Робот (RUR пьесасына 93 жыл)
Жиырмасыншы ғасырдың басы. Осыдан бар-жоғы жиырма бес жыл бұрын Рентген сәулелері ашылды, біраз уақыттан соң дизель қозғалқышы құрылды, алғашқы радиотелеграмма қабылданды. Бірінші дүние жүзілік соғыста алғашқы танктер, ұшақтар сыннан өткізілді. Қыздыру жібі бар электрлампа жасалынып, электр энергияны үлкен көлемде өндіретін өндірістер пайда болды. Жиырмасыншы ғасырдың басы осындай еді. Ғылым, техника, соғыс жүргізу тәсілдерінде үлкен өзгерістер орын алды.
Жиырма жылдан соң, 1916-1917 жылы «Форд T» жеңіл автокөлігінің 785 432 данасы сатылады. Автокөлік құны 350 долларды құрады (мөлшермен, қазіргі бағамен 1050-1400 доллар). Осы жеңіл автокөліктің 15 175 868 данасы шығарылады.
Әр түрлі тауарға деген сұранысты қанағаттандыру үшін фабрикалар, зауыттар салынды. Қазіргі кезге дейін сақталған өндіріс салалары пайда болып, қарқынды дамыды.
Жұмысшы табы. Өндірісі бар қала тұрғындарының көбісі жұмысшылар. Оларды еңбекті атқару үшін жалдайтын. Еңбек ақыларына күндерін көрді. Бірақ, сонымен қатар жұмыссыздық та болды. Өйткені жұмыс орындарындағы еңбекті атқаруға қажет жұмысшылар саны тұрақсыз. Әлеуметтік мәселелер шешілмеді.
Жұмысшылар табын әкелген және жұмыссыздықты әкелген капиталистік қоғам. Жұмыссыздықты мәселе ретінде жоюдың шешімін капиталистік қоғам таппады.
Машиналармен күрес. Он тоғызыншы ғасырда жұмыссыздықтың туындауының себебі «жұмысшының еңбегін тартып алған машиналарда»,- деп тапқан Луддит қозғалысы тарихта «машина бұзушылар» атымен қалды. Он шақты жылдың ішінде Луддитер көтеріліске шықты. Үкімет олармен күрес жүргізді. Англияда 1789 жылы машина бұзғандар үшін өлім жазасы қолданысқа енгізген заң қабылданды. Осы заң бойынша жазаға тартылғандар болды.
Машина және адам. 1921 (93 жыл бұрын) жылдың 25 қаңтарында Карел Чапектің RUR пьесасын театр көрермендері жақсы қабылдап, қиялымен ұшқыр жазушының қаламынан шыққан «машиналар мен адамдар» қарым-қатынасы туралы пәлсафалық ойымен танысты. Пьесада өте ауыр қара жұмысты білдіретін «работа» чех сөзінен: «Робот» -деп арнаулы машиналар түрін атады.
Пьесада Робот жасау техенологиясы -сезімі, сұранысы жоқ, ақылында және дене құрылысында еш артық-кемтігі жоқ, тек білім-іс. Көптеген тәжірибе жасаудың нәтижесінде алынған Роботтар, -дейді. Кейіннен көптеген кинофильмдерде автор ойының жалғасын көреміз. Мысалы, «Терминатор» кинофильмінде.
Қызық факт. Пьесада роботтар механикалық емес химиялық болған. Елена Глории атты кейіпкер пьеса барысында «робот жасаудың формуласын» жояды.
Әрі қарай
Жиырма жылдан соң, 1916-1917 жылы «Форд T» жеңіл автокөлігінің 785 432 данасы сатылады. Автокөлік құны 350 долларды құрады (мөлшермен, қазіргі бағамен 1050-1400 доллар). Осы жеңіл автокөліктің 15 175 868 данасы шығарылады.
Әр түрлі тауарға деген сұранысты қанағаттандыру үшін фабрикалар, зауыттар салынды. Қазіргі кезге дейін сақталған өндіріс салалары пайда болып, қарқынды дамыды.
Жұмысшы табы. Өндірісі бар қала тұрғындарының көбісі жұмысшылар. Оларды еңбекті атқару үшін жалдайтын. Еңбек ақыларына күндерін көрді. Бірақ, сонымен қатар жұмыссыздық та болды. Өйткені жұмыс орындарындағы еңбекті атқаруға қажет жұмысшылар саны тұрақсыз. Әлеуметтік мәселелер шешілмеді.
Жұмысшылар табын әкелген және жұмыссыздықты әкелген капиталистік қоғам. Жұмыссыздықты мәселе ретінде жоюдың шешімін капиталистік қоғам таппады.
Машиналармен күрес. Он тоғызыншы ғасырда жұмыссыздықтың туындауының себебі «жұмысшының еңбегін тартып алған машиналарда»,- деп тапқан Луддит қозғалысы тарихта «машина бұзушылар» атымен қалды. Он шақты жылдың ішінде Луддитер көтеріліске шықты. Үкімет олармен күрес жүргізді. Англияда 1789 жылы машина бұзғандар үшін өлім жазасы қолданысқа енгізген заң қабылданды. Осы заң бойынша жазаға тартылғандар болды.
Машина және адам. 1921 (93 жыл бұрын) жылдың 25 қаңтарында Карел Чапектің RUR пьесасын театр көрермендері жақсы қабылдап, қиялымен ұшқыр жазушының қаламынан шыққан «машиналар мен адамдар» қарым-қатынасы туралы пәлсафалық ойымен танысты. Пьесада өте ауыр қара жұмысты білдіретін «работа» чех сөзінен: «Робот» -деп арнаулы машиналар түрін атады.
Пьесада Робот жасау техенологиясы -сезімі, сұранысы жоқ, ақылында және дене құрылысында еш артық-кемтігі жоқ, тек білім-іс. Көптеген тәжірибе жасаудың нәтижесінде алынған Роботтар, -дейді. Кейіннен көптеген кинофильмдерде автор ойының жалғасын көреміз. Мысалы, «Терминатор» кинофильмінде.
Қызық факт. Пьесада роботтар механикалық емес химиялық болған. Елена Глории атты кейіпкер пьеса барысында «робот жасаудың формуласын» жояды.