Маман атанып шақырылған соң тырысып істейсің жұмысты. Кейде сыртымнан айтып жатқанды естіп қаласың, әрине әдейі естірткізу үшін айтылған сөздер ғой, оны да білемін:
-Осыдан жоқ дегенді естімейсін, істей береді жалықпай. Басты ауыртып, -дегендей.
Қиындық деген сөз шешілмеген мәселе бар дегенді білдіреді. Мәселенің әйтеуір бір шешу жолы болса атқарылатын жұмыс кезегіне қойылады. Реті келіп жұмыс атқарылып, мәселе шешімі табылады.
Барлығы сонау балалық шақтан басталады. Қанша жасымыз үлкен болсын бәріміз «балалық шақ» еліненбіз. Қиын деген сөздің мағынасы маған да таныс болатын. «Қиын» деген сөзді естігенде көбінде бір істі атқару үшін көп физикалық күш жұмсауды немесе күрделі ойдың мәнін ашуға көп уақытты жұмсауды білдіретін. Кішкене кезімізде «қиын» сөзінің мағынасын осылай түсінетінмін. Олай түсінгенім дұрыс та болыпты, еңбекті бағалай бастадық. Қиын десе қиын. Бірін істесең екіншісі шығады. Осындай тізбектен шаршап «түсіне алмадым, шамам жетпеді» дегенге жуық тұратынмын. Шаршаудың басудың бір түрі -көңілді басқа жаққа бөлу. Негізгі істен жат іске көңіл бөлуге даярлықты осымен түсіндіруге болатын шығар. Бірақ өсе келе «қиындық» деген сөздің басқаша қырын біле бастадық. Өзі жеке бір тақырыптың әңгімесі.
Жасөспірімдердің қиындықтан қашқанда жиі айтылатын сылтауы «басым ауырып тұр» дегені бар.
Бала кезімде алғашқы рет қабырғаға басымды соғып алғанымда, соққан жер ауырғанда үлкендер:
-Басың ауырды, -дегенді. «Бас» қалай ауыратынын түсіндік. Кейде бастың ауырғаны сыртқы әрекеттен емес көңіл күйге байланысты ма белгісіз себеппен өздігінен бозбала кезімде анда –санда ауыратын болды. Қаралмаған дәрігер мамандар қалмады. Әрқайсы әртүрлі себептерін айтып жатты. Көбінде жасыма байланыстырып «жасөспірімдерде байқалады мұндай, жиі-жиі, үлкейгенде өздігінен басылады» дейтін.
Бірде мектепке психолог апайымыздың орнына уақытша қызметке басқа апай келді. Қалайда білмеймін кабинетінде отырмын. Дәл сол кезде басым ауырып тұрған. Соны айттым. Сонда психолог апай:
-Қазір сені бір жаттығу жасауға үйретемін. Содан кейін басын ешқашан ауырмайтын болады, -апайға қарап үндемей отырмын, -көзіңді жұм. Ыңғайлы отырсың ба?, -деді. Басымды изеп жауап бердім.
Көзімді жұмғанан бері көз алдымда жыбыр-жыбыр, ұсақ-ұсақ әр түсті от ұшқындары қапалақтап жарқ –жұрқ етіп алды.
Апайдың дауысын анық естіп отырмын:

Көкжиектен — көкжиекке
Аспан отқа оранған.
Сол бір жалын-безбүйректе,
Арман, үміт жоғалған…

Бірақ кетсең сен ұйқыға,
Періште сен үшін де
Келіп, сүртер көз жасыңды,
Жымисын деп түсінде.

Туып-өскен, кіндік қаны тамған жері дегенде кім-кімнің де жүрегі елжіремей, қобалжымай қоймайды. Кім тебіреніп, кім толғанбайды?! Мен де туған жерім Маңғыстаудың бір перзенті ретінде, осы бір ғажап жер туралы, мүмкіндігімше сіздерге сыр шерткім келеді.
Маңғыстау өз тарихы өзгеге ұқсамайтын бет-бейнесі бар өлке, елге аңыз боп тараған шежірелі өлке. Бір сәт мынау талай сырды ішке түйіп, тым-тырыс жатқан құпияға толы далаға көз салыңызшы!.. Алыстан адассаң дұрыс жөн сілтер Бекет Ата, күнді сүйген Қаратау жоталары, қарт Каспийдің көгілдір толқыны… Бәрі де керемет емес пе?! Осынау керемет өлкенің мен де бір куәгері.
«Маңғыстау» деген сөз қазақтың «мың қыстау» деген сөзінен шықса керек. Бұл сөздің мағынасы-бұл аймақтың табиғат жағдайы ықтасындары мол, таулы жерлері мал қыстауға ыңғайлы болуында. Міне, сондықтан да бұл алқап – мың қыстаулар мекені.
Маңғыстау — өлең сөздің өрен жүйрігі – Қашағанның, «Атыраудың ақиығы» атанған Нұрымның, «Досан батыр» дастанын жеткізуші Сәттіғұлдың кіндік қаны тамған жері.
Мен қазір Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде оқып жатырмын.
Қазақта: «Адам өмірге келген соң, ең әуелі анаға, содан соң туған жерге борышты»,-деген қанатты сөз бар. Болашақта қалаған маман иесі болып, туған жерге деген борышымды өтегім келеді.
Атырауға асқақ арманым жетелегенде, туған жерге деген қимастық сезімімді сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес еді. Борпылдаған топырағында жалаңаяқ жүгірген, құмды, шыңы бораған, жазы ыстық, қысы қақаған Маңғыстауды сағынып жүрмін…

Июль айының тасында Порше мен Адерс шұғыл түрде Куммерсдорфқа жетіңдер нақ деген бұйрық алды. Тура машинаның алдында оларды майданнан жарты сағатқа келген Гудериан күтіп алды да, әлдебір ангарға апарды.

– Ал, мырзалар мынаған не айтасыңдар ептібайымайдтар? – Гейнцтің дауысы сондай бір, әлгі екеуіне жағымды естілді. — Donnerwetter!(шешессс) – Адерстің көті шарасынан шықты, Порше тасын ұстап отыра кетті. Ангардың қақ ортасында сауытталған, шынжыртабаны жоқ, ай бедерін ұқсататын қақталған темір құбыжық тұрды. – Бұл не нақ? – Поршенің құмыққан үні зорға шықты. — Бұл ма? – Гудерианның дауысы тіпті балдай еді. – О-о-о, бұл өте қызық зат епті. Бұл орыс танкісі. Оны 6-дивизияның жартысы атқылады, ал ол оның жанармайы таусылғанда ғана бірақ тоқтады лібәдтың. Леебтың аузынан сөз шықпай, тасы алқымына келіп, қояншығы ұстап кетті…

Ал ендеше керек болса!!! Ангардағы температура он градусқа күрт түсіп кетті. Адерс көзінің қиығымен Манштейнді іздеді… әзірде ғана тілінен бал тамып тұрған Гудерианды Шпеер мен Тодт әзер ұстады. Ол жұлқынып шығып айқайға басты: — Arsch mit Ohren!!!(Бұтақбастар) Бұл Bierfickeren(тура аудармасы – сыра сіккірлер ) төрт жыл бойы шынжыр табанды тыштырма істейд де, оны майпаздап ауыр танкі деп атайды лібәдтар! Mit solchen Arschlocher werde ich bald fertig!.(бұл сопақбастардың түбіне жетем жақында) Тодт сукі, жібернақ мен олардың arsch(көтін) айырам! Неміс халқы аса мәртебелі фюрердің тасшылығымен… Осы сөздер айтылып жатқанда Тодт пен Шпеер «Хайль Гитлер» деп тікесінен тұра қалып Гудерианды жіберіп алды, ол әлгі қайғы конструкторларды біраз жәукемдеп алды. Біраз тепкілеп сілесі қатқан ол бешпетін жөндеп былай деді: Arschlochen(Бұтақбастар) былай нақ. Орыс танкісін көрдіңдер. Егер менің қырандарымда дәл сондай жарты жылдың ішінде тура сондай танк болмаса, мен екеуіңнің де тастарды жұлып көздеріңнің орнына салам лібәдтар. Егер жасай алмасаңдар Гимлерге екеуің де жасырын жөйт екендеріңді айтам нақ!

Тап осы охуйғадан кейін кеңес жауынхерлері атын естігенде, бұтына жіберетін әйгілі «Tiger» ауыр неміс танкісі екінші дүниежүзілік соғыс есігін теуіп кірді.

Келесі жазбамызда бу темір тажалдың техникалық мүміндіктертін егжей тегжейлі қарастырамыз. Нақтың.

Жүзуді өзім енді үйреніп жүрмін. Қыздар мен апашкалар емін-еркін жүзіп жүргенде, бассейннің бір бұрышында жігіт басыммен тұрып бақылаған ұяттау екен. Нәзік жандардан көмек сұрағанша, «бассейнге батып кетті» деген атақ артық қо.  Кей құрдас-бғаттардан сұрасаң "қалай үйрендің" деп, «бізді кезінде үлкендер өзен-көл ортасына лақтырып, кейін өзің шығып ал деп құтқармаған» дегенді айтады. Ойлап қоям: «неге мен де кезінде үлкендерге суға өзімді лақтыртпағанмын» деп, жан тәтті болса өзім жағаға шығып алатындай. Бірақ екінші жағынан ойласаң, жағдай менімен басқаша аяқталғанда бұл сұрақ мүлдем қозғалмас та еді.) Өйткені суға бату фактілері қай кезде де көп болған. Білгенім, жүзуді үйрену оңай шаруа емес екен, жүзбес бұрын қол-аяқтарыңды, иығыңды, мойныңды шынықтырып, бассейн астына қайта-қайта түсіп деміңді ретке келтірген жөн. Одан кейін терең дем алып, суды мұрынға жібермеу тәсілін игеру қажет. Жүзуді кештеу және өздігінен үйреніп жүргендерге бассейннен бастаған дұрыс, өйткені олар үшін суда горизонталь позицияда болу қорқынышты. Ол үшін екі қолыңмен бассейн шетін ұстап, екі аяғыңды судың бетіне шығару керек. Содан соң терең дем алып, басыңды су астына төмен түсіріп, қолыңды жаймен жіберу қажет. Осылайша сіз суды, жалпы судың тығыздығын сезесіз. Ал тығыздық сізді батырмай судың бетінде ұстайды. Өзіңізді батып баратқандай сезінсеңіз, аяқтарыңызды түбіне тигізіп, серіппе секілді итеріліп су бетіне вертикаль позицияда қайта шығасыз. Бұл әсіресе бойы аласа адамдарға қатысты. Бірақ бұнымен шаруа бітпейді, денеңізді «бір шетінен ұстап қағылатын кілемшедей» қозғалта білу керексіз. Ол үшін икем, тәжірибе және әрине уақыт қажет. Ал арнайы резеңке бас киім мен жүзуге арналған көзілдірік құлаққа су кетуден және судың көз алмасын қысудан сақтайды. Ал аяқ башпайларыңыздың тартылып қалатын әдеті болса, суда көп болмаған дұрыс. Ең бастысы су түбіне ыңғайсыз позициямен түсіп кетсеңіз, үрейге жол бермей, алған деміңізді бірден шығарып алмаған жөн. Әзірге өз басыма аяқ-қолдарымды жиі әрі бір мезетте қозғалту күрделі боп тұр. Осындайда жүзу білмесе де, әлемді шарлайтын теңіз саяхатшыларына таң қаласын…

«Егер қыз болса, шашын бір талдап жұламын. Жігіт болса, тұмсығынан бір перемін» дедім ішімнен. «Халық банкіндемін». Кезек келіп болмайды. 203-тің алдында екі адам ғана бар деген, жарты сағат болды әлі күтіп тұрмын…

***

Америкадан келсем, банк карточкаларымды жарамсыз қылып тастапты. Карточкамда Алматыда бір ай күн көруге жарайтын ақшам бар еді. Өз ақшамды алу үшін банкке бардым. «Карточканы іске қосу үшін ақша төлейсіз, екі апта күтесіз» дейді (бұл арада банк қызметкерінің маған қазақша жауап бермей, біраз қырылысқанымды, банк охранигінің есіктің аузында кезек күтіп тұрған маған зілді дауысымен әрі тұр дегені, сарылып күткен кезектер хикаясын өткізіп жіберейін). Мақұл. Төледім. Күттім. Мерзімді күні барсам, карточка дайын емес. «Жұмыс орныңыздан справка керек» дейді. Мақұл. Справкасын апарып бердік. Екі аптадан соң, карточкамды алдым.

кимге керек?
кимге керек алпыс жипке асылганын
кимге керек мола астына басылганын
не болганын айтшы маган бир себебин,
ашыл маган ишке тиып жасырмагын.
Ананнын коз жасына калмасыба,
достарыннын заре кутын алмаксынба.
Неге гана омирден сен тунилдин
кормейсинба лаззатын жарык куннин.
Аяушылык куттинба сен биреуден,
аткызар деп кунинди омириннен тунерген.
Ойлайсынба?
Ойлайсынба кордим деп бар ашысын омирдин,
Ойлайсынба кордим деп кулазуын конилдин.
Ойлайсынба бул тагдырдын жазганы деп,
кайгы жутып, бакыт кунин жазбады деп.
Шыда менин курдасым!
Шыдагайсын Алланын сынагына,
жын-шайтандар азгырдыма сыбырлап кулагына?
Оз-озине кол салардай
Раббым сени соншалыкты кинадыма?
Аманатка киянат жасамагын,
омиринди оз колынмен жасап алгын!

«Өткен күннен алыс жоқ, келер күннен жақын жоқ» — халық мақалы.
Оқушылық ой кезең.
Арман қуған оқушылық сәт. Нағыз ойлардың жетегі. Адам өсе келе өз болашағы жайлы көп ойланады екен. Балалық шақтың қалай тез өтіп кететінін де байқамай қалады. Өмірдегі басты мақсат осы бес күндік жалғаннан өз орнынды таба білу емес пе?
Елбасымыз айтқандай «Болашақ – білімді жастардың қолында» демекші, біздің болашағымыз өзіміздің қолымызда. Келешегімізді бүгіннен бастап нұрландыра түсу де өз қолымызда. Ал болашағымыз баянды да бақытты, нұрлы да шуақты болуы үшін менің ойымша ең алдымен өзіңе лайық мамандық иесі атануымыз керек деп ойлаймын. Міне, өсе келе осындай ойлардың жетегінде келген мен, оқушылық кезеңімен қоштасар сәтімде білімді жалғастыру ордасын іздей бастадым. Жасыратыны жоқ қаншама жоғарғы оқу орындары туралы көптеген ақпарат жинақтасам да, туып өскен жерімде орналасқан құтты ордадан артығын таба алмайтыныма көзім жеткендей болды. Әрине ол – қазіргі таңда көптеген мемлекеттермен ірі байланыс жасап, профессорлық, оқытушылық құрамын нығайтқан Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті. Аталған университет көп деңгейлі жоғарғы білім беру бакаловриат, магистратура және асперантура құрамына өткен. Сонау 1976 жылдардан бері тарихи орда болып қалыптасқан Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетінің негізгі тәрбиесі студенттерді білім нәрімен сусындату болып табылады. Осындай белестерменен дамып келе жатырған университеттің жағдайын құлақпен естіп, көзбен көргеннен соң алыстан арбалағанша, жақыннан дорбалаған жақсы деген атаулы ой қалыптасты.
Міне, мендегі осындай қадамдардан соң Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университетіннің студенті болу оқушылық санамда қалыптасты. Қалыптасқан ойлардан нәтиже шығаруды мақсат тұтқан мен, ақырындап алған бағытыма қарай қадам басуды мақсат етіп, болашақ мұғалім болуға ерекше назар аудардым. Себебі, әр мамандықтың өзіне тән ерекшеліктері мен маңызы бар. Мәселен, мен таңдаған, яғни ұстаздықты алатын болсақ, Мағжан Жұмабаев «Қазақтың қаны да бір, жаны да бір жолбасшысы – мұғалім» демекші, ұстаздық ең жоғарыда тұратын, өте құрметті де қадірлі мамандық. Кім болмасын тәрбиенің ұшқындарын, білімді, өнерді алдымен анасынан одан соң әрине ұстазынан үйренеді. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» демекші, ұстаз алдындағы шәкіртін қандай жолға түсірсе, шәкірт сол бағытты өмір бойы ұстанып өтеді деп ойлаймын. Сондықтан мен ұстаз мамандығын тандадым.
Міне мендегі мақсат осылай қалыптасты.

Мақсатқа жету жорлындағы ұстазға деген көзқарас.
Негізі ұстаз болу оңай шаруа емес. Әр оқушының көңілінің кілтін тауып, олардың тұлға болып қалыптасуына сүбелі үлес қосатын жан болу екінің қолынан келе бермейтін дүние. Аса сабырлықты, шыдамдылықты, жылулықты қажет ететін үлкен кәсіп қой. Ешкім де ұстаз болуға аса ұмтылмайды. Ұстаздар да өз қызметін дұрыс атқара бермейді. Деседе көпке топырақ шашудан аулақпын. Бірақ осы күнге дейін түйгенімді айтып отырмын. Пір тұтқан ұстаздарымыздың кетік қылықтарын көргенде оған деген құрметің де, жылы сөзің де бәсеңдейді екен. Бірақ, «Осындай ұстазым бар, менің!» — деп ауыз толтырып, үлкен мақтанышпен айтатын ұстаздарымда бар-ақ. Оларға деген сыйластығым да ерекше. Әр кез демеп, ақыл-кеңесін аямайтын сондай жандардың барына мың шүкір. Өз қызметін міндетсінбей, адал атқаратын олардың алдына бас ие бергің келеді.

Университет және мен.
Қазіргі таңда аталған университеттің үлгілі де белсенді студенттерінің бірі ретінде мен өзімнің білім алып, тәрбиесін бойыма сіңіріп жатырған университетімдегі осындай ұстаздарымменен қашанда мақтана аламын. Себебі мен, бұл университетке түсуді алдыма мақсат етіп жүрген сәттерімнің өзінде де осындай құтты ордада менің ойымдағыдай ұлағатты ұстаздардың барын білген едім. Міне, енді өзімде аталған университеттегі білікті мамандардың бел ортасында білім деңгейімді шыңдаудамын. Шыңдала жүріп мақсат еткен арманыма нық қадам жасау үшін белсенді түрде еңбек етудемін.
Мен болашақта осы кәделі кәсіптің етегін ұстаған мұғалім боламын. Білім ғана бермей, оқушыларды үлкен өмірге дайындайтын ұстаз боламын.
Бұл менің асқақ арманым, болашағым…

Университет мәртебесі.
Осында оқып, білім алып жүргеніме бүгін де үш жылдың қадамы болыпты. Бармақтай ғана қысқа уақыттың ішінде университет тарапынан Республикалық жастар форумдары мен жастар следтарына және де пікір талас сайыстарына да шығып үлгердім. Бұл менің ғана айтарым. Университет студенттерінің халықаралық дәрежедегі белестеріде аз еместі. Бұлда университетіміздің Республикалық және халықаралық дәрежедегі жетістіктері деп ойлаймын.
Студенттік кезеңдерімді өткеріп, өмірлік тәжірибе жинақтап жатырған киелі мекеніміздің нақ төрінде орналасқан университет мен үшін өте ыстық және мәртебесі биік. Сондай-ақ мәртебелі оқу ордамыз барлық студенттер үшінде беделді болары анық. Қазақтарға мақтанған емес мақтаған жарасады демекші, аталған университеттің студенті ретінде мен қашанда білімі мен тәрбиесін бойыма сіңіріп жатырған оқу ордамызды мақтан тұтамын!
Білікті мамандардың ордасы, білімді жастардың қолдаушысы «Көк Ордамыз» жасай берсін!

Самат Жүзбергенов

Кешегі өткен күндерді еске алып отырып, бүгінгі күніме ризамын. Аллага шүкір отбасым бар. Жыл сайын шетелге барып демалмасам да төрт доңғалықты арбамызды жегіп аламыз да жаз айларында бір екі күнге Бурабайға барып тұрамыз. Жолдасым бар ақшамызды шетелге шашқанша өз туған жерімізде жұмсайық деп қыдырудың кезі келсе еліміздегі шипажайларды таңдайды. Тіпті дүкенге келіп конфет алайын десек, рошенді емес, рахатты таңдайды. Оған бойымызда ойымызда үйренген. Таңдайтын күнге жеткізген Аллаға сансыз мадақтар болсын. Шаңырақтан бақ пен берекені тайдыратын да, әкелетін де өзіміз ғой. Бірде қайын жұрт жаққа барғанымызда атамның алдында сөзге келіспей қалдық. Бұл келіспеушіліктің қалай болғанын да байқамай қалдық. Әй сосын өкінгеніміз ай!!! Тіпті сөзбен жеткізе алмайсың. Енем бірнеше жыл бұрын қайтыс болған. Атам елімнен кетпеймін деп, немересін қолына алып, өз үйінде тұрып жатқан болатын ол кезде. Сонда атамның айтқан ақылы есімде жатталып қалыпты. Атамның: "Қайтсеңдерде бір біріңнен мықтап ұстаныңдар. Міне жүргенім жоқ па? ұрсысатын да адам таппай" дегені бар. Ұялғанымыздан не істерімізді білмедік. Отау құрғанымызға небәрі үш жыл өтсе де, әлі күнге дейін арамызда келіспеушіліктер туындап жатады, сол кезде атамның сөзі ойыма сарқ ете түседі. Атам енеміз қайтыс болғалы бері тұйықталса да, өмірге деген қызуғышылығын жоғалтқан емес. Бір кездері қасына серік болатын әже іздестірген тұсы болды. Атамның бұл ісін қылық деп бағалаған жолдасым біраз уақыттан бері жұмылған аузын ашпады. Анасының орнын біреу алып алады деп ойласа керек. Бірақ ол ол кезде жалғыздықтың зардабын түсінбеді. Қазір керісінше қалжыңдап әке әже таппадыңыз ба деп, әпкелерім бірдеңе десе өзім сөйлесемін олармен дейді. Тақырыптан ауытқып кеттім бе?! Айтайын дегенім ол емес еді. Үйдегі ырыс пен бақ берекенің кетуінде жылтылдаған жылан құсап жатқан жанжал мен ұрсыс жатыр. Адам болған соң, қайтсе де ұрсысып қаласың. Бірақ сондай да ұрсыстың шыққан төркінін отты сумен өшіргендей басып, татуласқанға не жетсін?! Ондай кездері жолдасыңмен ымыраға келіп, татуласа алсаң онда біл: «Ол сенің нағыз екінші жартың». Ал егер бір шешімге келе алмай, ұрсыстың арты жанжалға ұласып, бір ымыраға келе алмаса ол отбасының болашағы жоқ. Адам баласы арманшыл келеді ғой. Ой махаббат. Баянды махаббат. Махаббат деген беттен былш, былш сүйіп, кісінің көзінше айтылған алтыным, күнім, айым да емес. Ұрсыстан кейін жеке, бетпе бет қалғанда айтылған жылы сөздің күрмеуінде сақталған. Соны көре білген жағдайда ғана отбасыңның берік болатындығына сене бер. Және сол беріктікті бұзбауға бар күшіңмен тырыс.

Біраз уақыт бұрын ютубтан кездейсоқ мына әндерге тап болдым ұнап қалды. Қазақтың домбырасына жетер аспап жоққой, оның тілін тауып құлағында ойнайтын адамдарға қызығамын. Арасында өзімде домбыраны дыңылдатып қоям бірақ дәл мыналардай ойнай алмайм.