Латын әліпбиіне көшеміз бе? Көшетін болсақ, өмірлік маңызы бар пост! 😤

Сәлем, достар! Бұл сайтта менің бірінші мақалам. Сол үшін барлығыңызбен танысқаныма қуаныштымын. Мен акушер болып жұмыс жасаймын. Соған байланысты жүктілік жайында ютуб канал ашып оны дамытып келемін. Сонымен, менің бірінші тақырыбым жүктіліктің 1 аптасы жайлы болмақ.

Жүктіліктің алғашқы белгілері көбінесе байқалмайды. Әйел адам өзінің жүкті екенін тек уақыт өте келе ғана біле алады. Белгілер өзі екіге бөлінеді. Күмәнді және нақты белгілер.

Күмәнді белгілерге: бас айналу, өзін ерекше сезіну, ай сайын келетін әйел адамға тән қонақтардың тұрақсыздығы және циклдың бұзылуы жатады.

Нақты белгілеріне анық байқалған токсикоз, әлсіздік, шаштың түсуі және бел омыртқасының ауыра бастауы.

Толығырақ мына видеода қарай аласыздар.

Шерхан Мұртазаның шоқтығы биік туындыларының бірі — «Ай мен Айша» романы. Шығармадағы ананың кешкен күнінен сол заманғы қасіретті, қиындықты, әділетсіздікті көресіз. Көре отыра бір-бірін көре алмайтын аз-ақ қана қазақтың осы бір керітартпа қасиетіне нағлет айтасыз. Сол заманғы тұрмысты Айшаның күнделікті күйбелең тірлігі арқылы-ақ оқырманға жеткізе білген Шерхан Мұртазаның шерлі шығармасын оқымасаңыз, атаулы кітапты табуға асығыңыз. Тіпті болмаса, елден қалмай электронды нұсқадағы кітапты ақтарыңыз. Аймен сырласқан Айшаның өмірін көз алдыңызға елестете отыра, осы мақаланы бейбіт заманда оқып отырғаныңызға шүкіршілік айтарыңызға сенімдіміз. Осы бір шығарманың іші қызықты-қызықты қысқаша қазақ дәстүріне, тарихына, ырым-салттарына негізделген оқиғалармен толыққан. Айшаның толқындай қолаң шаштарының өзі осы туындының 4 бетін өзіне арнатыпты. Осы жолдардың қысқаша мазмұнын назарларыңызға ұсынамыз.

Мұртаза қайтыс болғаннан кейінгі Айша өзгелер үшін өн бойын өрнектемейтін болды. Жарының көзі тірісінде Әйнек әжей Айшаның шашын тарасып, бұрымын өріп, шолпысын тағып беретін. Соңғы жылдары Әжей де қартайыңқырап, Айшаның шашын бес күн тарап, он күн өретін заманға сағынышпен қарайтын болды. Жалғыз басты әйелге күнделікті күйбің тіршілік айна алдында сыланып отыруға мүмкіндік бермейді. Қораздың айқайынан оянып жаңа күнге, ескі қара жұмысқа кеткеннен кеш жарымда бірақ оралатын Айша ұзын қалың қара шашына қараудан қалды. Тілерсекке түскен қос бұрымға қызылшада жүріп тікен жабысып кейде тіпті киіздей болып сіресіп қалады. Бір күні жұмыстан ерте оралған Айша қара шашын жумаққа қамданып қара қазанға су ысытты. Үш баласы үш жақтан жабылып жүріп аналарының қолаң шашын тарқатып, бірі су құйып, бірі су жылытып, бірі жер сүйреген қара шашты ұстасып Айшаның қияметті жұмысын жұмыла бітірді. Мүйіз тұмсық тарақпен қалың шашты тарау да қиын жұмыс. Бір бұрымын Айша, екінші бұрымын қызы Құрмаш екі жақтап тарап жатып, қалың шашқа шыдас бермей мүйіз тарақтың тістері де бырт-бырт сынап жатыр. «Құдай маған осынша шаш бергенше, бармақтай бақ берсеші» деп өткен өкініштерін еске алып тараққа оралған өлі шашты шүйкелеп орап жатыр. Алақанда айналдырып, жерде бір шаш қалдырмай дөңгелеткен Айша бір уақытта босағаның маңына жарты сапты пышақпен шұқыр қазып, түйенің құмалағындай көлемді өзінің өлі шашын жерге көмді. Анасының бұл қылығын түсінбеген балалар, бұның сырын білмекке сұрақ қойды. Ал, Айшаның жауабы мынау:
— Менің сендерден де басқа балаларым бар ғой. Үшеуі де нәресте кетті. Құттыбай, Елтай, Сәткүлді айтам. Әйел баласы шашын беталды тастамас болар. Тарақтан түскен шаш әлдеқалай отқа күйсе, о дүниеде балалары шырылдайды дейді. Анасының шашының отқа күйген иісін танып қояды екен де: «Анамыз тозақ отына түсіп кетті-ау!» деп шыр айналып шырылдайды екен. Тозақ отына анасын құтқарып алмақ болып, өздері де сол тамұқ өртіне түсіп кете жаздайды екен. Қыз баласы шашты тараған сайын аяқ астында қалдырудан сақтанғаны дұрыс. Өлі шашты жинап алғаннан кейін, шашыңыздың өртенуінен барынша сақтанған дұрыс. Айшаның заманындағы нанымды бүгінгі тұрмыс еріксіз бұрмалары анық. Десек те, барынша шашты аяқ астында қалудан сақтаған дұрыс болар.

massaget.kz/layfstayl/debiet/proza/50329/
Massaget.kz сайтынан

Молданазардың «Есімде бәрі» әнінің клипі шықты. "Ғарышкерлерге" шын ғарышкерлер туралы графикалық әдемі сәлем ;)

Бақыт,қайғы ұмытылмайды бүгін
Баяу бағым қайғы өзгерте алмайсың
Бақыт алдамайды есімде менің бәрі
Есімде менің әлі…

Үміт, сенім күнді күнгі жалғайды
Қуаныш, мұңды сәттерді ешкім ұрлай алмайды
Есімде менің бәрі
Есімде менің әлі....

Сыйақы қорының жиынтық мөлшері 5,5 миллион теңгені құрайды. Өтінімдер 2018 жылғы 1 шілдеден бастап 1 қарашаға дейін қабылданады. Жеңімпаздар (жүлденің лауреаттары) 2018 жылғы желтоқсанның бірінші онкүндігінде жарияланады. Толығырақ www.fpp.kz сайтында.

Конкурстың құрылтайшысы және ұйымдастырушысы — Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті — Елбасының Қоры. Конкурстың әріптестері: Қазақстан Жазушылар Одағы және Мемлекеттік тілді дамыту қоры.

Конкурсқа қатысу үшін 18 бен 35 жас аралығындағы жас қазақстандық авторлар шақырылады. Бұрын еш жерде жарияланбаған еңбектер ғана қаралады.

«Үздік проза», «Үздік поэзия», «Үздік драматургия», «Балаларға арналған үздік шығарма». Осы төрт номинация бойынша әрбір жеңімпазға 1,5 миллион теңге беріледі. «Астананың 20 жылдығына арналған үздік шығарма» арнайы тақырыптық номинация биылғы жылғы конкурстың ерекшелігі болып табылады.

Конкурстың қазылар алқасының құрамына Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткерлері, қазақстандық әдебиетшілер және журналистер кірді.

Конкурстық жұмыстар келесі өлшемдер бойынша бағаланады: жанрға сәйкестігі, өзіндік ойлау қабілеті, авторлық ұстанымы, баяндау бірізділігі және көзқарасы, идеяның сонылығы, әдеби-көркемдік құндылығы, қиялы мен шығармашылық әдісі, эмоциялық және эстетикалық әсерінің тереңдігі. Конкурсқа түскен шығарманы объективті бағалау анонимдік принциппен қамтамасыз етіледі, еңбекті оқып отырып және ол туралы өзінің кәсіби пікірін қалыптастыра келе қазылар алқасының мүшелері автордың есімін танып білмейді.

«Алтын Тобылғы» жүлдесі жыл сайын қазақстан әдебиетіндегі жаңа есімдерді ашады, жастар мен қауымдастыққа жас қаламгерлердің өмірлік философиясын бейнелейтін қазіргі заманғы әдебиетті дамытуға көмектеседі. Осындай бірегей іс-шара Президенттің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» стратегиялық бағдарламасын іске асыруға ықпал етеді.

Назарбаев орталығында ҚР Тұңғыш Президенті — Елбасы Қорының сыйлығына Үздік қазақтілді интернет сайт байқауының жеңімпаздарын марапаттау рәсімі өтті. Байқау осы жылы үшінші рет өткізіліп отыр. Байқауды ұйымдастырушылар ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасының қоры және Мемлекеттік тілді дамыту қоры.

Марапаттау рәсіміне ҚР Тұңғыш Президенті — Елбасы Қорының атқарушы директорының орынбасары Сұлтан АЙТЖАНОВ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Бақытбек СМАҒҰЛ, «ҚазИнформ» халықаралық агенттігі бас директорының кеңесшісі Махат САДЫҚ, Мемлекеттік тілді дамыту қорының директоры Азат ШАУЕЕВ, сонымен қатар қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттік органдардың және БАҚ-ның өкілдері қатысты.

Байқау мақсаты – интернет жүйесіндегі үздік қазақтілді ресурстарды анықтау мен насихаттау және интернет ресурстардың саны мен сапасын жақсартуға үлес қосып жүрген отандық қазақтілді сайттарды қолдау.

Байқауға ғаламтор кеңістігіндегі тәжірибесі кемінде бір жылды құрайтын, қазақ тілінде ақпарат тарататын үкіметтік емес, тәуелсіз қоғамдық сайттар қатысты. Қазылар алқасы сайттарды мазмұны, қызмет бағыты, интерактивтілігі, қазақ тілі мен ұлттық құндылықтардың дәріптелуі, патриоттық тақырыптардың үздіксіз көтерілуі, көркемдік жағы, идея ерекшелігі, тартымдылығы секілді талаптар бойынша саралады.

Байқауға республиканың әр түрлі аймақтарынан 33 өтінім түсті. «Өткір тіл» — аталымы бойынша zheruiyq.kz порталы, «Рухани азық» – аталымы бойынша qamshy.kz порталы, «Терең ізденіс» — аталымы бойынша 247media.kz сайты, «Шынайы өмір» – аталымы бойынша kerekinfo.kz сайты, «Спорт тынысы» — аталымы бойынша ulttyqsport.kz және alzhan.kz сайттары, «Білім бұлағы» — аталымы бойынша kaz-tili.kz және qaztest.kz сайтттары, «Жастар әлемі» — аталымы бойынша zhasatyrau.kz порталы, «Ойын- сауық» — аталымы бойынша baribar.kz жеңімпаз болып танылды.

★ KAZAK GRAMMAR ALPABETİ ★

1. Aa: alac — алаш
2. Bb: buw — бу, biy — би
3. Cc: cac — шаш, cec — шеш
4. Dd: daw — дау, däw — дәу
5. Ee: ec — еш, es — ес
6. Gg: sogıw — соғу, sögiw — сөгу
7. Iı: ıyık — иық
8. Jj: jak — жақ, jek — жек, jıy — жи
9. Kk: kırgız — қырғыз, kirgiz — кіргіз, kıy — қи, kiy — ки
10. Ll: lak — лақ, lek — лек
11. Mm: mıy — ми
12. Nn: nuw — ну, nanıw — нану
13. Oo: okıw — оқу
14. Pp: pıcak — пышақ, pon — фон
15. Rr: ruw — ру
16. Ss: sulı — сұлы, sulıw — сұлу, suwlı — сулы
17. Tt: tuw — ту, tatıw — тату, tıyıw — тыю, tiyiw — тию
18. Uu: ulı — ұлы, ulıw — ұлу, uwlı — улы
19. Ww: awla — аула, alıwa — алуа, uw — у
20. Yy: ay — ай, aya — ая, ayıw — аю
21. Zz: zerttew — зерттеу
22. Ää: än — ән
23. İi: in — ін, iy — и
24. Öö: ön — өн
25. Üü: ün — үн
26. Ńń: oń — оң, öń — өң

✪ К мен Қ және Г мен Ғ әріптерінің жазылу мәселесі ✪

Kazak Grammar нұсқасы қазақ тілінің бірегей төл дыбыс жүйесіне негізделіп жасалған. Бұл дегеніміз, латын әріптеріне көшкенде, тек төл сөздермен шектеліп қалмай, сөздіктерімізге бейімделмей еніп тұрған кірме сөздердің де дұрыс берілуі қамтамасыз етіледі.
Kazak Grammar нұсқасында 9 дауысты және 19 дауыссыз дыбыс бар, бірақ әріп саны 28 емес, ал 26.
• 5 қатаң дауыссыз:
Kk (к, қ), Tt, Pp, Ss, Cc (ш)

• 5 ұяң дауыссыз:
Gg (г, ғ), Dd, Bb, Zz, Jj (ж)

• 7 үнді дауыссыз:
Mm, Nn, Ńń (ң), Ll, Rr, Yy (й), Ww (у)

• 4 жуан дауысты:
Aa, Iı (ы), Uu (ұ), Oo

• 5 жіңішке дауысты:
Ee, Ää (ә), İi (і), Üü (ү), Öö (ө)

Себебі Kazak Grammar нұсқасы үндестік заңына сүйенеді:
• төл сөздерде тек жіңішке дауыстылармен бірге жазылатын К дыбысы және тек жуан дауыстылармен бірге жазылатын Қ дыбысы үшін бір K әрпі алынды;
• төл сөздерде тек жіңішке дауыстылармен бірге жазылатын Г дыбысы және тек жуан дауыстылармен бірге жазылатын Ғ дыбысы үшін бір G әрпі алынды.

/q/ дыбысы — /k/ дыбысының алапоны, /ɣ/ дыбысы /g/ дыбысының алапоны. Алапон (аллафон) бұл — понемнің (фонема) жүзеге асуы, понемнің нақты дыбыстық қоршауына қарай дыбысталуы. Бір понем алапондары бір-бірінің орнында кездесе алмайды. Мәселен, қазақ тілінде
Қ дыбысының Ә, Е, І, Ү, Ө дыбыстарымен ҚӘ, ҚЕ, ҚІ, ҚҮ, ҚӨ деген үйлесімдер түзе алмайды, сондай-ақ К дыбысының А, Ы, Ұ, О дыбыстарымен КА, КЫ, КҰ, КО деген үйлесімдері кездеспейді.
Ғ дыбысының Ә, Е, І, Ү, Ө дыбыстарымен ҒӘ, ҒЕ, ҒІ, ҒҮ, ҒӨ деген үйлесімдер түзе алмайды, сондай-ақ Г дыбысының А, Ы, Ұ, О дыбыстарымен ГА, ГЫ, ГҰ, ГО деген үйлесімдері кездеспейді.

• Соқ [sok] және Сөк [sök]
Сөқ немесе Сок болмас, себебі сөз түбірінде К мен Қ бірінің орнында бірі тұра алмайды.
• Соғу [sogıw] және Сөгу [sögiw]
Согу немесе Сөғу болмас, себебі сөз түбірінде Г мен Ғ бірінің орнында бірі тұра алмайды.
• Шеке [ceke] және Шеге [cege]
Белгілі бір тұрымдарда (позицияларда) К мен Г бірінің орнында бірі тұра алады, сөз мәні өзгереді.
• Ақын [akın] — Ағын [agın]
Белгілі бір тұрымдарда Қ мен Ғ бірінің орнында бірі тұра алады, сөз мәні өзгереді.
Сондықтан да /k/ мен /g/ бұл бір дыбыс алапоны және /q/ мен /ɣ/ да бір дыбыс алапоны деген пікір бұрыс боп табылады.

К мен Қ үшін — K
Г мен Ғ үшін — G
Мұндай әдіс түркімен, қырғыз тілдерінде 80 жылдан бері сәтті қолданылып келеді әрі ол тілдерде Қ мен Ғ дыбыстары әлі күнге дейін жоғалған жоқ. Мысалға жиі алынып жүрген түрік әдеби тіліндегі Қ және Ғ дыбыстарының жоғалуы Ататүрік репорымдары кезінде ол екі дыбыс үшін жеке әріптер арналмаудың кесірі емес, өйткені Қ мен Ғ дыбыстары (сондай-ақ Ң) түріктердің басым бөлігінің тілінде Ататүрік репорымдарына дейін көп жыл бұрын жоғалып қойған-тын. /q/ және /ɣ/ дыбыстарының жоғалып кету мүмкіндігінен қорқу бұл айтарлықтай нәрсе емес. Қайсыбір дыбыстың жоғалуына не сақталуына еш жазу жүйесі кепіл бола алмайды, дыбыстардың тілде сақталуы не жоғалуы тек сол тілдің тілдік заңдылықтарының орындалуына байланысты, ал тіл заңдылықтары орындалып отырған тілде уақыт өте келе бір дыбыстың екінші дыбысқа ауысуы не қолданыстан шығып қалуы мұндай дыбыстың ол тіл үшін шешуші рөл атқармайтындығын көрсетеді. Тиісінше, сақталатын дыбыс кез келген жағдайда тілден өз орнын алады.

Үндестік заңына сүйене отырып, 4 дыбысқа 2 әріп арнау қазықты да қызықты қазыналы қазақ тіліміз үшін ұтымды, келешекке қараған, көреген шешім болушы еді. Қ дыбысы қазақ тілінде ең жиі кездесетін дыбыстардың бірі. Маңызды жайт: Қ дыбысына Qq әрпін арнасақ, Ғ дыбысы үшін Ğğ (g with breve) әрпін алуға — қосымша әріп енгізуге тура келеді. Мәтінде әртүрлі әріп саны неғұрлым аз болса, белгілі бір әріптер және қазақ тіліне тән әріп үйлесімдері неғұрлым жиі қайталанып отырса, мәтін оқымдылығы соғұрлым арта түседі. Q әрпінің жай әрпі — q астыға түскен, ал Ğğ әрпінің үстінде құйрықша бар. Айтқанымыздай, Қ мен Ғ тіліміздегі ең жиі дыбыстар. Мәтін жолы жиі біресе үстіге көтеріліп, біресе астыға түсіп отырса, мәтін оқымдылығы айтарлықтай нашарлайды, көз тез шаршайды және мәтін көріктілігі төмендейді.

✪ Ы және І әріптерінің жазылу мәселесі ✪

Kazak Grammar нұсқасында дауысты әріптер арқылы қазақ тіліндегі белгілі бір әсем семетір (симметрия) көрсетіледі. Жуан дауыстылар нүктесіз, жіңішке дауыстылар (Е-ден басқасы) нүктемен:
Aa (а), Ää (ә), Ee (е)
Iı (ы), İi (і)
Uu (ұ), Üü (ү)
Oo (о), Öö (ө)

Дауысты дыбыстар сөзге мән береді, сөздің жуан не жіңішке дыбысталуын анықтайды:
kal [қал] — kel [кел]
kıl [қыл] — kil [кіл]
kul [құл] — kül [күл]
kol [қол] — köl [көл]
kazak [қазақ] — kezek [кезек]
kırgız [қырғыз] — kirgiz [кіргіз]
karıs [қарыс] — käris [кәріс]
kundız [құндыз] — kündiz [күндіз]
korık [қорық] — körik [көрік]
kaca [қаша] — kece [кеше]
kuyıw [құю] — küyiw [күю]
kudık [құдық] — küdik [күдік]
tıgılıw [тығылу] — tigiliw [тігілу]
otırıkcı [отырықшы] — ötirikci [өтірікші]

Қазақ тілі үшін бүгінгі таңда кірілдің Ы әрпін латынның ыстандартты I әрпімен, ал оның кіші әрпін ыстандарт емес ı деп, кірілдің І әрпін латынның ыстандарт емес İ әрпімен, ал оның кіші әрпін ыстандартты i деп алудан басқа дұрыс амал жоқ. Кез-келген басқа шешім қазақ тілінің сымбатты қисындылығына нұқсан келтіреді: Ы үшін Y әрпін алсақ, онда Й үшін J әрпін алуға тура келеді, алайда онда Ж-мен не істейміз?

✪ Ш және Ж әріптерінің жазылу мәселесі ✪

Kazak Grammar нұсқасында бар жоғы алты диакритик әріп — ä, İ, ı, ü, ö, ń. Басқа нұсқаларда бұл алтауымен қоса кем дегенде Ş мен Ğ диакритик әріптері орын алған (басқа нұсқаларда тілімізде жоқ Ц және Ч дыбыстары үшін де жеке әріп арнау мәселесі қарастырылып жүр). Ол нұсқаларда тілімізде тағы бір жиі кездесетін Ш дыбысы үшін Ş, Š немесе Sh, S’ алынса — төртеуі де ұтымсыз шешім — Kazak Grammar нұсқасында латынның ыстандарт C әрпі алынған. Кеңес Одағы кезінде қабылданған алғаш латын жазуымызда — жаңәліпте де Ш дыбысы латынның C әрпімен таңбаланған болатын. Жиі кездесетін Ш дыбысымыз үшін бір таңба таңдағанда, жиі кездесетін Ж дыбысымыз үшін Zh қосар әрпін алу қаншалықты әбес екеніне тоқталмай-ақ қояйық. Біз Ж әрпін J деп жазуды алға тартамыз.

Ш — С
Ж — J
Ч мен Щ жоқ. Ч дыбысы қазақ тілінде Ш дыбысына ауысады (чин — шен). Щ әрпі кездесетін сөздер: ащы — ascı/actı/acı, тұщы — tuscı/tuctı/tucı. Щ әрпі бар қазақ сөзіне мысал ретінде жиі келтіріліп жүрген кеще деген аймақтық бір сөз ескі сөздіктерде кеше деп жазылған. Демек, ол сөзді жай kece деп ала беруімізге болады. Шатасу қаупы төмен: кеше — үстеу, кеше — зат есім/сын есім. Түрлі сөз таптарында тұрған омынымдардан (омоним) зиян жоқ. Ескере кетуіміз керек, біздің Ш дыбысымыз басқұрт тілінде С дыбысына, ал татар тілінде Ч дыбысына сәйкес келеді. Мысалы, тышқан деген сөзіміз басқұрт тілінде сысҡан және татар тілінде тычкан болады, ал тұщы деп жазылып жүрген сөзіміз басқұртша сөсө және татарша төче болады. Назар аударыңыз:
тыШқан — сыСҡан — тыЧкан
тұЩты — сөСө — төЧе
Осыған орай, бізде бұл сөз жай қана тұШы деп жазылу керек шығар деген ой туады.
Ц да жоқ. Ц дыбысы қазақ тілінде С дыбысына ауысады (цыган — сыған, Галдан Цэрэн — Қалдан Серен). Қазақ тіліне орыс тілінің емілесі бойынша еніп, -ция деп бітетін сөздерді біз оларға қазақы нақыш беріп, -cın/-cin деп жазуға ұсынамыз: эволюция — ewilicin.

✪ Ң әрпінің жазылу мәселесі ✪

кезен — kezen, кезең — kezeń
тану — tanıw, таңу — tańıw
қуан — kuwan, қуаң — kuwań
аян — ayan, аяң — ayań
алан — alan, алаң — alań
сан — san, саң — sań
шан — can, шаң — cań
пан — pan, паң — pań
дан — dan, даң — dań
ден — den, дең — deń
ен — en, ең — eń
кен — ken, кең — keń
сен — sen, сең — seń
мен — men, мең — meń
дін — din, дің — diń
шын — cın, шың — cıń
тын — tın, тың — tıń
тон — ton, тоң — toń
дон — don, доң — doń
жөн — jön, жөң — jöń
қон — kon, қоң — koń
көн — kön, көң — köń
күн — kün, күң — küń
түн — tün, түң — tüń
он — on, оң — oń
өн — ön, өң — öń

✪ У және И әріптерінің жазылу мәселесі ✪

У әрпі бар сөздер қалай жазылады:
• бас буында тұрса — UW
(У — UW, Уат — UWat, тУ — tUW)
• жуан сөзде бас буыннан басқа буында дауыссыз дыбыстан кейін тұрса — IW
(уатУ — uwatIW, туУ — tuwIW, жанУ — janIW, жанУар — janIWar)
• жіңішке сөзде бас буыннан басқа буында дауыссыз дыбыстан кейін тұрса — İW
(елУ — elİW, керУ — kerİW, керУен — kerİWen)
• кірме сөздің бас буынында тұрса — O/Ö немесе U/Ü
әлдеқашан бейімделіп қойған кірме сөздерден бірер мысал:
сУд — sOt, сУмка — sÖmke, сУмма — sOma, sUlṭān سُلْطَان‏ — sUltan, sUnnat سُنَّة — sÜndet, mUrād مراد — mUrat, ʾUmar عُمَر‏ — Omar, ʾUṯmān عُثْمَان‏ — Ospan, ʾUstāḏ أُسْتَاذ — Ustaz, кУпец — kÖpes, Урядник — Örendik, кУчер — kÖcir

• кірме сөзде бас буыннан басқа буында тұрса — I немесе İ
әлдеқашан бейімделіп қойған кірме сөздерден бірер мысал:
durUst درست — durIs, āχŪnd آخوند — akIn, hindŪ هندو — ündİ, hārŪn هَارُون‏ — arIn, хомУт — kamIt, ṣabŪn صبون — sabIn, yunŪs يونوس — jünİs, yūsUf يُوسُف‏ — jüsİp, yaʿqŪb يَعْقُوب — jakIp, tammŪz تَمُّوز — tamIz
• кез-келген сөзде кез-келген буында дауысты дыбыстан кейін тұрса — W
(таУ — taW, таУар — taWar, тараУ — taraW)

И әрпі бар сөздер қалай жазылады:
• жуан сөзде — IY
(Иық — IYık, мИ — mIY, қИ — kIY)
• жіңішке сөзде — İY
(И — İY, Иек — İYek, бИ — bİY, кИ — kİY)
• кірме сөзде — Е, İ немесе I
әлдеқашан бейімделіп қойған кірме сөздерден бірер мысал:
IttIfāḳ إتّفاق — IntImak, čĪnĪ چينى — cInI, чИн — cEn, пИсарь — pEsir, батИст — bätEs, сатИн — sätEn, ḥIsāb حساب — Esep, dĪn دين — dİn, mInnat منّة — mİndet

Қазақ тілінде жазылған қандай да болмасын мәтінді басқа тілдермен салыстырғанда, қысқа, қолай және тартымды етуге тырысу керек, мұндай талапқа сай болуды қамтамасыз ете алмайтын алпабет нұсқасы қазақ тілінің жазуы атануға лайық емес, Kazak Grammar нұсқасы ол талаптарға толықтай жауап береді. Салыстыруға төрт нұсқада жазылған сөздерді береміз. Бірінші бағанда — Kazak Grammar нұсқасымен жазылған сөздер, екінші бағанда — 11.09.17 күні Парламент отырысында ұсынылған диграфты нұсқа, үшінші бағанда — 09.10.17 күні Ақордада елбасыға көрсетілген дәйекшелі нұсқа, төртінші бағанда — QazAqparat агенттігі қолданып жүрген нұсқа.

Ағаш: Agac — Aghash — Ag’as’ — Ağaş
Ағайын: Agayın — Aghajyn — Ag’ai’yn — Ağayın
Ағылшын: Agılcın — Aghylshyn — Ag’yls’yn — Ağılşın
Ағартушы: Agartıwcı — Aghartwshy — Ag’arty’s’y — Ağartuwşı
Қырғыз: Kırgız — Qyrghyz — Qyrg’yz — Qırğız
Шешуші: Ceciwci — Sheshwshi — S’es’y’s’i — Şeşüwşi
Жәңгір: Jäńgir — Zhaenggir — J’a’n’gir — Jäñgir
Жаңғыр: Jańgır — Zhangghyr — J’an’g’yr — Jañğır
Жоңғар: Jońgar — Zhongghar — Jon’g’ar — Joñğar
Шыңғыс: Cıńgıs — Shyngghys — S’yn’g’ys — Şıñğıs
Шағатай: Cagatay — Shaghataj — S’ag’atai’ — Şağatay
Шыңжаң: Cıńjań — Shyngzhang — S’yn’jan’ — Şıñjañ
Шаңғышы: Cańgıcı — Shangghyshy — S’an’g’ys’y — Şañğışı
Ыңғайсыз: Ińgaysız — Yngghajsyz — Yn’g’ai’syz — Iñğaysız
Құрғақшылық: Kurgakcılık — Qurghaqshylyq — Qurg’aqs’ylyq — Qurğaqşılıq
Шаруашылық: Carıwacılık — Sharwashylyq — S’ary’as’ylyq — Şarwaşılıq
Ушығу: Uwcıgıw — Wshyghw — Y’s’yg’y’ — Uwşığuw
Шығу: Cıgıw — Shyghw — S’yg’y’ — Şığuw
Қорғалжын: Korgaljın — Qorghalzhyn — Qorg’aljyn — Qorğaljın
Қашаған: Kacagan — Qashaghan — Qas’ag’an — Qaşağan
Қапшағай: Kapcagay — Qapshaghaj — Qaps’ag’ai’ — Qapşağay
Күршім: Kürcim — Kuershim — Ku’rs’im — Kürşim
Күйші: Küyci — Kuejshi — Ku’i’s’i — Küyşi
Шөміш: Cömic — Shoemish — S’o’mis’ — Şömiş
Cөйлесу: Söylesiw — Soejlesw — So’i’lesy’ — Söylesüw
Сирақ: Sıyrak — Siraq — Si’raq — Sıyraq
Сирек: Siyrek — Sirek — Si’rek — Siyrek
Ширек: Ciyrek — Shirek — S’i’rek — Şiyrek
Шие: Ciye — Shie — S’i’e — Şiye
И: İy — I — I’ — İy
Ию: İyiw — Ijw — I’i’y’ — İyüw
Итеру: İyteriw — Iterw — I’tery’ — İyterüw
Сүюі: Süyiwi — Suejw — Su’i’y’ — Süyüwi
Сууы: Suwıwı — Swwy — Sy’y’y — Suwuwı
Су: Suw — Sw — Sy’ — Suw
Шу: Cuw — Shw — S’y’ — Şuw
Шуақ: Cuwak — Shwaq — S’y’aq — Şuwaq
Туған: Tuwgan — Twghan — Ty’g’an — Tuwğan
Қуыршақ: Kuwırcak — Qwyrshaq — Qy’yrs’aq — Quwırşaq
Қуаныш: Kuwanıc — Qwanysh — Qy’anys’ — Quwanış
Қуыруы: Kuwırıwı — Qwyrwy — Qy’y’ry’y — Quwıruwı
Жууы: Juwıwı — Zhwwy — Jy’y’y — Juwuwı
Жасуша: Jasıwca — Zhaswsha — Jasy’s’a — Jasuwşa
Жаратушы: Jaratıwcı — Zharatwshy — Jaraty’s’y — Jaratuwşı
Ару: Arıw — Arw — Ary’ — Aruw
Аруақ: Arıwak — Arwaq — Ary’aq — Arwaq
Алу: Alıw — Alw — Aly’ — Aluw
Алуа: Alıwa — Alwa — Aly’a — Alwa
Дәруіш: Däriwic — Daerwish — Da’ry’is’ — Därwiş
У: Uw — W — Y’ — W
Уақыт: Uwakıt — Waqyt — Y’aqyt — Waqıt
Уағыз: Uwagız — Waghyz — Y’ag’yz — Wağız
Ошақ: Ocak — Oshaq — Os’aq — Oşaq
Пышақ: Pıcak — Pyshaq — Pys’aq — Pışaq
Қанағаттандырылмағандықтарыңыздан: Kanagattandırılmagandıktarıńızdan — Qanaghattandyrylmaghandyqtaryngyzdan — Qanag’attandyrylmag’andyq’taryn’yzdan — Qanağattandırılmağandıqtarıñızdan

Сонымен, Kazak Grammar нұсқасын басқа нұсқалардан басым қып тұрған елеулі ерекшеліктер:
1. /k/ және /q/ дыбыстарын жеке K және Q әріптерімен белгілеудің орнына бір K әрпімен беру, ал /g/ және /ɣ/ дыбыстарын жеке G және Ğ (немесе Gh, G’) әріптерімен белгілеудің орнына бір G әрпімен беру — әріп санын қысқартумен қатар, қосымша таңбалар санын азайту;
2. /ʃ/ дыбысына Ş, Š немесе Sh, S’ арнаудың орнына алпабетте босқа тұрған ыстандарт C әрпін арнау;
3. қазақ тілінің кіріл (кирилл) жазуындағы У және И әріптері бар сөздердердің қазақша дұрыс берілуін қолға алу (төл сөздермен қатар, бейімделген кірме сөздерде де, бейімделмеген кірме сөздерде де).
4. Ńń әрпін таңдау арқылы /ŋ/ дыбысы мәселеcінің келісімді де оңтайлы шешімін табу.

#latyn #kazakgrammar

Астана қаласының 20 жылдығын дайындау және өткізу жөнінде штабтың отырысында конкурсты өткізу туралы бірқатар ұсыныстар қарастырылып, 2017 жылдың 6 қарашасы мен 27 қараша аралығында 22 күнтізбелік күнге созылатын конкурс жариялау туралы ортақ пікір қабылданды. Конкурсқа өтінімдер жеке және заңды тұлғалардан қабылданатын болады (шығармашылық топтар, жарнама агенттіктері мен фирмалар, суретшілер, сәулетшілер, жобалық ұйымдар, авторлық ұжымдар).

Сонымен қатар, үздік брендбукті таңдайтын сараптау комиссиясы құрылуда.

Конкурстың мақсаты – Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына орай тарихи-мәдени сабақтастықты, сонымен қатар республика астанасының болашақ дамуының тенденцияларын ескеретін, қала имиджінің жаңаруына және оның өзіндік ерекшеліктерінің бекуіне әсерін тигізетін, бренд-бук, логотип пен ұран жасау бойынша жақсы концептуалды жобаларды анықтау.

Үздік деп танылған логотип пен ұран Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығын атап өту, ақпараттық себепті қалыптастыруға бағытталған жарнамалық, маркетингтік және басқа да шараларда әрі қаланың мәдени, туристік және әлеуметтік потенциалын жақсартуға пайдаланылады.

Конкурстың қорытындысы бойынша комиссия үздік бренбукті таңдап, жеңімпазға 8 000 000 (сегіз миллион) теңге табыстайды.

Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына орай үздік брендбук (BrandBook) туралы байқау ережесі

Жалпы ережелер

1. Бұл ереже Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына орай үздік брендбук (BrandBook) – (фирмалық стиль), логотип пен ұран жасауға байқауды ұйымдастыру мен өткізу тәртібін анықтайды (бұдан әрі – Байқау).
2. Логотип – Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығы оқиғасының ерекшелігін жеткізе алатын, графикалық, әріптерден тұратын, бейнелермен, әріптермен, оюлармен т.с.с. біріктірілген көрнекі немесе көлемді белгі белгіленген кез-келген қисын (эмблема, сөздер, әріптер, сандар, бейнелеу элементтері, түстер қисыны).
3. Ұран – қала тұрғындары мен қонақтарының эмоционалды үміттерін құра отырып, қаламен байланысты (ассоциацияланатын) қысқа жеңіл есте қалатын сөйлем мен сөз тіркесі.

Байқаудың мақсаты мен міндеттері

1. Байқаудың мақсаты – Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына орай тарихи-мәдени сабақтастықты, сонымен қатар республика астанасының болашақ дамуының тенденцияларын ескеретін, қала имиджінің жаңаруына және оның өзіндік ерекшеліктерінің бекуіне әсерін тигізетін, бренд-бук, логотип пен ұран жасау бойынша үздік концептуалды жобаларды анықтау.
2. Үздік деп танылған логотип пен ұран Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығын мерекелеуге, ақпараттық себепті қалыптастыруға бағытталған жарнамалық, маркетингтік және басқа да шараларда, сонымен қатар қаланың мәдени, туристік және әлеуметтік потенциалын жақсартуға пайдаланылатын болады.
3. Байқаудың міндеттері:
Елорда брендбугін, логотипі мен ұранын әзірлеуге барынша қатысушылар санын тарту;
Қазақстан Республикасының Елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына орай ерекше логотип пен ұран дайындау мен құру.

Байқаудың әкімшісі

1. Байқаудың әкімшісі «Астана қаласының Ішкі саясат басқармасы» ММ (бұдан әрі – Басқарма) болып табылады.

Байқауды өткізу орны

1. Байқауды өткізу орны – Қазақстан Республикасы, Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11, 5 қабат, № 539 кабинет.

Байқауды өткізудің шарттары мен тәртібі

1. Байқауды ұйымдастыру мен өткізу үшін, сондай-ақ оның нәтижелерін жариялау мақсатында Астана қаласы әкімінің өкімімен Сараптама комиссиясының (бұдан әрі – Комиссия) дербес және сандық құрамы жасақталады.
2. Комиссиясы жұмысының негізгі формасы отырыс болып табылады. Комиссия жұмысының айқындығы мен әділдігін қамтамасыз ету мақсатында оның отырыстарында тәуелсіз бақылаушылардың қатысуына рұқсат етіледі. Байқау комиссия отырыстарында бақылаушылар ретінде Астана қаласы мәслихатының депутаттары, бұқаралық ақпарат құралдарының, басқа да мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың, коммерциялық ұйымдар мен саяси партиялардың өкілдері қатыса алады.
3. Комиссиясы келесі қызметтер атқарады:
Байқау талаптарына сәйкес келетін, келіп түскен материалдарды бағалайды;
Байқау жеңімпаздарын анықтайды;
Байқау жеңімпаздарын марапаттау рәсімін өткізеді.
4. Комиссиясының шешімі ашық дауыс беру арқылы қатысушылардың көпшілігінің даусымен қабылданады. Қарау нәтижесі хаттамамен рәсімделеді және Комиссиясының төрағасымен бекітіледі.
5. Комиссиясының мүшелері:
нақты ұсыныстарды талқылауға, қарастыруға және сәйкестендіруге қатысады және Байқаудың жеңімпаздарын анықтау туралы шешім шығаруды қамтамасыз етеді;
Байқауға ұсынылған барлық материалдармен танысуға, сонымен қатар Комиссия отырысының хаттамасында жеке пікірін көрсетуге құқылы;
заңнама талаптарын сақтауға, Байқау ұсыныстарын әділ және бейтарап қарауға міндетті;
талаптарға сәйкес келмейтін қаланың жалпы принциптеріне қайшы келетін Байқау жұмыстарын кері қайтаруға құқылы.

Жеңімпаздарды марапаттау

1. Байқау нәтижелері бойынша жеңімпаздарға 8 000 000 (сегіз миллион) теңге көлемінде марапаттау туралы шешім қабылданады.

Байқаудың қатысушылары

1. Байқауға қатысуға шығармашылық шеберханалар, жарнама агенттіктері және фирмалар, суретшілер, архитекторлар, жобалық ұйымдар, аралық мамандықтар мамандары қатыса алады (бұдан әрі – Қатысушы).
2. Әрбір Қатысушы шексіз жұмыстар санын ұсына алады.
3. Байқауға қатысуға қаланың визуалды сәйкестігінің келесі элементтері кіретін байқау жұмыстары жіберіледі:
логотип — графикалық элементтер, кейіптер, әріптер, түрлі түсті шешімдер;
ұран — негізгі идея;
брендбук — фирмалық стильді пайдалану бойынша нұсқаулық.
4. Комиссия ұсыныстың уақытылы түспеуіне, жоғалуына немесе бүлінуіне жауап бермейді.
5. Байқау талаптарына сәйкес келмейтін, уақытынан кеш түскен немесе белгіленген талаптардың бұзылуымен жасалған байқау жұмыстары Байқауға қатысуға жіберілмейді.
6. Байқауға ұсынылған конкурстық жұмыстар қайтарылмайды және рецензияланбайды.
7. Байқаудың өткізілуі Байқау туралы ақпаратқа әділ, ашық қолжетімділікті қамтамасыз ету және оны қоғамның бақылауы мақсатымен бұқаралық ақпарат құралдарының қатысуымен сүйемелденеді.
8. Байқауға ұсынылатын жұмыстарда өзгенің әрленім идеясын (толығымен немесе ішінара) пайдалануға тыйым салынады. Бұл шартты орындамаған жағдайда, жұмыс байқауға қатыстырылмайды. Байқау жұмыстарының әрленімі авторлық құқықтарды, логотипке құқықтарды, тауарлық белгілерді, фирмалық атаулар немесе өзге де жарнамаға мүлкі құқығын қоса алғанда үшінші тұлғалардың құқықтарын бұзбауы қажет.

Байқауды өткізу және жұмыстарды ұсыну мерзімі

1. Байқау бір кезеңмен өткізіледі.
2. Байқауды өткізу мерзімі: 2017 жылдың 6 қарашасы мен 27 қараша аралығы.
3. Байқау жұмыстары қарастыруға баспа түрде келесі мекен-жай бойынша: 010000, Астана қаласы, Бейбітшілік көшесі, 11, № 535 кабинет, 2017 жылдың 27 қарашасы сағат 18:00-ден кешіктірмей тапсырылуы қажет. Байланыс телефондары: +7 (7172) 556719, 556717.
4. Егер қатысушыға жазбаша түрде жұмыстың қабылданғаны туралы растау жіберілген жағдайда жұмыс қабылданған болып есептеледі.
5. Байқауға ұсынылатын материалдардың құрамы:
жобалық материалдарды дайындау кезінде қатысушыларға көркем авторлық шеберлік еркіндік мүмкіндігі беріледі;
байқау жұмысы графикалық және сипаттамалық бөлімдерден тұруы қажет және қағаз тасымалдауышта орындалуы қажет.
6. Байқау жұмысына келесілер кіруі тиіс:
1) графикалық бөлім (А4, А3 пішіндегі қағазда орындалады):
логотип пен ұранның авторлық идеясының бейнеленуі;
жобаның идеясы мен көркемдік шешімдерін көрсететін нобайлар, сызбалар мен суреттер (жоба авторларының көзқарастары бойынша таңдалады);
қалалық ортада авторлық идеяны пайдаланудың фотомонтажы немесе басқа бейнесі (визуализация).
2) суреттер .jpeg форматта ұсынылады, ажыратымдылығы 300 dpi-дан кем болмауы, электронды нұсқадағы көлемі 5 Мб-тан артық болмауы тиіс. Байқау шартының сұранысы бойынша қатысушы .cdr, .psd пішіндерінде байқаудың графикалық материалдарын ұсынуы қажет.
3) мәтіндік бөлім – қабылданған сәулеттік-көркемдік шешімдердің мәнін ашатын және негіздейтін брендбуктің рәміздерінің сипаттамасымен түсіндірме жазба.

Байқау жұмыстарына қойылатын негізгі талаптар

1. Байқау жұмыстарына техникалық талаптар:
идеяның түпнұсқалығы және Байқау мақсаттары мен міндеттерін ашатын көркемдік шешімдер кіруі;
ерекше, түпнұсқалы, заманауи, ықшам, көп қырлы графикалық элемент;
үш тілде ұран мәтіні (қазақ, орыс, ағылшын);
логотип бейнеленген графикалық файл;
түрлі-түсті шешім (түрлі-түсті және монохромды форматта басып шығару мүмкіндігі;
қала логотипін кәдесый және полиграфиялық өнімдерде пайдалану үлгілері;
кез-келген бетте (қағазда, картонда, шыныда, ағашта, металда) орналастыру мүмкіндігі;
технологиялық талаптарға сәйкестік (өлшемдері өзгерген жағдайда оқылу мүмкіндігін сақтау, түрлі-түсті және монохромды нұсқада бірдей сәтті көрініс);
Астана қаласының 20 жылдығына фирмалық стильді пайдалану бойынша жазбаша нұсқаулықты ұсыну.
2. Келесілерді дайындау және ұсыну қажет:
қала логотипі – кемінде 3 нұсқа;
қала ұраны – кемінде 4 нұсқа;
брендбук – брендтің тұжырымдамасының мәтіндік сипаттамасы, логотиптің түрлі-түсті шешімдері және оны әртүрлі беттерде пайдалану үлгілері.
3. Брендбукке келесілер кіруі қажет:
1) Логотип:
тұжырымдама (сипаттама). Фирмалық стильдің негізгі элементі ретінде фирмалық белгілінің тұжырымдамалық сипаттамасы. Белгінің идеологиясы;
логотиптің визуалды шешімі;
фирмалық белгіні басып шығарудың шарттары;
масштабтық тордың көмегімен фирмалық белгіні үлкейту/кішірейту жағдайлары;
2) логотиптің ұранмен үйлесе орналасу үлгілері:
тігінен;
көлденеңінен;
ярустық.
4. Логотиптің ұранмен үйлесе орналасу шекралары (рұқсат етілетін пропорциялары):
1) логотиптің түрлі-түсті гаммасы:
логотиптің негізгі түстерін анықтау;
рұқсат етілетін қосымша түстерді анықтау.
2) шрифт:
логотип пен ұранға шрифтті таңдау;
шрифтті пайдалану шарттары.
5. Логотип пен ұранның орналасу ережелері:
сыртқы жарнама, көше көрсеткіштері;
фирмалық киім, галстуктер, орамалдар мен шарфтар.
кәдесый өнімдері: блокнот, қалам, пакет, саптыаяқ, тәрелке, сағат, белгілер;
қалалық көлікті рәсімдеу
қоғамдық көлік аялдамалары және қаладағы навигация
қалада көрме және жарнамалық конструкциялар рәсімдеу
қаланы сыртқы брендтеу (пилондар, жарнама панельдері, қабеттік модульдер, ту конструкциялары, жол көрсеткіштер, пиктограммалар, навигациялық элементтер, кіші архитектуралық формалар). Конструкциялар саны тапсырыс берушінің келісімімен.
ғимараттар экстерьері: кіріс тобын, қасбеттерді, витриналарды, ілінетін конструкцияларды рәсімдеу.
6. Иллюстрацияларды пайдалану ережелері – графикалық кескіндер мен фотосуреттер. Суреттердің көңіл күйі, графикалық стиль, түрлі-түсті палитра.
7. Фирмалық стильмен жұмыс жасау тәртібі мен ережелері.
8. Пайдаланудың жіберілмейтін үлгілері
логотип;
шрифттер;
түрлі-түсті гамма.
9. Ұранға қойылатын негізгі талаптар:
ықшамдық, нақтылық;
шындыққа сәйкестік – сенімділік тудыруы және шындыққа сәйкес келуі қажет;
көз тартымдылық – адамдарға неге бұл қалада өмір сүргісі, бала өсіріп, оған үлес қосып, онда жұмыс жасағысы келетіндігінің жеке себептерін жеткізуі қажет;
қабылдауға қарапайымдылық;
түпнұсқалық;
ақпараттық;
есте қалушылық;
іс-әрекетке түрткі болу;
қала логотипіне сәйкес келу, логотиппен бірге тұтас образ жасауы қажет;
ұран мақсатты аудиторияның жиіркенішін тудырмайтындай жазылуы қажет: оңай оқылуы, айтуға күрделі сөздер мен абревитуралар болмауы қажет;
ұранның ешқандай саяси немесе діни себептері болмауы қажет;
коммерциялық кәсіпорынмен, брендпен, қызметпен немесе тауармен бірегейлену құқығына ие болып табылатын немесе ие болған ұран пайдаланылмауы қажет.
10. Логотипке қойылатын басты талаптар:
500х500 пиксельден кем емес, өлшемі 300 КБ кем емес графикалық файл;
қаланың логотипінің үш тілде мәтіні мен иллюстрациясы (қазақ, орыс, ағылшын);
түрлі-түсті шешім (түрлі-түсті, монохромды, рельефті басып шығару мүмкіндігі).

Авторлық құқықтар

1. Ерекше мүліктік және аралас құқықтар, дәлірек айтқанда жеңімпаздың логотипін пайдалану және жеңімпаз логотипін пайдалануға рұқсат беру немесе тыйым салу ерекше құқығы «Астана қаласының Ішкі саясат басқармасына» ММ (бұдан әрі – Басқарма) беріледі.
2. Байқау жеңімпазы Басқармамен логотипке ерекше мүліктік және аралас құқықтарды беру туралы ақысыз түрде шарт жасасуы қажет.
3. Байқау нәтижелері жарияланғаннан кейін 5 күн ішінде конкурс жеңімпазы логотипке мүліктік авторлық және аралас құқықтарды беру туралы шарт жасасудан бас тартқан жағдайда қазылар алқасы конкурс қатысушылары арасынан басқа жеңімпазды таңдайды.
4. Ұсынылған жұмысқа авторлық және аралас құқықтарды қоса алғанда үшінші тұлғалар талаптар, наразылықтар мен талаптар ұсынған жағдайда қатысушы оларды өз атына және өз есебінен шешуге міндетті.
5. Байқау ұйымдастырушылары Басқармамен жасалған келісім-шарт негізінде авторлық сыйақы төлемей ұсынылған материалдарды ақпараттық және жарнамалық-имидждік мақсатта жария түрде пайдалануға (тираждауға, материалдарды жалпыға ортақ мәліметке жеткізуге және т.б.) құқығын өзіне қалдырады.

"Қазақтың тойы бітпесін" © Халық мәтелі

Сәби
Сәби шетінесе қайғы ұзаққа бармайды. Көбінесе адамдардың көңіл-күйі бір қалыпты-сабырлы болады. Көңіл айтуға келген адам қарасы да көп болмайды. Адамдар тез тарайды. Әдетте қырқы, жүзі дегендер болмайды. Үшінші-жетінші күнмен шектеле салады.

Қазан-ошақ жақта шаруаға көмектесіп жүрген жігіттер ішіп жүреді.

Жас
Жас шетінесе — ата-ана ғана қатты қайғырады. Өлім себебі көбінесе үшеу: армиядан темір табытпен келеді, желігіп жүріп жол апатына ұшырайды немесе көшеде біреумен ілініп төбелестен қайтыс болады.
Жерлеу кезінде ғана бәріне ауыр болады. Үші мен жетісінде қайғырып жүрген адамдар саны минимумға жетеді.

Қазан-ошақ жақта шаруаға көмектесіп жүрген жігіттер ішіп жүреді.

Орта жас
Кенеттен кеселге тап болған 40-50 жас шамасындағы адамның қазасы. Көптен сырқаттанып жүргендіктен ол кісінің өлімі көпшілікке жаңалық бола қоймайды. Дегенмен туыстары дауыс салады. Қаденің соңы естеліктермен бөлісуге ұласады: қайтыс болған адаммен болған оқиғалар, айтқан сөздері, мінез-қылықтары.

Қазан-ошақ жақта шаруаға көмектесіп жүрген жігіттер ішіп кетеді. Бұл позицияға олардың орнына ойын балалары бекітіледі.

Қария
Жылап-сықтау аз болады. «90 жас деген той ғой» — деген репликаны жиі естуге болады. Көпшілігі күліп жүреді, тіпті қабір басында анекдоттар естіп қалуға болады. Негізгі рәсім аяқталған соң — тоймай қалғандар, немесе жылы-жұмсақ дәметіп жүргендер қариямен жақын болғанын сылтау етіп қалып қояды.

Үлкендер жағы гарба ойнайды, ал қазан-ошақ жақта шаруаға көмектесіп жүрген жігіттер ішіп жүреді. Олардың орнын басуы тиіс жасөспірімдер тығылып темекі шегіп жүреді, немесе атыспақ ойнап жүреді.

Өткен аптаның эйфориясы тас-талқан бола жаздады. Жалғыз өзім жарты сағаттай отырып, тоңып қалған соң енді қайта бергенімде бірден он шақты адам сау етіп, жинала қойды. Танысы, таныс емесі бар, бәрі патиді арнайы іздеп келе жатқандар екен. Жаңа ғана нәскиден бір шыққан нәстрәение әп-сәтте пәтәлөкке жетіп барды. Содан әнді жібердім. Менің репертуарым таусылғанда, домбыраны Тұрсынхан деген жігіт алды. Мамандығы инженер-құрылысшы екен. Үйді де ән айтқандай салса, жаман маман емес сияқты. ;) Бағасын өздеріңіз берерсіздер.









Иә, бүгін тек Тұрсынхан екеуміз ән айттық. Көрермен қосыла шырқады. Өтіп бара жатқандар әдеттегідей тұра қалып тыңдап, қолпаштап жатты. Бірақ суықтан домбыра қорықпаса да өзім тоңып, бір сағаттан сәл-пәл асыра патиді бітірдік.

Келесі апта күн жылынады деп жатыр ғой. Енді қалып қоймаңыз.