Беларусьта биатлоннан жастар және жасөспірімдер арасында әлем чемпионаты өтіп жатыр. Кеше қыздар эстафестасында Беларусь құрамасы сапында 19 жасар қазақ қызы Динара Әлімбекова спорт карьерасында алғаш рет әлем чемпионы атанды. Бұл туралы кеше Фейсбукта алғаш болып биатлон фанаты TERISKEI хабарлады, өз парақшасында.

Бүгін Динара туралы мәлімет іздеп қайттым интернетті шарлап:

05 қаңтар 1996 жылы Қазақстанда туған. Әкесі қазақ, шешесі орыс. 3 жасында отбасысымен Беларусьқа көшіп келген. 11 жасынан бастап шаңғы спортымен айналысқан, сонымен қатар музыка мектебінің фортепиано сыныбын аяқтаған. Қазақстан құрамасынан ешқандай шақыру алмаған Динара жалпы басқа ел атынан шығуды ойламайды. Қазірден бастап Дарья Домрачеваның ізбасары ретінде қаралуда. Беларусь құрамасының болашақтағы басты жұлдызы болады деп күтілуде.

Биылғы маусымдағы көрсеткіштері:



Сұхбаттар:
15 жасындағы сұхбаты
23 ақпан 2015 күнгі сұхбаты

Спортшы профилі:
biathlon.com.ua

Әлеуметтік желілерде:
ВК
Facebook
Twitter
Instagram

















(Суреттер әлеуметтік желідегі профилінен алынды)

Челубей мен Пересветтің төбелесі — 1380 жылдың 8 қырхуегінде Куликово даласында болған ұлы шайқас. Бұл охуйға моңғол-татарларды — игосымен қоса наққа жіберіп, Ұлы Орыс мемлекетінің қалыптасуындағы тасты охуйғалардың бірі болды. Шешесстің.

Тувлесстің артқышарттары

Алтын Орда — орыс кінәздерінен алым-салық алып тұратын, және кейде қыздарын да құда түспей алып кетуді еш сөлекет көрмейтін. Жылнамашы Олъг Тощий мынадай мәліметтер келтіреді: «Царыца моя, да у бовсурманов она бвуә-ә-ә».
Бұдан әрі қарай — рухани күйзелісі мен ит-шошқа өміріне налитынын айтады, что как бэ — охуйрманға дымқызық. Нақтың.

Күндердің түнінде Мамай коганъ қазынада тиын азайып кеткенін байқайды. Алтын Орданың Жалпы Ішкі Өнімі күрт азайғаны — Мамайдың күндес бауырларының тасына маза бермейді. Тіпті көзінше сыбайлас жемқорлық туралы әнектер айтып, Мамайдың жеке баю жолына түсіп кеткеніне меңзейді. Ашулы Мамай салықтың неге күрт азайып кеткенін орыстардан сұрауға жорыққа аттанады.

Салық Инспекциясы — Куликово жазығында

1380 жылдың 8 қырхуегінде қазіргі Тула облысының маңындағы Куликово жазығына 60 мың аудиторы бар Мамай келеді. Оған жауап ретінде Орыс кінәздері атынан Дмитрий Донской 200 мыңдай әскермен шығады.
Жылнамалар Мамайдың о баста меймандос көңілмен келгенін айтады. Жылнамашы Софоний былай жейді:
«Да настр у коганъ не бъла погана, вот Димон какой то золъ».

Мамай Дмитрийге — камералды тексеру нәтижесі көңіл көншітпей тұрғанын, «Мәскеу Кінәздері» ЖШС 1380 жылдың III тоқсаны бойынша 55 993 теңге 12 тиын кері сальдомен шыққанын айтып (XXI ғ. курсымен — 12 млн БҚШ доллары), түсіндіруін өтінеді. Дмитрий өз кезегінде — ендігәрі ешқандай салық төлемейтінін, және дәл қазір наққа жіберуге келіп тұрғанын айтады.

Жылнамашылар осы оқиғаны сан-саққа жүгіртіп, діңкені құртады. Дегенмен барлық жылнамашылардың бір сипаты бар: Мамай ақтық шайқасқа емес, тек түсінік талап етіп келгені анық байқалады.

Тувлес

Үлкен қантөгіс болдырмай-ақ, соғысты жекпе-жек арқылы шешу — хертеден қалған дәстүр. Куликово жазығында да мәселені о баста осы әдіспен шешпек болады. Себебі жаухершілік заманда екі жақта да адам ресурстары қат еді.
Мамай жақтан Челубей батыр(жылнамалардағы вариациялар — Челеби, Шалабай, Шалбай Құлмаханов) шығарылады. Орыстар жағынан Пересвет батыр шығады.



Екеуі аттыкінің үстінде найзаласуды таңдайды (бір жылнамада — Пересветтің қолтығының астында «Дегтярев» автоматы қылаң беріп қалғанын айтылған). Хереже бойынша — аттыкінен бірінші ауып түскен немесе жақындап қалған кезде қаймығып, аттыкін кері бұрған жақ жеңіледі.

Челубей мен Пересвет бірі-біріне найзаларын кезеніп, шаба жөнеледі де, екі жақта найзасын сұғып үлгіреді. Шайқастан кейін Медеу аудандық сот-сараптамалық комиссиясы жүргізген тексеру бойынша, Челубей Пересветтің нақ тас тұсынан қадаса, Пересвет те Челбуейді шап тұсынан орып кеткен; бұл — Пересветтің де о баста тас тұсын көздегенін растайды. Соңғы сәтте найзасы қалқаннан тайып кеткен.
Жекпе-жек нәтижесінде екеуі де қаза болады. Сондықтан кім жеңгені белгісіз боп қалып, әскери қақтығыс басталып кетеді. Оның нәтижесінде Мамай жеңіледі.

Тарихи маңызы

Ұлы Орыс Халқынан тұратын Ұлы Орыс Мемлекеті қалыптасты.

22 ақпанда кино әлеміндегі ең беделді сыйлық — «Оскар» табыс етіледі. Биыл «Оскарды» кімдер алады? Осындай ой жалғыз мені толғандырмайтын шығар?
Өмірімде алғаш рет (сәтсіз болып жатса, мүмкін — соңғы рет) «Оскар» иегерлеріне болжам жасап көрмекпін. Әрине барлық номинацияларына емес, тек бірнешеуіне ғана. Бәс тігетіндерің болса, кейін өкініп қалмайтындай аз сомалар қоюларыңызды сұраймын.

Үздік фильм

Номинанттар:
— «Америкалық снайпер» («American Sniper»)
— "Бёрдмэн" («Birdman»)
— «Балдәурен» («Boyhood»)
— "Гранд Будапешт қонақүйі" («The Grand Budapest Hotel»)
— "Имитация ойыны" («The Imitation Game»)
— «Сельма» («Selma»)
— «Барлығының теориясы» («The Theory of Everything»)
— «Таяқтың күшімен» («Whiplash»)

Өзім «Америкалық снайперді», «Бердманды», «Гранд Будапешт қонақүйін», «Имитация ойынын» көріппін. Физик Стивен Хокингтің өміріне арналған «Барлығының теориясын» көре бастап едім, тым қызықсыз көрінді.

Әдетте, «Алтын глобус» — «Оскардың» репетициясы деп жатады. Қазақша айтсақ: «Алтын глобусты» көріп «Оскарын» ал. Шынымен, көп лауреаттар бір-бірінде қайталанып жатады. Осы талдауымда да биылғы «Алтын глобус» иегерлерін ескеретін боламын.

Сонымен, 2015 жылдың «Алтын глобусында» «Балдәурен» («Boyhood») үздік фильм атанды. Фильмнің сюжетін оқып шықтым, актерлер мен түсіру тобын қарап шықтым. Өзім үшін іліп алатын ештеңе таппадым. Менің ойымша: оның жеңісі «Алтын глобуспен» шектеледі, «Оскар» ала алмайды. Менің фавориттерім мүлдем басқа. Неге? Түсіндірейін.

Америкалықтар өз елдерінің даңқын асқақтата түсетін, ерлігін жырлайтын әскери киноны өте жақсы көреді. Оған 2010 жылдың жеңімпазы "Өлім қорабы" («The Hurt Locker») және 2013 жылдың жеңімпазы "Арго" («Argo») фильмдері мысал. Биыл осы тематикаға сәйкес келетін «Америкалық снайпер» бар. Сосын осы номинациядағы «Имитация ойынын» да естен шығармау керек. Фильм соғыс жайлы, анау-мынау емес Екінші Дүниежүзіліктің нәтижесіне америкалық математикатің ықпал еткені баяндалады, оның үстіне басты кейіпкер (Бенедикт Камбербэтч) — гомосексуалист. Бұл ахуал да қазіргі толеранттылық пен демократияның заманында, адам құқығына көңіл бөлініп жатқан кезеңде ерекше мәнге ие. Сондықтан, академиктердің көңілін осы екі картинаның біреуі жаулап алады деп есептеймін.

Үздік актер

Номинанттар:
— Стив Карелл — «Түлкі аулаушы» («Foxcatcher»)
— Брэдли Купер — «Америкалық снайпер» («American Sniper»)
— Бенедикт Камбербэтч — «Имитация ойыны» («The Imitation Game»)
— Майкл Китон — «Бёрдмэн» («Birdman»)
— Эдди Редмэйн — «Барлығының теориясы» («The Theory of Everything»)

Жоғарыда атаған себептерге байланысты, Брэдли Купер мен Бенедикт Камбербэтчтің «Оскар» алу мүмкіндігі жоғары. Бірақ мен үшін Майкл Китон фаворит. Майкл Китон — кезінде Бэтменді сомдап атақты болса да, қазір көп жұлдыздардың көлеңкесінде қалып қойып, екінші дәрежелі рөлдерімен ғана шектеліп жүрген ортаңқол актер болып қалды. Алехандро Гонсалес Иньярриту өзінің соңғы жобасына дәл осы актерді алуы да негізсіз емес сияқты. Сюжетте, жастау кезінде Бердмэн (Құс-адам) деген суперқаһарманды сомдап, атағы жер жарған, бірақ қазір жолы онша болмай жүрген кәрі актер туралы баяндалады. Символично, иә? Шынымен де, көп сыншылар Майкл Китон бұл картинада өзін сомдады деп айтып жатыр. Оның үстіне, Майкл Китон осы рөлі үшін биыл «Алтын глобус» алды. Осылардың барлығын ескере отырып, "Үздік актер" номинациясында Майкл Китонның бағы жанады деп есептеймін.

Үздік актриса

Номинанттар:
— Марион Котийяр — «Екі күн, бір түн» («Deux jours, une nuit»)
— Фелисити Джонс — «Барлығының теориясы» («The Theory of Everything»)
— Джулианна Мур — "Әлі де сол Элис" («Still Alice»)
— Розамунд Пайк — «Жоғалған әйел» («Gone Girl»)
— Риз Уизерспун — «Жабайы» («Wild»)

Финчердің "Жоғалған әйелін" көргенмін, мықты фильм. Әрине Розамунд Пайктың шеберлігіне күмән жоқ, бірақ «Уау» дегізген ештеңе көрмедім. «Алтын глобуста» жүлдені Джулианна Мур алды. Академиктердің таңдауы да ерекшелене қоймас деген ойдамын. Шынымды айтсам, бұл категорияда болжам жасау аса қиындық туғызып тұр.

«Екінші пландағы үздік актер», «Екінші пландағы үздік актриса» номинацияларын да өткізіп жіберейік, бұл категориялардың шешімі біз ойлағаннан мұлдем бөлек болып шығуы әбден мүмкін. Егер қызық болса айтайын, «Алтын глобуста» биылғы жеңімпаздар мыналар:

• Екінші пландағы үздік актер: Дж.К. Симмонс — «Таяқтың күшімен» («Whiplash»)
• Екінші пландағы үздік актриса: Патриция Аркетт — «Балдәурен» («Boyhood»);

Үздік режиссер

Номинанттар:
— Алехандро Гонсалес Иньярриту — «Бёрдмэн» («Birdman»)
— Ричард Линклейтер — «Балдәурен» («Boyhood»)
— Беннетт Миллер — «Түлкі аулаушы» («Foxcatcher»)
— Уэс Андерсон — «Гранд Будапешт қонақүйі» («The Grand Budapest Hotel»)
— Мортен Тильдум — «Имитация ойыны» («The Imitation Game»)

«Алтын глобуста» Ричард Линклейтер үздік режиссер атанды. Бірақ академиктердің арасында есі дұрыс адам қалған болса Алехандро Гонсалес Иньярритуға немесе Уэс Андерсонға дауыс берілулері керек деп есептеймін. Екеуі де биыл «Оскарға» лайықты. Менің түйсігім — Алехандро Гонсалес Иньяррит үздік шығады-ау деп тұр.

Шет тіліндегі үздік фильм

Номинанттар:
— «Ида» («Ida») — Польша
— "Левиафан" — Ресей
— «Мандариндер» («Mandariinid») — Эстония
— «Тимбукту» («Timbuktu») — Мавритания
— "Ерсі оқиғалар" — Аргентина

Мен тек «Лефиафанды» ғана көрдім. Ол картина биыл «Оскар» алып жатса, «Түһ, несіне беріп жүр» деп өкініш білдіретіндер саны аз болатынына сенімдімін. «Левиафан» биыл жеңіп алуға боларлық сыйлықтар мен жүлделердің біршамасын алды. Жаңа Ресей тарихында алғаш болып «Алтын глобусқа» да ие болды. Америка Ресей билігінің шамына тию үшін осы картинаға «Оскарды» ұстатып жіберуі әбден мүмкін.

Үздік визуал эффектілер

Номинанттар:
— "Капитан Америка: Қысқы жауынгер"
— "Маймылдар ғаламшарының таңы"
— "Галактика сақшылары"
— "Интерстеллар"
— "Х-адамдар: Өткен болашақтың күндері"

Былтыр техникалық жетістіктеріне беретін (монтаж, эффектілер, т.б.) «Оскарлардың» барлығын дерлік "Гравитация" жеңіп алған болатын. Биыл техникалық жағынан өте керемет жасалған фильм бар болса, ол — «Интерстеллар». Ғалымдар тіпті «Интерстеллар» үшін теорияларды визуализациялау кезінде байқаусызда жаңалық та ашып алыпты. Киноның құдіретін көрдіңіз бе?! Биыл визуал эффектілерден «Оскар» алуға бәрінен бұрын «Интерстеллардың» мүмкіндігі жоғары деп есептеймін.

Бар болжамым осы. Қалған номинацияларды өздеріңіз нетіп аларсыздар. Америка киноакадемиясының 87-ші марапаттау шарасы 2015 жылы 22 ақпанда таңда өтеді.

Қосымша:
«Алтын глобус-2015» жеңімпаздары
«Оскар-2015» номинанттары

«Guerilla» жарнама агенттігі Алматы қаласы көшелеріндегі кәріз люктерінің қақпақтарын қазақ батырларының қалқаны түрінде бейнеледі. Мұндай қалқан — қақпақтар қала көшелеріндегі бірнеше нүктелерге қойылды.


Серікбол Хасан есімді журналисттің «Айқын» газеті сайтындағы кәріз люктері қақпақтарын батырлардың қалқаны түрінде бейнелеуіне қарсы пікір білдірген «БАТЫРЛАРДЫ» БАСЫП КЕТПЕЙІК» атты мақаласы қоғамның назарын аударды.



Айқын сайтында шыққан мақала тек қазақ тіліндегі ғана емес, орыс тіліндегі аудиторияның да арасында пікірталас тудырды.

Сонымен, қала дизайнындағы осы бір әрекетке қатысты менің айтарым:

Біріншіден, бұл стрит-арт. Ал, қақпақты батырлардың қалқаны түрінде көрсету — әдемі шешім. Тәнті болдым. Дизайн-студияға респект.
Жалпы, қала дизайны үшін кәріз люктерінің қақпақтарын қала көшелерінің сәнін келтіретін деталь ретінде пайдалануға ұмтылыс жасау әрекеті қуантады. Шымкентке де келсе ғой.

Екіншіден, люк қақпақтарына символдарды бейнелеу — әлемдік қолданыста бар тәжірибе. Төмендегі суретте түрлі қалалардағы кәріз люктерінің әсем қақпақтары жинақталған.


Үшіншіден, кәріз люктерінің қақпақтарына тұлғаларды бейнелеу аясында осыған ұқсас "қарсылық" өткен жылы Ресейде болды.
Сынап-мінеу әрекеті Артемий Лебедев студиясының Мәскеу қаласы көшелеріндегі кәріз люктерінің қақпақтарын безендіру жобасына бағытталды. Лебедев студиясы Мәскеу көшелеріндегі кәріз люктерінің қақпақтарына Гиоргий Победоносецті бейнелеген.




Лебедев студиясының «Мәскеу қаласындағы кәріз люктері қақпақтарын безендіру» жобасының жұмысын студияныңсайтынан толық көруге болады.

Гиоргий Победоносец бейнеленген алғашқы екі қақпақ 2014 жылдың қазан айында Мәскеудегі Забелина көшесіне орнатылды. Православ белсенділері мұндай безендіруге қарсылық танытты.
«Гиоргий Победоносецті қорлады» деген тақырып ығымен мақалалар жарияланды. Сондай бірнеше мақалаға сілтеме:

1. ЗАЯВЛЕНИЕ: против кощунства в отношении Святого Великомученика Георгия Победоносца

2. Москвичи будут топтать Георгия Победоносца

Ал, сіз қалай ойлайсыз, оқырман?
Алматы көшелеріндегі кәріз люктері қақпақтарын қазақ батырларының қалқаны түрінде бейнелеу жобасы қазақ батырларын қорлау ма, әлде қала көркін ашатын, сәніне сән қосатын бірегей идея ма?

Айтпақшы, бұл пост мұның алдын фейсбук әлеу.желісіндегі парақшамда жазылды. Ондағы жазылған пікірлерді постқа өтіп, өз айтарыңызды сонда қалдырсаңыз болады

Музыкалық сайыстарды жай ғана конкурс, бастысы — жеңіс деп есептейтіндер, меніңше, ұтса да ұтылады, ұтпаса да ұтылады. Қазір шоудың заманы, «темірді қызған кезінде соқ» немесе конкурс қана емес, трамплин деп біл.

Жаңа ТВдан көріп калдым. Сұрағым келгені, адай қыздың беріш қыздан айырмашылығы неде?

«Алыстан арбаланғанға» көңілі толмай жүргендер үшін «жақыннан дорбаланған» "Қазақстан дауысы" келесі аптада болмайды. Себебі осы жексенбі финал, соңғы төрт қатысушының қайсысы ұтарын кешкі тоғызда қарап біле аламыз.

Жайдарман тақырыбына арналған бүгінгі екінші жазба маусымашардың екінші күнін (тікелей байланысты қарасайшы, а) қамтиды. Қатардағы көрермен ретінде, өзімнің алған сезімдерімді ортаға салуды жалғастырамын.
Залдан әзіл есту телеэфирден қарағандағыдан өтімділеу болып келеді екен. Өзінің бір аурасы бар, монтажсыз – шынайы, ішкі атмосфера. Көрермен де ризашыл, ілтипаттылау екенін ескеру керек, залдың біраз бөлігін жайдарманшылар (һәм олардың жанкүйерлері, достары) алып отырды. Өз ләззатымен ышқына күлген еркектерге қосылып, еріксіз жымияды екенсің. Екінші жағынан, бұл күнге жинақталған командалардың ішінде тәжірибелілеулері көптеу болған шығар.

Бұл күнгі гала-концерттің кей әзілдері есіме түспеуі мүмкін, дей тұрғанмен, ел алдына шығу құрметіне/жауапкершілігіне ие болған командаларды атамай кеткен де (қайбір риза дейсің бірақ, мұндай себеппен аталғандарына) болмас. Негізі, бұл күні көп командалардың есте қаларлық бір ерекшеліктері болды, саналы түрде өздері соған ұмтылған да шығар.

Сәуір айында 5-маусымы басталатын Тақтардың ойыны сериалының биылғы алғашқы суреттері жарияланды.

АБАЙЛАҢЫЗ: Спойлер болуы мүмкін!!!


Дейенерис Таргариен




Серсея және Мерин Трэнт — Король гвардиясының мүшесі


Тормунд Дәу Өлімі — тағы, Манс Шапқыншының адамдарының бірі




Арья Старк көйлек киген қыз болады деген ақпарат болған екен, бірақ олай болмайтын сияқты


Томмен Баратеон – Король Роберт Баратеон мен Серсея Ланнистердің кіші ұлы, бірақ биологиялық әкесі әрине Джейме Ланнистер


Мелисандра — сиқыршы, Асшай көлеңкелерінің дуалаушысы, Станнис Баратеонның кеңесшісі.


Бриенна Тарт пен Подрик Пейннің сапарлары әлі жалғасатын сияқты


Маргери Тиррел мен Серсея Ланнистер


Әлсіздердің қорғаны, залымдардың жауы — Хай Спэрроу


Доран Мартелл — Дорн принці, Күн Найзасының лорды, Дорнның бас лорды және билеушісі


Эллария Сэнд — өткен маусымда Тау өлтірген Оберин Мартеллдің көңілдесі және Арео Хотах — Доран Мартеллдің күзет басшысы (жаңа кейіпкер)


Джон Сноу, Станнис Баратеон және Давос Сиворт


Санса Старк пен Шынашақ


Миссандея мен Сұр Құрт


Өрмекші лақапты Варис және Тирион Ланнистер


Русе Болтон, оның бастарды Рамси Болтон және Семіз Уолда Фрей (Русе Болтанның әйелі)


Серсея мен Джейме

Автомобильдің электронды жүйелерін диагностикалау жайлы алғашқы мәлімет жазылған.
Жалпы мағлұматтардың берері аз десеңіз оны оқымай өткізіп жіберіңіз. Өз тәжірибемнен білетінім «оқимын» деп бел буған жазба соңына жетудің ыңғайын табады, соған сенімдімін.
Жазбадан қосымша танымдық ақпарат іздеймін немесе жалпы мазмұнның бағдар ойын білгім келеді десеңіз керек-ау, оқуға тұрарлық деген кез-келген жерінен оқи беріңіз.

Жазбадағы ең жиі кездесетін қысқарту: ЭББ-электронды басқару блогы.

Мазмұны

1. Автомобильдің электрондық жүйелерін диагностикалау тәртібі
1.1 Жалпы мағлұматтар
1.2 Заманауи автокөліктердің диагностикасы
2. Ақаулар кодын оқу
2.1 Диагностикалаудың борттық жүйесі

1. Автомобильдің электрондық жүйесін диагностикалау тәртібі

1.1 Жалпы мағлұматтар

Негізгі түсініктер. Ең біріншіден тексті оқығанда қабылдауды жеңілдету үшін бірінғайлы түсінік сөздерді енгізейік. Ең алғашқы түсінік «автомобильдің ақауы» -бөлшектердің, құрылғылардың, қондырғылар қирап істен шығуынан немесе техникалық көрсеткіштерінен ауытқып қалыпты жұмыс талабына сай істемеуін деп қабылдайық.
Ақауларды бір-бірінен атау беру арқылы ажыратамыз. Кейде ақау немесе оның белгілері көз, мұрын және терінің тіркенуі арқылы бірден байқалады. Бірден сезілмейтін ақау және ақаудың белгілері бар. Оны анықтау үшін арнаулы білім, қажет болса техникалық құрал-жабдық қажет.
Ақау сөзін жеке қолданғанда автомбильдің қандай бір жерінде ақау барын білдіртеміз. Көбінде автомобиль ақауы оны мүлдем қолдануға жарамсыз немесе қолдануына шектеу қояды деп түсінеді. Ондай көзқараста дұрыс, бірақ қазіргі автомобиль ақауының орынын толтыра алса «авариялык» тәртіпте негізгі автокөлік сай сипаттарын сақтай отырып қолдануға мүмкіндік береді. Авариялық тәртіптте автомобильдің эксплутаттық қасиеттері төмендейді. Мысалы экологиялық талаптарға сай жұмыс істемеуі мүмкін.
«Диагностикалау» (әрекеті дегеніміз) ақауды білдіретін белгілер бойынша ақауды анықтау.
Арнаулы белгі беру немесе ескерту индикаторларын ескермесе заманауи автомобильдерде ақау барын бірден айту қиын. Кейбір ақауларды және ақаулар белгілерін адам сезбейді немесе қабылдамайды. Яғни, ақау бар болса оны анықтау қиын.
Заманауи автоэлектроника сенімді жұмыс істейді. Оның сенімді жұмысы автокөлікке қызмет көрсету станцияның «жөндеуші -қызметкерлері» оп-оңай анықтайтын жеңіл-желпі дефектілер санын азайтты (әрине, жеңіл-желпі анықталатын ақаулар бар, оны жоққа шығармаймыз). Ақауды білдіртетін белгіні анықтағанның өзінде де оны қандай ақауға жататынын ажырату қиын. Ақауды анықтау үшін әрі қарай диагностикалау әрекетін жасау қажет. Сол себепті заманауи автомобильдердің диагностикасы оңай іс емес.
Қазір жүргізілетін диагностикалау барысы осыдан 20 жыл бұрын жүргізілетін диагностикалаудан ерекшелінеді.
Өткенде және қазір дегендей диагностикалау әдістеріне шолу жасап жіберейік (электр жабдықтарына диагностика жасау үшін қолданатын әдістерге) және өткенде диагносика жасау үшін қолданған әдістер қазір неге жарамсыз болып қалғанын анықтайық.

1.2 Дәстүрлі диагностикалау әдістері

Автокөлікте электронды жүйелерді көптеп пайдаланбай тұрғанда автокөліктің электр жабдықтары бір-бірінен дербес және құрылысы күрделі емес кіші жүйелерден құралатын. Электр тоғымен қоректендіру (электронды, электротехникалық аспаптарды) автокөліктің аккумуляторлық батареясынан тікелей жүргізілетін. Электр тізбектерінің көпшілігі тізбектің құрамындағы қозғалтқыштарды немесе қандай да бір электр құрылғысын басқару үшін қолданылатын. Кейде релені (электротехникалық аспабы) электр тізбегінде кездестіретінбіз. Электр тізбектің компоненттері көп болмағандықтан автоэлектрслесарь қарауындағы автомобиль моделі оған таныс болмасада ондағы ақауды оп-оңай анықтайтын.
Электр тізбегіндегі кездесетін конструкциясы қарапайым элементтердің жұмысқа жарамдығын «бақылау жүргізуге арналған лампа» немесе мультимер көмегімен оп-оңай анықталатын.
Құрылысы күрделірек элементті, реле секілді-мыс, жұмысқа жарамдығын анықтау үшін оның дәл сондай жұмыс істейтін данасымен айырбастап, жұмыстарын салыстыру арқылы оның жұмысқа жарамдылығын анықтайтын.
Осылайша диагностика жүргізудің әдісінің өзіндік артықшылығы бар. «Автомобиль диагносты» қарапайым диагностикалық құралдар көмегімен және жеке өзінің тәжірибесіне және біліміне сүйене отырып диагностика жасауға болатын.
Сол заманда автосервис қызметкерін оқытқанда автокөліктің электр жабдықтарының толық жұмысын, яғни жүйенің және оның шағын бөліктерінің бір-бірімен байланысын толықтай түсіндіріп оқытатын.

1.2 Заманауи автокөліктердің диагностикасы

1970-ші жылдары электронды отын бүрку және оталдыру жүйелері пайда болуы дәстүрлі диагностика «жүргізу стратегиясына» өзгеріс әкелді. Дәстүрлі диагностика негізгі үш себеп бойынша жарамсыз болып қалды:
-Дәстүрлі әдіспен диагностикалау жүргізгенде ЭББ басқа элементтерден ажыратылып, әр элемент жеке-жеке тексерілетін, тексеріс барысында элементтерде дефект табылмаса ЭББ-да ақау бар деп табылатын. Көп жағдайда мұндай шешім орнысыз болды. Қызмет тұтынушысына мұндай «жөндеу» барысы ұзаққа созылып, уақыт жоғалтумен қатар қымбат тұратын ЭББ-н негізсіз алмастырылудан қаражаттай шығынға ұшыраумен аяқталатын;
-Автомобиль жүйелері күрделене түсті, жүйені құрайтын элементтер арасындағы байланыстар көбейді. Барлық байланыстарды емес, мысалға, сезгілермен ЭББ арасындағы байланыстарды автосервис маманына есте сақтау мүмкін емес-ті (әрине, бұл жерде бір машина моделіне қызмет көрсететін маманданған сервис орталығын қарастырып отырған жоқпыз).
Сондықтан автоөндіруші автомобиліне диагностика және жөндеу жұмыстарын жасағанға арналған нұсқаулықты құжат түрінде таратады. Онда диагностика, жөндеу жұмыстарын атқару ретін блок-схема, диагностикалау кестесі ретінде көрсетеді. Мақсаттары автомобильдің эксплутаттық қасиеттерін арттыру, автосервисте автомобильдеріне көрсетілетін қызмет сапасын арттыру. Бірақта, соның өзінде де автомобильдің электрондық жүйесін жете түсіну қиын. Техникалық қызмет маманы әртүрлі автоөндірушілердің автомобиль модельдеріне қатарлас қызмет көрсеткенде (мыс. nissan, crysler -құрылғылары, ЭББ әртүрлі) ақпарат тапшылығына тап болуына әбден мүмкін.
Жүйесі күрделінген автомобильге диагностика жасау қажет дейік. Ендігісінде маман уақытында (уақыттыллы, яғни керек кезде лезде) табылған ақпаратқа жүгініп, автомобиль жүйесін барынша аз уақытта жете түсініп, ақауды анықтау алгоритмін ойластырып, ақау тұсын айқындап, ақауды жою жолын тауып, жөндеу жұмыстарын атқарып, ақауды жойып қызметін көрсететеді;
-Ескі автомобильдердің электрөткізгіштері екі деңгейлі сигнал өткізумен анықталды: массадағы және аккумуляторлық батареясындағы кернеу деп. Қазіргі заманауи автомобильдерде (қарапайым) екі пар электр өткізгіштен басқа тарамыс-тарамыс болған жекелей өткізгіштер бірігіп буылған электр өткізгіштері қолданылады. Оның бойымен сезгілерден, ЭББ-нан, атқарушы механизмдердің өзарасында екілік (екілік дегеніміз-төменгі және жоғарғы «мыс.: 0..0,4 және 4,5..5В» кернеуден тұратын электр импульстер ағымы, ағым реттік немесе параллель болады, осындай сигналдар ағымы логикалық деп-те аталады) және аналогты сигналдарды жеткізеді.
Мұндай жағдайда бақылау лампасы (әдетте қылы қызғанда жарық шығаратын лампа қолданатын оған екі өткізгіш жалғанып сезгінің қабылдағыш ұштарының қызметін өткізгіштің бос екі ұшы атқаратын) және мультимер (көбінде аналогты комбинатталған өлшеуіш құралдар пайдаланған, мысалы Ц20 типті «цэшка») пайдаға аспай қалады. Пайдаланған жағдайда электронды тізбектер бүлінуі мүмкін. Қарапайым өлшеу жүргізу арқылы диагностиканы жүргізуді жоққа шығарғым келмейді, тек, ондай диагностика жасау үшін «логикалық сынама» алатын құрал және арнаулы автомобиль мультимері қолданылады деп назарларыңызды аударғым келді.
1980-ші жылдары күрделінген «қозғалтқышты басқару»-дың электронды жүйесі кең қолданысқа жол ашты. Жаңа диагностикалау әдістері ойластырылды (немесе ойлап шығаруға негіз) болды. Жаңа қондырғыларға қызмет көрсету үшін «сервистік ақпарат» көлемі айтарлықтай өсті және де мұндай ақпарат (мамандар арасында) сұранысқа ие болды. Автомобиль модельліне сай қолданатын ЭББ-ның түр-түрінің көбейе түсіуі маман алдынан келесі мәселе, яғни, көлемі өсе түскен ақпараттан керегін іздестіріп табуды қажет етті.
Жалпы автомобиль жүйелерімен қатар диагностикалау жүйелері де дами «жаңа диагностикалау жүйелері» қалыптастырды және жаңа диагностикалық құрылғылардың пайда болуына себепкер болды. Диагностика құрылғылары борттық және борттық емес деп бөлінді. Пайдалану ерекшелігігне қарай топтастырып қарастырайық:
-Стационарлық (стендтік) диагностикалық жүйелер. Автомобильдің ЭББ-на тікелей қосылмайды. Яғни, борттық диагностикалық жүйеден дербес жұмысын атқарады. Мұндай жүйелер көбінесе отын бүрку, оталдыру жүйесін диагностика жасау үшін қолданады. Көбінесе оларды «мотор-тестер» деп те атайды. Автомобильдік электронды жүйелер күрделенуіне байланысты стационарлық жүйелердің мүмкіншілігі артта түсті. Қозғалтқышты басқару жүйесінен басқа тежеу жүйелерін, белсенді аспа және т с.с. диагностика жасауға пайдалануға болады;
-Борттық диагностикалық жүйе (ең алдыңғы қолданыста болған жүйе? Мүмкін, қазір қолданыста сирек кездеседі). Автономды жұмыс істеп, ақауды анықтап, түріне қарай хабарландырады. ЭББ-ның программалық қамтуына енетін диагностикалық программалық қамтуының «ақауды анықтайтын процедуралар» тіркеуішке (жадыға) ақаудың кодын тіркейді. ЭББ-гы тіркелкен ақауды тапқанда автомобильді басқаратын дөңгелек астында орналасқан бақылау-өлшеуіш панелінде орналасқан индикатор көмегімен ақауды білдіреді. Индикатор жарық сәулесін шығарып жанып-сөніп, сигналдар тізбегін құрап ақау кодын білдіреді. Жарықпен берілген сигналдар қандай ақауды білдіретінін «анықтама кестесі» бойынша анықталады;
-ЭББ-на сырттан қосымша диагностикалық құралды қосылатын борттық диагностикалық жүйе. Қосымша құралмен борттық диагностикалау программалық қамтумен жұмыс жасаймыз. Портативті диагностикалық тестер (автомобиль сканері) автомобильдің ЭББ-на қосылады. ЭББ-нан бақылаудағы параметрлермен ақаулар кодтары оқылады да сервистік орталық маманымен интерпреттау (ақау кодына қарай талдау) жасалынады.

2. Ақаулар кодын оқу

2.1 Диагностикалаудың борттық жүйесі

Қазіргі кезде автомобиль бортында орналасқан басқарудың заманауи микропроцессорлық жүйесінде қандай да бір диагностикалық мүмкіншілігі бар. Мұндай мүмкіншіліктерді іске асыратын программалар тұрақты еске сақтау құрылғысында жазылған және фондық тәртіпте борттық компьютермен орындалады. Фондық тәртіп. Компьютер бірнеше программаны ереже бойынша алма-кезек орындайды. Екі программаны орындағанда ереже келесідей болуы мүмкін. Программаның біреуі негізгі екіншісі қосалқы болсын дейік. Компьютер негізгі программаны орындаған кезде жүктемесі азайса сол кезде қосалқы программаны орындайды. Негізгі программа басқару функцияларын іске асырады.
Автомобильді қалыпты жағдайда, яғни «штаттық» тәртіпте пайдаланған кезде «борттық компьютер» электр және электрондық жүйелерді және оның компоненттерін тестілейді.
Тағы бір ұғым енгізейік. Көрсеткіш -сезгі өлшейтін шаманың сандық мәні.
Сезгі жұмысы. Резервтік мән.
ЭББ-да шама нақты санмен анықталады. Шама көрсеткішін сезгі анықтайды, онда сезгі анықтаған көрсеткіш нақты шамаға сәйкес келетінін тексеру қажет. Сезгінің дұрыс жұмыс істеуі маңызды. Автомобильді пайдалану барысында сезгінің қызмет атқару қабілеті өзгеруі мүмкін сондықтан сезгінің жұмысқа жарамдылығы тестілеу арқылы анықталып отырады (рациональділікке тексеру). Тест нәтижесінде сезгі істен шыққаны анықталса онда сезгі көрсеткіші резервті көрсеткішке алмастырылады. Яғни, сезгіден түсуі тиіс көрсеткіш орнына оның қалыпты жұмыс істеп тұрғандай көрсеткіштердің бірін ЭББ қойып, қозғалтқыш жұмысын авариялык тәртіпте жалғастыра береді. Мысалы, қозғалтқышты суытуға пайдаланатын сұйықтықтың температурасын анықтайтын сезгі істен шықты деп ЭББ анықтаса одан келіп түскен көрсеткіш мәнін 80-ге ауыстырады, сұйықтықтың 80 градус Цельций температурасы көп жағдайда қозғалтқыштың штаттық тәртіпте жұмыс істегенінде болатын көрсеткіш. ЭББ қозғалтқыштың авариялық тәртіпте жұмыс істегендегі қолданған көрсеткішті жадыға тіркеп жазады.
Жүргізуші ақау жайлы автомобильдің бақылау-өлшеуіш панеліндегі «CHECK ENGINE» бақылау лампасы жануынан (немесе жарықтандырғыш диодтың жануынан) хабардар болады.
Ақау коды.
Ақау коды сақталатын жады жайлы бірер сөз. ЭББ-дағы микропроцессор айрықша кодты КАМ (Keep Alive Memory) жадысына жазады. КАМ жадыда ақпарат сақталу үшін оны жеке электр өткізгіш қорғаны бар сымдар арқылы автомобиль аккумуляторына жалғайды немесе ЭББ-ның ішіндегі платада орналасқан уақытылы қуаттандырылатын шағын аккумуляторлық батареядан жұмысына қажет электр тоғын алады.
Ақаулар туралы ақпарат сақтаулы. Қалайша жадыдағы кодты оқып нақты ақау түрімен байланыстырамыз?
Мысалы, ақау анықталған кезде оның коды жадыға жазылады да «CHECK ENGINE» бақылау лампасы жанып белгі беретіні белгілі, бірақ оны қандай ақаудың кодымен байланыстырамыз? ЭББ жобаланып жасалған кезде конструкторлық ерекшеліктеріне сай жадыдағы кодты оқу жолы анықталады.
Ақау кодтары оқылып жеткізілу жолымен шартты түрде екіге бөлінеді: «баяу» және «жылдам» деп.
Баяу код. Ақау коды оқылып «баяу» әдіспен келесідей беріледі:
-ЭББ-да орналасқан жарық диоды периодты өшіп-жану арқылы;
-Диагностикалық ұядағы (розеткадағы) белгілі бір контакттерін (pin-пиндерін) өткізгішпен жалғау қажет. Сол кезде «CHECK ENGINE» бақылау лампасы ақау қодын периодты жылпылықтаумен бере бастайды;
-Жарық диодын немесе аналогты вольтмерді диагностикалық ұядағы белгілі бір контакттеріге қосу қажет, сонда жарық диодының жанып-сөнуі арқылы (аналогты вольтомер көрсеткішінің ыршуынан) ақау коды туралы ақпарат алынады.
«Баяу кодтар» визуальді қабылдауға арналғандықтан оның жиілігі төмен (шамамен 1 Гц), кешіп түскен ақпарат көлемі азғана. Код жарықтың периодты жанып-сөну арқылы түзелген сигналдар тізбегін құралады. Жарық көмегімен берілген сигнал коды күрделі болуы мүмкін. Мысалы сигналдағы код санды құрайтын екі цифра болуы мүмкін. Кодтың не білдіртетінін автомобиль құжаттарында көрсетіледі. Ақаулар атауы және оған сәйкес коды кестелерден табамыз. Ондай кестелерді «ақаулар кестесі» (ақаулар анықтамасы) деп-те қысқаша айта береді.
Жарық көмегімен қалайша код берілетінін қарастырайық. Ұзақ жарқылдан (1,5 сек) санның үлкен цифрасы, қысқа жарқылдан (0,5 сек) санның кіші цифрасы (яғни кодты құрайтын екі цифраның бірінші цифрасы сосын екіншісі) беріледі. Цифралар арасындағы пауза бірнеше секунд. Бір цифраны білдіретін жарқылдар саны және жарқылдаудың жиілігі оны екінші цифрадан ажыратады. Мысалы, екі ұзақ жарқыл (яғни жарық екі рет жанып сөнді, жану уақыты 1,5 сек тең дейік), 3-4 секунд пауза, сондан соң төрт қысқа жарқыл болса (яғни жарық төрт рет жанып сөнді, жану уақыты 0,5 сек тең дейік), ақау коды 24-ке тең болатынын байқау қиын емес. Әрі қарай мысалымызды қарастырайық. Ақау кодын енді ақаулар кестесінде қараймыз. Кесте бойынша 24-«автомобильдің жылдамдығының сезгісі істен» шыққанын білдіретін кодқа сәйкестігін көріп ақау анықталды деп қорытынды шығару әлі ерте. Біз тек ақау пайда болған тұсты айқындадық. Бұл ақау коды «жылдамдық сезгісіне» қатысты көптеген жайттар туғызады. Тізсек: сезгінің өзі немесе оның қосылыс ұясы, сезгіге баратын өткізгіштердің қорғаныс қабығы бұзылғаны, сезгіні ұстап тұрған бекіністің дұрыс болмауы.
«Баяу» кодтар қарапайым, оны қабылдау үшін қымбат диагностикалық құралдардың қажеті жоқ. Жоғары жазып кеткендей «баяу код» ақаудың себебі жайлы, жалпы жүйенің жағдайы туралы аз ақпарат береді. Қанағат тұтарлық ақпарат берілмеуі «баяу код»-тың кемшілігі. Сондықтан қазір жасап шығарылатын автомобильдерде қолданылмайды. Бірақ, мысалы, кейбір OBD-II стандартына сай келетін заманауи Chrysler автомобиль модельдерінде борттық диагностикалау жүйелерінде ақау кодтарының бір бөлігі жарық шамдарының жарқылдауы (қарастырылған «баяу код»-ы әдісі) бойынша жеткізіледі.
Жылдам код. Жай ғана ақау кодын емес жалпы жүйе туралы ақпаратты ЭББ-ның жадысынан «бір іздік интерфейс» («диагностикалық интерфейс») арқылы теріп оқуға мүмкіндік береді. Интерфейс арқылы оқылған ақпарат көлемді. Автомобиль зауытында автомобильді жинағаннан кейін жүйелерінің жұмысын реттеу үшін, кейінен автомобильді пайдаланғанда диагносттауда диагностикалық интерфейс арқылы іске асады.
Инерфейске сырттан «диагностикалық қосылыс ұясы»-нан қосыламыз. Мұндай қосылыстың бар болуы сканер немесе мототестер көмегімен автомобильдің ішкі өткізгіштерін бұзбай сақтап қалып, әртүрлі автомобильдің жүйелерінің (қозғалтқыш, АБС, трансмиссия, аспа және т.б.) жағдайы жайлы диагностикалық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Текст бойынша жоғарғы жақта ақау кодтары қалайша оқылатынын және жалпы диагностикалау жүйесі туралы ақпарат алдық. Бірақ ақау анықталмай, ақау жасырын күйде қала беретін жағдай да болуы мүмкін соны қарастырайық.
Рациональділікке тексеру. Заманауи автомобильдің ЭББ-ның күрделінуі автомобильге қойылатын талаптардың жоғарлауымен түсіндіруге болады. Егер сезгі қадағалайтын шама көрсеткіші дұрыс анықталмаса, яғни, сезгі анықтаған көрсеткіш нақты шамаға сай болмаса, бірақ-та, қадағаланатын шама көрсеткіші өзіне тән аралықта өзгерсе онда сезгі дұрыс жұмыс істемейді деп біржақты қорытынды жасау мүмкін емес. Дұрыс қызмет жасамайтын сезгі көрсеткіші басқару функциясын іске асыратын ЭББ-ның микропроцессоры орындап жатқан алгоритімге (программаға) дерек ретінде берілсе сәйкесінше басқару жүргізілгенде қателіктер орын алады.
Мысалы, қызметі дұрыс емес сезгіден келіп түскен ақпаратқа сүйеніп ЭББ-гы қозғалтқыштың цилиндірінде оталдырудың озу бұрышын дұрыс есептемейді, форсунканың ашылу импульстарының ұзақтығы дұрыс болмайды. Сол себепті автомобиль жүрісінің сипаты нашарлайды. Қозғалтқыш іске қосылғаннан кейін тұрақты жұмысына қажет жилікпен иінді білігі айналмай сөніп қалады т с.с. ақаулар байқалады.
Кейде жоғарыда сипатталған сезгінің дұрыс жұмыс істемеуінен пайда болған ақау байқаусыз қалып, жасырын ақау пайда болуына себепші болады. Әрине, ЭББ-гы бар ақауды анықтамаған соң өз жадысына ақау бар деп «ақау колдын» жазбайды. Қозғалтқыш жұмысы авариялық тәртіпке көшірілмейді.
Ақауды табу үшін күдікті сезгіні ажырату қажет. Осы кезде ЭББ-гы ақау кодын жадыға жазады да, сезгіден келіп түсуі тиіс сигнал (көрсеткіш) орнына резервтік сигнал жазылады. Мысалы, «массалы ауа шығысы» (отын мен ауаны қоспасын дайындау үшін қажет) сезгісін ажыратқанда ЭББ-гы одан түсуі тиіс сигналды резервті көрсеткішпен алмастырады. Резервті көрсеткіш мәні қозғалтқыштың дроссель қалқанның тұрысының (ашық, жабық, жартылай ашық) бұрышын және иінді біліктің айналу жиілігін ескеріліп анықталады. Осы кезде (массалық ауа сезгісін ажыратқанда) қозғалтқыш жұмысы жақсарса сезгі істен шыққаны анық болғаны.
Заманауи ЭББ-рының материалдық (элементтік) базасы және программалық қамтуы жақсаруы сезгі қадағалайтын шама көрсеткіші шектен шықпаса, бірақ шама көрсеткіші дұрыс анықтамаса онда сезгіні автоматты түрде жарамсыз деп табатын (рациональділікке тексеру арқылы) мүмкіншілігі қосылып әрі қарай дамуда (екінші ұрпақты OBD-II жүйелерінде).

Дерек көзі:
1) В. Ф. Яковлевтің «Диагностика электронных систем автомобиля» оқу құралы, көлемі 272 бет, 2005 жылы Мәскеуде қаласында «СОЛОН-Пресс» -баспаханасында басылған кітаптың 5-8, 17-20 бетінен ақпарат алынып толықтырылған.

P.S.: превьюдегі фотосуретте Өскемен қаласының автоуәсқойлары қысқы сынақтан өтуде. Ауа температурасы -38 С