Осыдан екі жыл бұрын жарияланған мақала.
Журналистика маман­дығын таңдағандағы мақ­са­тым – ана тіліміздің да­муына үлес қосу болатын. Келешекте қоғамға пайда­лы маман иесі болып шы­ға аламын ба деген ой кел­ді. Менің байқағаным қа­зақтың тілі әлі де төрге озбай тұрған сияқты. Осы жылдың 12 қыркүйек күні Қарағанды қаласындағы Кен­шілер мәдениет са­ра­йын­да халқымызға та­нымал біртуар тұлға, Қа­зақстанның халық жа­зушысы, «Түркі тілдес ха­лықтар арасындағы ең үздік әлем ақыны» сый­лы­ғының иегері Мұх­тар Шахановтың «Ғұмыр­да­рия» атты поэзия кеші өт­ті.
Кешті ұйымдастырушы – мәдениет саласындағы аға-апаларымыз. «Тілдер кү­ні» мерекесіне арналған кеш­тің өтетіндігі, оған қазақ халқының бір­туар, танымал тұлға, тіл жа­нашыры Мұхтар Ша­ха­нов қатысатыны жө­нін­дегі хабарламасы ха­лыққа жетпеді ме, әл­де қазақ халқының өз ті­ліне деген енжарлығы ма, әйтеуір, көрермен за­лын­дағы бос орын көп болды. Кеш өте тар­тым­ды өтті. Мұхтар Шаха­нов ағамыздың сөзіне жа­зылған әндер шырқалып, жүректі тебірентер өлең­дері оқылды. Кештегі ерек­ше әсер қалдырған жай кіп-кішкентай бүлдіршін, не бары төрт жастағы Шәй­мерден Әскеннің ақын өлеңдерін жатқа оқуы бол­ды. Ақынның өлеңін жат­қа оқымақ түгілі, біз­дің қатарымыздағы студент­тер арасында Мұхтар Ша­хановтың кім екенін біл­мейтіндері де бар.
Әрине, бүгінгі заман ға­ламтордың дамыған ке­зеңі. Жастар өз қажетін ғаламтор арқылы іздеп та­уып, тәжірибе алмасып жатады. Ғаламтор арқылы ойларын бөліседі.
Менің ойымша ғаламтор – «үнсіздік әлемі». Адам бір-бірімен сөйлесу арқылы өз ойын толық жеткізіп, ті­лін шыңдай түседі емес пе? Қазақ тілі мемлекеттік тіл болып есептелгенімен, қоғамда өз деңгейінде қол­даныста жоқ. Қолында билігі бар бастықтар сөз­дерін қа­зақ­ша бастап, со­дан кейін үй­реншікті орыс тілде ұза­ғынан көсіліп сөй­лейді.
Қазіргі жастар бір-бі­рі­мен қалыптасып кет­кен орыс тілі арқылы пі­кір­ле­сіп, ой бөлісіп жа­та­ды. Сонымен қатар, ға­лам­тордағы ой-пікірлерін де көбінесе орыс тілінде біл­діреді.
Байқап отырсам, «Тіл­дер күніне» байланыс­ты өтетін мерекелік ша­ра­ларда көз бояушылық бай­қалады. Қа­зақ ті­лін жетік білетін бас­қа ұлт өкілін халық алды­на шығарып, «Міне, көр­діңіздер ме, қазақ тілін бас­қа ұлттар да меңгеріп жатыр» дейді.
Мұндай жасандылықпен қазақ тілінің төрге шығуы мүмкін емес.
Жоғарғы оқу орын­да­рындағы студенттер ер­­тең қоғамда өз маман­дықтары бойынша қызмет етеді. Сондықтан, жоғарғы оқу орындарындағы сту­дент­тер қазақ тілінің қа­жеттілігін білуі үшін әр факультеттер жанынан тіл орталықтарын қалып­тастырып, ана тілімізді тереңдетіп оқы­ту қажет. Сонда ғана Президен­ті­міз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «2025 жылға қарай халқымыздың 95 па­йызы қазақша сөйлейді» деген ойы іске асатын бо­лады.
Пы.Сы: "Ғаламтор арқылы ойларын бөліседі",-дегенге пікірім өзгерді. Мысалға керекинфоны алсақ… Осы арқылы ойымызды толықтай жеткізіп те, жазып та жүрміз. Тіпті керекинфодан бастау алған мықты-мықты деген блогер, журналистеріміз қазіргі уақытта ел мақтаныштары. Сол себептенде ғаламтор — "үнсіздік әлемі" дей алмаймын.
2 Пы.Сы: Қалай ойлайсыздар 9 жылда xалқымыздың 95 пайызы қазақша сөйлейді ме?

Дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарын алып қарайық. Оның ішінде қазақ тілді газет-журналдар мен теле-радио хабарлар. Барлығында ұлт, дін, тіл, діл туралы жоқ дегенде бір мәселе қозғалады. Қызыл тілмен көсіле жазған автор, өз мақаласында (баяндамасында) қазақ тілінің қазіргі жағыдайы жаман, өліп барамыз деп ышқынып қалады. Аталмыш жазба жарияланады, мәселе халық пен билікке жеткендей болады. Арада аз уақыт өткен соң ел есінен шығып, ұмытылып кетеді. Әлгі автор сол мәселені қайта көтеріп, тағы да шу шығарады. Осылай жалғасып кете береді. Нәтижесі «Ноль». Қазақ тілінің дамуы туралы мәселе тәуелсіздік алған алғашқы жылдары көтерілген болатын. Содан бері арада қанша жыл өтті. Құлаған экономикамыз қалпына келіп, дамудың сара жолына түстік. Ал тіл мәселесі сол тұралап қалған қалпында қалды. Жазғыштар жазудан, айтудан жаңылмады. Сәйкесінше бұл тақырыптан халық жалығып, ондай дүниелерді оқымайтын дәрежеге жетті. Жауыр тақырып атанды. Расында бұлар ең өзекті дүниелер, бірақ нақты іспен емес құр сөзбен көтеріліп жатқандықтан қадірі қашқан. Мұнымен қалай күресуге болады? Әуелі бос аттан мен құр айғайдан арылу керек.

Ғаламтордағы қазақ тілі

Жоғарыда айтып өткеніміздей, ана тілімізді дамытуда бос аттаннан пайда жоқ. Мәселен қазақ тілінің жай-күйі туралы қазақ тілді газетке жазып көтерудің пайдасы қанша? Ұлттық мүддеге пысқырып қарамайтын кейбір шекпенді ағаларымыз, ана тілімізде жарық көретін газетпен санасады, оларды оқиды деп ойлау асылық болып шықпай ма? Сондықтан нақты қадамдарға барып, тіл дамытуда өзімізден бастайық. Ол үшін не істеу керек? Егер тілді қалай дамыту керек екенін білмесеңіз, тым құрығанда айналаңыздағылармен қазақша сөйлесуге тырысыңыз. Оған көңіліңіз жақпаса қолыңыздан келетін бір шаруаны қолға алып, нақты қадамдарға барғаныңыз жөн. Мәселен, ғаламтор бетінде қазақша ақпараттар аз. Әсіресе википедияда. Бұлда бір кездері біраз шу болып, жазғыш ағайындар газетте мәселе көтерген болатын. Шешімін тапқан шенеуніктер емес алайда. Қолынан іс келетін азаматтар. Барлығын санамалай бермей, өзім білетін бір жігіт туралы айтып өтейін. Есімі барлықтарыңызға жақсы танымал болуы керек. Қазақша уикипедияның әкімшісі Данияр Тәжімбет деген жігіт. Менен бір жасқа кіші, 94 жылғы азамат. Мектепте оқып жүргенде бір өзі укипедияға жүз мақала салыпты. Қазір сол дүниелер талай ағайынның кәдесіне асып жатыр. Ал енді ойлап көріңізші. Тіліміз дамымай артта қалды деп қазақ газетінде жылауық «жүз» мақала жазған, сол үшін айлық алған жазғыштың еңбегі зор ма? Әлде үндеместен үйде отырып алып, елге пайдасы тиетін һәм ғаламторда қазақ тілінің дамуына үлес қосатын «жүз танымдық мақала» жазған жас баланың еңбегі зор ма?

Қазақша сыйлық
Тағы да сол тіл мәселесі. Өткенде респудбликалық басылымдарды ақтарып отырған едім. (Негізгі мамандығым журналист болғандықтан басылымдарды қарап отыратын әдетім бар). Бір ағамыз көлдей мақала жазыпты. Айтқан сөзі сол баяғы жылауық тақырып. Ұлттық мүде аяқ асты болды, тіліміз өліп барады. Мереке қарсаңында қазақ тілінде жазылған ашық хаттар емес орыс тілділер көптеп сатылады. Қазақы нақышта жазылған кәдесыйлар жоқ… Солай деп кете береді. Бұл бос сөздерден тілдің дамуына қаншалықты пайдалы? Осы мақаланы жазған автор, мәселені басқа қырынан танып ұлттық нақыштағы дүниелер шығарып жүрген жігіттерге қолдау көрсетуге шақырса жөн болар еді. Мәселен, өткен блогерлер құрылтайында Қарағандылық қыздардың жігіттерге ұсынған сыйлығы қазақша күнделік болған еді. Оны жасап шығарған, Қарағандылық Айбек деген жігіт. Болашақпен сонау Лондонда оқып келіп, қазір Қарағанды қаласында жұмыс жасап жатқан жайы бар. Қазақ қыз-жігіттерінің басын қосып шамасы жеткенше ағылышын тілін үйретуде. Одан бөлек, наурызға сыйлық ретінде күнделік дайындатты. Орыстардікі тәрізді емес. Қазақ жыл санауы бойынша 23-наурыздан басталады. Әр бетінде ұлт тұлғаларының қанатты сөздері жазылған. Ұлттық нақышта бейнеленген. Достарыңызға ұялмай естелік ретінде сыйлыққа ұсынуға тұрарлық дүние.

P/S: «Өзіңнен баста» деп санамалап жаза берсем кете беретін түрім бар. Өмірге теріс жағынан қарамай, басқаша қырынан қарап көрейікші? Неге біз тек жаманын көреміз? Егер позитив іздесек ол табылып қаладығой. Сондықтан кез-келген дүние туралы теріс пікір қалыптастырардың алдында «Мен не істедім?» деп ойлаған абзал тәрізді.
Мен не істедім? Дәл қазір мақтанышпен айтуға тұрарлық еш нәрсе істемеппін. Колледжда металлург мамандығында оқып жүрген кезімде, қажетті дүниенің барлығы орыс тілінде болған еді. Соны қазақшаға аударып, орысша түсінбейтін достарыма беріп жүрдім. Кейін келе жинақталған дүниелерді ғаламторға жариалады. Бар бітірген шаруам сол. Сіз не істедіңіз?

---

Еліміз тәуелсіздік алғалы 20 жылдай уақыт өтті. Осы жылдардағы бастан кешірген тарихи оқиғаларды ой елегінен өткізер уақыт жетті деген ойдамын. Небәрі 20 жыл уақыт ішінде жеткен жетістіктеріміз, асқан асуларымызбен бағындырған белестеріміз аз емес. Дегенмен де, тілдің мәселесі сол қалпы, “ Баяғы жартас, сол жартас ”. Қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту мақсатында Қазақша КТК ойындары, қазақша курстар, қазақ тіліндегі көптеген сайыстар, жасалып жатқан игі іс-шаралар аз емес. Алайда, кей адамдарға бұл қызықты емес, әлде жасалып жатқан іс-шаралар қызықтырмайды ма немесе тілге деген менсінбеушілік пе ол да бір көкейкесті мәселе болып қала бермек. Көше кезіп бара жатқан кезде қой көзді қазақ жастарының не қазақша, не орысша сөйлей алмайтындығын байқаған кезде бір жағынан өкінішті болғанмен де екінші жағынан еріксіз езу жиюға тура келеді. Бір қызығы, тек қана қазақтар бөгде тілде сөйлейді екен. Орыс қазақша сөйлемейді, өзбек орысша сөйлемейді, ағылшын қазақ тілін білмейді. Бұл өзге ұлттардың патриоттық сезімінің жоғары деңгейде екендігін көрсетеді. Жақында “Саз әлемі” бағдарламасында кәріс ұлт өкілдерінің біздің халықтың әнін нақышына келтіріп айтқан кезде жүрегімді бірден елжіретіп жіберді. Сол топқа қарап, егер кей қазақтарымызда намыс болса, осы әнді естіген соң қазақша үйренуге ұмтылысы болады деп үміттендім.
Осы қарбалас заманда барлығы білім мен тілдің еншісінде. Егер қазіргі жастарымыз осындай деңгейде болып тұрса, келер ұрпақ қандай болмақ деген сауал туады. Ол,әрине, уақыттын еншісінде. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін Абай атамыздың мынадай сөздерімен аяқтағым келеді: “ақ қағазбен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе өз сөзім өзімдікі”

Сөзі:

Опять один язык, опять эта тема…
Ну, хватит ерунды, ну, как не надоело?
Как 20 лет назад, проблема, не иначе
Как люди говорят, как эти люди плачут.