Конструктор ойыншығы.
Ойынның барысы көрсетілген альбом-кітапшасы бар. Әр бетінде бір немесе екі, кейде үш-төрт қадамнан тұратын графикалық нұсқа берілген.
Төрт жастағы балам альбом бетіндегі нұсқаға сай ойыннын бастады. Басында бір төбе болып үйілген бөлшектің әрқайсының автомобиль моделіне деген қандай қатысы барын нұсқаға қарап анықтап, жарты сағатта әр бөлшек өз орнын тапты. Автомобиль моделі құрастырылды. Оның өзіде жеке ойыншық.
Неге конструктормен ойнаған қызық?
Конструктордың баланы қызықтыратын бірнеше қасиеті бар. Негізгісі механикалық бекініс. Балаларға арналған конструкторларда бірнеше бекініс түрі қолданады. Меніңше балаға деген алғашқы конструкторды таңдағанда бөлшектерді қосуға пазды бекініс қолданатынын таңдаған жөн.
Пазды бекіністі конструкторларда қарапайым бөлшек ретінде пішімі тікбұрышты параллелепипедті кездестірміз. Осындай бөлшектер бір-бірімен пазды бекініс арқылы қосылады. Пазды бекіністер қолдануда ыңғайлы.
Бекіту әдісі.
Көз алдымызға конструктордың қарпайым бөлшегін елестетіп көрелік. Үш өлшемді кеңістіте тік бұрышты параллелепипед. Үстіңгі жағын өз ара тең бөлген екі түйме бар бұл кертік, астыңғы жағында үстіңгі түйме тұстарынан сәйкес ойық, яғни ұя орналасқан. Осындай екі бөлшекті бір-бірімен бекіту үшін біреуін екінші астына қойып беттерін түйістіреміз. Осы кезде астыңғы бөлшектің екі немесе бір түймесі ұяға нығыз кіріп механикалық бекініс жасайды.
Ойша осы бөлшекпен кірпіш қабырғаның фрагментін дәстүрлі әдісіпен қалап көрелік. Екі кірпішті үшінші кірпіш көмегімен жалғаймыз. Яғни, екі бөлшекті түйістіріп қоямыз, сосын орта тұсынан үстінен үшінші бөлшекті қойып бастырамыз. Сол кезде астыңғы бөлшектердің біреуінің оң және екіншісінің сол жақ түймесі үстіңгі бөлшектің ұясына кіріп бекиді.
Конструкторда бөлшектердің түр-түрі көп болғандықтан ойын барысында құрылған модельдің бекіністері берік болады.
Ойын барысы.
Автомобиль тематикалық модельдердің ішінен ең танымалы (меніңше және үйдегі балақайды қалауы бойынша).
Конструкторды және жинауға ұсынылған тематикалық моделін таңдап алып сатып алдым. Одан кейін конструкторды өзім жинап көрдім. Сосын баланың көзіне құрастырып шыққан автомобиль моделін дайын ойыншық ретіндке ұстата бердім.
Балам болса жаңа ойыншықты сынауға кірісті. Оның ерекшелігін әлі білмейді.
Біраздан соң балақай:
-Сынып қалды?, -қолында кабина шатыры.
-Сынған жоқ. Шатырын алып және салуға болады.
Бір-екі рет кабина шатырын ажыратып қосып көрсеттік. Әрине, бұдан кейін конструктордан құрылған модель балақай қолында бөлшектенуге ұшырады.
Дөңгелегі жұлынды. Оп-оңай орнына салынып жөнделеді.
Бала біраз уақыт ішінде қолындағы ойыншықты қиратып істен шығаруға болмайтына көзін жеткізді. Қандайда бір бөлшек ажыратылса орнына қайтадан бекітіледі.
Бірінші күн ойыншықты қайта-қайта қалыпқа келтіріп жинап берумен өтті. Өз бетінше конструкторды жинап үйренбейтінін білдім. Жасы кішкене оның үстіне құрастыру үшін саусақтардың күші де жетпеуі мүмкін, оныда ескердім.
Ойыншықты бөлшектеп, ойыншықты бөлшектерден қайта қалыпына келтіріп құрастырғаным нұсқаға сәйкес істегеп отырғанымды балама түсіндіргім келді және балам конструкторды өз бетімен нұсқасына сәйкес құрастырып үйренгенін қаладым.
Конструктормен ойнатқызып үйретпес бұрын пазл ойынын ойнатқызып үйреткенмін. Онда балам үш жас алты айда болатын. Пазл ойнағанда бөлшектерінің орналасуын жаттап алу ойынның негізі болған. Сондықтан пазл құрғанда бөлшектердің орналасұанын жаттап алуына көңіл бөлгенмін. Балам бір жұма ішінде пазлды өзбетімен жинап үйренген болатын. Жалпы конструктор ойнап үйренгеннен пазлды ойнап үйренген қиынға соқты. Үш жас алты айдағы және төрт жастағы бала арасында айырмашылық бар екен.
Конструкторды да өз бетінше жинап үйрену үшін бір жұмадан аз уақыт кетті. Пазлды құрастырғандағы жаттау тактикасы жарамсыздығын білдім. Бөлшектер орналасуын жаттатқызбай құрастыру нұсқасына жүгінуіне үйреттім. Әрине, кейбір бөлшектердің орналасып алуын жаттап алу деген бар. Ондай кезді байқап қалсам қолындағы жинап жатқан моделін нұсқадағы көрінісімен салыстыруын сұраймын.
Бір жұмадан кейін балам автомобилін нұсқаға сәйкес құрап жатып, құрастырудағы кейбір қадамдарды өзгертіп алды және енгізілген өзгерістер оң нәтиже берді. Яғни автомобилі автомобиль болып қалды.
Жалпы конструктор және пазл ойыны сәтті бұйырды (іздегенде табылмайтын).
Бізге тиген сәтті пазлымыз мынандай болған.
Пазл бөлшектері ірі, яғни, балақайдың алақанынан үлкен, иілгіш. Бөлшектердің паздары қайталанбады. Жиналғанда бір тұтас болып бірігетін (құрастырылған күйде бір ұшынан ұстап жылжытқанда бұзылмайтын). Пазлда құрастырып шыққандағы сурет элементтері ірі болды. Балам суретегі бейнені танып жақсы қабылдады. Оның үстіне пазлдың сыртқы пішіміде оны жинап құрастыруды жеңілдетті.

Пазлды жинауды үшін бала нені білу қажет (3 жас 6 ай):
-Заттың бес-алты түсін ажыратуы тиіс;
-Заттарды ұқсас пішіміне қарап топтастырып немесе бір-бірінен ажыратуы тиіс;
-Қарапайым таңдау жасағанда онымен келіссе ұнайтынын, келіспесе ұнатпайтынын білдіруі тиіс.
Жалпы айтқанда пазлды жинап шығу үшін балақайға өз жасына сай айналаны танып, талдай білуі көмектеседі.

Конструкторды жинау үшін бала нені білу қажет (4 жас 0 ай):
-Ең жоқ дегенде бір автомобиль ойыншының бр дөңгелегін жұлып алуы тиіс (әзіл-шыны аралас);
-Көшедегі көліктерді танып, ажыратуы тиіс. Автобусты жүк авомобилінен. Жүк автомобилін жеңіл автомобильден;
-Автомобильдің кейбір құрама бөліктерін ажыратуы тиіс. Ең жоқ дегенде дөңгелекті;
-Іс-қимылдың бағытын өзгертетуін түсіну қажет, теріс қарату дегенді;
-Заттың алдын және артын, үстіңгі және төменгі жағын қабылдай білуі тиіс, бір-біріне қарама-қарсы мағынада;
-Суреттегі алманы, орындықты, қуыршақты т с. с. бейнені нақты өмірдегі нұсқамен байланыстыра білуі тиіс;
-Қолының қимылының ыңғайы қаламсап немесе қылқалам ұстағанға келуі тиіс. Мағынасы жазып, сурет салуды білуде емес түзу немесе доға тәрізді біркелкі сызып, жолақты бояй білгенінде.
-Алғашқы екі-үш күнде дөңлектен басқа автомобильге қатысты сөздігін кеңейтуі тиіс фар, алдыңғы терезе, капот, шатыр, қанат, руль, орындық (жүргізуші орыны, рульге қарсы бекиді).
-Құрастыру барысында нұсқадағы суретке қарап дұрыс бағытта модельді орналастыра білуі тиіс (өзіңіз үйретесіз құрастыру барысында);
-Құрастырылып болмаған модельде қайсы бөлшектің бар жоғын анықтай білуі тиіс суретке қарап (өзіңіз үйретесіз құрастыру барысында).

P.S: Конструктор құрап үйренген соң конструктор болып өседі, үлкейгенде инженер болады дегеннен аулақпын. Болса бола жатар. Дегенмен, ұл балаға техникаға жақын болғаны дұрыс.

Превьюге www.amic.ru/images/news/news/277631_320.jpg суреті қойылды.

Үлкейткіш шыны «лупа», қораның түбіндегі сандықтан табылған дөңгелек шынылы көзілдіріктің бір жағы, шағын призма, қою көк түсті шыны, компас.
Ойлап отырған шығарсыздар «неткен байлық» деп . Әрине, құпия орын бар, осы аталған байлықты сақтайтын.
Үлкейткіш шыны не үшін қажет? Ең біріншіден күн сәулесімен қағаз, ағаш бетін күйдіру үшін. Екіншіден сіріңке шырпысының басындағы күкіртті тұтандыру үшін. Үшіншіден қолға түскен құмырсқаны т.б. жәнтікті үлкейтіп қарау үшін керек.
Сынған көзілдірік шынысы. Қабақпен төменгі кірпік астына қыстырып алып жүру үшін. Неге көзге көзілдірік тағады? Оның бір әдемілігі бар шығар? Ондай ой жоқ. Тағу керек. Неге тағып жүру керек? Әркүнге дейін белгісіз.
Призма. Оның бір жағы айна болды. Айнасына қарасаң қиғаш қарағанда көретін бейнені көресің. Кейіннен физикадан Ньютонның тәжірбесін істеп көрдім. Призманың айна беті ұшып кеткен жерінен сәуле өткіздім. Сәуле призмадан өтіп шағын түрлі түсті төрбұрышты алдым. Оны лупаның көмегімен үлкейтіп көрдім.
Көк түсті шыны. Көзіңе тосып қарасаң одан дүние басқалай көрінеді, көкшіл түске бәрі боялады. Кейбір түстер ғайып болады. Көк шыныдан қарағанда қандай түсті көруге болмайды? Оның орнына не көресің? Үлкейгенде жауап білесің, ол кезде ше? Жоқ болады, неліктен? Солай болу керек шығар.
Компас, оны анда-санда қолға аласын. Сыртқы қабатын қай жаққа бұрсаңда қалқып тұрған тілі өз бағытыннан адаспай орнын тауып алады. Неге? Оның тілін басқа жаққа бұруға болады, тек магнит керек, оны да өсе келе білдік.



Зырылдауық пен ебелек ойыншығы. Қолдан жасалынған алғашқы техникалық құралдарым.

Біріншісі зырылдауық. Қалай атасақ та, істеп көргенің есіне түсетіне күмәнім жоқ.
Ең бірінші түйме қажет. Неғұрлым үлкен соғұрлым жақсы. Қысқы сырт киім тон түймесін шздейсің. Екіншіден жуан оншы нөмірлі жіп қажет, жіп оралған ағаш орауыш өзі жеке бір байлық. Оны қалайша іске жаратып ойыншыққа айналдыратымызды ыңғайы түскенде айтып беремін.
Ұзындығы отыз-қырық сантиметрдей жіпті үзіп алып түйменің төрт көзі болса диагоналі бойынша екі көзінен өткізіп байлайсын. Зырылдауық дайын. Қолдың сұқ саусағына іліп он шақты рет алып айналдырасын, сосын екі жағынан тартасын, түйменің екі жағына ширатылған жіп тарқап оны айналдырады, жіп ширатылып болды дегенде жіпті тартқанын босатасын. Түйме өз екпінімен айналғанын тоқтата алмай жіпті кері бағытқа өзі ширатып орайды. Жіпті қайтадан кересін, ширатылғанын жазып түймені қарсы жақа айналдырады. Біраз ебін тапқан соң көп уақытқа дейін түймені ары-бері зырылдатып айналдырасын. Зырыдауық құралы қолдың әрі-бері сызық бойындағы қимылын түйменің осі бойынша айналуына түрленеді.
Қағаздан жасалған ебелек. Техникалық атауы жел турбинасы. Ауаның (газдың) қозғалысын механикалық қозғалысқа айналдырады. Осы тамаша ойыншықты қалай жасағанымды сипаттап берейін. Ойыншықты жасау барысында атқарылатын жұмысты екіге бөлуге болады дайындық және құрастыру деп. Дайындық жұмысы. Ені, ұзындығы бірдей қағаз дәтердің бетіндей парақ қажет. Парақ беттің төрт бұрышынан ортасына дейін бір сантиметр жеткізбей қиямыз. Төбелері бір-бірімен жалғасқан үшбұрышты төрт жапырақ шығады. Ұзындығы жиырма бес -қырық миллиметр шеге қарастырамыз. Құрылғымызды жинауға дайын.
Құрастырып болғанда төрт қалақты ебелек шығады. Алғашында дайындап қойған қағаздың үстінен қарап тұрсыз дерлік. Бір бұрышын ортаға иіп көріңіз -қалта, яғни қалақша пайда болады. Төрт үшбұрыштың біреуін идіңіз. Иген кезде қағазға қыр түсіруге болмайтынын ескертейін. Қалған үшбұрыштарын алғашқы үшбұрыштікіндей исеңіз ебелектің төрт қалақшасын аласыз. Соңғы қадам қалақшаларды бекіту қажет. Қалақша ұшштарын бір қолмен біріктіріп ұстап, шегемен арғы-берісінен өткізіп тесеміз де шегенің тесіп шыққан ұшынан ұстаймыз. Ебелек дайын. Сынауға болады. Қалақша үстінен үрлесеңіз айналуға тиіс.

сурет алынды мына жерден

Механикалық ойыншықтар өзінің көрнектілігімен ерекшеленеді. Ойын баланы сергітіп жетілдіретін жаттығулардың бірі. Ойыншықпен ойнау баланың саралау жасау қабілетін, дүниетануын кеңейтеді. Бірнеше ойыншықты қарастырып өтейін.

«Маджонгтың» пластинкаларынан құралған тасбақаның көзін құртуға он бесінші рет әрекет етіп отырғанымды, осындай жеп-жеңіл нәрсені жеңе алмай жылағым келіп отырғанымды айтқанымда, досым таңданып: «А зачем так упорствуешь?»,- деді. Қалай «зачем»? Бұл ойынды адам баласы құрастырған болса, және оны жеңетін жол бар болса, неге жеңіп шықпасқа? «А-а, типа ты упрямая значит, кхе-кхе», — деп ол күліп алды да, «мә саған!» деп «Машинариумды» компыма лақтырып жіберген. Есім кетіп, екі түн ойнадым. Шынында да, логикаңның ішек-түшегін ақтарып, миды шашып жіберетіндей ойын екен. Логикалық тапсырмаларын былай қойғанда, жалпы «сюжеттері», суреттелуі (дизайн дегенім), саундтрек, әсіресе кейіпкерлері, жалпы идеясы – об-балденно- офигенно !

Бірнеше ойын порталдары 2009 жылдың үздік ойыншығы деп атапты бұл «Машинариумды». Уикиден сұрасаңыз айтып береді.
Енді осының екіншісін, «Машинариум- 2»-ні не базар-дүкендерден, не жора-жолдастардан таба алмай, ия порталдардан жүктей алмай дал болып жүрмін.
Тауып берген адамға менен – шашлық, сыра, балмұздақ және мультфильм

Сламбек Әйнекбайұлымен сұхбат
Диана Мұқан

Сламбек Әйнекбайұлы Жұмағали 1981 жылы Алматы қаласының Жүргенов атындағы өнер академиясының театр және киноактер факультетін бітіріп, Қарағанды қаласындағы С.Сейфуллин атындағы қазақ драма театрында қазір халыққа өнер жағынана үлес қосуда.