Футбол қарайтындардың барлығын футбол фанаты дейді. Бірақ олардың өзі бірнеше түрге бөлінеді. Солардың негізгі 3 түрі туралы айта кеткім келеді: Кузьмич, Ультрас, Хулиган. Үшеуі де бір команданың жанкүйерлері, бірақ мақсаттары бөлектеу.

Кузьмич

Әлемдегі барлық стадиондарды толтырушы негізгі күш осы жігіттер. Олар команданың барлық ойындарын, футболшыларды, статистиканы т.б бәрін біледі. Бірақ трибунада қатты белсенділік танытпайды. Ойыналды және соңы 2-3 бокал сыра ішу, ойынды талқылау, мойынға шарф тағып, команда атын айқайлап жүру сияқты қасиеттер тән. Ойынды отырып қарайды. Қарсы жақ фанаттарынан агрессия байқалған кезде қашып кетулері де мүмкін. Стадионда ультрас жағы бастайтын ән, ұран, зарядтарды біледі, реті келсе қосылып отырады. Футбол олар үшін театрдың басқа түрі.

Ультрас

Әдетте қақпа артына жайғасатын белсенді топ. Трибуна шоу жасайды. Баннерлер, файерлер, команданы үнемі алға сүйреп отыратын ұрандар… Барлығын осы жігіттер жасайды. Өте белсенді, ұйымдасқыш топ. Команданың сырт алаңдағы ойындарына да баратын осылар. Мақсат — трибунада шоу жасау, команданың жеңісінде өз үлесі барын сезіну.

Хулиган

Футбол фанаттарының ең агрессив түрі. Футболдағы нәтиже маңызды емес. Футболға бармаулары да мүмкін. Мақсат қарсылас команда фанаттарын жеңу. Олармен төбелес я келісім бойынша, я «жабу» арқылы болады. Келісім бойынша 2 жақ шығатын адам санын келіседі де басқа ешкім араласпайды бұл төбелеске. Ал «жабу» қарсыластардың қай жерде екенін тауып алып, сол жерде үстеріне секіру. Бұл жерде адам саны маңызды емес. Тек ешқашан қолдан басқа құрал қолдануға болмайды.

Қазақстандағы жағдай

Қазақстанда «кузьмичтер» әлбетте барлық қалаларда бар. Хулиганизм әлі дами қоймаса да ультрас ішінде хулиган топтар бар немесе екеуін де бірге ұстанатын «Хультрас» деп аталатын топтар.
Қазақстанда алғаш рет 2006 жылы басталды ультрас қозғалыс. Ақтөбеден кейін Қостанай, Астана, Алматы қосыла бастады. Жаулар, достар анықталып, алғашқы төбелестер де, «жабулар» да болды. Жалпы қазіргі ультрас қозғалыстың аяқ алысы жаман емес. Тек бұрынғыдай еркіндіктен айрылды. Стадиондарда файер, түтін жағуға болмайды. Полиция да бұлармен қарым-қатынасты үйрене бастады. Бірнеше күнге отырып шыққан фанаттар да бар. ОМОН-мен де қақтығыстар болды.

Тағы бір ескертетін жай: ультрас арасында ұлтшылдық дамып барады. Бұрын бізге барлығы Ресей арқылы орысша келсе, енді қазақшалануда баннерлер де, әндер де. Барлық әлемде солай. Футбол фанаттары оңшыл ұстанымда. Яғни футболдан тыс ұлтшыл бағыттағы әрекеттерге де баруға дайын. Фанаттарды өз қаласының, елінің ең мықты патриоттары деуге болады ғой? Демек мұндай ұлтшыл ұстанымдары да заңды. Фанатизм дамыған сайын шынайы ұлтшылдық та дамиды деген сөз. Бұл біреуге жақсы, біреуге әлбетте жаман.

Бұлар кімдер?
2006-2010 жылдары өзім де осы топтың ішінде болдым. Алғашқы құрушыларынанмын десем де болады. Біздің арамызда мектеп мұғалімі де, дизайнер де, архитектор да, жеке кәсіпкер де, фирма менеджері де, банк қызметкері де, құрылысшы да, жүк түсіруші де, жұмыссыз да, бай баласы да болды. Түрлі тап, түрлі деңгейдегі адамдар. Бәрін біріктіретін футбол. Былай сыртқы өмірде оларды фанат деп ойламауың мүмкін, бірақ трибунаға келген кезде іштеріндегі жыртқыш аң сыртқа шығады, адам танымастай өзгереді. Ультрас трибунасына бір рет келген адам тағы келгісі келіп тұрады. Бір рет сырт алаңдағы ойынға барып көрген адам тағы да шыққысы келіп тұрады. Бір рет файер немесе түрлі-түсті түтіннің иісін сезген адам сол иісті аңсап тұрады. Бір рет ОМОН немесе қарсылас агрессиясын сезінген адам тағы да сол адреналинді қалап тұрады. Бұдан құтылу мүмкін емес. Иә, фанаттың да жасы өседі, ақырындап кете бастайды, орнына жастар келеді. Бірақ бәрібір ол бұдан қашып құтыла алмайды.

Егер бұл тақырып сізге қызық болса жақында шыққан ресейлік «Околофутбола» деген фильмді қарауға кеңес беремін. Фильмдегі барлық нәрсе шынайы және анық көрсетілген.


Бонустар
Бонус ретінде Қазақстандық топтардың төбелестерін қарап көріңіз:

Север (Павлодар) — 13-сектор (Ақтөбе)


Ақтөбенің Динамо Киев фанаттарын жабуы


Легион (Астана) — Ривер (Қостанай)




Легион (Астана) — Локомотив (Астана)




(әзірше осылар, кейін тағы қосамын)

Құдайға шүкір, Қазақстан Премьер(!) Лигасы аяқталатын уақыт жақындап қалып, Еуропа елдерінің чемпионаттары басталып кетті, Чемпиондар Лигасы мен Еуропа Лигасы да келіп қалды. Келесі жылы мүмкін Бразилиядағы Мундиаль да болатын шығар? Түнімен футбол қарап, жұмысқа ұйқылы-ояу келетін кездер басталады енді. Қандай керемет түндер күтіп тұр, иә? Алайда барлық футбол ләззатыңа үлкен дәрет сындыратын адам түрлері болады. Солардан алыс жүргенің дұрыс. Оларды таны!

1-сәуір, 2010 жыл

Бiзде, Қазақстанда фанатизм терминi тек өнер, онда да эстрада алаңынан ғана жиi естiлетiн. Анау әншiге фанаты пәленбай гүл сыйлапты, мынау әншiге фанаты арғымак тұлпар мiнгiзiптi, т.т… тiзiлiп кете бередi. Футболдын айналасынан тек өткен жылы Англия мен Қазақстан құрамасынын өз алаңымыздағы кездесуiнде футболшыларымызға “қарсылас команданын қақпасы қай жерде екенін нұсқағысы келген” Медицина университетiнiн студентi Едiге Райды ғана мысалға келтiруге болады. Ал Түркияда керiсiнше, фанатизм десе алдымен футбол еске туседi. Бұл жазбаны жазуға да фанатизмге қатысты бір окиға себеп болды.

Қазір стадионда футболға келетін қыздар көп, интернетте мойындарына шарф таққан, беттерін бояған қыздар суреттері көп. Спорт сайттары, форумдарында да фанат қыздардың каменттері. Қысқасы қыздар "біз де фанатпыз" дейді. Бірақ мен бұған қосылмаймын, мұның уақытша қызығушылық екенін дәлелдеуге тырысамын. Біраз жыл футболдың және фанатизм айналасында жүргесін өз тәжірибем бойынша шағын анализ жасап көрейін.