тілін жоғары деңгейде білу керек»

Сауалнама нәтижесіне қарап, бұл мифтен гөрі шындыққа жақын деуге болады. Иә, көптеген ЖОО-ларда тілді жақсы білу талап етіледі. Оқуға түсу үшін тапсырылатын құжаттар қатарында, әдетте, тіл білетініңді растайтын сертификат болуы керек. Ол Ұлыбритания және Австралия ЖОО-Лары үшін IELTS, АҚШ ЖОО-лары үшін ― TOEFL, Франция ЖОО-лары үшін ― DALF, Германия ЖОО-лары үшін ― TestDaF және т.б. болып келеді.
Әйтсе де жоғары деңгейде болмаса да өзгені түсініп, өзіңіздікін жеткізе алатындай тіл білсеңіз де оқуға қабылдайтын ЖОО-лар жеткілікті. Оларда тіл деңгейі төмен болған жағдайда арнайы курстар бар, қажеттілігін сезінгенде өзіңіз үшін жетілдіріп алуға болады.

Жазира Жанділдә, Измир университеті (Түркия): «Түрiк тiлiн не ағылшын тiлiн мүлде меңгермей барған шетелдік, қазақстандык таныстарым бар. Мамандықтарына байланысты ағылшын, түрiк тiлiн меңгеру үшiн дайындық курсын оқиды.»

4. «Шетелде стипендия мөлшері жоғары. Рахат»

Жалпы стипендия деген көптеген шетелдік ЖОО-ларда оқуға ақысына жасалатын жеңілдікті білдіреді. Ол жеңілдік оқу ақысының қандай да пайызын құрауы мүмкін, бірақ бұл қолыңызға ақша беріледі деген сөз емес.
Арнайы бағдарламалар бойынша білім алушылардың күнкөріске берілетін стипендиясы, әрине, ауыз толтырарлық, бірақ кететін шығын да оқитын еліңізге байланысты қымбатқа шығуы мүмкін.

Әйгерім Болатбекқызы, Амстердам университеті (Голландия): «Стипендия жоғары болғанымен, Еуропа елдерінде тамақ, киім-кешек, тұрғын үй жалдау тым қымбат. Алған ақшаң бір айға әрең жететін кездер болады. Студенттер үйін жалдау да тым қымбат.»

5. «Кез-келген шетелдік білім сапасы қазақстандықтан жақсы»

Осыдан 10 шақты жыл бұрын жұмыс ұсынушылар Еуропаның қай қуысында болса да оқып келген маманға ерекше көзқараспен қарайтын. Ал қазір жағдай өзгерді. Оның үстіне жоғары еңбекақы төлейтін шетелдік компанияға тұрам десеңіз, ол жердің басшылығы да көбіне шетелдік ЖОО-ларды бітірген болу мүмкін. Олар да ай қарап отырған жоқ, қай ЖОО-ның жақсы, қай ЖОО-ның нашар екенін біледі. Бұл тұрғыда біздің университеттегі математик профессор Темірғалиевтің сөзі есіме түседі: «Швециядағы Лулео технологиялық университеті дейсіңдер ме? Іхе-іхе, оның деңгейі «Жетісайский» университетпен бірдей-ақ».
Бұл жерде аталған екі ЖОО-ны да ғайбаттаудан аулақпын, тек естігенімді айтып отырм

Динара Талдыбаева, Гази университеті (Түркия): «Кішігірім қалаларда, немесе жаңа ашылған университеттерде білім сапасы жоғары дей алмас едім. Тіпті ол университеттерді өз елдерінде «менсінбей» жатқанда қазақстандық дипломнан жақсы дегім келмейді, бірақ арнайы стипендия жеңіп алып, ол елде тегін оқуға түсуге мүмкіндігі болып жатса, Қазақстанда ақылы бөлімде оқығаннан әрине жақсы.»

Санат Батпен, Бостон университеті (АҚШ): «Қазақстанда ЖОО бітіріп шетелдегі ең үздік компанияларға жұмысқа тұрған мамандар өте көп, және керісінше шетелдегі ЖОО-ны бітіріп жұмыс таба алмай жүрген қазақстандықтар да аз емес. Қазақстандағы ЖОО-да оқыған адамдармен араласқан сайын білім алу ел мен жерге байланысты емес екенін көріп жүрмін.»

6. «Шетелде оқығасын тек жоғары рейтингілі ЖОО-да оқу керек»

Топ-университеттер бәріне қолжетімді емес. Мәселе тіпті керемет ақылды немесе қалталы болу керектігінде де емес, мәселе оқу орындарының саясатында. Әрине, өз мүмкіндігіңізді байқап көруге тұрады, тек басқа да жеткілікті деңгейде білім бере алатын ЖОО-лар бар екендігін есте сақтаңыз.
Салалық рейтингке мән беру – міне, бұл енді дұрыс шешім. Мысалы, АҚШ десе Гарвард университеті көз алдымызға келе қалуы мүмкін, бірақ Гарвард заң және саясат жағынан жақсы болғанымен өзге салаларда оны басып озатын университеттер бар ғой.

Әйгерім Болатбекқызы, Амстердам университеті (Голландия) : « Барлық жер шарын аралап жоғары деңгейлі университетті іздеудің қажеті жоқ. Оқу орны таңдаған мамандығыңды, жатақханамен, мемлекеттік гранттармен қамтыса болғаны. Негізінде шет елдерде бір университет бірнеше университтермен өзара келісімшарт жасасқан. Бір университетте оқып жүрген студент басқа да университеттерге сабаққа, әрі практика өтуге, сонымен қатар өзіне қажет білімді меңгеруге бара алады. Оларды тіпті арнайы бағыттайды. Мысалы біздің университет «University of Amsterdam» Дания мемлекетінің Орхус университеті, Ұлыбритания елінің Суонси қаласындағы Уэльс Университетімен әрі Алмания мемлекетіндегі Гамбург университетіне оқуға жіберіп отырады. Ол жақтағы жоғары деңгейлі оқытушылардан көп нәрсе үйренуге болады. Сонымен қатар қазақстандық студенттермен танысып достасуға үлкен мүмкіндік бар.»

Санат Батпен, Бостон университеті (АҚШ): «Гуглдің негізін қалаушыларының бірі Сергей Брин бакалавр дәрежесін Мэриленд университетінде алған, ал ол АҚШ бойынша небәрі 62 позицияда тұр. Сондықтан бұл жерде рейтинг маңызды емес. Одан да түсейін деп жатқан ЖОО-ның профессорлық құрамын қараған дұрыс, себебі кейбір «орташа» деңгейлі оқу орындарында өз саласының үздік ғалымдары болуы мүмкін.»

7. «Шетелде оқыған қазақ жастары бұзылып жаман жолға түсіп кетеді»

Шетелдегі «тентек» қазақ жастары туралы қаңқу сөздер көп-ақ. Білмеймін, мен енді өзім кілең қазақтың көкірегі ашық, көзі ояу жастарымен араласатын болған соң ба, сауалнама нәтижесі көңіл қуантарлықтай біржақты шықты   Мен білетін шетелде оқитын/оқып келген жастар – мақсатшыл және намысшыл.
«Санасына берсін» деген атам қазақ, сондықтан жақсы болу да, жаман болу да өз қолыңызда.

Виктория Әлжанова, Бостон университеті (АҚШ): «Түскен ортасына, алған тәрбиесіне байланысты әрине, бірақ өз көргенім бойынша айтсам, керісінше, айналасына қарап бой түзеп, спортпен айналысып, жан-жақты дамуға көңіл бөледі.»

Жазира Жанділдә, Измир университеті (Түркия): «Бұл тұжырыммен келіспеймін, қайта шетелге шыққандықтан патриоттык сезімдері оянып,«елім, қазағым» деп тұратын қазақ қыз-жiгiттерiн көргенде қуанып қалдым »

Міне, шетелде білім алу үшін мақсат қоя білу мен діттегенге жету үшін сәл ғана еңбектену керектігін өздеріңіз көріп отырсыздар.
Ал сіз осыған байланысты қандай мифтерді білесіз? Айта қойыңыз, қарсы тұжырым табылып қалар

«Бензин бағасы өсті». «Бұл не деген масқара, өзіміз мұнай өндірушымыз, жанармай жоқ». Әлеуметтік желілерді ақтарсаңыз осындай пікірлер көп. Көлігі бар екінің бірі жанармайдың жоқтығы мен бағаның өсуіне наразы. Айыптау біреу, мемлекет неге реттемейді? Тоқтаңыз. Айыптауларды азайтып, мән-жайға байыппен қарайық. Мемлекет жағдайды барынша реттеп отыр. Мемлекет те бензин тапшылығын қолдан жасауға құлықты емес. Өйткені әлеуметтік ахуалдың ушығатынын біледі. Ендеше жанармай тапшылығы қайдан пайда болды?

Алдымен ішкі нарықтағы жағдай

Қазақстан жыл сайын 80 млн. тонна мұнай өндіреді, оның 15 млн. тоннасы Атырау, Павлодар, Шымкенттегі мұнай өңдеу зауыттарына жіберіледі. Бұл біздің зауыттар өңдей алатын ең шекті көлем. (Бұдан артық өңдеуге зауыттардың өндірістік қуаты тек 2016 жылы ғана зауыттарды қайта жасақтаудан кейін ғана мүмкін болмақ). Тамыз айында отандық зауыттар өндіріс жоспары бойынша АИ-92 маркалы бензиннің 208 мың тонна, дизельдік отынның 415 мың тоннасын өндіру қажет болған. Ал, бұл айда нарықтағы тұтыну көлемі АИ-92 бойынша 287 мың тонна, дизелдік отын 415 мың тонна. АИ-92 бойынша жетіспейтіні 79 мың тонна. Жалпы жыл сайын біздің зауыттар 1,9 млн.тонна АИ-92 маркалы автобензин мен 4 млн. тонна дизель отынын өндіреді. Ал, тұтыну мөлшері жыл сайын шамамен 2,8 млн.тоннаны және дизель отынын тұтыну 4,6 млн. тонна. Жетпейтін жанармай үшін Ресейлік жанармайға тәуелді болатынымыз түсінікті.

Импорт Ресейден

Бұрын бензинді Ресейден ешбір кедергісіз әкелуге болатын. Яғни әрбір жеке оператор (жеке компаниялар) қанша сатып алатынын, сататынын өзі білетін. Соңғы үш жылдан бері жағдай өзгерді. Ресей жағы Қазақстанға отынды әкелу кезінде жоғалатын пайданы өтеу мәселесін көтерді. Себебі қазақстандықтар бензинге баж төлемейтін. Ресей мамандарының есебі бойынша, бұдан Ресей жағы шамаман жыл сайын 580-600 млн. доллар көлемінде шығын шегіп отыр. Ресейдің бұл талабынан кейін мұнай өнімдерін тасымалдау арнай индикативті баланспен реттелетін болды. Индикативті баланс дегеніміз — екі мемлекет үкіметтерінің жыл сайын қол қоятын арнайы құжаты. Бұл бойынша Ресейден кедендік алымсыз тасымалданатын бензин көлемін анықталады. Бұдан артық тасымалданса экспорттық алым алынады. 2012-2013 жылдары Қазақстанға Ресейден әкілетін бензинге баж салығын мемлекет төлеп келді. Сөйтіп, жеке операторлар үшін АИ-92 бензинінің 1 тоннасы 600 доллардан болса, мемлекет үшін 940 АҚШ долларынан келді. Салмақ мемлекетке түсетін. Мемлекет бұл қадамға амалсыз барғаны түсінікті. Егер баж салығын мемлекет өзіне алмаса қазақстандықтар үшін бензин тоннасына $330-350 қымбаттар еді. Әрине артық алымды мемлекет төлеп отырған соң, жеке компаниялар сатып алу мөлшерін кемітпейтіні түсінікті. 2014 жылдың балансы АИ-92 бойынша 670,8 мың, дизельдік отын бойынша 470 мың тонна белгіленген. Алайда, биылғы мамыр айының өзінде жеке компаниялар шекті мөлшерден 100 мың тонна артық тасымалдаған. Мемлекет бұл жағдайды реттеу үшін «ҚазМұнайГаз Өнімдері» ЖШС-ін бірыңғай оператор тағайындады. Ендігі жерде жеке операторлар сұраныс көлемін осы бірыңғай оператор арқылы өткізуі тиіс. Алайда маусым айында жеке операторлар келесі айға жеткілікті сұраныс бермеген. Яғни «No 1 отын қауымдастығы» мүшелері болып табылатын бөлшек сауда нарығының қатысушыларынан ҚМГӨ атына РФ-ден импортталатын мұнай өнімдерінің көлемін сатып алуға мүдделілік таныту туралы өтініштері келіп түспеген. Өйткені қордағы жанармай көлемі сұраныстан көп. Шілде, тамыз айларында маусымдық жұмыстардың салдарынан жанармайға сұраныс артатыны түсінікті. Жанармай нарығындағы тапшылықтың бір себебі осы.

Тапшылыққа тағы бір себеп, Ресейдің Ачинск МӨЗ-дегі авария салдарынан РФ ішкі нарығында мұнай өнімдері қоры төмендеді. Бұл Ресейдегі бағаның өсуіне әкеп соқтырған тағы бір фактор болды. Артынша РФ ФАС бензин экспортын шектеді. Бұл
Қазақстандағы бензин тапшылығының тағы бір себебі.

Ресейде мұнай өнімдері нарығы мемлекет тарапынан реттелмейді. Сондықтан жеке нарықта бензин бағасы соңғы жылдары ұдайы өсуде. Мысалы: қаңтар-ақпан айларында литрі 147 теңге болса, наурыздан маусымға дейін 151-ден 165 теңгеге дейін көтерілген. Аргус Медиа-ның зерттеуі бойынша 2014 жылдың тамыз айында Қазақстандағы МӨЗ-да бензиннің көтерме бағасы тоннасына 591 $ құраса, Ресейде 670 $ болған. Бұл көрсеткіштен-ақ жанармай бағасының тиімсіздігі байқалды. Мемлекет нарықтық тепе-теңдік үшін 22 тамызда АИ-92 бойынша бағаны 128 теңгеге көтеруге мәжбүр болды.

Мұнай өнімдерінің бағасын әлемдік нарық белгілейді. Әлемдік мұнай котирвокалары бойынша АИ-92 134 тенге/л, дизельдік отын– 122 тенге/л құрауы керек. Кейбір сарапшылар бензин бағасы нраықтық өлшем бойынша 170 теңге болуы керек деседі. Қазақстан бұл ретте де жанармай бағасын барынша қолайлы етіп ұстауға тырысып отыр.

Жанармай тапшылығы қашан шешіледі?

«ҚазМұнайГаз Өнімдері» нарықты реттеп, жанармай тапшылығын азайту үшін барын салуда. Экономикаға кері әсері мен шығындарға қарамастан тамыз айында Ресейлік «Башнефть», «ЛУКОЙЛ» сынды компаниялармен қосымша 34 мың тонна мұнайөнімдерін жеткізу туралы келісімге қол қойылған. Мұның ішінде жеткізілуі тиіс 10 мың тонна АИ-92-нің 6,2 мыңы Қазақстанға қарай жіберілген. Қазіргі кезде «Газпромнефть», «Гелиос», «ҚазМұнайГаз» компанияларының жанармай тиелген вагондары жолда көрінеді. Демек алдағы бір-екі аптада мәселе шешілуі тиіс.

Баға өсе ма?

Қазіргі кезде ресейлік трейдерлер Ресейдің куропалық және оңтүстік бөлігінде мұнай өңдеу зауыттарындағы жөндеу жұмыстары салдарынан тапшылық байқалуы мүмкін деген болжам айтып жатыр. Бұл өз кезегінде реттелмейтін ресей нарығында бензин бағасын көтеруге әкелуі мүмкін. Бұл да қазақстандық нарыққа әсер ететіні түсінікті. Жақында Энергетика министрлігнің өкілдері қазіргі баға соңғы баға еместігін мәлімдеді. Нарықтағы жағдаймен бағамдасақ бүгінгі бағаның тәуір екені түсінікті.

Ресей жанармайына тәуекел қашан азады?
Отандық мұнай өңдеу зауыттарын жаңарту жұмыстары аяқталмайынша, өкінішке орай, жағдай өзгеріссіз қалатынын Энергетика министрлігінің өзі мәлімдеп отыр.

Не істелуде?
Отандық МӨЗ өндіретін бензин көлемі ақырындап ұлғаюда. Мысалы: былтырғы жылмен салыстырғанда өткен 6 айда 17,4% артық бензин өндірілген. Егер зауыттар модернизацияланса өндіріс көлемі тағы артады.

Не істеу керек?
Дәл қазір сарапшылардың бар кеңесі үнемді көліктермен жүруге үйреніңіз, автокөлігіңіз болса бензиннен газға көшіңізден аспай тұр.

… Ол кәдімгідей арман болатын. Алғашында қалай жүзеге асыратынымды білмедім. Ол деп отырғаным – менің ойыма алғаным. Маған көмектесе алады-ау дегендерге айтып та көрдім. Басында біразы күлді – «Қайдағы, олай істей алмайсың ғой». Біразы біртүрлі қарады. Жә, көп созбай, қысқасын айтайын. Бірінші курста оқып жүргенде-ақ «осыдан үйлену тойымдағы қыдыруда тек бірыңғай көліктермен жүрмесем ба!» деп түйін жасап қойғаным бар. Бірақ, содан бері, үйленгенше бірнеше жыл өтіп кетті, оның үстіне той алдында алаңдататын көптеген түйткілдер бар дегендей, бұл арманым көмескілене бастады. Ұмытып та қалдым. Тек, оқта-текте көшеде өтіп бара жатқан жас жұбайлардың көліктер тізбесін көргенде ғана көкірегімнің түбінде қатталып жатқан ойым бас көтеретін…

Хош, жасым 27-ге келіп, Жаратқан Алла сәтін салып, үйлендім. Ауылтойды өткіздік. Содан соң үлкен тойға дайындық басталып кетті. Ата-анам, әулеттің үлкендері тойхана мен дастархан, қонақтар жағын ойласа, мен өзімнің ұмытыла бастаған арманымды жүзеге асыруға кірістім. БМВ! Тек қана БМВ. Иә, иә, «Бэха» аталып кеткен 5-ші үлгідегі осы бір көлікке сонша ынтықпын. Жастайымнан.



Жалпы, менің ойымша, бесінші үлгідегі БМВ — седан көліктердің ішіндегі ең бір жарасымды, ең бір мықты әрі жүйрігі саналады. Көз алдыңызға елестетіңізші: таңғы сағат 5. Бозарықтың тақтайдай тегіс тасжолы. Астыңда БМВ. Ызғытып келесің. Газдың акселераторын басқан сайын алға жұлқыған көлік сені орындықтың арқалығына жапсыра түседі. Қанша алға ұмтылсаң да бәрібір кеудеңнен басқан қарсылық күші қоймайды. Ал оның құмыға шығатын гүрілдеген даусын айтсаңшы, шіркін! Кез келген «Мен!» деген ер жігіт сүліктей қара, сыланып тұрған «Бэханы» көргенде жай тұра алмаса керек. Олай болмаса, маған кел. БМВ-ның басты қарсыласы — «отандасы» Мерседес саналады. Мерседес те жаман мәшине емес. Оны да қолы жеткен мінеді. Бірақ, дәл менің өзіме Мерседес — ақ көйлекті, ақ жағалы, кеңсенің адамдары мінетін, ресми шаралардың көлігі секілді болады да тұрады. Тек сызылып мінуге арналғандай. Ал БМВ-ның жөні мен үшін мүлде бөлек.

Хош, содан тойға деген дайындықтың шыжығы басталып кетті. Жұмыста істейтін жігіттің БМВ-сы бар. Әзірге қолда бары сол ғана. Не істеу керек? Іздеу керек! Табу керек! Біраз бауырларым құлағдар болған соң үдесінен шығу керек қой серттің? Жә, басқаларды қойғанда, өзімді қайда қоям..? Басқаларға күлкілі естілер, бірақ, менің сол кезде жағдайым онша езу тарттыра қоймайтын. Үлкендерге айтпадым бұл ойымды. Қарсы болары әу бастан белгілі. Ең алдымен көпшілікке танымал «Шара-Бара» газетіне барып жарнама бердім. Жақындарымның таң қалғаны әншейін болып қалды сол кезде. Жарнама қабылдайтын орыс қыздардың маған тіпті біртүрлі көзбен қарағанын көрсеңіз. Оларды түсінуге болады. «Гулянкаға» көлікті газет арқылы іздеген адамды алғашқы рет көріп отырған болар. Тас лақтырсаң, арнайы ақысына қалаған жеріңе баратын ақ Мерседеске тиетін ол кезде («Геленваген» деген «мода» бертінде пайда болды. Тағы да Мерседес..!) Содан, «Требуются БМВ 5-модели для гулянки» деген мазмұндағы жарнаманы екі айға беріп шықтым. Ең қызығы енді басталды. Газетті оқып, хабарласатындар аз болатынын білемін. Сондықтан көше аралауға шықтым. Иә, кәдімгідей көше араладым. Шымкенттің көшелерін. Бала кезімде ертегі оқығанда «Содан, Ер Төстік қолына темір таяғын алып, аяғына темір етік киіп, жолға шықты» дегенді оқушы едім. Сол жолдар есіме түсе берді. Дәл өйтпесем де табаны қалың кеды киіп алдым. Қолымда темір таяқ емес, қағаз, қалам және ақшам бар. Сәтін салғанда еңбек демалысымның соңғы күндері болатын. Таңертеңнен қара кешке дейін боспын. Өзіме ұнайтын көлік іздеп жүрмін. Қырсыққанда сүліктей қара БМВ-лар тоқтамайды-ау..! Барлығы да көшемен ызғытып кетіп бара жатыр. Ал тоқтап тұрғандарының түсі әр түрлі. Қызыл, жасыл, көк дегендей. Әйтеуір, түс ауа бір қара Бэханы көрдім. Қасына жайлап барып, тап бір ұрлыққа түсетін адамға ұқсап, жалтаңдап тұрсам бола ма? Енді дәл осылай боларын кім білген. Параққа «айып етпеңіз, көлігіңіз «гулянкаға» қажет болып тұр. Ақшасын төлеймін. Мүмкіндік болса, хабарласыңыз» деп, ұялы телефонымның нөмірін қосып жаздым да, көліктің есігіне қыстырып, тұра қаштым. Ұяттан қысылып барамын. Ешкім көрмей тұрғанда, «Әй, неғып жүрсің?» демей тұрғанда кетіп қалғым келді. Өстіп-өстіп, бойым үйрене бастады. Өтірік болмасын, оншақты БМВ-ны іздеп тауып, қағаз қыстырып шықтым. Алғашқыдай, бұқпантайлаған жоқпын, тұра қашпадым (езу тартып отырғаныңызды сеземін).

Содан, арада бірер күн өтпей бір жігіт хабарласты. «Шара-Бараны» оқыпты. «Бұл қалай болар екен? Бұрын тек БМВ болып, «гулянкаға» шықпаған едім» дейді. Сұрастыра келе көлігінің түсі сүлік қара екенін, салоны таза былғары, дөңгелегінің дискісі — титан, көлемі 16 екенін білдім. Нағыз керегі осы емес пе? Оған қоса үнемі бірге жүретін досы да бар екен. Оның да БМВ-сы бар, түсі қара-көк екен! Құдай берді деген осы болар! Кешке қарай тағы да екі жігіт телефоныма қоңырау шалды. Олар автотұраққа қойып кеткен көліктерін ашқан кезде жерге құлаған қағазды көріпті. Алып оқыған соң ішек-сілеміз қатып күлдік дейді. Қызық болған соң хабарласып тұр екен. Мейлі, күлсе, күле берсін. Маған БМВ түгелдесем болды. Айтқандай, о баста 5 БМВ тапсам болды деп жүргем. Екі аптадан соң ұзын-саны 11 БМВ иелерінің аттары жазулы тұрды телефонымда. Құдайға мың да бір шүкір дей беремін қайталап. Енді маған солардың арасынан 7-еуін таңдап алу ғана қалды. Ал бұл, сізге — өтірік, маған — шын, оңай таңдау емес. Оның үстіне басында «көреміз» деп, кейіннен, той болатын күні хабарласқан жігіттер де болды. Әттең-ай, ол кезде 7 жігітпен келісіп қойған едім. Осы арада Байтұрсынов көшесінің бойындағы орындыққа қаптауыш тігетін шеберге риза болдым. Ол ақ БМВ-сымен қалыңдық пен күйеуді алып жүруі керек еді. Той өтетін күні шұғыл жұмысы шығып қалып, біраз әбігерге түсіп қалдық. Дегенмен, Құдай айдап, сол күні шеберханаға басқа бір жігіт ақ түсті БМВ көлігімен келе қалыпты. Сонымен келісіп, өзінің орнына жіберді.



Осылайша, той күні 7 БМВ болып, барлық жастарды жинап, қыдыруға шықтық. Бір ақ БМВ-ға жас жұбайлар мінген. Жолшыбай «өңім бе, түсім бе» дей бердім қайталап. Сол күні барлық ойлағаным сәтті шыққанына әлі күнге Аллаға шүкіршілік айтамын. Тек арада уақыт өткен соң ғана жүзеге сәтті асқан арманымның маңызы арта түсуде, орны ерекше білінуде. Сол күні орындала қоймағанда мен «гулянкасыз» қалмас едім, әрине. Бірақ, бір-ақ күндік сәт енді қайтып айналып соқпас еді… Сол күні маған қол ұшын созған жігіттерге, достарыма, қасымда демеу болған бауырларыма айтар алғысым шексіз. Мүлде бейтаныс шымкенттік жігіттердің бір кісідей жұмылғанын мәңгі ұмытпаспын. Аллаға мың да бір шүкір! «Бэхалар» бұзылмасын! Бауырлар аман болсын, достар жасасын!

Бұның орнында «Уайтхиллдық Уайтмәунтейнде» деген пост болу керек ед. Бірақ бұл жазда (өк. орай) еш қалаға шыға алмадым. bizbike ренжімес) Уайтхиллдық Уайтхиллда!



Ақтауға мүмкін осы қыста барып қаларм, әдеттегідей.) Ал әзірге көктемгі Орал, қысқы Атырау мен Ақтөбеден кейін, соңғысының жазғы түнгі көрінісін нысанаға алуды жөн көрдім.

Осылайша, жаз да өте шықты. Біреулер үшін бұл мезгіл майдай жақса, біреулерге керісінше аллергия деген бәле тауып берді. Ал шілде тіптен қазан айына айланғандай әсер қалдырд. "Құқығымды" қайтарғаннан кейін, бензиннің қымбаттағаны болмады енді, амал нешік… Шаң-тозаңға деген аллергияның қандай болатынын білдім өз басым. Мұрыннан су тоқтатпай, тамақ қыштыртып, қайта-қайта түшкіртіп, көз аштыртпаған жаз алдыңғы күні «чао бол» деп, соңғы кешінен аз-маз суреттер қалдырды: