Қиялдағы ару деген — арманым бала күнгі.
Жолыңа қарауменен, талдырдым жанарымды.
Алыстап кеттің бүгін, уайымға салу үшін.
Ой толқын өткен күнім, жыр болды сағынышым.
Мен үлкен бақыт сездім, өзіңмен болғанымда.
Миымда шикі сөзім, қалам жыр жолдарында.
Бұл жалған қысқа ғұмыр, жалғыз боп жүреді кім?
Бар санам сезімге құл, жыры бол жүрегімнің.
Еш бір жан байқамаған, ән салар кешкі желде.
Сүйем деп айқайласам, өзіңе естілер ме?

Мен сені сүйіп едім.

Сол шақтарда түсінбеппін мен сені.
Шектен шығып,
Тым асырып, көтеріппін еңсені,
Немқұрайлы, салғырт қарап тұрушы едім
Толқып тұрып айтқаныңда «сүйемін деп тек сені!»

Саған сабақ әлдеқашан бітсе де
Мен шыққанша күтуші едің қанша уақыт,
Ал кей-кейде қуланып мұғалімнен
Шақыртушы едің физиканы сылтауратып.

Қыздарға әсемдік, инабаттылық,әдемілік жарасады. Осындай қыздарға біздің қазақ қыздары жатады. Қазақ қыздарынан қыздарға тән белгілерді таба аламыз. Қазақ қыздары бұрыннан бері жан дүниесі рухани байлыққа толы.

Лібәймайт, фотошоп қо мынау! Сенбейм…

Пеле Испанияның Marca газетіне берген сұхбатында Неймар туралы «Ол Мессидан да мықты. Солда да, оң қанатта да ойнай алады. Таң қаларлық ойыншы. Шеберлік жағынан ең мықты ойыншы» депті.

part1

I сөз

Бұл жасқа келгенше жақсы өткіздік пе, жаман өткіздік пе, әйтеуір бірталай өмірімізді өткіздік: алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық — әурешілікті көре-көре келдік. Енді жер ортасы жасқа келдік: қажыдық, жалықтық; қылып жүрген ісіміздің баянсызын, байлаусызын көрдік, бәрі қоршылық екенін білдік. Ал, енді қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз? Соны таба алмай өзім де қайранмын.
Ел бағу? Жоқ, елге бағым жоқ. Бағусыз дертке ұшырайын деген кісі бақпаса, не албыртқан, көңілі басылмаған жастар бағамын демесе, бізді құдай сақтасын!
Мал бағу? Жоқ, баға алмаймын. Балалар өздеріне керегінше өздері бағар. Енді қартайғанда қызығын өзің түгел көре алмайтұғын, ұры, залым, тілемсектердің азығын бағып беремін деп, қалған аз ғана өмірімді қор қылар жайым жоқ.
Ғылым бағу? Жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзін сөйлесер адам жоқ. Білгеніңді кімге үйретерсің, білмегеніңді кімнен сұрарсың? Елсіз-күнсізде кездемені жайып салып, қолына кезін алып отырғанның не пайдасы бар? Мұңдасып шер тарқатысар кісі болмаған соң, ғылым өзі — бір тез қартайтатұғын күйік.
Софылық қылып, дін бағу? Жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек. Не көңілде, не көрген күніңде бір тыныштық жоқ, осы елге, осы жерде не қылған софылық?
Балаларды бағу? Жоқ, баға алмаймын. Бағар едім, қалайша бағудың мәнісін де білмеймін, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харекетке қосайын? Балаларымның өзіне ілгері өмірінің, білімінің пайдасын тыныштықпенен керерлік орын тапқаным жоқ, қайда бар, не қыл дерімді біле алмай отырмын, не бол деп бағам? Оны да ермек қыла алмадым.
Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ.

Машинаның шиқ ете қалып тоқтағанын бірақ көрдім. Одан бұрын мұрныма резеңкенің күйген исі келді-ау деймін. Бағдаршамның жасылы жанғанда жолдың екінші жағына өтуге ұмтылған лектің ішінде мен де бартынмын. Машина менің аяғыма шамамен 1-2 сантиметрдей аралық қалғанда тоқтап үлгеріпті. Жоқ, жерде «ана жаққа»ерте кете жаздағаныма ызаланып жалт қарадым. Ақ «тойотаның» рулінде тәжік пе күрт пе бір жас жігіт отыр. Мен оны бірден таныдым. Оң көзінің астындағы бармақтай қара қалы оны тез есіме түсіруге көмектессе керек. Мен онымен қалаға келген жылдары танысқанмын. Сірә, ол да біздің қалаға осы жылдары келсе керекті. Алдымен оны жерасты өту жолында жолықтырғанмын. Кейін бірнеше рет түрлі бағыттағы қалаішілік автобустардан көргенмін. Иә, ол кезде ол бүйтіп шетелдік көлікпен ызғытып жүрмейтін, бірақ мен, дәл бүгінгідей қоғамдық көлікпен жүретін ем. Ол кезде ол өзінің адамды қағып кете жаздағанымен қоймай көлігінің есігін ашып айқайламайтын. Себебі, артта қалған сол жылдары ол көліктерде қолын жайып Құран оқып, «Жаулап алды махаббатты, „Ветер с моря дулды“ айтып ақша табатын. Иә, ол ол кезде бала еді…

Кемпірі өлген шал ұлы мен келінінің қолына қарап қалыпты. Келін ойына келгенді айта салатын (ауылдың тәрбиесін көрмеген)қаланың қызы екен.Кейбір іске икемі келмесе де, жалпы жаман емес екен. Содан бір күні атасы келініне моншаға баратынын айтыпты.Келіні жанталасып сөмкеге атасының киімдерін, сабынын, орамалын салып беріпті. Байқаусызда өзінің іш киімін де салып жіберген ғой. Атасының дамбалы салынбай қалған. Шал моншада (жалпы монша екен, тағы 5-6 адам түсіп жатса керек)киінейін деп дамбалын шығара қалса өзінікі емес, әйелдікі екен. Жұрттың күлгеніне шыдай алмай баласына келіп айтыпты. «Осылай да осылай, мені жұрт мазақтады, сен келінге айт, келер жолы абай болсын» деп. Ұлы келіншегін сабап тастапты. Өзінің таяқ жегеніне намыстанып кеткен келіншек, сөмкега атасының дамбалын салып, атасының алдына әкеліп «ата, сіз жөндеп қарамағансыз ғой, міне дамбалыңыз тұр ғой» дегенде атасы, «Келін-ау, мені келеке қыла бермеш, бағана анауың үшбұрыш болатын» деген екен.

Ауылшаруашылығы министрлігі шүлен таратып жатыр. Шүлен болғанда анау мынау емес — Жер! Қазақтың жерін. Осыдан екі жыл бұрынғы қазақы қоғамның айқайын құйрығына да қыстырмастан билік Қытайға жер беруді бастады. Шығыс Қазақстан облысының аумағы мен Алматы облысының құйқалы өңірінен.
Былтыр Израиль барған сапарында Терещенко дейтін асыранды алпауытымыз «Оңтүстік Қазақстан облысынан жер беремін, келіңдер де кесіп алыңдар» деп ебірей жұртын жарылқап қайтқаны есте. Ебірейдің қазақ жеріне «түрен салғаны» туралы әзірге нақты дерек жоқ, ал енді орыс пен белорыстың кедендік одақ аясында қойын қоншымызға қол жүгіртетіні аныққа айналды. Бұл турасында Ауылшаруашылығы вице-министрі Сақташ Қасенов дейтін «мырза» жария етуде (дерек көзі:Bnews агенттігі).

Сақташтың орыс пен белорысқа «сақтап отырған жері» 10 жылға жалға берілмек көрінеді. 10 жылдың ширегінде жалгерлер ауылшаруашылығына тиімді жерлерді игеріп, кәсіп көздерін ашуға тиіс екен. Оның үстіне, қандай да бір біріккен кәсіпорын ашыла қалса, бақылау пакеті қазақтың (дәл осыған күмәніміз күшті) қолында болады-мыс. «Әгәрәки, жалгерлер жерді мақсатсыз пайдаланса, қайтарып аламыз» деп қоқиланып қояды вицеміз.

Естеріңізде шығар, Қазақстан азаматына жер 49 жылға жалға беріледі. «Біз шетелдіктерге де жерді 10 жылға жалға беруге қақылымыз» дейді Сақташ Қасенов. Сақташтың түсіндіруіне құлақ ассақ, орысқа ауылшаруашылығы жерлерін жалға беру деген мемлекетіміздің азық-түлік қорын қамтамасыз етуге саятын қауіпсіздік шарасына ұқсайды. Қайтейік енді, далиып жатқан даламыздан қорек тауып жеуге қауқарсыз ел болсақ, құрсағымыз шұрқырағанда құмырсқаның дәнін көтеруге құлшынысымыз жетпесе, жерді жалға байлап тастап шалқалап жатқанымыз жөн-ақ қой. Былай да қазақ жерсіз. Жер алпауыттары қазақта Ромин Мадинов, Сергей Кулагин, Сергей Терещенко дейтін кісілер. Оларды ойдай әспеттеп «латифундистер» дейміз. Қазақы «латифундистеріміз» — Амангелді Ермегияев дейтін қарынбайлардың қатарында. Олардың иелігіндегі жерлер Жетісудың Іле Алатауы баурайында; Нарынқол, Кеген жайлаулары деседі құрық сүйреткен жұрт. Біздің қарынбайлар қазақ егін ексін, малөнімдерін өңдейтін зауыт салсын, ауылшаруашылығына жаңа технологиялар енсін деп жүрген жоқ. Қарқ-қарқ күліп, танауды тарқ-тарқ тартып: ет жеп қымыз ішкенге, құмар ойнап, құлқын толтырғанға мәз. Ал, тоғайлы, нулы-сулы жердің тежеусіз қожасына айналған шешендер (Маловодное ауылында болған оқиғаны еске түсіріңіз) мұздай қаруланып алып иелігіне аңдаусыз аяқ басқан қазақты да, қазақтың малын да қаңғыбас ит құрлы көрместен атып тастайды. Алматы сияқты халқы мол қалаға таяу маңдағы көкөністі, дақылды жерлер кәріс пен ұйғырдікі. Атырау, Қызылорда жағындағы құмды жерлерге өзбектер қызанақ пен қарбыз егуде. Солтүстіктегі шығымды жерлердің дені орыс диаспорасының меншігінде.

Соя дейтін ғажап өсімдік туралы естуіңіз бар ма? Соя қара топырақты, құнарлы жерде өседі. Соядан май алынады. Соядан… ет жасалады. Қазекең қаужаңдап жегенді жақсы көретін кәдімгі ет! Сол сояның «сырын» қытай мамандары сығырая зерттеп жүргенін ақпарт көздерінен оқып қалатынбыз. Алматының төрінде есінеп қана отырған Ахметжан Есімов Ауылшаруашылығы министрі болып тұрған кезінде сояны тамырынан сорғалатқан күйі қытайлардың қолына ұстата салды. Міне, азамат! Азаматымыздың Атымтай Жомарттығының «нәтижесінде» соя салып тоя тамақ іше бастаған Алматы облысының дихандары нәпақасынан қағылып, қазір көздерінен сорасы ағып жылап отыр. Өйткені, сояны қазақ жеріне қытай салатын болыпты.

Қазір қырдағы қазақ азын-аулақ малға, мал қазаққа қарап тұр. Биылғы кәрлі қыстан қазақ құр сүлдері шықты. Төл кем. Малдың аналық, аталық басын жұт жұтты. Оны есептеп, қаперге алып отырған үкімет жоқ. Есесіне, Үкіметіміз қазақтың қарауындағы қарайған жерді тартып алудың қамына кірісуде. Бүгін Үкімет отырысында Ауылшаруашылығы министрі Асылжан Мамытбеков «қазақ қызық, бес бас асырайды да мың гектар жерге иелік етеді, Еурпода мысалы, бір ірі қара бір гектар жерге ғана жайылады. Біз де сөйтуіміз керек. Жерді дұрыс пайдаланудың жолы осы» деп бір-ақ қайырды. Біздің министрлер айтпайды, айтса істейді. Әсіресе, қазақ бейшараны қан қақсататын шаруаға келгенде қатты қимылдап бет қаратпайды. Қысқасы, 1990 жылдардағы жаппай жекешелендіру науқанымен қазақтың пайдасына шешіліп кете жаздаған жер мәселесіне біздің үкіметіміз қытайдың, орыстың, тағы басқа сыртқы күштердің қысымына шыдай алмай қайрылып соғуда. Қазақты бар байлығы, ең соңғы тірегі, ұлттық әм тарихи бітім қайнарының тамыры — ата баба жерінен мәңгі айыру үшін.

Қазақтың тайғанақ жадысын тағы бір жаңғырта өтейік: осыдан екі жыл бұрын ҚР Ауылшаруашылғы министрлігі арабатар мен үнділерге де жерді жалға бермек болған. Демек, қазақтың байтақ өлкесі аз жылдардан соң сәлделі араб пен жартылай жалаңаш үндіге, т.б. көз көріп құлақ естімеген өзге де «кетпенбас» халыққа кенелмекші. Олармен бірге көпұлтты Қазақстан жаңа дәстүр мен әдет-ғұрып, жол-жоралғы, ырым-сырымға да байи түсері анық.

Дерек көз

Әжесстің, өткенде Алматыға барғанда көрдім, әпкем бір бөлмелі қуықтай үйде тұрады екен. Мынаны оқыған соң айтарға сөзім жоқ