«Тақтар ойны» сереліне негіз болған «Мұз бен жалын жыры» атты романдар топтамасының жаратушысы, Әмеркелік күлт жазушы Жорыж Р. Р. Мартен алғаш рет Ресейге келіпті. «Медуза» басылымының кенісыншысы Антон Долин онымен Петербор пантастек асамбілінде жүздесіп, өлтірілген Старктар, Әмерке пантастегі және «Тақтар ойнындағы» саяси метапорлар жайлы әм романдағы сүйікті кейіпкерлері туралы сөйлесіп қайтқан екен.

— Мен кітептеріңізден бастап, сосын барып қана серелді көрген сыншылардың қатарындамын. Содан болар, әлі де «кітебі жақсырақ» деген ойдамын. Ал сіз серелдің кітептен көрі танымал болғанын қызғанбайсыз ба? Әлде ол да сіз үшін – өз туындыңыз ба?
— Мен де кітептерден бастағанмын! Сосын қана серелдік болайға (оқиғаға) ауыстым, бірақ одан белгілі бір мезетте алшақтап кеттім. Әрине, кітептер 100% менікі, ал серел – жартылай қана. Әлемі менікі, кейіпкерлер де менікі, сенерелер (сценарийлер) жазуға тек алғашқы төрт маусымда қатыстым. Бірақ серелімізді де жасаған адамдар саны орасан көп. Олардың жұмысын таңғажайып деп қана айта аласың. Барлық режісерлер, әртістер, шоуранырлар, «Емі» жүлдесіне ие болғандар жалпы – оның ішінде кәстімдер дезайыны, кастинг, арнайы епектілер, оператыр жұмысы, не жоқ дейсің. Бұл просестің бір бөлігі болғанымды мақтан тұтам'. Менің серелге қатынасымды сыпаттайтын бірден-бір сезім осы.
— Шоуранырлар сізден қаншалықты тәуелсіз? Мысалы: сіз өлтірмекші кейіпкердің өмірін олар сақтап қала ала ма? Немесе кітепте тірі жүргенді өлтіре ала ма?
— Олар толықтай тәуелсіз, күменденбесеңіз болады. Ойына келгендерін істейді. Оларға кедергі жасайтындай еш заңды құқым жоқ – ешбір келісімшартта ондай жазылмаған. Бірақ біз үнемі сөйлесіп тұрамыз, ал бірнеше жыл бұрын шешуші кездесуіміз болғантын, ол жерде оларға әлі жазылмаған кітептердегі ең мауызды (маңызды) сөжеттік сарындар мен күртбұрыстарды ашып бердім. Алайда олар тура кітеппен келе жатыр деп айта алмаймын. Менің сөжетімнің көп жерін өзгерткен, әлдеқайда басқаша кеткен. Мысалы, біз мында сөбеттесіп отырмыз, ал олар болса, өлтіріп жатыр.
Кезіргі сәтте серелде мерт болған, ал романдарымда әлі тірі шамамен 20 кейіпкер бар-ау дейм'. Қосалқы және басты кейіпкерлер — мысалы Рикон Старк, Барристан Селми, Мирселла Баратеон: бұлардың бәрі тек серелде қана өлген, есте сақтаңыз! Сонымен қатар серелде мүлде көрсетілмеген мауызды кейіпкерлер бар. Мүлде. Оларды өлтірмек түгіл, өмірге келмей жатып жоқ қып жіберген десе болады. Ондай кейіпкерлер: Тасжүрек (Кейтлин Старк), Дорндық Арианна Мартелл, Виктарион Грейжой — Бейлон мен Еуронның бауыры… Бұлардың бәрі кітептерім үшін аса мауызды, айта кетерлік.
— Сіз өз топтамаңызда Бахтин сыпаттап кеткен полифониялық роман пірінсібін жүзеге асырдыңыз – онда кейіпкерлердің бәрі тең және оқырман кез келгеніне жақтаса алады. Серелде мұны көрсету мүмкін емес.
— Мен әр кейіпкерімді нағыз адамға ұқсайтындай қылуға тырыстым. Шынайы, тірі адамға. Бірінші романымда болай жеті кейіпкердің атынан баяндалады, әр келесі кітепте бірнеше жаңа кейіпкер қосылып отырады. Сіз дүниені солардың көзімен көресіз, ал мен олардың әрбіреуінің миына кіріп, соның өмірін сүремін. Олардың әртүрлі болғанын қалағанмын. Біреуі адал әрі әділетті, екіншісі өзімшіл. Біреуі ақылды, тағы біреуі онша емес, тіпті мүлдем ақымақ. Дегенмен, олардың бәрі адам.
Мен дайым ұлы кейіпкерлер жасағым келетін, ал олар ақ не қара бола алмайды. Пентезіде жақсы мен жаманның теке тіресі жиі сыпатталады, және бұл кейде қажетті әсер беріп, көздегенін атқарады. Бірақ мен ондайға сенбеймін. Соғыс даласында ақ киімді жақсылар мен қара киімді, құбыжық іспеттес, адам жегіш жамандар кездеседі дегенге сенбейм'…
— Толкеннің кітептеріндегідей!
— Иә. Ол мұны тамаша жүзеге асырды. Бірақ оның ізбасарларының қолында бұл кілешеге (клише) айналып кетті. Ал мен Қараңғы Лорттар туралы жазғым келмегентін. Менше, жақсы мен жаманың шайқасы күнде, жер жүзінде боп жатыр, ал соғыс даласы — адам жүректері. Бәріміз таңдау жасаймыз, күніне талай мәрте, кейде таңдау аса қиын: жаман мен жақсының ешқандай теке тіресі жоқ. Көрсеткім келгені осы болатын.
— «Тақтар ойнының» басында жаға ұстататын еротика мен зорлық сақыналары болатын. Кезір олар серелде дерлік жоқ боп кетті, бірақ кітептеріңізде әлі бар. Серел шоуранырларының мұндай шешіміне қалай қарайсыз?
— Мен олармен дауласпас ем. Серел аты серел. Продісірлерге кейде менде жоқ проблемдерді шешу қажет боп тұрады: бөжет (бюджет), хронометраж, пормат пен көрерменге байланысты рұқсат етілген және етілмеген нерселер. Бірінші маусымда бөжет шағын болатын, екранда шайқастарды көрсету туралы сөз болмаған еді.
Серел бұл мәселені оңай шешті: болай Тирионның тарапынан көрсетіледі, сосын оны талдырып тастайды, ал есін жиған кезде шайқас аяқталып қойған. Себебі қарапайым: көпшілік қатысатын көріністер мен арнайы епектілерге қаражат болмаған. Кітеп өз әлемін еш шектеусіз көрсетеді. Оның ішінде секс пен зорлық та бар. Жалпы, «Тақтар ойны» — бұл соғыс туралы епос, көптеген пентезілер сондай, Толкен де сол қатарда. Соғыс туралы жазбақсың ба? Ендеше бәрін шындықпен көрсет деп есептейм'! Соғыс — мәдениет тарихындағы ең өзекті әрі күшті тақырыптардың бірі, «Илиададан» бастап «Соғыс пен бейбітшілікке» дейін.
— Біз жиі «Тақтар ойнын» саяси метапорлар жинағы деп оқимыз. Біздікі қаншалықты дұрыс?
— Дұрыс та, бұрыс та. «Мұз бен жалын жыры» билік мәселесін, оны жөнімен және теріс пайдалану тақырыбын ашады. Адам билікке жету үшін неге дайын және жеткен соң онымен не істейтінін көрсетеді. Бұл жерде соғыс жүргізуші биліктер мен үкіметтер мәселесіне кеп тірелеміз. Әрине, менің бұл мәселеге деген көзқарасым «Тақтар ойнында» толықтай бейнеленеді. Бірақ онда XXI ғасырдың нақты бір билеушілері мен саясаткерлеріне еш аллегория жоқ. Жазу арасынан ондай астар іздегендер қателеседі, тура солай «Жүзіктер әміршісін» Екінші дүниежүзілік соғыс туралы қиса-дастан деп ойлаған зерттеушілер де қателескен. Ол басқа соғыс туралы болған – Жүзіктер соғысы туралы! Мен нақты қай соғысқа сілтеме жасадым десеңіз, ол Жүзжылдық соғыс, Гүлдер соғысы, Кірес жорықтары.
— Кез келген кітептің басты кейіпкерлері аутыр тұлғасының бейнесі деп саналады. «Тақтар ойнында» да солай ма?
— Мұнда тек жеке тарауларды бірінші жақтан баяндайтын кейіпкерлер туралы айтуға болады. Мен толықтай олардың санасында сүріп, олардың бүкіл уаждары мен әрекеттерін өзім арқылы өткізіп көрем'. Солай істеуге мәжбірмін, әйтпесе олар ешқашан шынайы болмайды. Мен ешқашан қашқын ханшайым болмағам, ергежей де, сегіз жасар қыз да болмағам, бірақ адамдарда — кез келген адамдарда ортақ нерсе әдеттегі ойлағаннан әлдеқайда көп. Ал мен өз кейіпкерлеріме жан бергім келеді.
— Онда сізден сұрауға бола ма: қай кейіпкер сізге ең қатты ұқсайды? Қайсына ұқсағыңыз келер еді? Және қайсы сияқты болғыңыз келмес еді ешқашан?
— Маған Тирионның атынан жазған жеңілірек және ұнамдырақ. Оның барлық кемшіліктеріне қарамастан, мен соған ұқсаймын. Бірақ, өкінішке орай, Тирион емеспін. Оның тілі керемет өткір, ал менікі – жоқ. Ол үнемі тілмен шаншып отырады. Ал мен сол сөздерді шығару үшін кейде апталар бойы басымды қатырамын. Шынайы өмірде мен әлгі «Әдіреқалғыр, былай айту керек еді қой, неге үш апта бұрын осы ойыма келмеді» деп өзін сөгіп жүретін адаммын.
Шын мәнінде Семвелл Тарлиге ұқсаймын-ау деп ойлайм' осы. Жайдарлы да жуас Сем достым. Және әрине Жон Сноу сияқты болғым келер еді — сондай бір, байрондық, романтик кейіпкер, бүкіл қыздардың жүрегінде орын тапқан. Ал Теон Грейжой болудан барынша сақтанар ем. Ол да Жон Сноу сияқты болғысы келетін жігіт, бірақ ішкі өзімшілдік өрісі басымырақ боп жатады. Ол батыр болу үшін дайым өз-өзімен күресуде. Жон екеуі де Едарт Старк отбасында тәрбиеленген, екеуі де сол отбасында бөтен болған, екеуі де ауытсайдыр, бірақ Жон мұны қабылдай біледі, ал Теон — жоқ: оның ішін қызғаныш пен өзіне деген аяныш жеп барады.
— Ауытсайдырлар — сіздің кейіпкерлеріңіздің басым бөлігін құрайды: балалар мен әйелдер, гейлер мен ергежейлер, жат елдіктер мен ентелектуалдар. Кәсіби ортаңызда ауытсайдыр сезінесіз бе өзіңізді? Себебі іліми пантастек пен пентезі жазушылары әлі күнге дейін «нағыз жазушы» қатарына қабылданбаған сияқты.
— Ресейде қалай екенін білмеймін, бірақ АҚШ-та жағдай өзгеріп бара жатыр. Әрине, жаймендеп. Мойындау керек, 1970 жж. енді қолға қалам ала бастағанымда, тіпті 1960 жж. басында әлі оқырман боп жүргенімде де мұны сезінетінмін. Ол кезде іліми пантастек пен пентезіні ешкім де нағыз әдебиет деп санамайтын, және мілімдерім (мұғалімдерім) үнемі менен сұрайтын: «Бағаларың жап-жақсы, басың да істеп тұр, мынау далбасаны несіне оқып жүрсің? Классика оқымайсың ба!» Бүгін пантастекті Әмеркенің барлық үнберсеттері мен көлеждерінде оқытып, зерттейді, соның ішінде менің кітептерім бар. Майкл Шейбон Пулитсер жүлдесін алды, ал Стивен Кингке Ұлттық жүлде берілді, мұндай мәртебелі жүлделерді пантастек жазатын аутырға 30 жыл бұрын бермес еді. Тіпті он жыл бұрын да. Сериоз жазушылар дегендері темдерді (theme), сөжеттер мен тәсілдерді кезір көбіне бізден алатын болды. Әлем бізге сене бастады. Бірақ әлі толықтай сенім арта алмай жатыр. Бізді қанша зерттесе де, «XX (ғ)асыр Әмерке әдебиеті» пәніне қоспай отыр.
Канонға жататындар ол Фицджеральд, Хемингуей және Апдайк, бірақ Роберт Хайнлайн емес. Әйтсе де, кез келген жанырлық әдебиетке қатысты осындай әділетсіздік орнап жатыр. Дешил Хеммет пен Раймонт Чандлер үшін де канонда орын жоқ, бұл, әрине, дұрыс емес. Білесіз бе, әдебиет үшін жалғыз сынақ ол уақыт. Бізді 20, 40, 100 жылдан соң оқитын бола ма? Әзірше пантастек пен пентезінің жағдайы жаман емес. Жұрт Толкенді әлі де оқып жүр. Жуырда бір битандық кәзет XX асыр ең көп оқылатын романын анықтау үшін сауалнама жүргізгентін — сонда «Жүзіктер әміршісі» жеңіп шықты.
— Ал сіз классиктерден ештеңе алмадыңыз ба? Әсіресе маған қызығы орыс классиктері.
— Орыс дейді? (Күледі.) Тайвин Леністердің мәйіті және онымен болған жайттың бәрі — «Ағайынды Қарамазовтардан» алынған, мойындай салайын енді сізге. Басқа ештеңе алмаған сияқтымын. Мен бірақ орыс классиктерін аз оқығам. Тек көлежде оқығандарым Достоевский, Толстойдың «Соғыс пен бейбітшілігі», Пастернактың «Доқтыр Живагосы». Орыс пантастегін іздеп көргем, ағайынды Стругацкилерден басқа ешкімді таппадым.
— Вестерос әлемі аса шынайы әрі сендіргіш. Онда тірі өліктер мен айдахарларды кіргізгеніңізді қалай түсінуге болады? Неге сізге сиқыр соншалықты қажет болды?
— Әуелде еш әжептерсіз (ғажаптарсыз) жазбақ ойым болған. Кем дегенде айдахарларсыз. Таргариендердің таңбасы айдахар болады деп бірден шешкентінмін, бірақ әдепкіде ол олардың пирокинездік қабілетінің нышаны қана болады деп ойлағам. Сүйтіп ұзақ ойланып жүргенде Филлис Ейзенстайн деген пантас (фантаст) құрбым, айтпақшы, ол Сергей Ейзенштейннің алыс туысы! — сол мені айдахарлар қажет деп көндірді. Уақыт өте оныкі дұрыс екендігіне көзім жетті. тіпті кітептердің біреуін оның өрметіне арнадым, үшіншісін.
Пентезіге сиқыр қажет. Бірақ мен оны шектен шығармай, бақылап отыруға тырысам. Сиқыр мен үшін бір тылсым, жұмбақ, күңгірт құбылыс: ол күнделікті, үйреншікті нерсеге айналмауы тиіс. Бастысы, кітепке сиқыр мектептерін кіргізбеу керек!
— Яғни ешқандай Хогвартстар керек емес қой?
— Дәл солай.
— Бізде әзіл бар: Жорыж Мартеннен «Мұз бен жалын жырындағы» әлі жазылып бітпеген алтыншы кітеп туралы сұраған сайын ол бір Старктан өлтіріп отырады дейді. Осы шын ба, айтыңызшы?
— Өйте берсем, бірде-бір Старк тірі қалмас еді қой!

Сәуір айынан бастап елорданың көрікті жерлерін жайлы экскурсиялық автобустар терезесінен 5 мың қонақ тамашалады, деп хабарлады Астана әкімдігінің медиа орталық тілшісіне «Астана Конвеншн Бюро» ЖШС-нің бас менеджері Айнұр Жанәбілова.

Саяхат бағыты алдын ала белгіленетіндіктен, ал билеттер бір күн бойы жарамды болғандықтан туристер кез келген аялдамада аялдай алады.
-Экскурсиялық автобустың ерекшелігі ол Hop-On Hope-Of жүйесі бойынша жұмыс істейді. Бұл дегеніңіз – турист билетті сатып алып, кез келген уақытта бағыт аялдамаларынан шығып, қаланың көрікті жерлерімен жан-жақты таныса алады. Одан кейін автобус келгенде саяхатшылар қосымша билет сатып алмай-ақ ары қарай сапарын жалғастыра береді, — деп хабарлады А.Жанәбілова.

Қызыл автобустар Астананың айтулы жерлері туралы ақпаратты құлаққап арқылы тыңдауға мүмкіндік беретін аудио жүйемен жабдықталған. Биыл аудиоэкскурсиялар алты тілде қолжетімді болды: қазақ, орыс, ағылшын, қытай, неміс, түрік тілдерінде.

Танымал ресейлік «Хор Турецкого» ұжымы қазақтың халық әні «Назқоңырды» нақышына келтіріп орындап, қазақы көрерменді таңдай қақтырды. Десек те, музыка – ұлт пен нәсілге бөлінбейді. Тек жанды дауыста ғана ән орындайтын тілі мен ділі басқа өнерлі жігіттер «Қайырлы кеш, Қазақстан!» жобасының сахнасында тілдерін барынша сындырып, әсем әнді әуелете шырқады.


Жігіттің қыз баласына деген әдемі сезімін бейнелейтін әннің сөздері қандай әсерлі болса, әуені де сондай сазды. Сондықтан болар, халықтың баға жетпес қазынасына айналған «Назқоңырды» дәстүрлі әншілерден бастап, бүгінгі таңда талғамы биік эстрада өкілдері де орындап жүр.
Эстрада жұлдыздарының ішінде Роза Рымбаеваның, Медеу Арынбаевтың орындауы халықтың есінде ерекше қалды. Ал жастардың арасынан бұл әнді «Superstar.kz» байқауының жеңімпазы Қайрат Түнтеков 2010 жылы Юрмалада өткен «Жаңа толқын» халықаралық байқауында орындап, төртінші орынды иеленген болатын. Ізінше бұл әнге бейнебаян да түсірді.

Әне-міне дегенше 10-шы қыркүйекте EXPO көрмесі жабылады. Жаз бойы оңтайлы сәтті күттім. Жаз өттіп күз келді. Үйдегілер менің қалауымнан хабардар. Күндер өтіп барады.
Тамыздың 28. Отбасылық кеңес. Сонда саяхаттың бюджеті және ұзақтылығы бекітілді. 29 тамызда Астанаға қарай жолға шықтым. Саяхатымды бастағанға күн сәтті болыпты. 31 тамызда қайтып оралдым. Шығарған шығын бар-жоғы 20 000 теңге! Соның ішінде позитивті көңіл-күйге шығынданыппын. Қысқа есеп осындай.
Осыдан 3 жыл бұрын көрме орны темір қаңылтырмен қоршалған алаң болған.
-Көрмені көрмей қалдым, кейіннен өкінетін шығармын, -деп шешім қабылдауға шарасыздық танытқандар қатарынан бөлініп шыққаныма қуандым!
-Туысқандар EXPO-ға барып келді. Солардан біліп отырмын. Астанада болдым, бірақ, «EXPO»-ға соқпай қайтып кеттім. Маған ұнамайтынын білдім, -дегенді көзі ашық қазақ ұлт иесінен естідім. Негізі ол кісі өзін патриот санайды. Бірақ патриотизм деген сөзде «П»-дан басқа әріптер барын ұмытқандай.
Әрине, көрмеге барып келгендер көрме туралы әр түрлі пікір білдіреді. Бірақ, «Нұр Әлемді» сыртынан, ішінен көргендер. Оған бір сәт болсын, қандайда бір ерекшелігіне тамсанбай кетпегенін көрген емеспін. Керсінше оның тамашалауға тұрарлық тұсын естіп көрмеге әдейлеп келгендерді көрдім.
«Не қызықтырары бар» десең ойланып көрші. Біріншіден диаметрі 80 метрлік шар пішіндегі әлем бойынша жалғыз ғимарат.
Оны сыртынан және ішінен тамашалауға тұрарлық. Басқа мемлекет астанасында мұндай архитектуралық керемет жоқ, оны естен шығарма.
Өткен жазбаларымда Минск қаласында болғанымды жазып кеткенмін. Мысалға, ондағы Ұлттық кітапхана орналасқан шыны кубтың суретін көрсеткенмін. Осы ғимарат беларусь халқының руханият діңгегінің символы десемде қателеспеймін. Егер, архитектура жағынан біздің үлкен шарымызды, дәлірірек сферамыз беларустардың куб пішінді ғимаратымен салыстырсақ оның одан әлдеқайда ілгері тұрғанына көзіңді жеткізесің.
Жай ғана ғимарат емес. Монумент дер едім. Өзінің аурасы бар -Мемлекетіміздің болашағын қалайтын азаматтарға күш-қуат беретіндей. Ұлттық рухтың қуаттандырғышы.
Жазғанымды пафосты деп санаңдар. Тіпті ғимаратымды қазақстандық архитектор жобаламады деп кінә тағындар.
-Иә, Бәйтерекпен қатар тұрарлық ғимаратты неміс архитекторы Альберт Шпеер (кенжесі) жобалады. Бірақ ғимарат неміс елін емес біздің елді ұлықтап тұр.
Сфера, яғни, геометриялық пішімі ұнатпауы мүмкін сізді.
-Неге сфера?
Сфера болса әлемдегі жер қойнауынан шыққан соңғы мұнай тамшысын бейнелейді. Бұл ойды жеткеншек балаға көрменің екінші тематикалық павильоны жақсы жеткізеді. Неге жеткіншек балаға? Қырыққа келген мен «әлемді өзгертемін» деп ойламаймын. Мен болсам:
-«Мұнай бағасы» қымбаттап өскенін қалап, доллардың теңге қатысты курсына күнде көз салып күйбең өмір кешкен жанмын.
Жеткеншек балаға арналған тематикалық павильондағы (2-ші тематикалық) шоу тамаша ойластырылған!

Жеткеншек балаға сұрақ қойылады:
-Жердің жүрегі мұнайсыз (табиғи газсыз, көмірсіз) қалай соғады?
Және сол сұраққа тамаша жауап беріледі.
Бұл болса -әдейлеп ойластырылған көрме элементтері. Сол үшін ғана көрмені бала-шағамен тамашалауға тұрарлық.
Қандайда бір кеңес берген өңбейтін іс. Жақпай қалуың мүмкін. Соған қарамастан жалғыз кеңес бергім келеді.
Жалпы көрмеге алғашқы рет бара жатып одан не күтетіңізді «алдын-ала шешіп алғаннан гөрі» оның босағасын аттай сала атмосферасын сезуге тырысыңыз.
Көрме аяқталғанға 7 күн қалды.

Талдықорған қаласында «Қазақстан Республикасы Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» мақаласының негізгі ережелері арнайы ұйымдастырылған ашық диалог алаңында түсіндірілді.
Шараға 15 жылдық тарихы бар Алматы облыстық ішкі саясат басқармасының негізі құрылғаннан бастап, бүгінгі күнге дейін басқарған жеті басшы, 16 аудан және 3 қала газеттерінің редакторлары және журналистер қатысты.
Алматы облысының ішкі саясат басқармасының негізі 2002 жылы құрылғаны тарихтан белгілі. Сол кезеңнен бастап әр жылдары ішкі саясат басқармасында еңбек еткен басшылар «Рухани жаңғыру» тақырыбында өздерінің ойларын өңірдің әр ауданы мен қаласынан келген бөлім басшылары және газеттердің бас редакторларымен бөлісті. Бұл Елбасы мақаласында көрсетілген қоғамның рухани жаңғыруындағы ұрпақтар сабақтастығының айқын көрінісі.
«Елбасы мақаласы бойынша біздің өңірде де атқарылып жатқан жұмыс шаш етектен. Ел мақтанышына айналған әйгілі тұлғалармен кездесу, тарих пен тіл тағдырын көтерген жиындар, әсіресе, латын қарпіне көшу міндетін талқылаған басқосулар «Рухани жаңғыру» бастамасы аясында өтуде», — деді ерекше дөңгелек үстелді ұйымдастырған облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы Рустам Алпысбаев.
«Ең алғаш өңірлерде ішкі саясат департаменті құрылғанда Алматы облысының басында тұрып, идеология саласын дәл осы Жетісуда құрғанымды мақтан етемін. Талдықорған әрқашан менің жүрегімде», -деді облыстық ішкі саясат басқармасының негізін қалаған Гүлсаруар Жакубаева.
«Алматы облысында Ішкі саясат басқармасының даму қарқынына қарап отырсам, мерзім бойынша 7 жыл қызмет етіп, ең көп басқарған мен екенмін. Бұл факт мен үшін абырой. Біз басқарған уақыт ең бір күрделі, тарихи кезең болғанымен өзіндік қызықтары да болды. Ең алғаш облыста жастар мәселесін біз қолға алған едік. Биылғы Ұлт Көшбасшысы «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы жастарға арналғаны анық. Өйткені, болашақ — жастардың қолында. Қоғамдық сананы жаңғырудың басты басымдығы ұлтымыздың жаһандық қоғамдастықта бәсекеге қабілетті болуы екендігі сөзсіз. Бұл ретте өзіміздің бірегейлігімізді, құндылықтарымыз бен дәстүрімізді сақтауға тиіспіз. Отаныңды сүймей салт-дәстүріңді сақтай алмайтындығыңды да жете түсінген жөн», — деп 2008 — 2014 жылдардағы облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы — Сүлейменова Гүлжиян атап өтті.
Ал, 2015-2016 жылдары облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы болған, бүгінгі күні облыстық «Нұр Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары Ғалиасқар Сарыбаев: «Білім – бүгінгінің басты қажеттілігі. Дүниетанымы кең адам ғана бәсекеге төтеп береді. Көшбасшымыздың өскелең ұрпақты білімге құштар болуға үндеуінің сыры осында. Білім алуды культке айналдыру, басымдыққа айналдыру біздің қоғам үшін өте қажет. Сауатты ел ғана дамыған 30 елдің қатарында болмақ. Сондықтан рухани бай адам – кез келген ақпаратты тез қабылдап, заман талабына сай жылдам меңгеріп, көш ілгері жүріп отырмақ», — деді.
Ашық диалог алаңында Елбасының мақаласы қазақ халқын жарқын келешекке бастайтын білім, ғылым, руханият, туған жер, тіл мәселесіне қатысты айтылған нақтылы міндеттер елдің ұлттық кодын айқындап, ұлттық болмысын сақтап қалуға жол ашатыны жөнінде сөз қозғалды. Қатысушылар тарапынан «Рухани жаңғыру» қазіргі Қазақстанға қажет екені айтылып талқыланды.

1 қыркүйек күні 2018 жылғы ӘЧ на іріктеу кезеңінде Қазақстан құрамасы «Астана Аренада» Монтенегроны қабылдайды. Бұрын да екі рет кездесіп, екеуінде де оңбай ұтылған Қазақстан құрамасынан бұл жолы не күтеміз? Қарсыласымызды білеміз, күннен күнге құлпырып, алға шығып барады. Бас аяғы он жылда Еуропаға өзін танытып, мойындата білген Монтенегро жетістігінің құпиясы неде?

Біздің бұл постымыз циклды төрт бөлімнен тұрады. Алғашқысы аз-кем тариx пен монтенегролық мотивация туралы болды. Бүгінгі әңгіме алқызыл жейдеде өнер көрсететін жеке жұлдыздар жөнінде болмақ.



Стеван Йоветич
Алаңдағы қызметі: шабуылшы, шабуыл ұйымдастырушы.
Артықшылықтары: физикалық қуат, екінші қабаттағы шеберлік, жойқын соққы.

Стеван — Монтенегроның xалық батыры, ұлттық құраманың локомотиві. Аса әлеуетті дене күші мен екі аяқтың қатар жұмыс істеуі қарсыластарының бәрінен бір бас жоғары тұруының кепілі. Ал, оған жылдамдық пен дриблинг қосылса ше?!

Стефан Еуропаның топ клубтарында өнер көрсеткен черногориялық алғашқы футболшы. Белградтың Партизанымен Сербич чемпионы атанған он жеті жасар бұйрабас кәрі құрлық скауттарының қаламына тым ерте ілікті. Алдымен Фиорентинада екі жыл өткізген Йойо италиялықтардың көзіне екінші Роберто Баджо боп көрінді. Амбициясы асқақтап тұрған жас жігітке келесі аялдама Англия болды. МанСити жас қаратаулықты өз сапынан көруге ынталы болды және Стеван үшін таласа жеңіп шықты. Десек, Пелллегрини бапкер Йоветичті негізгі құрамға қоса қоймады. Барклэйсте ойнағанымен Чемпиондар Лигасына тапсырыс берерде ұдайы Йоветич ұмыт қалатын. Әрине, бұл Стеванға ұнай қоймады. Ситиде екі маусым өткізді де Интерге, содан кейін испаниялық Севильяға ауысты.

Ал, Монтенегро жейдесінде өнер көрсету Стеван Йоветич үшін бонус. Шын шеберлікті, талант пен еңбекті қатар қосып ұлт үшін пайдаланар кез. Оның үстіне тек лидерлікті көздейтін Йоветичке дәл осы міндетті сеніп тапсыратын да Монтенегро ұлттық құрамасы.


Марко Баша
Алаңдағы қызметі: қорғаушы
Артықшылықтары: баспен ойнау, физикалық қуаттылық

Марко Баша бүгінде Францияда доп тебеді. Лилльдің негізгі құрамына қаратаулық азаматтың бекігеніне біраз жыл. Қорғаныс саласының үздігіне құда түсушілер көп, тіпті Башаны қайбір жылы әйгілі Рома ап кете жаздаған. Бірақ, Лилльге де дұрыс қорғаушылар керек екен — Марко Башаға 2019 жылға дейін келісімшарт ұсынып, "әке-көкелеп" жүріп алып қалды.

Клубтағы жағдайы тым тәуір Баша ұлттық құрамаға келгенде қиын жайға тап болады. Себебі, Башаның туған жері Сербия, ал ата-анасы тәуелсіз Черногорияда тұрады. Марко «маған екі ел де ортақ, мен де екі елге ортақпын» деп көрген, ФИФА «далаға ойна» деді. Сүйтіп жүргенде Сербия құрамасынан алғашқы шақырту келді, бірақ Марко жарақатын айтып бара алмады. Бұл сербиялық соңғы шақырту екен. Ақыры, Башада қаратаулық футболшыларға қосылудан басқа жол қалмады. 2009 жылғы Монтенегро Италия матчына Марко Баша алқызыл жейдемен шықты.

Қорғаушылығы өз алдына, Марко Баша команданың руxы. Қаратаулық жас футболшылар оны сыйлайды, құрметтейді, тіпті қорқады. Жүгірмесе жүгіртеді, ойнамаса ойнатады, жасыл алаңда жандарын қоймайды. Орталық алаңның ойынын Марко арқылы өрбітетін қаратаулықтар Қазақ құрамасына тап осы шептен шабуылдауы мүмкін. Тағы бір ньюанс: Марко Баша екінші қабаттағы айқастардың ұдайы жеңімпазы. Стандартты жағдайларды өз пайдасына қалдырып, гол соғып кететін кездері көп. Қаратаулық қорғаушыға қазақ қорғаушыларының қауқары жете ме екен?!



Фатос Бесим Бечирай
Алаңдағы қызметі: Шабуылшы
Артықшылықтары: жойқын соққы, оң аяқтың тепкісі

Шыққан тегі мен туған жері үшін біраз қиналған тағы бір футболшы. Бечирай Косовода туған. Черногорияда клубтық карьерасының жарқын жылдарын өткізген оған Загребтің Динамосында, Минскінің Динамосында, Мәскеудің Динамосында тер төгу бұйырыпты. Клубтық өмірі тап-тамаша. Чемпиондар Лигасындағы алғашқы голын Сантьяго Бернебеуде Реалдың қақпасына соғу қай футболшыға да арман, Бечирай сол бақтың иесі. Еуропа лигасында Динамо Минск құрамында доп тепті. Жарқылдап жүрген қаратаулықты 2015 жылы Мәскеу Динамосы өзіне алды.

Бірақ, Бечирайдың өкінішіне қарай, Косово ФИФАФға да, УЕФАға да мүше болмай қойды. Ал, ұлттық құрама үшін ойнау Фатостың арманы еді. Қаратаулық жастар құрамасында, ересектер құрамасында доп теуіп әбден піскен жігітті Косово кейін байқайды.

«Мен косоволықпын, дау жоқ. Алайда, менің косоволық екенімді Косово Черногоиядан кейін білді. Олар мені жас кезімде ақ білді, бірақ тек телефон шалумен шектелді. Мен Косово құрамасында ойнағым келді, бірақ маған ондай мүмкіндікті Монтенегро ұсынды. Мен бас тартпадым» дейді Бечирай. Бүгінде Бечирай ұлттыұ құрама сапында ең көп өнер көрсеткен қаратаулықтың бірі. Ұлттық құрамаға шақырылмаған кезі жоқ шабуылшы Астанаға да келеді. Қазақ қорғаушыларына қауіп төндіретін ойыншының бірі дәл осы Бечирай болмақ.


Стефан Савич
Алаңдағы қызметі: орталық қорғаушы
Артықшылықтары: жастық және аса бай тәжірибе, шапшаңдық, дриблинг

Черногория құрамасы туралы сөз қозғалса соқпай кетуге болмайтын есім — Савич. МанСити, Фиорентина секілді мықтыларда жарқырап келіп, Атлетико Мадридтің негізгі құрамынан ойып орын алу — Савич үшін сөйлейтін деректер.

Клубтық тәжірибесі аса бай, жастығына қарамастан ұлттық құраманың қатарына шақырылған Савич туралы жазып жатудың өзі артық. Барклэстің жеңімпазы, Англия Кубогының иегері Атлетико сапында Астана Аренаға да келген. Қазақ топырағын тосырқамай, жасанды алаңын жатырқамай бауырын жазып доп тебе жөнелсе қауіпті, ең қауіпті болатын сұңқардың бірі осы. Бірегейі.

Бұл Монтенегро құрамасының ең атақты, ең мықты ойыншыларына шолу болатын. Қаратау құрамасында ортаңқол еуропалық клубтарда ойнайтын ортаңқол ойыншылар көптеп саналады. Олардың бәрін санап жатуды артық деп білдік те ең қауіпті саналатын «сұңқарларды» есепке алдық

Монтенегро ойыншылары мықты екен деп, біздің футболшылар да қарап қалмас, намыс пен арды ту етіп, өз жанкүйерінің алдында жерге қарап қалмас деп сенеміз.

Бүгінше осы. Ертең біз Монтенегро ұлттық құрамасының стадионы туралы сөз қозғайтын боламыз. Мына жерден оқыңыз.

Заман қиындау. Ақша жетіспейді. Банк енді кредит бермейді. Микрокредит беретін ұйымдарға жолағың келмейді. Букмекерде тіккен бәсің де шықпады. Бухгалтерия аванс жоқ дейді. Қысқасы ақша керек қой саған осы тақырыпты көріп, постты оқуға келгеніңе қарағанда? Ендеше мұқият оқы, үйрен!

1. Нысананы нақты белгіле

Қарызға ақша сұрау — қиын өнер. Дұрыстап біліп алмай, өзің сияқты қайыршыдан сұрап тұрма. Алдымен сұрайтын адамыңды мұқият зерттеп ал. Соңғы кездегі жағдайы қалай, нелер алып жүр, шаруасы қалай жүріп жатыр? Асықпай сараптап ал.

2. Аулайтын аңыңның айналасын қарақұс сияқты торуылда

«Сәлем! Қалайсың? Шамалы ақша қараса аласың ба?» деуге әбден болмайды. Алдымен күн сайын сәлемдесіп, жағдайын сұрап, басқа нәрселер сөйлесіп маңайында бол. Қарыз сұрау күні келгенге шейін сондай қарым-қатынаста бол. Сосын барып сұраған кезде бермейін десе ұялатын болады. Сондықтан аздап шыдам керек.

3. Өз жағдайыңды білдіртпе

«Ақшадан қиналып жүрмін, тиын түспей жатыр» сияқты мұңайған сөздермен жылай берме. Өйте берсең «мынау бір күні менен қарыз сұрайды-ау» деп ойлап қалады. Алдын ала өзіңді сүйкімсіз қылма. Үндеме, тыныш жүр, жылама.

4. Жүзбе жүз кездесіп сұра

WhatsApp-пен жазба, телефон шалма. Олай істесең қарсы жаққа ойлану мүмкіндігін беріп қоясың. Бермеу үшін себеп ойлай бастайды. Сондықтан бетпе бет кездесіп сұра.

5. Күтпеген жерден шабуылда

Ойда жоқ жерден, күтпеген тұстан атып шығып, «Маған бір 20 мыңдай керек болып тұр» деп нақты соманы айтып сұра. Сол кезде ол сасып қалады, ойлануына мүмкіндігі қалмайды. Қандай қате жасағанын саған ақша бергеннен кейін түсінеді.

Сонымен осы. Игіліңе жарат ақшаңды!

— Байзыл, э Байзыл…

— Не нақ? Болмайд дейм…

— Байзыл, келіп тұрмын ғой енді…

— Қой дейм! Саған негізі үшінші группа да берілмеу керек! Аппетитің жаман! Анау-мынау тексеріс болса, үшінші группадан да алып тастайд!

— Екінші группа қылып бер енді, Байзыл…

— Лібә, антикоррупционщиктер мына жақтан (төбесін көрсетті), внутренний безопасность мына жақтан (тасының түбін көрсетті) қос қолдап ұстап тұрып, айдап жатыр! Ар жағындағы он бір мың үшін сен де нақ…

— Он бір мың бізде ақша, Байзыл! Жақсылыққа — жақсылық қайда, Байзыл? Бастығыңа жақсы көріну үшін — киіз үйімді алғанда, ау салғанда, қайығымды алғанда — бермейтін уәдең болмайды осы! А так сен — квартираға кезекке қойып берем дегенсің, исчо! Квартира қолыңнан келмейді, ол көрініп тұр. Қолыңдағы нәрсені сұрап тұрмын, Байзыл!

— Сукі, тағы бір түсіндіріп көрейінЧ. Саған үшінші группаны қалай алдық? Башпайы астына қайырылып өскен дедік. Ал сен екі күннің бірінде базарда шауып жүресің! Базар — толған құлақ. Сосын, ішівалсаң — «баражняг ақша алып, үкіметтің аузын тігіп отырм» деп лепіретінің бар. Екінші группа саған ниқоя келмейд…

— Жігіт емеспін десейші үйтіп марал оқығанша, Байзыл! Ай лібәәә, біліп едім! Бросты мойындашы, жігіт емеспін деп — мазаңды алмайм!

— Ахх… Ой лібәәә… Тұра тұршы…

— О, әне біздің Байзыл! Қазір ам алын табады Байзыл! Байзыл жігіт қой…

Байзыл Гольдштам әбден мезі еткен Қарамеңді Ейсвудқа қарап-қарап, қарап-қарап, қарап-қарап тұрды да, құлағына қал амын, кеңірдегіне қарындашын сұғып алды.
— Ой сукі, байқамай бірінші группа қылып жіберген сияқтымын — деді сосын.

— Бірінші группа елу жеті мың ба еді… — деді Қарамеңді сұлап бара жатып. Дегенде, дедім деп ойлады, әйтпесе дыбыстың орнына — қарындаш қадалған тұстан қан интонациясына сәйкес қорқ-қорқ еткен ғана болатын. Қас қылғанда қалам қадалған құлағымен құлап, жан-тәсілім етті…

Қарбыз маусымында ескеретін қағидалар. Қайдан алған жөн? Базар, жол бойы мен супермаркеттегі қарбыздарға зерттеу. Эксперт пікірі.

Өткен аптадағы УЕФА-ның команда аттары жазылған себепттері біздің төрт клубтың алғашқы қарсыластарын анықтап берді. Қайрат, Ордабасы және Ертіс ойындарын Еуропа Лигасының алғашқы кезеңіне бастаса ал ел чемпионы Астана Чемпиондар лиггасындағы жолын екінші айналымнан бастайды. Жекелей қарсыластар мен біздің командалар мүмкіншілігіне тоқтала кетейін.



Ел чемпионы соңғы жылдардағы еліміздің намысын Еуро кубоктарда барынша қорғап жүрген Астананың қарсыласы футболы біздікінен қатты дамымаған шағын Латвиялық Юрмаланың Спартагы болып бұйырды. Бұл жеребені толықтай сәтті жеребе деп айтуымызғада болады. Дегенменде қазақилыққа салынып босансып кетугеед болмайды. Спорттың аты спорт ол босаңсу мен менмендікті көтере бермейді. Команда былтырғы Латвия чемпионы дегенменде құрамы өте жас жәнеде команданың ойыншыдар құны бойынша біздің жігіттерден әлде қайда арзан. Бұл команда бізге түсуі мүмкін командалар ішіндегі ең әлсіздерінің бірі десемде қателеспеймін. Сонымен қоса қос команда арасында ойыншылар алмасу бойынша байланыстар бар екенінде айта кеткеніміз жөн. Твумаси мен Гридиндер кезінде сол жерде доп тепкен деседі. Ал қазір Юрмалада Астананың жас қақпашысы Абылайхан Дүйсен ойын көрсетуде. Ойынға болжамым біздің команда қиналмай өтетініне сенімдімін. Босансып қарсыласты менсінбей ойнайтындай Астана соншалық тәжірбиесіз емес. Есеп қонақта шамамен 1-2 немесе 1-3 біздің пайдаға шешілсе, Астана аренада ірі есеп тіркелуі әбден мүмкін, мен кішкене сабырлық сақтай отыра 3-0 есебін күтейін.



Халықтың командасы Қайратқада азуы алтықарыс команда түсті депте айта алмайыз. Бәрімізге 2014 жылы Қарағандылық Шахтерге қарсылас атанғанымен ғана таныс Литвалық Атлантас командасы Алматылық командаға бұйырыпты. Кезінде Шахтерден аса алмаған бұл құрам Қайратқа қандай қауқар көрсете алады екен. Бірақ бұл құрам ол құрамнан мүлде бөлек, дегенмен Қайратта осал емес екенің бәріміз білеміз. Межесі топтық кезең болып отырған Қайрат бұл қарсыластан қиналмай өтуі тиіс, қайткенменде ойынның сөзсіз фавориті емес пе. Ойынға болжамым сырт алаңда 0-2 немесе 1-2 есебімен жеңіс ал Алматыдағы ойын 4-1 немесе 3-0 есебі деп ойлаймын. Тағыда күтерім Бауыржанның пенальтиден соққан голы)) Әдет қой)



Шымкенттік Ордабасыға Боснялық бізге таныс Широки бриег командасы қарсылас атанатыны мәлім болды. Бұл команда кезінде Ертісті жарыстан шығарған есімізден әлі кетек қоймаған шығар. Дегенменде ол кездегі Ертіс соншалықты мықты емес еді жәнеде қаржылық дағдарыс кезеңінде жүрген шағы еді. Ал бүгінгі Ордабасы керісінші қарқыны күшею үстінде, ел чемпионатында соңғы жылдардағы ең үздік ойындарын көрсетіп жүр десек артық айтқанымыз емес. Бірақ-та былтырғы Еуро маусым есімізден шығпауы керек, соншалықты мықты емес Чукарики командасы Орданы жарыстан шығарған, бұлда Шым қалалықтарға сабақ болуы тиіс. Қарсылас қандай болсын соңына дейін ойнау өте маңызды. Бұл жұпақа сырттай қарасан шамалар бірдей деп толықтай айта аламыз.Дегенменде біздің жігіттер сәл болсын басымырақ болады деп ойлаймын. Қонақта доп соғу немес тең нәтиже тіркеледі деп ойлаймын шамамен 2-1 немес 1-1 ал Алматыда ( айтпақшы Ордабасы алаңы Еуропа лигасына сай келмейтін болғандықтан ойындар Алматыда өтетін болады. Бұл өте үлкен кемшілік)шамамен 2-0 немесе 3-1 біздің жігіттер пайдасында болуы керек.



Ел чемпионатының қола жүлдегерлері Ертіске қарсылас ретінде бізге беймәлім Болгариялық Дунав командасы тап келді. Былтырғы жылғы Болгарияның 4-орын иегерлері соншалықты азулы көрінеді деп айта алмаймыз. Дегенмен Болгар чемпионаты салыстырмалы түрде соншалықты осал чемпионат емес, осы себептіде Ертіске бірәз терлеу қажет секілді. Ертіс бапкері өзінің отандастарының осал тұсын дәл табады деп сенейік. Тағы айта керелігі Болгариялық командалар осы бапкерге қарсы түсуге қатты қорқыпты дейді мыс. Бұл ойында соңғы уақытта тұрақсыздау өнер көрсетіп жүрседе Ертіс фаворит көрінеді. Келесі айналымға өтуге өте жақсы мүкіндік бар. Есеп екі ойын қосындысында 3-1 немесе 3-2 Павлодарлықтар пайдасында болады деп ойлаймын.

Соңғы уақытта Қазақстандық клубатар Еуро чемпионаттарда барынша қауқарлылық көрсетуде. Бұрынғыша қорқыныш алғашқы айнаылмнан басталмайды, тіпті біздерден қорқатын да болады. Бұлда қуантарлық жағдай. Біздерге барлық команда топтық кезеңге өтпеседе ұпай жинау мақсатыда өте маңызды. Рейтингта неғұрлым жоғарылаған сайын соғұрлым мүмкіншіліктер көбейетіні сөзсіз ғой. Командаларға сәттілік Еуро кубоктардағы жолдары барынша ұзағынан болсын. Ал келер жылдарға тілек отандық барлық клубтар Еуро чемпионаттарды өз алаңында ұялмай қарсы алатындай болсын!!!