«Досың қазақтан болсын» деген ізгі ниетті, ілтипат сипатты пікірдің аурасына ауырған қазекеме «ащы ақиқаттың өткір шындығын» шырмаған хақ оқиға аса мәлім емес-тын. Ислам әканың «Досың қазақтан болсын. Ол сені сатпайды, бауырмал адал халық» деген сыңайдағы тұжырымын өзбектің БАҚ-ы кеңінен таратып, хассақтардың қазіргі ұрпағы ере жариялады. Ел артынд… аузындағы әңгіме — осы.
Шын мәнінде толық мәтінде «Досың қазақтан болсын. Ол сені сатпайды, бауырмал, адал халық. Бұл далбандарды зато сендерге лақтырып кету оңайырақ болады. Тем более, досың болғасын подлянка күтпейді» деген болатын Өзбасы. Бірақ бізге қалай жетті, солай жетті енді...

Кәрімов әкам өз спортшыларын әр әлемпиадаға аттандырарда: «Сукілер біләт, медаль алғандарың өздеріңе жақсы. Бірақ медаль алмасаңдар да, қазақтан қалғандарың — лоқтық. 1/16-дан тігілсеңдер де, қазақтан ұтылмаңдар нақ!» деп бата беретінін біреу білсе, 17 миллион білмейтін.



Алайда қазақтай қайсар халықтың Қабанбайдай батыр бабасымен қоса, Тазша баладай суайт кейіпкері барын да ұмытпаған жөн болатын. Өзбек басшысының шын пиғылын білетін біздің ақылман ойлы шенеуніктеріміз бен көреген функционерлеріміз «Операция Ө» деп аталған ұлы жоспар құруға кірісті.
Ол — өзбек басшысының көзін құрту еді.
Әрине, тікелей қастандық қылу — адамдыққа жат, жоғары саяси деңгейде орынсыз, қылмыс атаулының үлкені. Олай-бұлай бола қалса, жаны сірі Кастро да емес ол, бір-екі шабуылдан соң-ақ Аид ақсақалдың ауылына аттануы әбден мүмкін еді. Өзбек комитеті де «Моссад» емес дегендей...
Сондықтан, елдегі басқа шаруаның бәрін шешіп қойған (галстуктерін де) біздің ақылмандар іске басқаша кірісті.
Сөйтіп, кабинетке үйренген қауым арасында кіл ығай мен сығайдың басқосуы болды. Бір ірі тұлғаның өз адал еңбегімен тапқан ақшасына салдырған мүбәрак вилласында (енесін, ойнап айтам нақу, ондай вилла жоқ қо), жабық есік жағдайында жиналыс өтті. Есік шынымен жабық болатын. Бақылау камералары дарбаза шетінен өмірге құштар кейіппен қарап тұрды. Вилла қақпасының алдында сұсты, тағдырға ызалы қап-қара иттер мен олардың қап-қара кәдімгі иттері күзетте жүрді. Овчарка мен питбуль болатын соңғылары. Нұрлыбек пен Гриша болатын алдыңғылары.

— Тәәә-әәәкс, ағайын, туыс бауырлар… Кхм, ой, тойыс, әріптестер! Мемлекеттік маңызы бар мәселені талқылауға келгенімізді білесіздер. Қара уылдырықтан ала отырыңыздар. Кімде қандай ұсыныс бар? — деді сөзбасшы.
Бірінші болып иегі жып-жылтыр семіз кісі сөз бастады.
— Исламды құрту үшін сақалы шоқшаларды кеңінен пайдалану жайлы ұсыныс бар...
— Өй, бұл Исламды емес қой олардың құртатыны… — семізді тыйып тастағанға бәрі үнсіз бас изесті. Бір-екеуі «Машалла» деді іштей сыбырлап.
Келесі бір белсендінің:
— Кешіріңіздер, мен айтайын, әлімжеттік желіде жүрген суретке және үш әріптен тұратын мемлекеттік ұйымның есебіне сенсек… — деп қостап келе жатқаны сол еді, сөзбасшы сөзін бөлді.
— Сіз үшін фейсбуктің әлімжеттік желі деп аталатынын білеміз. Ал үш әріп дегеніңіз ЦОН ба?
— Үш әріп деген үш әріп қой. Сол дерекке сенсек, Ислам ақамыз ақтан аздап алыңқырайтын көрінеді.
— Сіз сонда ішімдікке цианид салуды немесе «паленый столичныйды» жібере салуды ұсынасыз ба, блеәт нақұй? — Телевидение жоқта, үй жағдайында мұндай зиялы қауым да өзара осылай сөйлесе беретін.
Әлгіннен үнсіз отырған көзі сығыр жылтыр бет галстугын ағыта, осы жерде сөзге араласты:
— Жоқ, мен ұсынатын басқа идея бар.
— Сөйлеңіз, жепутат мырза.
— Бізге не керек? Әканың әрақты сілтегені керек. Бірақ легально болуы керек пе ол похмель? Болуы керек. Ол қатты ішіп, 79 жастағы организм шыдамай жүріп кетуі мүмкін. Сондықтан повод керек пе? Керек.
Уощм, ел боп, жұрт боп, не қатты қайғыртуымыз керек, не қатты қуантуымыз керек.
— Қайғырту не получится. Ол үшін ескі замандардан қалған 2-3 қазақтың мазары жатыр деп сылтауратып, Жизаққа дейінгі жерді қайта тартып алу керек. Немесе, Олимпиадада алғашқы ондыққа кіріп кетіп, 10 алтын алып, өзбектерді көтте қалдыруға болады. көріп отырғандарыңыздай, екеуі де нереальный нәрсе. Сол себепті, мен сіздерге от обратного қимылдауды ұсынамын.
Ең принципиалды спортымыз — бокста өзбектерден аяусыз жеңіліп, олардан жалпы есепте қалып қояйық. Басқа амал жоқ.
— Сөйтсе?
— Сонда Кәрімов әкам қуаныштан жүзі бал-бұл жанып, қассақтардың аузын тігіп кеттік деп, банкет жағалап, ақаңнан сілтейтін болады. Ал оның ар жағы инсульт емей немене?
— Ғажап идея! Бізде Парламентте мұндай ұсыныстар айтыла бермейді...
Осы тұста спортқа тақырып ауаны ауғанын естіген сығыр көз жұқа кісі көзілдірігін түзеді де:
— Кешіріңіздер, мен ауыр атлетиканың майын ішкен маман ретінде айтайын, біз бұған үлес қоса алмаймыз! Менен кемі 3 алтын шығады! Өзбектерде өзі ауыр атлетикада бір ғана фаворит бар, оның өзі біздің чемпионнан ұтылады. Біз Қазақстанды жалпыкомандалық есепте көтермесек, түсіруіміз қиын… Екінші жаттығуда мықты спортшыларымыз бәрінен…
— Тәк, сен өйтіп неғыма! Ал мен спортқа жауапты тұлға ретінде Ильиніңді де, басқасын да қатыстырмаймын! Басқа, әлсіз спортшылар жіберіңдер! Иә, айтпақшы, штанга көтеру екі жаттығуға бөліне ме не?
— Левеке, бұныңыз қалай?! Олар көп жыл дайындалды емес пе?
— Все, все, әңгіме бітті! Себеп табамыз. Бұрынғы жүлдесімен қосып тартып аламыз. дәрі іштә, үйтті-бүйтті деп шығарып жіберіңдер. Олар итак пәтер-мәшінелерін алып алды.
Келесі, бокстан қысылуымыз керек. Өзағамдар өзі ыштанга көтеру мен бокстан басқа спорттан алтын медаль ала алмайды. Бізге лимит — бір алтын, чтобы халық шуламау үшін. Қалған выскочкаларымызды қысып, құлатып, ал өзбектерді көтеру керек.
— Кешіріңіз, бізде кемі 3-4 спортшы алтынға үміткер. Өзбектермен шамалас медаль аламыз деп тұрмыз.
— Никаких шамалас! Бір алтын болсын, ана Даниярды ваще құлатып тастаңдар, онсыз да алтынды көп алады ол. Тем более, вахабиттермен араласа ма, бірдеңе.
— Ол баланы құлату қиын. Қалай да алады ол. Вот, Иванды көндіруге болады. Вася деген спортшы көнбейд, бірақ орыс қо, мейлі, оның үстіне ешкім ол үшін тұрмайды. Соны қысып жібереміз, алтын болмауын қадағалаймыз.
— Әділбек ше? Ол да фаворит қо.
— Әділбек? Алтын? Пхахаха, ағасы, осы екі сөздің бір-біріне кереғар, үйлесімсіз екенін көрмейсіз бе?!
— Уощм, өзбектерді алға шығарыңдар. Жеке матчта жеңілсін бәрі. Ана Біржанға айт, өзіміздің бала ғо, таяқ жесін кездесіп жатса.
— Көрерміз енді… Құраманың бапкері өзіндік пікірі бар жігіт еді…
— Қой, сөзді қой. Егер де дейді, кімде-кім дейді, тыңдамаса дейді, орнынан аламыз деңдер дейд та!..
— Жақсы, жолдастар! Ендеше, алдымызда Ұлы даланың ұлы мақсаты тұр. Барлығы еліміздің болашағы үшін. Бәлки, біздің ерлігіміз бен еңбегімізді ұрпақтар білмей кетер, бірақ біз оған мұңаймаймыз. Үлкен саясат болғасын, ондай-мұндай болад… Тарихтың парақтары әлі-ақ ашады айқара…
— Онда шартты түрде «Операция Ө» деп аталған жасырын жобаны бастауға пәрмен беремін!

«Операция Ө» деген атау — мысалы, Өзбек, не Өлімпиада, не Өлім болып дешифрленетінін біз білмейміз. Алайда, оқиғада баяндалған барлық жоспар соңғы сағаттарда орындалып үлгерді деседі. Ол үшін тіпті Сотомайорды да жығуға тура келіпті-мыс. 22-орын — қазақ спортының кемшін қалуы емес, көреген функционерлердің сарабдал саясаты ғана екен.
Ал Ислам әка сол жеңісті қуаныштан 3 күн ішіп кетіп, банкеттің алдын бермей, тост айтыпты. Содан жүрек шіркін шыдамай жүріп кеткен екен.
Көпке қолжетімсіз ақиқат оқиға осылай болған деседі. Бірақ кім білсін, бұл өмірде болмаған оқиға да болуы мүмкін ғой, жиынның қазақ тілінде өткеніне қарасақ…

Жазбада сіз ұқсатқан кейіпкерлер жай ғана сәйкестік, өмірдегі тұлғалармен ұшырасуы кездейсоқтық болып табылады.

Біраз адамның басында бар жағдай, жұмыс жасау мақсатымен келген шетел азаматтарына погондылар қырғидай тиіп, есін тандырушы еді. Биылға дейін олар елімізге қонақ ретінде келуші еді, заң жүзінде жұмыс жасап пайда көруге құқықтары жоқ болатын. Өздерін ұстап айыппұл салып, депорт жасағанмен қоймай, жұмыс берушіні де штрафтап әбігерге салушы еді. Былай қарап тұрсаң тым жақсы жұмыс жасап жатырған сияқты ма? Бірақ қанша қаражат үкімет қалтасын айналып кетіп жатырғанын есептеген адам болмас, айтарым да ол емес. Сонымен биыл жұмыс жасау мақсатымен келген шетел азаматтарын салық төлетіп, жұмыс жасау рұхсатын алып беруге болады. Соңғы апта бойы осы мәселемен аудан орталығы мен ауыл арасында шауып жүрмін. Осы туралы қысқаша керекинфо.
Алдымен миграцияға барып, миграция картасының мерзімін уақытша ұзарту қажет, шамамен он жұмыс күні жеткілікті, мереке мен демалысты есептеп қосып алыңыз. Бұл уақытта шетел азаматтарының жұмыс жасауға құқы жоқ.
Паспорттарында орысша жазылым болмаса (қазақша болмасы анық) аудартып, нотариуспен бекіту керек. Аудару да бекіту де ақша, енд ол қызмет көрсетушілердің өзі белгілейді. Осы жерде айта кететін, аудару міселесімен кез келген дипломы бар адам айналыса алады, дым лицензия керек емес. Яғни мамандығы аудармашы не ағылшын тілі мұғалімі болса болды. Оның үстіне ол көршің не туыс, танысың болса тіпті тегінге шығады.
Енді салық комитетіне кеттік, ИНН алу керек. бұл 1-2 күндік жұмыс, кел деген уақытына келесің. Бұл жердегі қиқмет мынадай, ИННнің срогы жоқ екен, келер жылы келсең де сол ИНН пайдалана бересің. Берген бір тілім қағазды жоғалтпасаң болды.
ИНН алдық, енді айына 2 МРП көлемінде банкке салық төлейміз. Біз бірден үш айға төледік.
Банктен шыға ЦОНға, сотталмағандығы туралы бір жапырақ қағаз керек. Бұл да 15 минуттан 3 күнге дейін созлатын жүріс, 15 минутта келмесе 3 жұмыс күнінен соң келесің, Ауылда тұрғасын, айтты, қалалықтар басын қатырмай бірден 3 күн дей салады.
3ке4 екі фото да керек.
ИНН бар, салық төледік, сотталмағанымыз расталды, фото бар кетіік миграцияға.
Енді бұл жерде жұмыс жасауға рұқсат алу үшін өтініш жазылады және жұмыс берушімен келісім шарт жасалады (салық комитетінде де келісім шарт жасалған, неге сол қағазды қайта толтырғанымды түсіне алмадым, біреуінікі бекер не болса да). Қолдарының отпечаткісін де түсіреді осы жерде. Содан бір бума қағазды жеделтіккішке тігіп, 3 күннен соң кел дейді.
Осымен бітті.

Сразым ФАК:
Неге бірден салықты үш айға төледік? Ол дегенің үш айға жұмыс жасау құқын береді
Ай сайын төлеп тұруға болмайды ма? Болады. Мерзімін ұзарту осы жүрістен де канитель екен. Жоғарғыларға қоса, медсправка алу керек еш жерім ауырмайды деген (осыған вичті қоспағанына таңғалдым), банктен шот ашып, 6-10 мың (тошны білмим) ақша салып қою керек екен.
Үш айдан соң тағы ұзартуға болады ма? Болады, канителі екінші пункіттегідей
Басқа жерге жұмыс ауыстыруға болады ма? Болады. Тек жұмыс берушімен миграцияға келіп, келісім шарт жасасу керек. Қайта салық төленбейді.
Елге барып келгесін қайта ИНН алу керек пе?Жоқ. Сол алғаның жетеді, мерзімі шексіз екен.
Елге барып келеген соң сотталмағандығы туралы анықтама алу керек пе? Иә, алу керек.
Жаңа жұмыс берушімен келісім шартқа отырғанда сотталмағандығы туралы анықтама керек пе?Керек
Үш айдан соң банктен шот ашып ақша салмау үшін не істеу керек? Өзбекстанға өтіп қайта кіру қажет. Сол кезде жоғарғыдай қайта рәсімделеді, тек ИНН қайта алмайсыз.
ЦОНда шеретте тұрмау үшін egov қызметін пайдалануға болады ма? Жұмыс мақсатында жиі келетін болсаңыз ЭЦК алвалуға болады, еүкіметтен сотталмаған туралы анықтаманы үйден аласыз, салықты да төлей аласыз. Хех, дисің де бір бума қағазбен миграциядан бір шығасың, Олай болса алдын ала барып, миграция картасының мерзімін ұзартып та қажет емес. Сол Қазақстанға кірген уақытта тіркелуге берілген бес күн мерзімге сиясыз.

Бзб сұрақтарға дайынбыз

Өзбек ғалымы не бүлдірді? Әуезовтің бір ауыз сөзі...

1997 жылы қыркүйектің 10-20 аралығында Ташкентте Әуезов күндері өткізілді. Оны Өзбекстан Жазушылар одағы, Өзбекстан қазақтарының мәдени орталығы, «Нұрлы жол» газетінің редакциясы ұйымдастырды. Бұған Қазақстаннан Қалубек Тұрсынқұлов бастаған делегация, құрамында Шерхан Мұртаза, Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы, Зейнолла Серікқалиев қатысты.

Осы жолы өзбек ғалымы, академигі, жазушы-драматург Иззат Атаханұлы Сұлтановпен Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы ұзақ әңгімелесті. «Заман-Қазақстан» газетінің №33 (206) санындағы мақалаға енбей қалған деректі Иззат Сұлтанов өзі ауызбен айтады.

Елуінші жылдардағы дүрбелеңнен сытылып, Мәскеуге бардық. ССРО халықтары әдебиетінен екеуіміз де дәріс оқып жүрдік. Бір жолы филология факультетінде студенттермен кездесу жиыны өтті. Бір қыз бала маған сұрақ қойды: «Иззат Атаханович, сіздің пьесаңыз бойынша қойылған «Навои» спектаклі мемлекеттік сыйлық алды. Сіздің сценариіңіз бойынша түсірілген фильм мемлекеттік сыйлық алды. Ал сізге автор ретінде неге сыйлық берілмеді?» – деді.

– Оны сыйлық беретін кісіден сұраңыз. Жалпы, сыйлықты кімге бергеніне қарай сыйлық берушінің де кім екенін тануға болады, – деп қалдым.

Жиын тарқады. Ертеңіне СССР Халықтар әдебиеті кафедрасының мәжілісі болды. Күн тәртібінде бір мәселе. Ол – менің кешегі жауабым.

– Сыйлық беретін Иосиф Виссарионович.
– Иззат Атахановичтің студентті Сталинге жұмсауы барып тұрған…
– Жолдастар, бұл саяси сауатсыздық. Мұнда саяси астар бар.

Саяси қателескен айыпкер болып шыға келдім. Біразы «Мұхтар Омарханович, сіз не айтасыз» дегендей Әуезовке қарайды. Мұхтар Омарханович қашанғы әдетінше асықпайды. Елдің ең соңынан сөйледі.
– Иззат Атаханович! Вы не педагогично поступили, – деді.

Басқа түк айтқан жоқ. Орнына отырды. Әлгі гуілдеп-шуылдап отырғандар: «Иә-иә, бұл педагогикаға жат. Бұлай айтуға болмайды. Қатты ескертілсін Иззат Атахановичке!» – деді.

Мәжіліс тарқады. Мен КГБ-ның тырнағына ілікпей «не педагогичный» болып тірі қалдым. Мұхтар Омарханович мені күтіп тұрған үлкен жазадан осылай бір ауыз сөзбен құтқарды.

Мақала: («Әуезов мені құтқарып қалды». Қазақ үні, 1997 жыл. №9 (316), қыркүйек)

Қосымша:

Тәшкентте 1930 жылы 17 қыркүйекте Мұхтар Әуезов тұтқынға алынды.

«Нұрлы жол» газеті – Өзбекстандағы қазақтардың төл газеті. Бас редакторы – Рысбай Анарбеков. Газеттің тұңғыш саны 1991 жылдың 10 қаңтарында «Достық туы» атымен жарық көрген. Ал 1993 жылдың 20 ақпанынан бастап газет атауы «Нұрлы жол» деп өзгертілді.

Шерхан Мұртаза мен Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы.

Зейнолла Серікқалиев (1938 жылы 10 ақпанда дүниеге келген) – қазақтың тамаша әдебиет сыншысы. «Ойлар, толғаныстар», «Жылдар сазы», «Ақыл таразысы», «Дүниетану даналығы», «Тағдыр және Біз», «Сын кітабы. Таңдамалы» еңбектерін жазып қалдырды.

Иззат Атаханұлы Сұлтанов 1910 жылы 16 маусымда Ош қаласында дүниеге келген. 1964 жылы Өзбек КСР-ның еңбек сіңірген өнер қайраткері, ал 1966 жылы Өзбек КСР-ның Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі атанды. 1944 жылдан бастап Коммунистер партиясының мүшесі болды. Ал 1934 жылы Тәшкенттегі педагогикалық институтты бітірген. 1945-1948 жылдары Өзбек КСР-ның Халық Комиссары төрағасының орынбасары қызметін атқарды. ««Мезонул авзон» және оның сындық мәтіні» (1947 жылы), «Пушкин және өзбек әдебиеті» (1949 жылы), «Абдулла Қадыр шығармашылығы» (1958 жылы), «Жаңа кезеңдегі өзбек советтік әдебиеті» (1981 жылы) еңбектерін жазған. Драматург ретінде «Қыранның ұшуын» (1939 жылы), Уйгунмен бірігіп «Әлішер Науаиды» (1940 жылы), «Белгісіз» (1963 жылы), «Сенімі бар адамдар» (1960 жылы) пьесаларын жазып қалдырған. 1970 жылы Бируни атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері атанды.

Superstar-дан шыққан Әлішер Кәрімовты қазіргі таңда көбі танитын шығар. Бастапқыда шашы ұзын болып, имидж жағынан халі сәл мүшкілдеу жүр еді, оған осы өткен кәріс сериалы жақсы әсер еткен сияқты. Яғни имиджіне. Тура сол сериал біткен соң, Әлішердің шаш үлгісінен корей сериалының басты кейіпкерінің образын көріп, плагиат деп шулағанда, «мен ешкімнен имидж ұрлаған жоқпын» деп ақталумен болды.

Не де болса, шашын қиғаны жақсы болды, өңі кіріп, енді сүйсінерлік әншілер қатарына кіре бастады.
Айтарым ол емес. Өзбек бауырымыздың бастапқыда Роза Рымбаеваның репертуарынан «Әлия» әнін айтып жүргенін тыңдаған шығарсыздар. Сонда «Батыр қызы сен халқымның» деген сөздері бар. Дәп сол жерін айтқанда біртүрлі ішімде бірдеңе қылт ете қалатын еді. Енді соғыс сонау КСРО кезінде болғанын ескерсек, бәрі бір халық болды, яғни идея бір дегендей. Олай айтуға намыстанбайтын да шығар.
Ал алдында Қазақстан телеарнасында Кеңес Дүйсекеевке арналған кеш өтті. Сол кеште бұл батырымыз «Қазағымның мұңысын сен – домбыра, бабамыздың жырысын сен — домбыра» деп шырқап тұр.
Ну енд, ұлтқа бөлінбеген дұрыс. Бірігіп ұстау керек, анау-мынау… Бірақ бәрібір, іште тағы бірдеме қылт ете қалады, неге екенін…