Қысқы Азия ойындарындағы шайбалы хоккейден жоғары дивизиондағы ерлер командаларының тартысы басталып та кетті. Кеше біздің құрама командамызбен Қытай елінің құрама командасы өзара бақ сынасты. Ойынның қалай өрбігінін өздеріңізде байқаған боларсыздар.Есеп 14-1, Қазақстан құрамасының пайдасына.
Менің айтпағым осы ойыннан кейінгі тілшілердің ойыншылардан алған сұхбаты жайында. Хоккей құрама командамыздың каптитаны Талғат Жайлауовтан сұхбат алу барысында тілші мынандай сұрақты қойып қалды, “Қақпамызға 1 шайба кіргізіп алуымыздың басты себебі не?”. Тілшінің де өз білгені бар шығар. Бірақ спорттың аты спорт, ойынның аты ойын.ірі есеппен жеңіп тұрып бұл сұрақты қоймаса да болар еді менің ойымша. Оның орнына, “Жапония құрамасының ойындарын тамашаладыңыздар, осы мықты командаға қарсы қалай ойнамақшысыздар?, Ойындарынан осал тұстарын байқадыңыздар ма?”дегендей сұрақтар қою керек еді. Бұның бәрін ИМХО деуші ме еді…

Асаба бола білу де өнер, егер сол атқа лайықты болсаң. Қарағандыда (барлық қалада)қазіргі таңда тас лақтырсаң «тамадаға» тиеді. Филфактың балаларын қойып, политехтың қулары да айналыса бастады.Жақсы басқарып жатса басқара берсін әрине. Олармен жағаласып КВН-щиктер жүр,өздері басқарады,өздері ән айтады.Тойдың қызықты өтуіне тікелей қатысты асабалар тойдың шырқын бұзыпта жатады кейде. Жас асабалар көбіне анайы әңгімелер айтып үлкендер жағына жақпай қалады.Тойда мынандай ойын ойнатты бір асаба:
Ортаға 4 еркек, 4 келіншек шығарады.Ойынның аты «бие мен айғыр».Жігіттерден жылқының қай жерін ұнатасың деп сұрайды, аналар қазы-қарта десе, енді ана биенің сол жерін сүй дейді.Жігіттер қуып, қыздар қашып әлек. Асаба "өй, мына айғыр шабайын деп жүр ғой" дейді. Жұртта мәз.Негізі халықтың да тойға деген талғамы түсіп кеткен.Ондай асабаны қуып шықса екінші өйте қоймас. Әлгі асабаны шақырып алып, «Сенің анаңды осы ойынға шығарып, бие қылса дұрыс па, оған сенің көзіңше айғыр шабайын деп жатса жақсы ма?» дедім.Өзі білсін ар жағын…

Мен таза қазақы ауылда өстім.Өзге ұлтың бір өкілі жоқ еді біздің ауылда. Бірен-саран адамдардың үйіндегі жұмысшыларын есептемегенде. Мектепке бармаған кезім. Бірақ шатып-бұтып бірдеңе айтқан болам орысша.Бұның бәрі әріпті ерте танығанымның арқасы.Өзімнен үлкен әпкелерімнің кітаптарын оқи беретінмін. Бірдекөліктері құртылып қалды ма,әлде басқа себептері болды ма екі орыс біздің үйдің жанына тоқтады. Түскі ас кезінде мамам (әжемнің бауырында өсіп ол кісіні мама деп атап кеткенмін) «аналарды асқа шақыр» деді. Мен де қалай шақырамын деместен тұра жүгірдім. Екеуінің жанына барып, «Эй, русский, кушай рожки» дедім. Түскі асқа тіптен «рожкида „емес қой ең құрығанда…
Біздің ауылдан әрі Қарағаш деген орманды ауыл бар.ол жақта саңырауқұлақ түр-түрімен өседі. Күзге салым орыстар ағылады сол ауылға қарай. Шамасы бірінші класс оқимын. Мектепке бара жатқан менің жаныма бір жигули тоқтады.Ішінен түскен орыс жаңағы ауылды сұрады менің пайымдауымша.“Пряма пайдош, Карағаш найдош» дедім мен саспастан.

Аманат
Жасы келіп өлейін деп жатқан шал балаларын жанына шақырып алыпты. 1 ұлы және 1 қызы болса керек.
-Мен өлген соң сары сандыққа өзің ие бол ұлыммм…
Осы жерде кемпірі шыдай алмай кетіп,-Сандықты ұлына бергенді кімнен көрдің? Қызыңа бер-десе керек. сонда шал соңғы күшін жиып:
-Әй, кемпір өлейін деп жатқан мен бе, сен бе?-деген екен.

Өсиет
Әкесі өлейін деп жатып баласын шақырып алып соңғы сөзінде,:«Балам менің бір тілегім бар, орындайсың ба?»-депті. ажал аузындағы әке тілегін орындамайтын бала кемде-кем.
-Орындаймын әке!
-Ендеше менің аяғымдағы нәскиімді шешпей жерлет және мына қағазды жерлеп болған соң оқы, оған дейін оқыма- депті.
Шал өлді. Жерлеу рәсімі басталғанда баласы,"Әкемнің соңғы сөзі еді, нәскиімен жерлейік«деп өтінеді.Бірақ шариғат заңы бойынша қалай дүниеге келді, солай жерленеді ақыры.Әкесін жер қойнына тапсырған жігіт, оңаша жерге барып қағаздағы жазуды оқиды.
»Балам, өзің көргендегідей мен о дүниеге жыртық нәскиде алып кете алмадым. Дүниеге көп құныға берме" деген жазу бар екен әлгі қағазда.

Біздің Ескене ауылы екіге бөлініп жатыр. Таудың (өзімізге тау, қырат негізінде) шеткері мүйісінде Талдыбұлақ атты шағын ауылымыз бар. 15 үйлі. Осы Талдыбұлақтан Ескенеге мектепке барамыз. Екі ортаның қашықтығы 2 шақырымнан аса болар. көрші және ағайын болып келетін Ербол екеуміз көбіне бірге барамыз (Кеңес Одағы ыдырағанша бізді аранйы көлікпен тасымалдайтын). Жарты сағаттық жол. Екеуміз таудың етегіндегі жолмен әңгімелесіп келе жатқанбыз. Кенет Ербол тоқтай қалды. алдымызды кесіп өткен қоян ізі жатыр екен. Ербол қолғабын (биялай деп те атайды) шешіп ізді ұстап көріп, «жып-жылы екен, жаңа ғана өткен қоян екен» демесі бар ма))) Шамасы сол кезде мен 5, ол 3-ші класта оқимыз-ау деймін.
ПыСы.Класс сөзін мен көп жерде қолданамын.Мүмкін біздің мектептегі соңғы жылдарымызда кірген «сынып» сөзіне бойым үйренбеген болар.Тегі әр сөзді аудара бергеніміз де дұрыс емес секілді.

Бұрынырақта жазып жеке блогыма ілген жазбам екен.Сіздермен бөліссем деп едім.

Бұны әңгіме дейсіз бе, әлде шағын естелік дейсіз бе оны өзіңіз біліңіз. Анық білетінім, қолыма қалам алғызып отырған сағыныш. Балалық шаққа деген, қазіргі уақытта Балқаш қаласында ұстаздық қызмет атқаратын әпкеме деген сағыныш. Біздің Қарағанды төңірегнінде өзінен үлкен қыз баланы апа деп те айта береді. Жалпыға түсінікті болу үшін жазып жатқаным ғой. Әпкем екеуміздің қызығымыз көп.
Алғаш әріп үйретіп, есеп амалдарын шығару жолдарын үйреткенінде мен 5 жастамын. Газеттерді судыратып оқитын дәрежеге жеткізді. Үйге келген қонақтарға көлдей «Лениншіл жасты» оқып берем. Не жазылғанын түсініп жатқан мен жоқ, мақтауға марқайып жүре беремін. Әріп үйренгенім өзіме сор болды. Әпкем енді «Жарты сағатта қыс туралы өлең шығар, жаз туралы өлең шығар»деп қинайтын болды. Аңда-санда қалам алып, қағазға өлең жолдарын түсіріп жататынымыз да сол әпкеміздің арқасы.
Әпкем бала кезінен ұйымдастырушылық қырынан таныла білді. Біздің шағын Талдыбұлақ ауылының шеткері үш үйінің балаларын жиып, мереке сайын концерттік бағдарлама дайындайтын. Үй арасындағы бағаналарға жарнама ілгенді мен сол кезде әпкемнен көргем.
Таудың бауырын жанамалап тас жол өтетін. Сол тас жолға қызық үшін әпкем біздерге тас төсеткізеді. Жүргізушілердің тоқтап, тасты тазартқаны, ашуланып боқтағаны өзіне қызық шығар. Бірақ маған қорқынышты еді.Ши арасында жасырынып жатқан біздер, боқтықтан соң қашпақ болсақ әпкем жұдырығын көрсететін. Әпкемнің жұдырығы өзіме мәлім, одан да жүргізушіге ұсталған жеңілірек.
Жаз келді дегенше поход басталды дей бер. Походымыз тауға шығып, үйден дайындап алып шыққан тамақтарды жеп қайту. Көрші Ербол деген бала екеуміздің міндетіміз жол жиегіндегі белгілерді алып (дорожный знак), тау басына стол дайындау. Қанша жол белгі апарғанымызды бір Алла білер.
Әпкем әйтеуір жаңалық тапқыш. Кімнен естігенін қайдам, бір күні жатарда басына домбыра және нан қойып жатты. Себебін сұрасақ түсіне нан кірсе нан соғар болады-мыс, домбыра кірсе теңдессіз домбырашы болмақ. Анығы әпкеміздің түсіне екеуіде кірмегені.
Әпкемнің ұйқысы қатты. Кеңестік ұйқыдан оятқыш сағаттарға ояна қоймайтын. Адамнан айла артылған ба, оның да емі табылды.Өзінің аяғына жіп байлап, бір ұшын менің аяғыма байлады. Ондағысы әпкем аунағанда мен ұйқыдан оянып сағатты қарауым керек. Құдайға тәуба сабақтан қалып көрмедік.
Әпкемнің жатарда айтатын тақпағы да өзгеше:

Жаттым, жаттым жан Алла

Тұрғыза көр Иншалла

Тұрғызбасаң Иншалла

Лә илләһа Иллалла.

Жел тұрса күзге салым ауылдық жерде қаңбақ домалайды. Қораның артында үлкен қазан шұңқыр бар болатын. Сол жылы шұңқырды қаңбаққа толтырдық. Әпкем жиналған қаңбақтармен аспанға ұшпақ болған еді. Алыстан қаңбақ көрінсе, түлкіге ит қосқандай қосып жіберед. әкелген қаңбағың бүтін болмаса еңбегіңнің еш кеткені. Әйтеуір аспан әлеміне сапар шектіретіндей қатты жел тұрмай жанымыз қалды ғой.
Ауылдық жерде тірлік жермен тікелей байланысты. Жауын жаумаса шөп, егін шықпайды. Әпкем оның да оңай жолын тапты. Жаңбыр жаудыру үшін бақа өлтірсеңіз болды, кешке я болмаса ертеңіне жауын жауып береді-ай бір. Әлде бұл жай ғана сәйкестік пе екен? Әйтеуір сол жылы жаз жаңбырлы болды.
Кесіртке атты бауырымен жорғалаушылар класына жататын жәндік бар. Менің білетінім олардың түсі қара-қоңыр және жасыл (шөп түстес) болады. Сол кесірткелер де екіге бөлінеді екен. Оны әпкем болмаса мен сорлы білмей өтер ме едім.Олардың да мұсылманы мен кәпірі болады екен. Анықтау да онша қатты қиын шаруа емес. Көзіңізге көрінген кесірткеге «Мұсылмансың ба, кәпірсің бе?» деп айқайлайсыз, қаша жөнелсе кәпір болғаны. Оған жер бетінде орын жоқ. Әпкем айтты бітті, өлтіру парыз және сауапты іс. Кеңестік-атеисттік жүйенің әсері ме екен, сол кездерде мұсылман кесірткелер көп кездесе бермеуші еді.Қазір ойлап қарасам қашпай қалғандарының аяғы біздің айғайымыздан қарысып қалған болар.

Мен өзі «тұзы жеңілдеу» адаммын. Бірдеңеге ұрынбасам жүре алмаймын.Ұрынайын деп ұрынбаймын -ау...Өз-өзінен солай бола қалады. Бір жерлерде отырғанда да байланысқысы кеп отырғандар «Сен неге қабағыңды түйіп отырсыңнан» бастайды. Қасым қалың болса қайтем. Нұр -Мұқасандағы Мұқасан байғұсты аяп кетем ондайда… ә, айтарым ол емес еді…
2008 жылдың 16 желтоқсанында ауылға келін түсіремін деп хабарлап қойғанмын.Мал союлы,қазан асулы, қонақ шақырулы тұрады ендеше сол күні.15 желтоқсан күні менімен еріп баратын Ербол деген жолдасымның туған күні.Оны қалай тойламайсың.Біздің үйде (Ербол екеуміз ол кезде бір үйді жалдап тұратынбыз)барлық мереке! Жап-жақсы тойладық. Бір кезде Ерболдың служагы қайтам деді.Оны сыртқа шығарып салуға шықтық. Үстіме аляска іле салдым. Үй ыстық болған соң майкамен отырғанмын. содан таксиге отырғызтып енді үйге қарай беттей беріп едік көшенің менттері келіп қолды қайырып машинаға бірақ тоғытты. Бес адамдық «Уазикте» 15 шақты адам бар шығармыз.сол маңайдағыларды түгел салып алған ау деймін. Әскери екенімізді айтуға болмайды. Неге ұстағанын жолда білдік. «Орентировкадағы» бұзықтардың киімі біздікіндей екен. содан бөлімшеге апарып тоғытты. Үйде қалыңдық күтіп отыр, ауылда ел-жұрт күтіп отыр. Бізбен сөйлесетін түрлері жоқ.Жалынсақ та, боқтасақ та ешкім қарамайды. абырой болғанда сол бөлімдегі бір оперді танитынмын.Кезекшіден сол кісіні сұрадым.ол үйінде екен. Телефонын алып хабарластым ақыры.Мән-жайды айтып жатырмын«адам тонағаны несі, үстіме қарасаңыздар өзімді тонап кеткендей, үйленіп жатырмын» деп.Ол кісі аналарға айтып бізді босаттырып жіберді. Менттер десең ренжиді алып келеді екен де қайта апармайды екен. Жәй есік алдына шыға салған біздің қалтада тиында жоқ екен. Қаншама жерден жаяу тарттық үйге. Бұның бәрі өтті дедік қой. Ертеңіне біздің ауылға қарай тарттық. Келіншегім (ол кезде қыз) жеңгелеріне айтпапты алып қашатынымды. Келісілген алып қашу ғой, сонда да жәйлап жеңгелеріңе айт дегенмін-тін. Ол болса сол алып қашып бара жатқан кезде «мені алып қашып бара жатыр, кешірім сұрап адамдар барады дайындала беріңдер» деп звандай салған. Ауылға мәз- болып кіргеніміз сол. Менің қолымды менттер тағы қайырсын. Сөйтсем қыздың әкесінің інісі Қарағандыда полковниктін соған «зорлап алып қашқан» деген қоңырау түскен. Ананы-мынаны қысып жүріп менің адресіме шыққан. Іле-шала олар да жеткен ғой. Абырой болғанда келіншегім "өзім келдім" деп сотталмай қалдық))))

Бұл достарымызбен бас қосқанда еске алатын күлкілі оқиғаларымыздың бірі. Оқиғаға қатысушылар мен, Асан, Сәулет. Кластаспыз бәріміз. Қайсібір жылы жаңа жылды Майқұдықта қарсы алмақ болдық. 30-шы қаңтар күні алдын ала қыдыруымыз басталды. Бойында ептеген қызуы бар қылжақбастау Асан алаңнан қайтар жолда жол бойы кездескен қыз-келіншектерге тиісіп келе жатқан. Содан жолдан өте берген кезімізде қатты жылдамдықпен " тайота рав-4" зуылдап келе жатты. Асан екі қолын ербеңдетіп «стойте, суки на ху! » деп айғайламасы бар ма?! Машина өтіп барып тоқтай қалды. ішінен еңгезердей екі-үш тау халқының жігіттері түсе қалды. Біреуі белінен тапаншасын жұлып алып аспанға атып жіберді.Қарасақ жанымызда Асанымыз жоқ.

Балаларының бірі үйленіп Жантөре ағамызда той қамына кіріспей ме. Ауданға бара жатқан соң қыздарының бірі “сосиска” алып келе салуды өтінсе керек. Аудандағы шаруаларын бітірген Жәкең бір магазинге кіріп сатушы орыс қатыннан “Сиску дай” деп сұрап, магазиннен әзер қашып шығыпты деген аңыздар әлі күнге ауылда айтылып жүр.

Кеше көзімнің астынын түскен кірпігімді алып тұрып бала кездегі осы оқиға есіме түсіп кетті. Сіздерде қайдам бізде( мүмкін біздің үйде ғана болар, әпкемнің ойлап таппайтыны жоқтын) түскен кірпікті басқа адам саусақпен алып, кірпік иесінің жұдырығының сыртына (кентус, саусақтың буындарының үстіне)осы сөздерді айтып кезекпен басады. Қуаныш сөзіне түссе жақын арада қуаныш, ренішке түссе реніш болады деп сендіретін.