Сынақтың көкесі әлі алда.



Ұйқыдан оянған бетте сыртқа шығу туралы бұйрық берілді. Сағаттың тілі 07:00 көрсетіп тұр. Суық бөлмеде бүрісіп жатқан біздер, бойымызды тіктеп далаға шықтық. Аяусыз, тоқтаусыз соққан жел етімізден өте берді. Біршама қашықтық жүгіріп, кеңестік кезендегі әскери және саяси тұтқындар мемориалы орналасқан жерге дейін жеттік. Күн нұры түспеген уақытта бұл жер ерекше томсыраулы көрінеді екен. Денемізді қыздырып алғаннан кейін, кенеулі таңғы ас ішіп, жылынғандай болдық. Кешегі тосын сыйдан үрейленген көңілімізді аулау үшін психолог маман сергітетін командалық ойындар ойнатты. Көңіліміз көтеріліп, қарқылдаған күлкіміз күшейе бергені сол еді, «клубқа жиналыңдар» деген бұйырық естілді. Иә, біз бұған өз еркімізбен келісіп келдік. Шегінерге жол жоқ. Айтылған бұйрықтарды әскерилерше бұлжытпай орындауға тиіспіз. Ойын-күлкіні доғара қойып, клубқа беттедік. Бір қабатты ескі клубтың өзіндік тарихы бар болып шықты. 1934 жылы каторгаға жіберілген адамдар салған бұл клубтың сахнасында Людмила Зыкина ән шырқаған екен. Құлыптың сыртын қайта қаптап, жөндеу жұмыстары жүргізілгенімен, ағаш дуалдары сол күйі сақталған. Ал, бізге бұл жерде ешкім өнер көрсеткелі жатқан жоқ. Бектілген кесте бойынша — дәріс. Нұсқаушы Руслан Бек қауіпті аймақтарға жиналғанда қажетті құралдардың барлығымен таныстырды, көрсетті.





Бүгінде кең таралған гибридтық соғыс жайлы Рустам Эюбов есімді нұсқаушымыз дәріс жүргізді. Жалпы дискурстың мақсаты оқиға орнынан тікелей объективті ақпарат тарататын журналистер дайындау. Нұсқаушыларымыз қақтығыс жағдайларында журналист қалай жұмыс істеу керектігін түсіндірді. Басты қағида — журналист әскери киім түгелі, әскери элементі бар зат ұстамауы қажет. Қарсы жақ сіздің жау не журналист екеніңізді анықтап та жатпайды. Сондықтан да пресса екеніңізді барынша көрсетуіңіз керек. Журналистің ұрыс орнында жіберетін қателіктері көрсетілген “Репортерша” деген фильмнің үзінділерінен біраз дүние түйдік.




Теориялық білімімізді тәжірибемен ұштастырып, қарағандылық арнайы әскер жасағымен бірге полигонға шықтық. Қажетті нысанға танкімен жетіп, жаудың жаудырған оғынан қорғандық. Иесіз аңырап қалған үйлердің ішінде жасырынған қарақшыларды қолға түсіру операциясына куә болдық.


Келесі күннің сынағы жеңіл болмады. Командирге қалашыққа лаңкестер шабуыл жасағалы жатыр деген хабар жетіпті. Жарты сағат ішінде қажет деген құралдарымызды жинап, эвакуациға дайындалсын деген бұйрық берілді. Қауіпсіз аймаққа алып кететін жерге жетуіміз қажет. Ал ол үшін әуелі 12 км қашықтықты жаяу өткеруге тиіссің. Бір-біріміздің артымызда тізілген бойы отряд командиріне ілестік. “Алдарыңда кім, арттарында кім екенін жаттап алыңдар. Сапты бұзбаңдар. Қоқыс тастамаңдар.” деген нұсқау берілді. Бірақ арамыздағы біреу темекі тұқылын тастап үлгернген еді. Жау ізімізді тапты. Қайтадан оқ жауып, құтқарылу амалдарын жасадық. Бізді қоршап жүрген спецназдар жауды жойып отырды.







Қас қарайып кетті, біз әлі жүріп келеміз. Аялдауға болмайды, жау өкшелеп келеді. Тіпті дауыстап сөйлеп, қалта шам түгелі, ұялы телефондарымызды қосуға тыйым салынған. Түскі асты да ішіп үлгермеген біздің ішегіміз шұрылдай бастады. Ендігі бар арманымыз жалғыз, иесіз қалған үй орналасқан жерге жету. База сол маңайға әуеден консервілер түсіргенін рациямен хабарлады. Жету жарты шаруа, енді оларды қараңғыда тауып алу керек болып шықты. Екі-үшеуден бөлініп, азығымызды іздеуге кірістік. Межелеген уақытта жиналамыз деген жерде кенет құрам толық еместігі анықталды. Қараңғы түскенін пайдаланған қаскүнемдер ұзап кеткен журналистерді қолдарына түсірген екен. Тапқан азық-түлікті қоржындарымызға салып алып, эвакуация орнына асықтық. Әскери КамАзға мінісіп, тұтқынға алынған БАҚ өкілдерін құтқару үшін лаңкестердің лагеріне аттандық. Тәжірибелі арнайы әскер жасағының жігіттері журналистерді жау қолынан аман алып шығып, қаскүнемдердің көзін біржола құртты. Бәрі артта. Енді от жағып, бой жылытып, беймарал отырып, ішімізге ел қондырсақ болады. Бұл оқиғамыздың да соңы сәтті аяқталды. Алайда “шынайы ұрыс жағдайында көбіңіздің тірі қалуларыңыз екі талай еді” деген қорытынды жасады командиріміз Рустам Эюбов. Себебі шапшан әрекет ету, сақтық шараларын жасауда қателіктеріміз көп болды.



Ұмытылмастай әсер мен керемет тәжірибе үшін ҚР Қорғаныс министрлігінің БАҚ-пен жұмыс жөніндегі департаменті ұжымына алғысымды білдіремін. Ең жедел, сапалы жұмыс жасайтын ведомство екенін атап өткім келеді. Әскери дискурс кезіндегі барлық ақпарат, фото, видео материалдар министрліктің сайты мен әлеуметтік желілердегі парақшаларына дереу салынып отырды. Блогерлермен сынға түсе алатын баспасөз қызметкерлерінің оперативтілігіне таң қалдым.

Шұлығыңызды жетпіс сегіз сағат бойы шешпеген кезіңіз болды ма? Тоңсаңыз, қырық қабат киініп алып, аяғыңыздың сасығанында шаруаңыз болмай қалады екен. Бұл жердің ауа-райы мұндай мезгілде ерекше қатал болатынын қайдан білейін? Айналасы жазық дала болғандықтан тоқтамай соғатын жел сүйегіңнен өтіп кетеді. Кезінде Қарлагтың бөлімі болғаны жайдан-жай емес қой. Төрт күн бойы суыққа, әскери күн тәртібіне, жаттығуларға төзу физикалық әрі психологиялық тұрғыда да сынақ болды. Мұнда мені не айдап келді десеңізші?



Республикамыздың Қорғаныс министрлігі жыл сайын журналистер мен блогерлерге арналған әскери дискурс ұйымдастырады. Дискурс бесінші рет қатарынан өткенімен, өзім алғаш рет қатыстым. Астананың әскери әуежайынан алып кеткен әскери ұшақ Қарағандының әскери әуежайына қонды. Арнайы автобустарға отырып, қаладан 28 км қашықтықта орналасқан «Спасск» әскери қалашығына бет алдық. Блогқұрылтайдағыдай автобустан түскен бетте кешкі ас ішіп, сонан соң жайлы төсекке жайғасамыз ба деп ойлап келе жатқанмын. Кенет автобусымызды бір көлік кесіп өтіп, маска киген қарулы топ ішке басып кірді. Әрі қарай атылған оқтардың дыбысы, шыңғырған дауыстар естілді. Есеңгіреп, өз-өзіңді сақтау инстингінің әсерімен қауіп төндіруші тарапынан берілген барлық бұйрықты еріксіз орындайды екенсің. Басымызды көтерткізбей төмен қаратып отырғызып қойды. Қандай бағытта жүріп келе жатқанымыз, енді не болатыны белгісіз. Қарсылық танытпақ болған екі-үшеуін автоматтың шүйдесімен салып қалып, балағат сөздерді жаудырды. Миымда сан түрлі ойлар. “Қызық тамашалайын деп сапар шегіп келе жатқанымда лаңкестердің құрбаны болдым. Бітті.” Автобус бір жерге келіп тоқтады. Бізді жұлқылап сыртқа шығарып, қолымызбен басымызды ұстаған бойы жерге жатқызып қойды.









Біраз жерге дейін еңбектедік. Оқ пен шу басылар емес. Бір уақытта «Тұрыңдар» деген бұйрық естілді. Басымызды көтерген сәтте күліп, камераға түсіріп тұрған бір топ әскерилерді көрдік. Еш ескертпестен, психологиялық дайындық жүргізбестен олар БАҚ өкілдерін осылай сынап бастады. Сөйтсе жыл сайын жаңа келушілерді қарсы алу дәстүрі екен бұл. Сәуір айындағы шуткілеріңіз ойнап қалады.

(Жалғасы бар, оны да оқыңыз ))

Мультфильмнің сюжеті — Қазақ хандығының құрылуы, Керей мен Жәнібектің билік құрып, Әбілхайыр хан ордасынан бөлініп шығуы турасында.

Балалардың қызығушылығын арттыру үшін батырлардың садақ ату, қылыштасу, атпен шабу, жауынгерлік өнердің түрлі тәсілдерін үйренуі кеңінен көрсетіледі. Ел басқаруда білімнің де маңызы зор екенін ұғындыру үшін Керей мен Жәнібек ханның Отырар қаласына аттануы, Отырар кітапханасын аралап, ғұлама ұстаздардан түрлі дәріс алып, елге оралғанда түрлі ерлігімен көзге түсе бастауы да сәтті ойластырылған.

Жобаның режиссері — Батырхан Дәуренбеков, көркемдік кеңесшісі — Дулат Исабеков, продюсері — Сәбит Әбдіқалықов, сценарий авторы — Сағаділдә Үсіпәлиев.

Фактрум сайтында Алекс Чаузовтың ағылшынша сөздік қорының негізін құрайтын 400 сөз туралы мақаласын жариялаған екен. Автордың пайымдауынша алдымен осы сөздерді меңгеру арқылы сөздік қорын байытып отырсаңыз, ағылшын тілін тез үйреніп, түсініп кете аласыз.

Оксфорд Университеті тілдің түрлі қолданыстағы нұсқаларын жинап, сараптама жасапты. Зерттеуде әдеби шығармалар, баспасөз беттері, желідегі чаттар, электронды хаттар, блогтардағы жазбалар да қамтылған.

Зерттеу нәтижесі бойынша ағылшын тіліндегі ең көп қолданылатын 100 сөз ағылшынша мәтіндердің 50 пайызында қолданылады екен (бұған әдеби шығармалар және салалық мақалалар кірмейді әлбетте).

Егер бұл танымал 100 сөзге, жиі қолданылатын 100 зат есімді, 100 етістік пен 100 сын есімді қосатын болсақ, ағылшынша мәтіннің 75 пайызын түсінетін боласыз. Кейін сөздік қорыңызға жаңа сөздер қосып, байытып отыратын боласыз.

Көптен күткен ХХХІ жазғы олимпиада ойындарының басталуына санаулы сағаттар қалды. Өзім бокс жанкүйері болғандықтан, бар назарымды осы спрот түріне салмақпын. Бокс Қазақстанда №1 спорт екеніне ешкімнің қарсылығы жоқ деп ойлаймын… Осы жолғы олимпиадаға Қазақстан, Куба және Өзбекстан толық құрамда өнер көрсететіндері белгілі (10 салмақ дәрежесінде). Бас бапкер Мырзағали Айтжановтың айтуы бойынша, боксшыларымыз жарысқа психологиялық жағынан болсын, физикалық жағынан болсын сақадай сай. Бірақ олимпиада болғаннан кейін, барлық спортшылар бар күш-жігерін сарып етіп дайындалатыны бесенеден белгілі. Өзімнің болжамымша Қазақстан құрамасы бокстан 4 алтын, 1 күміс, 2 қола медальдарді еншілейді. Ендеше жігіттеріміз бен қыздарымызға сәттілік серік болып, қазақ елін жетістіктерімен қуанта берсін… Қызықтан құр қалмаңыздар!!! Ойларыңызбен бөлісіп отырыңыздар!!!
49 келі- Біржан ЖАҚЫПОВ
52 келі- Олжас СӘТТІБАЕВ
56 келі- Қайрат ЕРАЛИЕВ
60 келі- Берік ӘБДІРАХМАНОВ
64 келі- Абылайхан ЖҮСІПОВ
69 келі- Данияр ЕЛЕУСІНОВ (құрама капитаны)
75 келі- Жәнібек ӘЛІМХАНҰЛЫ
81 келі- Әділбек НИЯЗЫМБЕТОВ
91 келі- Василий ЛЕВИТ
91+ келі- Иван ДЫЧКО
Әйелдер арасында 2 боксшы қызымыз бар олар:
51 келі- Жайна Шекербекова
75 келі- Дариға Шакимова

3 күн бұрын Фейсбукта «Биыл магистратураның ағылшынынан өтіп кету қаншадан деп жатыр?» деген пост жазып, білім саласындағы қазіргі актуал мәселеге назар аудартқым келген еді. Шынымен жиі естиміз магистратураның ағылшыннан емтиханы сыбайлас қамқорлықпен өтетіні туралы. (Қаласаңыз магистратурада оқитындардың ағылшынша деңгейін тексеріп көріңіз.)

Осыдан кейін бүгін бір уақытта бірнеше блогер #ҚаншаданБолыпЖатыр хэштегімен түрлі тақырыпта посттар шығардық. Хэштег лезде танымал болып кетіп, 3 сағат ішінде 50-ден астам пост жазылды. Посттардың дені қоғамдағы коррупция көріністеріне әжуа болғанымен негізінде осы мәселеге назар аударту, атап өту — мақсат болды. Нәтижесінде қай салаларда, қандай тұрмыстық мәселелерде парақорлық қатты байқалатынын көруге болады. Жиі аталғандар: жұмысқа тұру, емтихандардан өту, балабақшаға орналастыру, пәтер кезегі. Сондай-ақ сұрақты тура мағынасында қолданып, пойыз билетін, азық-түлік бағасын сұрағандар да бар. Ештеңесіз жәй трендке еріп те хештег қолданғандар байқалды. Ал, жалпы хештег өзінің протест мақсатына жетті деп ойлаймын. Күзетшілік пен медбикеліктің өзіне ақша сұрайтын бұл қоғамда басқа қандай "қызмет" түрлері қаншадан болып жатқанын мына жерден қараңыз: #ҚаншаданБолыпЖатыр

Жиі кездесетін сұрақтар мен жауаптарды dintube.ru сілтемесі бойынша таба аласыздар.

✨✨✨ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР✨✨✨

Вк (негізгі топ): vk.com/juregimde
Вк (әйелдер форумы): vk.com/juregimde1
Вк (ораза 2016): vk.com/juregimde_oraza
Твиттер: twitter.com/juregimde
Инстаграм: instagram.com/zhuregimde

Алдымен тұтқынға түсіп, содан соң Францияның қарсыласу қозғалысына қосылған түркістандық әскерлер тақырыбы аз зерттелген. Бұл материалдар сақталған Ресей архивтері әлі күнге дейін құпия, ал батыстағыларына көп зерттеушілер қол жеткізе алмайды. Жанар Канафина деген әріптесім қазақтардың Батыс Европадағы Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысуы тақырыбын зерттеп жүрген аз ғалымның бірі — тарих ғылымдарының докторы, профессор Гүлнар Меңдіқұловамен кездесіп, архивтерден соңғы кездері не табылғанын сұрап-білген еді.



1999 жылы Гүлнар Меңдіқұлова “Исторические судьбы казахской диаспоры. Происхождение и развитие” деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Зерттеулер онымен аяқталмады. Қазіргі таңда ол "Қазақтардың Батыс Европа елдерінде Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысуы" атты жобаны басқарып отыр. 2015 жылғы қарашада Гүлнар Меңдіқұлова Франция архивтерінде жұмыс істеп, сол жақтан қазақтардың француз қарсыласу қозғалысына қатысқанын куәландыратын құжаттар табады. Ол құжаттар осы уақытқа дейін хабарсыз жоғалып кеткен деп есептеліп келген адамдардың есімін жаңғыртуға мүмкіндік береді.

— Іздеу жұмыстарын неден бастадыңыз?

— 2009 жылы Францияның Қарсыласу қозғалысы музейінде “Defense de la France” газетінде жарияланған бір фотосуретті тауып алдым. Онда жалаңаш, аштық пен концлагерь азабынан арып-ашқан азиялық ер адамдар бейнеленген. Суретке «Орыс тұтқындар» деп жазылған. Олар кім? Есімдері кім? Осылайша соғыста тұтқында болған қазақтар мен түркістандықтарды Франциядан іздеу алғаш басталды. Шамамен сол кезде Тілдер мен өркениеттер институтында (INALCO) Мұстафа Шоқайдың архивінде қазақ, өзбек, қырғыз, тәжік тұтқындардың тізімдері табылды. Бұлар — 1941 жылғы қазан айында неміс концлагерлерінде болған совет әскерлері мен офицерлері еді. Және, олар хабар-ошарсыз кеткендер тізімінде есепте тұрғаны және әлі де тұруы әбден мүмкін. Оларға деген лагердегі қатынас сұмдық болды: сырт келбеті мен сүндеттелгені үшін еврей деп қабылдап, ондап, жүздеп қырып отырған.


Мұстафа Шоқайдың архтивіндегі тізім. Тұтқындар арасында қазақтар, өзбектер, тәжіктер бар…

“Большевиктік індетті жабайы тасымалдаушылар"

— Мұстафа Шоқай концлагерлерге барғанында, советтік тұтқындардың жай-күйін көріп шошыған. 1941 жылғы қазанда эмиграциядағы досы Уәли Қайымханға былай деп хат жазады:
«Соғыста тұтқынға түскен отандастарымыздың жағдайы ауыр да азапты екені енді жалпыға белгілі болып отыр. Барлық жерде олар астың нашарлығы мен киімнің тапшылығын — көбі тіпті жартылай жалаңаш қаңғып жүр, баспана жоқтығын айтып шағымданады — қазан туды ғой, ал олардың көбі әлі күнге дейін тәулік бойы ашық аспан астында жүреді, түнде өздері қазып алған "қасқыр апанын" паналайды… Ең қорқынышты көріністі Дембица лагерінде көрдім. Онда тек кавказдықтар, түркістандықтар және волга-оралдықтар, яғни күнделікті «вохеншау» насихаты кинотеатрларда большевиктік індеттің «жабайы» тасымалдаушылары деп атайтындар тұрады. Оны есіме алғаным тегін емес… Біздікілермен алғаш сөйлескеннен-ақ ондағы лагерь тіршілігінің сұмдық суреттерін көрдім. Тоқтаусыз ату… Біздікілердің, сондай-ақ тұтқын татарлар мен кавказдықтардың айтуынша, осында келген 40 мың адамның 25 мыңы ғана тірі екен, қалғандары қаза тапқан...»


«Defense de la France» газетіндегі фото

— Жаңа не таба алдыңыз?

— Бұрынғы әскери тұтқын болған түркістандықтардың Франция Қарсыласу қозғалысына қатысқаны туралы жаңа құжаттар, карталар мен фотосуреттер табылды. Мысалы, 1944 жылғы айқын емес екі фотосуретте Тулузаның азат етілу құрметіне өткен парадтағы Бірінші совет партизан полкінің саппен өтіп бара жатқаны бейнеленген. Суретте полкта болған (бұл туралы суреттің сыртында жазылған) екі қазақтың және Гусейнов текті кавказдықтың бет-бейнесін ажыратып көруге болады. Сондай-ақ, Норвегия архивтерінде сақталған әскери тұтқындар тізімін де анықтау мүмкін болды. Алдыңғы жарияланымдардың арқасында Франция Қарсыласу қозғалысына қатысқан қазақтар туралы қызықты құжаттар мен материалдар табылды.

— Шетел архивтерінде жұмыс істеген қалай екен?

— Тулузаның муниципалдық архивінде қиындау болды, өйткені ондағы бумалар дұрыс сақталмайды екен. Олар өзіміз үйреніп қалған біздің архивтердегі сияқты жылдарына қарай жүйеленбеген. 1945 жылғы құжаттар 1950 жылдардың құжаттарынан кейін тұра береді. Норвегия архивтерінде істердің көбі цифрлік форматқа көшірілген, бұл зерттеушілердің жұмысын көп жеңілдетеді.

Франция аспаны астында
— Қазақтар Францияға қалай барып жүр?

— 1943 жылы немістер совет армиясының негізгі майдандардағы жеңістері салдарынан қиыншылық көре бастады. Оның үстіне, түркістандықтар мен өзге ұлт өкілдерінен құралған легиондар совет әскеріне қарсы соғысудан бас тартты. Сондықтан оларды оккупацияланған аумақтарда партизандарға қарсы немесе Польша мен Германиядағы лагерлерден Францияның оңтүстігі мен солтүстігіне көшіріп, шахталарда пайдалану ұйғарылды. Оларды сол жақтағы, Кармо мен Альби маңындағы лагерлерде ұстады. Алайда, мұнда да, совет әскері жақындап келе жатқанын естіген әскери тұтқында қол қусырып отырмады. Фрацуз қарсыласу қозғалысына қатысушылардың бірі, мамандығы бойынша жәрігер Ахмет Бектаев «Франция аспаны астында» атты кітабында Кармо маңындағы лагерде астыртын коммунистер ұйымы құрылғанын, оны өзі және украиналық Петр Дьячук басқарғанын айтады. Ұйым мүщелері француз партизандарымен (макизарлар) байланыс орнатып, 1944 жылғы 16 шілдеде лагерь қарауылдарын өлтіріп, түркістандықтар қашып шығады.


Тулузаның азат етілу құрметіне өткен парадтағы Бірінші совет партизан полкінің саппен өтіп бара жатқаны. 1944 жыл. Суретте полкта болған екі қазақтың және Гусейнов текті кавказдықтың бет-бейнесін ажыратып көруге болады.

Париждегі Ұлттық архивтен Бірінші совет партизан полкінің құрылуы туралы хаттар, естеліктер мен құжаттар табылды. Ол полкте қазақтар Екінші дүниежүзілік соғыстың сұрапыл жылдарында грузиндер, украиндықтар және басқа да ұлт өкілдерімен иық тіресе қатар шайқасқан. Қазақтардың француз қарсыласу қозғалысына қатысқаны туралы архивтен табылған Ахмет Бектаевтың 1968 жылы жазып кеткен хаты болмаса, отандастырымыздың осындай ерлік істері туралы білуіміз екіталай еді.

Француз маркизарларымен қатар шайқасқан Исмаилов, Қарамергенов, Мұхамеджанов, Абдуллаев сынды қазақтар мен түркістандықтардың есімдерін таптым.

Францияның оңтүстігін азат етушілердің фотосуреті сақталған екен. Онда Бірінші совет партизан полкі Тулуза азат етілгеннен кейінгі парадқа қатысуы бейнеленген. Ол парадқа генерал Де Голль да қатысқан. Ахмет Бектаевтың естеліктерінен белгілі болғандай, түркістандықтар бірнеше партизан тобының құрамында болған екен, оның ішінде «Сталинград» тобы да бар және біздің сарбаздарды көбінесе «моңғолдар» деп атайды екен. Альбидегі Тарн департаментінің архивтерінде француз маркизарлары партизан топтары, қазақтар шайқасқан «Сталинград» тобы бөлек белгіленіп, «Моңғолдар» тобы бөлек белгіленген карта тауып алдым.

Француз қарсыласу қозғалысының архивтерінен табылған карта

Альбидегі француз архивінен қазақтардың Қарсыласу қозғалысына қатысқанын растайтын ресми құжаттар таптым. Бұл — 1945 жылғы мамыр айында болған жағымсыз оқиғаға байланысты полиция департаментінің хаттары. Францияның оңтүстігін азат етуге қатысқан бірнеше түркістандық мамыр мейрамын атап өту үшін дәмханаға барғанында жергілікті тұрғындардың бірі оларға «моңғолдар» деп тіл тигізеді. Сол жерде төбелес басталып, араласқандардың бәрі полиция бөлімшесіне түседі. Батырлар тұратын лагердің коменданты Зунум Жаманқұлов болған оқиға туралы түсініктеме жазуына тура келеді. Ол хатында бұрынғы советтік түркістандық әскерлер және лагердегі 250 адамның бәрі Францияны азат етуге қатысқанын, алайда, олар әлі де тұтқын есебінде лагерде тұратынын, оларға деген қарым-қатынас нашар екенін айтады. Альби қаласы полиция префектінің жауабы да табылды. Істі егжей-тегжейлі қарағаннан кейін ол бұл «моңғолдар» Францияны азат ету жолында ерлік көрсеткенін, ал жергілікті тұрғындар олардың ерлігін ұмытып, тіл тигізгенін мойындайды. Полиция префектінің осы тұжырымының арқасында сол бір жағымсыз оқиғаға қатысушылар жазаланбады.

— Түркістаннан шыққандардың білім деңгейі қандай болған?


 — Мұстафа Шоқайдың архивіндегі тізімдерді ашып қарасақ, ол адамдардың барлығы дерлік орта, көбі жоғары білімді. Арасында мұғалімдер, инженерлер, техниктер, аспаздар, жұмысшылар, тракторшы, есепші, шаруа және т.б. болған. Өзбектер арасында диқандар көп, басқа мамандықтар да кездеседі.

-Түркістандықтар Франциядан басқа тағы қай жерде болған?

— Франциядан бөлек, Швециядан Норвегия аумағындағы лагерлерге көшірілген қазақстандықтардың тізімдерін таптық. Біздің болжамымыз бойынша, олар Швеция аумағына совет-фин соғысы кезінде тап болған. Не болмаса, солтүстік майдандарда шайқасып жүрген жерінен тұтқынға түсіп, Финляндия мен Швециядан Норвегиядағы әскери тұтқындарға арналған лагерлерге көшірілген.

Соғыстағы махаббат жыры…

— Махаббат хикаялары да болған екен, — дейді Гүлнар Меңдіқұлова. — Менің қолыма Семей обылысының Көкпекті ауданынан шыққан кеңес әскер маманы Ғалихан Сәрсеновтың автобиографиясы түсті. Оның әкесі, Биахмет Сәрсенов кезінде «Алаш» партиясының көрнекті қайраткері болған. Ғалихан Тамбовтағы авиамектерте оқиды. Ол туралы деректер соғыс басталған кезден үзіледі. Кейін Голландиядан бір-ақ табылады! 1945 жылы ол Голландияның бұрынғы королінің ортаншы қызы, принцесса Иока Мульдерсаға үйленеді. Ұлды болып, есімін Херат деп қояды. Алайда, Алматыға қайтуға тура келгенде, әйелі мен баласын алып кетуге рұқсат ала алмайды. Екі жасар Херат анасымен бірге Голландияда қалды. Иока Мульдерса ұлымен бірге 1959 жылы Бас секретарь Хуанкеге еріп КСРО-ға келеді. Алайда, Ғалихан Сәрсенов олармен жолықпады. Оның басқа әйелі бар еді, оның үстіне, 1948 жылы-ақ, Аягөзде МҚК қызметкерлері Голландияға кетуді ойласа, салдары қандай болатынын айтып ескертіп қойған.

Тағы бір — Манас Нұғманов пен француз қызы Алис Сегий арасындағы, Моник-Светлана есімді қыз баланың дүниеге келуі туралы махаббат хикаясын саясат ғылымдарының докторы Бақыт Садықова баяндап берген болатын. Бойжеткен Мониктің түп-тамырын іздеуі «Бір уыс топырақ үшін» атты француз деректі фильміне негіз болған. Ондағы басты кейіпкерлер — бұрынғы әскери тұтқындар, кейіннен Түркістан легионының мүшелері Манас Нұғманов, Қадым Жұманиязов және Ахмет Бектаев есімді достар. Францияға көшірілгеннен кейін олар француз партизандарына қосылып, елдің оңтүстігін фашистерден азат етеді. Соғыстан кейін еліне оралғанда, оларды лагерлер, ұзаққа созылған түсінбеу мен қабылдамау күтіп тұр еді. Манас Нұғманов он жылға лагерге кесіледі. Босап шыққан соң Қазақстанға қайтып оралмай, Ресейде, жазасын өтеген жерге таяу мекендеп қалады. Қадым Жұманиязов болса, Францияның партизан қозғалысына қатысқаннан кейін совет әскери тұқындарын жинап, отанына қайтару жөгніндегі комиссияда қызмет атқарады. 1948 жылы қайғылы оқиғада қаза табады. Ал Ахмет Бектаев қартайып қайтыс болды.

Отбасылық архивтерден табылған құнды заттар



— 2009 жылғы тапқандарым туралы жариялағаннан кейін, маған Францияны азат ету жолында шайқасқан бұрынғы әскери тұтқындардың туыстары мен жақындарынан деректер келе бастады, — профессор Гүлнар Меңдңқұлова бір фотосуретті көрсетті. — Бұл Францияның оңтүстігіндегі Қарсыласу қозғалысына қатысқан Ахмет Субаловтың суреті. Сурет Астрахан облысы, Камызяк ауданының Берюски ауылында табылды. Маған оны немере інісі, Айвар Субалов жіберді. Сыртында 1945 жылғы 9 шілде деп жазылған. Яғни, Тулузаны, Кармоны, Альбиді және Францияның оңтүстігіндегі басқа да елді мекендерді азат ету жолындағы шайқастардан кейін бір жыл өткен соң да, бұрынғы әскери тұтқындар сол жақта қала берген! Айвар Субаловтың айтуынша, ағасы 1946 жылы елге қайтып келіп, көп ұзамай қайтыс болады. Денесінің бәрі тыртық еді: лагерде тұтқындардың аяусыз азаптап, мылтықтың сүмбісімен сабайды екен, ол жаралар көпке дейін жазылмай жүреді. Оның үстіне, іш-құрылысы түгелдей езіліп кеткен. Бірақ, қиын кез еді, сөйтіп Ахмет Ерғалиұлы Астрахан теңіз портына жүк тасушы болып жұмысқа тұрады. 1946 жылы жұмыс орнында қайтыс болады. Қазір оның туыстары Ресейдің Астрахан облысында, Алматыда және Алматы облысында тұрады.


Суретте ортада тұрған — Ахмет Субалов, Альби, 1945 жылғы 9 шілде.
Павлодардан біздің кезімізге дейін ғайыптың күшімен сақталып жеткен ресми құжаттың суреті келді. Бірінші совет партизан полкінің Альби қаласындағы (Франция) совет гарнизонының сержанты Шашубай Бейсембинге берілген №18 куәлігін маған оның ұлы Мұрат Бейсембин көрсетті. Бұл ақпарат Бірінші совет партизан полкінің құрамында осы уақытқа дейін айтылып келгендей, армяндар ғана болмағаны, арасында қазақтар да болғаны туралы мәліметті толықтыра түсті.


Француз қарсыласу қозғалысы мүшесі Шашубай Бейсембиннің куәлігі

Соңғысөз орнына

— Көптеген қазақстандықтар соғыстың алғашқы күндері және кейін де хабарсыз жоғалып кеткен туыстарын әлі күнге дейін іздеп жүр, — дейді Гүлнар Меңдіқұлова. Осы мәліметтер солардың тағдыры туралы бір дерек берсе де — еңбектің еш болмағаны. Әріптестерім және мен тапқан құжаттардың бәрі алдағы уақытта жеке құжаттар жинағы болып жарияланады. Сондай-ақ, қолында сол сұрапыл соғысқа қатысқан жақындары мен туыстары туралы керек мәліметтер, құжаттар, фотосуреттер бар адамдардан сол материалды gmendikul@hotmail.com почтасына жіберуді немесе Facebook желісінде арнайы ашылған парақшада жариялауды өтінемін. Ал біздің жұмысымыз жалғаса береді. Бізге қажет құжаттар Франция, Бельгия, Норвегия, Голландия, Италия, Швеция мен Ұлыбританияның Ұлттық және Муниципалдық архивтерінде сақтаулы.

You'll Never Walk Alone! Бұл әнді 45 мыңдық Энфилд жылына кем дегенде 19 рет шырқайды. Себебі ол Ливерпуль ФК жанкүйерлерінің әнұраны. Одан бөлек, Боруссия Дортмунд, Селтик сияқты басқа да көптеген командалардың ареналары өздерінше айтып жатады. Бірақ Энфилдтің шырқағанына ештеңе жетпейді. Оған бүгін Ливерпуль vs Боруссия Дортмунд мачы кезінде, қысқаша айтқанда Эль, Клоппикода куә бола аласыздар.

Ал әзірше осы әннің мағынасына үңіліп көрейік. Шамамша аударып бақтым.

Дауылға қарсы жүргенде,
Басыңды ұста биік.
Қорықпағайсың түнектен.
Сол дауыл бітер жерде,
Алтын аспан тұрады сүйіп.
Бозторғай үні шырқап жүректе.

Дауылға да,
Жауынға да қарамай.
Арманың алдамшы болса да,
Тек тосылып қалма.
Самға. Самға.

Дауылға қарсы жүргенде,
Басыңды ұста биік.
Қорықпағайсың түнектен.
Сол дауыл бітер жерде,
Алтын аспан тұрады сүйіп.
Бозторғай үні шырқап жүректе.

Дауылға да,
Жауынға да қарамай.
Арманың алдамшы болса да,
Тек тосылып қалма.
Самға. Самға үмітпен.
Үмітің өшпесе жүректе,
Жалғызсырай қоймассың тірлікте.
Ешқашан жалғыз болмайсың,
Ешқашан жалғыз қалмайсың!

Ағылшынша нұсқасы:

Теги: Гимны
You'll never walk alone
Увеличить шрифт Уменьшить шрифт
Ты никогда не будешь одинок на своем пути
When you walk through a storm
Hold your head up high
And don't be afraid of the dark
At the end of the storm
Is a golden sky
And the sweet silver song of a lark
Walk on through the wind
Walk on through the rain
Though your dreams be tossed
And blown
Walk on
Walk on
With hope in your heart
And you'll never walk alone
You'll never walk alone



ПыСы:

12 наурызда әлемдегі сайттар саны, домен бойынша
дереккөз: Nominet
инфографиканы үлкен өлшемде көру үшін сілтемеге өтіңіз

Уа, ағайын, әлеуметтік желілердегі, не дос-жаран, тамыр-таныс, әріптестеріңіздің чатта ұсынатын сілтемелерінен бөлек, әр күні тікелей адресін жазып, кіретін 10 сайттың тізімін пікірге жазайықшы.
Ішінде қазақ сайттары бар ма екен, болса нешеу, керектің қолданушыларына қандай мазмұндағы сайттар өтеді екен, осы турасында біле отырайық.
Көрсеткен сайтқа не себепті тұрақты түрде қайта оралатыныңызды да жаза отырыңыз.
Тізімді 10 сайттан асыруға болады, бірақ кемітуге болмайды