#56млннеүшін деген хештегті бассаңыздар, бір топ программистердің кирилллица-латын [ ̶к̶о̶н̶в̶е̶р̶т̶т̶е̶р̶і̶ ] конвертері 56 миллион тұрмайтынын техникалық және экономикалық аргументациямен дәйектегенін көруге болады. Оны it-ден мақұрым мен сияқтылар да түсінеді.
Таза қаріпбиаралық конвертер «бір әріпке — бір әріп» принципіне сай, тіпті серверлік жүктемесіз офлайн режимде де жасала алады (мысалы, жүктеп алатын бағдарлама әм қосымша іспетті). Бірақ "̶п̶ұ̶л̶ы̶м̶" "ұлтым" деп ұрандаған 56 миллион сұраушылар смета сұрасаң, қосымша төте жазу туралы немесе техникалық терминдерді қолданып ми ашытады, әлбетте.
Тегін-ақ конвертерлер тұр. Mіne, mysaly, Zakondag'y konverter: www.zakon.kz/perevod_na_latinicu.html

Қазіргі кезеңде ұлт, тіл, діл деп ұрандатып, тиын істеуді ұят деп білетін адаммын. Әрине, отарлану комплекстерінен арылмаған адамдар, "Қамшы" сияқты сол арқылы нан тауып отырған пОрталдар және саналы адамға түсінікті өз құнынан асыра сілтенген жоба алғысы келетіндер, негізі, сын айтқан блогерлерге рақмет айту керегін түсінбей отыр. Мемлекет қаржысы жұмсалып қойылғаннан кейін әңгіме әлдеқайда ауыр болады. Қаржы полициясына «Отан үшін арда туған, ұлтым деп күңіренген» аргументтер өтпейді. Дені елге оралған қандастарымыздың "қазақты сүйе отырып", артық тиын істеп қалуына қарсы болмауға да болады. Қандастарымыз ғой! Бірақ, жеке мен, шаршадым. Құсық-бастамалармен басы артық теңгені талан-таражға түсіруден шаршадым…
Жемқорлық мейлінше азаюы үшін бірнеше толқын ауысуы тиіс деп білетін адаммын. Яки сіз және сіз тәрбиелеген буын қайтыс болып, ұрпақ жаңаруы керек… Қап және әттең, алайда қазір де қарап отырғым келмейді.
«Е, ақшаны қызғандыңдар, бір қазақтан — бір қазақ көре алмай» деген ̶к̶ө̶т̶ патриот аргументке айтарым — есектің енегін жепсіңдер. Дә-ә-әу нәжіс. Қазақшылықпен бүркеніп, ақша жеуден құсқым келеді. Бвуууәқ.

Сол себепті 10 миллион теңгеге конкурс жариялап, «Ал істеп бер» деу — біріншіден, сын ұғымының өзіне қайшы. «Тек Сәкен Майғазиев деңгейіндегі әнші ғана Сиви Махмудидің әнін ұнатпауға құқылы» стайл. ШайнапсыЗдар, салық төлеуші ретінде кез-келген азамат құқылы. Алайда, кәсіби деңгейі артық болмаса, кем еместердің де пікірі сондай. Жалпы ақша артық жұмсалатынын түсіну үшін көп ми қажет емес. Рымбек Ізғали, мысалы, програмист ретінде бірнеше сағатта конвертердің бета-версиясын жасай салды. Конкурстарыңа көлденең бұтақ қоя отырып, жайдан-жай.
«Ақшаға бәрін сатып алуға болады» деген пиғыл былай-былай ұлтты сүюге қайшы емес екен, ә? Сын айтқан блогер-программистер конкурсқа баса көктеп қатысып кетеді деп ойлаған шығар. Ха. Өресі тар, көреген емес қадам болыпты.

Кәллаларыңа әлі қонбаған бір нәрсені түсіндіре кетейін. Конвертерді жалпы жасауға өлермендік танытпаудың себебі — қазіргі латын қаріптерінің нұсқасына іш тартпау. Кейбір адамдар, мәселен, 56 миллионға иероглиф берсе де конвертерлеуге әзір ғой…
Мысалы, қазақтың тұңғыш сайттарын жасаған Аршат Оразға «вообще поқ». Ол техникалық тұрғыда оған көп қаржы немесе уақыт керегі жоғын көрсетіп, конвертер жасай салды. Өзіне ұнамды қаріпбимен!
Mіne, türіk älіpbiі negіzіndegі oquğа tüsіnіktі nŭsqа: kerekinfo.kz/translit.html

Қазіргі нұсқаны қазір сынамасақ, ертең ақылгөйсінгеннің не керегі бар?
Біріншіден, әріптік сулифа. Қаріптер қандай жолмен таңдалды? Егер қазақтың бағына біткен көшбасшының есімі Мүсілім болғанда, апострофсыз u әрпі ү болар еді. Есімі ғайыптан тайып Қуат болғанда, u әрпі у болар еді… Қазір, кирилицада сызығы бар ұ — латынша сызығы жоқ u боп шыға келді. Бұл — тездетіп қол қоюға ұсынып жіберген шенеунік пен мамандар тарапынан саяси жағымпаздықтың лингвистикалық көрінісі.

Екіншіден, ө әрпі латынша o' деп жазылады. Бірақ мысалы, ең әйгілі футболшылардың бірі Самюель Этo'оның ныспы онсыз да апострофпен жазылады. Sami'y'el Eto'o дегенді Самюель Этөо деп оқуымыз керек қой, иә, онда? Қалайша? Ол азаматтың фамилиясы дұрыс оқылуына құқығы бар емес пе? Әлде ол ̶н̶и̶г̶е̶р̶ қара нәсіл болғасын солай жазып-оқи ма қазақтар? Расизмнің иісі аңқиды.
Яки, онсыз да апострофпен жазылатын сөздердің әліпбиаралық транслитерация кезіндегі түсініспеушіліктерді Самюель парадоксы деп атадым.

Үшіншіден, ағылшын тілін білетін көзі ашық ағайынның когнитив диссонансқа түсуі. Ы әрпі — у болса (ағылшынша жақын, жалпы, уай әрпі — и, ай қызметінде), у әрпі — y'. What?! Неге? Формал логикаға сай емес қой…
Неге и мен й бір таңба? Латынша «Менің досым Саид еріп келед» пен «Менің досым Сайд еріп келедтің» айырмасы жоқ па? «Ой, сен смс жазғанда араб шығар дегем, сөйтсем досың америкалық екен ғой!»
Кері конвертация кезінде «жасанды сана» қайсысын таңдауы тиіс? Әр әріпке — жеке-дара латын таңбасын берген жөн емес пе? Талқылау керек еді, кемі.

Төртіншіден, әрине, хештег мәселесі. 56 миллион сұраған бауырдың бірегейі Біләлді хештегтейін десем, #Bіla'l деп шығады, тег толық алынбайды. Сосын біреудің атының қасында боғауыз айтасың деп шығасыңдар… Білә-хештегтеріңдісссс… :(
Латынға өтуге ешкім қарсы емес. Конвертер жасауға да ешкім қарсы емес. Бірақ мұнда құндылықтың сұрағы емес, механизмнің мәселесі мазалағанын түсінген шығарсыздар. Неге? Неге олай? Неге осынша?